Жыраулар поэзиясындағы болжал толғауларды талдаңыз

Сөйтіп, жыраулар,көбінесе өзінің көріпкел,болжағыштықдана кемеңгерлік қасиеттері арқылы әр кезеңде белгілі бір ханның қысылғанда кеңес сурар ақылгөй жыршысы,салауатты биі болғанын көреміз.Бұған дәлел ретінде көне дәуірдегі Қорқыт пен Дерсе,яки Баяндур хан,Ұлық жыршымен Шыңғыс ханнан бастап,бертінгі Сыпыра мен Тоқтамыс,Асан Қайғы мен Жәнібек,Шәлгез бенБи Темір,,Жиембет пен Есім ,Бұқар мен Абылай хандардың іс әрекет,қарым*қатынастарын атай айтамыз.Бул туралы кезінде «Әрбір хан өз қасында ақылшы болатын биді таңдағанда,ең алдымен,сөз тапқыш,,өткір деген суырылған шешенннен,судырлаған ақынннан алатын.Булардың саяси салмағы зори болғандықтан,аузынан шыққан сөзде олқы болмауы тиіс.Көлденең кісі мін таба алмайтындай,қоржындай ауыр,оқтай жұмыр,өтімді болуы керек.Бұлар қазақтың жоғарғы табынан шығып,ел меңгеру жолындағы саясат адамдары болғандықтан,көпке айтқан сөздерінің бәріел мұңына,ел қамына арналғансөздер болады» -деп М Әуезов.

Бұқар жырау Қалқаманұлы (1693–1787) – әйгілі жырау, Абылай ханның ақылшы-биі, абыз. Жұрт оны «Көмекей әулие» деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдек-түйдек жырмен сөйлейтін болған. Көбіне-көп Абылай ханның өтінішімен, «сәуе айтшы» деген тілегімен түсінде көрген істерін болжап айтады екен, бұлары дәлме-дәл келіп отырған. Жырау қазақ халқының жоңғар басқыншылығы тұсында, елдің болашағы қыл үстінде тұрған кезде өмір сүріп, сол алмағайып замандағы күрделі мәселелерге өз жырларымен жауап бере білген. Осындай ауыр сәттерде Абылай ханға дұрыс кеңес беріп, ел-жұртты басқыншы жауға қарсы күресте біріктіруге, бір тудың астына топтастыруға күш салған. Өзінің саяси-әлеуметтік мәнді жыр-толғауларымен сол жалынды күрестің жыршысына айналған. Осы мақсатта ол Абылай ханды бірден-бір қажетті басшы санап, оған халық бірлігін сақтап калатын көсем тұрғысында үлкен сенім артқан. Абылай хан да сол биік талаптан табылып, елдің бірлігі мен жарқын болашағы үшін жан аямай қызмет еткен. Жырау сол азаттық жолында өлімге бас байлап, ерліктің небір ғажайып үлгілерін көрсеткен хан мен оның батырларын жырға қосып, олардың өшпес әдеби бейнелерін жасаған. Әсіресе, Абылай ханның көрегендігі мен даналығын, ауыр кезең, қиын сәттерде ел ұйытқысы бола білгенін асқақ жырлаған. Оның «Абылай ханның қасында», «Ал, тілімді алмасаң», «Ай, Абылай, Абылай», «Қазақтың ханы Абылай», «Ханға жауап айтпасам», «Басыңа біткен күніңіз», «Ай, Абылай, сен он бір жасыңда», «Ал, айтамын, айтамын» атты толғауларында ханның сол кездегі ұстанған саясаты мен көрегендігі, алғырлығы мен білгірлігі сипатталған. Ал «Садыр, қайда барасың?», «Бұқарекең біз келдік, Ақан, Төбет байларға» деген жырларында ол ел болашағы, татулық мәселелерін сөз еткен. «Он екі айда жаз келер», «Абылай ханның қасында», «Ханға жауап айтпасам» атты толғаулары халық болашағы мен бейбітшілікті сақтау, отарлауды көздеген елден жыраққа, Жиделі байсынға көшу мәселесін қозғаған. Бұл жырлардың үгіт-насихаттық, дидактикалық сипаты басым. Бұқар жыраудың толғаулары, шын мәнінде Абылай дәуірінің айнасы.