Қазақ инновациялық

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
белгілі бір ақша сомасын алуға құқық беретін құжат. 
Құнды  қағазға  өтімділік,  кірістілік  бағамының  өзгеріп  отыратындығы,  сенімділік,  дербес 
айналымдылық сияқты жалпы экономикалық сипаттамалар тән. 
Барлық эмиссиялық бағалы қағаздар оларды атаулы деп тануға және құжатсыз нысанда бекітуге бейім 
болады,  оған  сәйкес  барлық  эмиссиялық  бағалы  қағаздардың  есебі  бағалы  қағаздар  иелерінің  тізілімінде 
жүргізілуі тиіс. Эмиссиялық бағалы қағаздың сертификаты оның құжатты түрде пайда болуын білдірмейді. 
Құжатсыз нысанды бір реттік тәртіпте шығарылатын бағалы қағаздар ғана ие болуы мүмкін. 
Бағалы  қағазға,  соның  ішінде  құжатсыз  бағалы  қағазға  құқық  заттық  болып  табылады.  Бағалы 
қағаздармен  куәландырылатын  құқықтар  ұжымдық  инвестициялау  бағалы  қағаздары  мен  акцияларды 
қоспағанда  міндеттемелік  болып  табылады.  Бағалы  қағаздар  қазіргі  заманғы  дамуда  айналымға 
жарайтын мүліктік құқықтардың (заттық, жеке) өзге түрлері куәландыра алмайды. 
Азаматтық-құқықтық  қатынастарда  қатысатын  азаматтардың  мүдделерін  қорғау  қағидасын  заң 
шығарушымен жүзеге  асыру  банктің (несие  ұйымының) банкроттық жағдайында  немесе лицензиясын 
қайтару  жағдайында  орналастырылған  сомасын  алуға  қосымша  субъективтік  құқыққа  атаулы  жинақ 
сертификатын  иесіне  беруден  көрінеді.  Осы  талап  бағалы  қағаздың  эмитентіне  емес,  салымдарды 
міндетті сақтандыру жүйесі шегінде салымның сомасын қайтару бойынша банктің (несие ұйымының) 
міндеттемесін өзіне алған тұлғаға бағытталады. 
Бағалы қағаздармен кепіл құқығын куәландыру оларды тауарды иеленуші бағалы қағаздарға жатқызуға 
негіз  болмауы  керек,  өйткені  заңнама  бойынша  кепіл  ұстаушы  құқықтары  тауар  иесінің  құқықтарынан 
өзгеше.  Кепіл  құқығының  қамтамасыз  етілетін  міндеттеме  тағдырынан  тәуелділігін  есепке  ала  отырып, 
бағалы қағаздың жіктемесі кепілмен қамтамасыз етілген негізгі міндеттеменің түріне негізделуі тиіс. Осы 
айтылған кепіл куәлігін және кепілхатты қарызы бар бағалы қағаздарға жатқызуға мүмкіндік береді. 
Облигация  өзінің  табиғаты  бойынша  қарызды  бағалы  қағаз  бола  келе  «Басқа  мүліктік  баламаны» 
алуға құқықты куәландыру кезінде тауарды иеленуші бағалы қағазына ауысады. Осындау ауысу тиісті 
орындаудан  өзгеше  болып  табылатын  міндеттемені  тоқтатудың  тәсілін  білдіретін  міндеттеменің 
новациясы арқылы ғана түсіндірілуі мүмкін. Табылған қарама-қайшылық облигация иесінің осы бағалы 
қағаз  бойынша  «Басқа  мүліктік  баламаны»  алу  мүмкіндігін  тануды  алып  тастау  жолымен  әрекеттегі 
заңнамаға өзгеріс енгізуді талап етеді [3, 65 б]. 
Заңнамада аталған акционерге берілген құқықтардың ішінде төл корпоративтік табиғатпен қоғамды 
басқаруға  құқық  ғана  ие.  Ол  өзіне  акционерлердің  жалпы  жиналысында  қатысу  құқығы  (жалпы 
жиналыста  қатысуға  құқық,  жеке  немесе  өкілі  арқылы  жүзеге  асатын  күн  тәртібінің  сұрақтарын 
дайындауға  және  талқылауға  қатысуға  құқық,  дауыс  беруге  қойылған  сұрақтар  бойынша  дауыс  беру 
құқығы) және қоғамды басқару органдарының қызметін бақылау құқығын қосады.  
 
Акционердің  дәстүрлі  белгіленетін  құқықтарына  қоса  өзінің  табиғаты  бойынша  қоғамның  істерін 
басқаруға  әсер  ету  деңгейінің  өзгермейтіндігіне  құқықты  корпоративті  деп  тану  негізделеді.  Оған 
акционерлік келісімдерді жасасу құқығы, ашық жазылыс арқылы орналастырылатын қосымша акциялар 
мен акцияларға конвертацияланатын эмиссиялық бағалы қағаздарды басымдық түрде алуға құқық және 
акцияларды сатып алуды талап ету құқығы. 
Әрбір  бағалы  қағаз  тек  субъективті  міндеттемелік  құқықты  куәландырады.  Заттық  құқыққа  тән 
қатынастар  тауарды  иеленуші  бағалы  қағаздарда  бағалы  қағаздың  бұрынғы  және  жаңа  ұстаушылары 
арасындағы қатынастарда  ғана  көрініс  табады.  Затқа  деген  абсолютты  меншік  құқығы бағалы қағазда 
тікелей  көрініс  тапқан  затты  талап  ету  құқығы  шегінде  жатыр.  Корпоративті  бағалы  қағаздарда 
акционердің құқықтары міндеттемелік құқықтың нормаларының реттеуіне толық түседі. Қазіргі заманғы 
құқықтануға азаматтық құқықтың пәніне кіретін мүліктік емес қатынастар ретіндегі ұйымдық-құқықтық 
қатынастардың теориясы өзекті маңызға ие [4, 89 б]. 
Әрбір  бағалы  қағаз  келісім-шартты  куәландырады.  Бағалы  қағазда  бағалы  қағаз  бойынша  міндетті 
тұлғаның  біржақты  шартсыз  міндеттемесі  ғана  көрініс  табуы  мүмкін.  Бағалы  қағаздар  келісім-шарт 
талаптарының  құқықтары,  міндеттерің,  жауаптылығының  өзіндік  моделін  құрауға  қоса,  олар  жалпы 
азаматтық реттеуді аналогтары жоқ шарттарды жиі ресімдейді. Бағалы қағаздардың заңи табиғатының 
біржақты-мәмілелі теориясына қатысты, оның қолдануы біржақты мәмілелерді жасасумен, соның ішінде 
әрбір  біржақты-құқық  беруші  мәміледе  байланыстырушы  күшті  мойындаумен  байланысты 
қатынастарды құқықтық реттеуді түбегейлі қайта қарастыруды талап етеді. 
Қазіргі  заманғы  азаматтық  құқық  бағалы  қағаздардың  саның  азайтуға  және  бағалы  қағаздарды 
дәстүрлі  көрініс  тапқан  қатынастарды  жалпы  азаматтық  нормалармен  баламалы  реттеуге  тырысады. 
Құжатсыз бағалы қағаздар субъективтік міндеттемелік құқық тек бағалы қағазда көрініс тапқанда ғана 
пайда болуы мүмкін. 
52 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
Құжатсыз  бағалы  қағаздардың  және  азаматтық  құқықтардың  қазіргі  заманғы  объектілерінің  пайда 
болуы  меншік  құқығы  доктринасының  жұмсарту  қажеттілігіне  әкеп  соқтырады.  Кейбір  жағдайларда 
материалдық  емес  объектілерге  белгілі  бір  шектеулермен  заттардың  режимі  таратылады.  Субъективті 
меншік  құқығының  өзінде  бірінші  кезекке  оның  абсолютты  сипаты,  қорғаудың  заттық-құқықтық 
тәсілдерімен  (виндикациялық  және  негаторлы  талап)  шектелмейтін  барлық  үшінші  тұлғалардың  қол 
сұғуынан субъектінің меншік құқығының қорғалуы. 
Әдебиеттер 
Б.Б.
 
Черепахин Труды по гражданскому праву. М., 1997 г
 
 
Абдрахманова  Г.Т.,  Жумабаева  З.С.  Рынок  ценных  бумаг:  особенности  функционирования  в 
Казахстане. Алматы., 2002 
Сейткасимов Т.С., Ильясов А.А., Ценные бумаги и фондовый рынок. Алматы., 1998. 
Богустов А.А. 
Ценные бумаги как объекты прав в гражданском праве стран - участников СНГ
. Москва, 2012. 
 
Калиев А.С. 
Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің 2 курс магистранты 
Жампеисов Д.Ә. 
Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің АҚП кафедрасының аға оқытушысы, PhD 
докторы 
 
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ИНСТИТУТЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ  
 
Аннотация:  В  данной  статье  раскрывается  гражданско-правовая  характеристика  института  ценных  бумаг. 
Приводятся примеры, ссылки на НПА и мнения авторов. 
Summary: This article deals with civil-legal characteristic institution securities. Examples of references to the PPA and 
the views of the authors. 
 
Бағалы қағаздар институты Қазақстанда да, шетелде де азаматтық құқықтың ең көне институттардың 
бірі  болып  табылады.  Бағалы  қағазда  ең бастысы  ол  куәландыратын құқықтар  болып  табылады  деген 
жалпы  ғылыми  сеніміне  қарамастан  осындай  субъективті  азаматтық  құқықтарды  зерттеуге  арналған 
арнайы еңбектердің жоқтың қасы. 
Бағалы  қағаздарға  арналған  ғылыми  еңбектерді  екі  бөлікке  бөлуге  болады.  Бірінші  және  ең  үлкен 
бөлікті  қазақстандық  құқықтық  алаңда  баяғыдан  бері  бар  классикалық  бағалы  қағаздар:  акциялар, 
облигациялар  және  т.б.  арналған  еңбектер  құрайды.  Бағалы  қағаздардың  осы  тобы  куәландыратын 
құқықтар туралы айтумен қатар авторлар бағалы қағаздың нысаны, ол бойынша құқықтарды беру тәсілі, 
өзге  де  жалпы  тұстарды  қарастырады.  Көрсетілген  тәсілге  сәйкес  цивилистердің  басқа  тобы  өзінің 
көзқарасын құжатсыз бағалы қағаздар және оларды эмиссиялау сұрақтарына аударады. Бірақ бұл жерде 
олар куәландырылатын субъективті азаматтық құқықтардың өзіне аз көңіл аударады [1, 75 б]. 
Біздің  пікіріміз  бойынша  бағалы  қағаздармен  куәландырылатын  субъективті  азаматтық  құқықтар 
кешенді, жүйелі қарастыруды талап етеді, өйткені ол құқықтардың өзін ғана толыққанды көрсетіп қана 
қоймай,  жаңа  бағалы  қағаздардың  пайда  болуында  көрініс  табатын  бағалы  қағаздар  куәландыратын 
құқықтардың дамуына қарауға мүмкіндік береді. 
Бағалы қағаздармен байланысты өзекті мәселеге асқан қызығушылықты Г.Ф. Шершеневичтің өзінің 
өзектілігін жоғалтпаған «Бағалы қағаздар туралы ұғым өмірде де, ғылымда да, заңнамада да анықталып 
үлгерген  жоқ»  деген  сөздерімен  сипаттауға  болады.  Басқа  жағынан  бағалы  қағаздар  қазіргі  заманғы 
азаматтық (бірінші кезекте – келісім-шарттық) құқықтың кейіпін сырттай анықтайтын маңызды фактор 
болып табылады деп айтуға болады [2, 89 б]. 
Бағалы қағаздар өзінің екі жақты табиғатына байланысты азаматтық құқықтардың өзгеше объектілері 
болып табылады. Бағалы қағаздармен байланысты қатынастарды реттеу жалпы азаматтық нормалардан 
тыс арнайы нормалардың әрекетіне жиі бағынады.  
Сонымен,  бағалы  қағаздар  азаматтық  құқықтың  оқшауланған  институты  болып  табылмайды, 
азаматтық  құқықтың  дәстүрлі  институттарымен  кешенді  түрде  және  өзара  байланыста  зерттелуі  тиіс; 
қазіргі  заманғы  азаматтық  құқықтың  жүйесінде  бағалы  қағаздарға  арналған  нормалар  алатын  орның 
қайта  ойластыру  қажет.  Жалпы  бағалы  қағаздарды  азаматтық  құқықтың  заңи  конструкциялары 
көзқарасынан зерттеудің болашағы бар деп есептейміз. 
Бағалы  қағаздардың  кең  көлемді  нарығын  жаңғырту  құқықтың  осы  саласындағы  ғылыми 
белсенділіктің көтерілуін туындатты. Бағалы қағаздармен байланысты қатынастарды реттеу тәжірибесін 
дұрыс  түсінумен  байланысты  азаматтық-құқықтық  теориямен  шешілетін  көптеген  мәселелерге  қоса 
назар аудару керек. 
53 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
Бағалы  қағаздармен  субъективті  азаматтық  құқықтарды  куәландыру  бағалы  қағаздардың  заңи 
табиғаты  мен  үздіксіз  байланыста  қарастырылады,  оның  нәтижесінде  зерттеу  жұмысында  бағалы 
қағаздар  мен  олар  куәландыратын  құқықтар  ғана  емес,  оған  қоса  мазмұн  ретіндегі  субъективті 
азаматтық құқықтарды бағалы қағаздың қандай да бір түріне қосудың негізділігі талданады. 
Бағалы қағаздарды азаматтық құқықтың ерекше заңи конструкцияларына жатқызу тұрғысынан келесі 
бір тұжырымдама жасауға болады: 
1.  Бағалы  қағаздар  азаматтық  құқықтың  өзгеше  заңи  конструкцияларды  білдіреді.  Шынында  да, 
осындай  сипатта  бағалы  қағаздармен  байланысты  қатынастар  осы  қатынастар  қатысушыларының 
құқықтары,  міндеттері,  жауаптылығын  құрудың  типтік  сызбасы  бойынша  модельденеді.  Бағалы 
қағаздармен  байланысты  құқықтық  қатынастарды  реттеуге  арналған  нормалар  азаматтық  заңнамада 
ерекше  институтқа  айналғаны  фактісін  мойындау  бағалы  қағаздардың  құқықтық  шындық  ретінде 
сипаттауға  жеткіліксіз.  Ұсынушыға  бағалы  қағаздар  институтының  ғана  ішкі  бірлігі  туралы  айтуға 
болады. 
2.  Бағалы  қағаздар  заңи  құрылымдар  ретінде  бағалы  қағаз  иесінің  шарт  бойынша  міндетті  тұлғаға 
талап  етудің  біржақты  мүліктің  келісім-шарттық  құқықты  ерекше  куәландыру.  Бағалы  қағаздармен 
байланысты  қатынастар  қатысушыларының  құқықтары,  міндеттері,  жауаптылығы  куәландырудың 
нысанына  тәуелді,  өйткені  бұл  нысан  шартты  куәландырудың  жалғыз  жол  беретін  дәлелі  болып 
табылады.  Осының  арқасында  бағалы  қағаздарды  қарапайым  келісім-шарттық  байланыстардан 
ажыратуға мүмкіндік беретін бағалы қағаздармен байланысты қатынастарды типтік реттеу жүргізіледі. 
Заңи құрылым көзқарасынан бағалы қағаз белгілі бір шарттарды ресімдей келе жалпы азаматтықтан 
өзгеше  осы  шарттардың  тараптарының  құқықтары,  міндеттері,  жауаптылығын  таратудың  уникалды 
сызбасын құрайды. 
3.  «Заңи  құрылымдар  құқықтық  білімнің  түйінің құрайды  және  дүниенің философиялық  суреттері, 
этикалық  императивтері  мен  ғылыми  парадигмаларынан  тәуелсіз  өзінің  құндылығын  сақтай  келе 
дәуірлер  арқылы  жеткізіледі»  деген  сенім  дұрыс  болып  табылады.  Бірақ  бағалы  қағаздар  заңи 
құрылымдар  да  қоғамның  нақты  қажеттіліктеріне  орай  жауап  қайтара  алатынын  көрсетті.  Құжатсыз 
бағалы қағаздардың пайда болуы классикалық теорияның қисындылығын бұзғанмен заңи құрылымның 
позитивті  құқықтың  түпнегізі  ретінде  құртпады.  Бағалы  қағаздар  тек  қана  сыртқы  нысанымен 
(құжатпен)  ғана  байланыс  жоғалтады,  бірақ  одан азаматтық  құқықтың  ерекше (жаңа  немесе  дәстүрлі) 
құрылымдары бола алмайды. 
Бағалы қағаз – бұл мүліктік құқықты куәландыратын арнайы рәсімделген қаржылық құжат.  
Қазақстанда бағалы қағаздар үш санатқа бөлінеді: 
- 
Үлесті  бағалы  қағаздар  –  иесінің  кәсіпорынның  жарғылық  қорына  белгілі  бір  үлес  қосқандығын 
куәландыратын  қағаз,  оған  акцияны  жатқызуға  болды.  Акция  –  бұл  акционерлік  қоғамның  жарғылық 
капиталына  үлес  қосқандығын  куәландыратын  және  басқару  ісіне  қатысуға  құқық  беретін,  сонымен 
қатар иесіне табыс әкелетін бағалы қағаз.  
- 
Қарызды  бағалы  қағаз  –  иесімен  эмитенттің  арасындағы  қарыздық  қатынасты  көрсететін  және 
белгілі бір мерзім өткеннен кейін оны қайта сатып алатындығын , оған пайыз төлейтіндігін растайтын 
бағалы қағаз. Оған: Облигация, вексель, қазынашылық міндеттеме және ҚР Ұлттық банкі нотасы 
- 
Туынды  бағалы  қағаз-  қандай  да  бір  базалық  активтерге  негізделіп  шығарылатын  бағалы  қағаз. 
Оларға опцион, депозитарлық қол хат, варрант, фьючерс, ипотекалық куәлік және коносомент жатады. 
Бағалы  қағазды  көрсеткенде  ғана  куәландырылған  бағалы  қағаздың  құқығы  жүзеге  асады.  Бірақ 
кейбір заң актілері бойынша қатысушылардың жауап беретін адам – эмитентінің айғағы жеткілікті. Заң 
құжаттарында  көзделген  реттерде  бағалы  қағазбен  куәландырылған  құжаттарды  жүзеге  асыруы  және 
беру үшін арнайы (жай немесе компьютерленген) реестрде бекітілген, бағалы қағаз шығаруды жүзеге 
асырушы  және  онда  айтылған  міндеттемеге,  сондай-ақ  бағалы  қағаздармен  жасалған  мәмілелерді 
тіркеуді жүзеге  асыратын  бағалы  қағаздар  рыногына  кәсіпқой  қатысушылардың жауап  беретін  адам  - 
эмитентінің айғағы жеткілікті [3,160 б.]. 
 
Бағалы қағаздардың түсінігі мен мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар мәртебесіне ие болуы үшін 
қосымша сапаларын анықтау қажет. 
Біріншіден бағалы  қағаздар  өз  кезегінде меншік  дәрежесі  нысанындағы  мүліктік  құқықты 
(корпорация  акциялары,  вексельдер,  коносаменттер және  т.б)  немесе  құжат иесі  мен оны  шығарушы 
тұлға  арасындағы  корпорациялармен  мемлекет  облигациялары,  сертификаттары.  Екіншіден,  бағалы 
қағаз қорларды  инвестициялау туралы  куәландыратын  құжат ретінде  қызмет  етеді.  Бұл  әсіресе  бағалы 
қағаздардың рөлі мен құқықтық мәнін түсіну үшін өте маңызды. Бұл жерде олар инвестицияның жоғары 
нысаны ретінде басты рөль атқарады. Үшіншіден, бағалы қағаздар – бұл нақты активтерге (акцияларға, 
чектерге,  коносаменттерге,  тұрғын  үй  сертификаттарына  және  т.б.)  талаптар  көрсетілген  құжаттар. 
54 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
Төртіншіден, бағалы қағаздардың құқықтық мәні түсінудің манызды сәті – олардың табыс әкелуі болып 
табылады [4, 76 б.] . 
Бағалы қағаздар – спецификалық тауар, барлық тауар сияқты тұтыну күны мен бағасы бар. Бағалы 
қағаздардың  тұтыну  құнының  мәні  белгілі  дәрежеде  табыс  келтіреді,  яғни  процент  (облигациялар 
бойынша)  және  дивидент  (акциялар  бойынша)  төлегенде,  сонымен  қатар  бағалы  қағаздардың  күн 
курсының өсуі нәтижесінде келетін табыстар. 
Азаматтық  құқықтық  айналымдарында  азаматтық  құқық  объектілерінің  бірі  –  бағалы  қағаз  болып 
табылады.  Айтар  болсақ  белгіленген  нысан  мен  міндетті  реквизиттерді  сақтай  отырып,  жүзеге 
асырылуы тек оны көрсеткенде ғана мүмкін болатын мүліктік құқықтарды куәландыратын құжат бағалы 
қағаз болып табылады. 
Әдебиеттер  
Бутина 
И.Н. Бездокументарные ценные бумаги как объекты
 
вещных 
прав // Юридический мир. 2006. 
№ 9.  
1.
 
Г.Ф. Шершеневич. Учебник русского гражданского права. Вступительная статья, Е.А. Суханов. – М.: Фирма 
«СПАРК», 1995. 
2.
 
Алексеев М.Ю. “Рынок ценных бумаг”. М.: Финансы и статистика, 2002г. 
3.
 
Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки. М.: Финансы,1995г. 
 
Канатов А.К. 
к.ю.н., доцент ГУ «Институт законодательства Республики Казахстан», г. Астана 
 
К ВОПРОСУ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫХ МЕР ПО 
ПРОТИВОДЕЙСТВИЮ ЛЖЕПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВУ 
 
Түйін: Бұл мақалада жалған кәсіпкерлікке қарсы әрекет етудіңзаңды шараларын жетілдіру сұрақтары 
талданған. 
Summary:
 The paper attempts to improve the legislative measures to counter the false entrepreneurship. 
 
В условиях кризисных явлений дальнейшее увеличение объемов «теневых» операций может крайне 
пагубно сказаться на состоянии национальной экономики. 
Известно, что основной подпиткой «теневой» экономики является неконтролируемая масса наличных 
денежных средств. 
По данным Национального банка доля наличности в Казахстане в общей денежной массе составляет 
порядка  14%.  Но  это  касается  лишь  национальной  валюты.  Национальным  банком  не  учитывается 
широко распространенная среди населения практика хранения сбережений в иностранной валюте. 
Однако даже такие усеченные сведения о количестве наличных денег в экономике несопоставимы с 
показателями развитых стран, где этот показатель составляет до 10 %. 
Не  праздным  вопросом  выступает  и  проблема  противодействию  лжепредпринимательству  в  этом 
контексте. 
Действительно, многие бизнесмены связались с лжефирмами и должны бюджету огромные суммы. 
Если в 10 году выявлено 730 таких фактов, то в 15-ом уже в 3,5 раза больше. Ущерб 242 млрд. Только по 
уголовному  делу  ОПГ  Ильина  подконтрольные  ему  лжепредприятия  нанесли  бюджету  ущерб  на  66 
млрд.  Под  тяжестью  улик  340  контрагентов  добровольно  уплатили  в  казну  9  млрд.,  не  дожидаясь 
налоговых уведомлений. 
Схем  для  ухода  от  налогов  множество.  Это  и  обнал,  и  вывод  капитала  за  рубеж  через  фирмы-
однодневки.  Человеку  остаётся  жить  считанные  дни,  а  на  него  оформляют  фирму.  Наркоманы, 
душевнобольные, бомжи и просто подставные лица значатся как собственники и руководители /1/. 
Так  за  2015  год  выявлено  2781  (ст.215  УК  –  2  498,  ст.216  УК  -  283)  правонарушение  о 
лжепредпринимательстве, при том, что в целом находилось в производстве 3077 (за 2014 год – 1 127) 
досудебных расследований с суммой ущерба 119 млрд. тенге в виде неуплаченных налогов.  
Кроме того, выявлено 1628 рисковых предприятий на стадии регистрации или смены учредителей, 
где происходило оформление на «подставных» лиц. 
Следует  отметить,  что  полноценно  служба  экономических  расследований  начала  функционировать 
только  со  второго  полугодия  2015  года,  что  стало  субъективной  причиной  длительности  досудебного 
расследования основного количества дел. 
За  истекший  период  окончено  16,7%  или  515 (332)  досудебных  расследований,  из  них  направлено 
прокурору 529 дел, и в суд 459 (294) дел, прекращено по нереабилитирующим основаниям 56 (38) дел, 
по реабилитирующим основаниям – 383 (59). 
55 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
Сумма  причиненного  ущерба  по  оконченным  делам  составила  92,2  млрд. (5,2  млрд.)  тенге,  из  них 
возмещено  1,2  млрд.  тенге,  наложен  арест  на  имущество  на  сумму  867,2  млн.  тенге  (за  2014  г.  –  0,5 
млрд.). Возмещение ущерба, с учетом арестованного имущества, составило 2,2%. 
При обналичивании денежных средств с использованием счетов лжепредприятий на общую сумму 
9,6 млрд. тенге задержано 83 лица, зарегистрировано в 28 уголовных дел /2/. 
1.
 
Имеются  наглядные  примеры  отставания  действующего  законодательства  от  реальной 
практики его применения. 
Согласно пункта 25 статьи 7 Уголовно-процессуального кодекса, участниками уголовного процесса 
являются органы и лица, осуществляющие уголовное преследование и поддержание обвинения в суде, 
а также лица, защищающие при производстве по уголовному делу свои или представляемые ими права 
и  интересы:  прокурор  (государственный  обвинитель),  следователь,  орган  дознания,  дознаватель, 
подозреваемый,  обвиняемый,  их  законные  представители,  защитник,  гражданский  ответчик, 
потерпевший, частный обвинитель, гражданский истец, их законные представители и представители. 
Пунктом 21 Нормативного постановления Верховного суда от 12 января 2009 года №1 «О некоторых 
вопросах применения законодательства о лжепредпринимательстве»  установлено, что  «постановления 
органа  уголовного  преследования  о  прекращении  уголовного  дела  по 
статье  192  
УК 
(в  редакции 
действующего  УК  РК  -  статья  215) 
по  нереабилитирующим  основаниям  устанавливают  совершение 
лицом лжепредпринимательства. Поэтому сделки между коммерческой организацией, созданной им в 
целях  лжепредпринимательства,  и  указанными  в  этих  постановлениях  контрагентами  являются 
фиктивными», то есть недействительными.  
Таким образом, в случае, если контрагент компании, признанной лжепредприятием, заключая сделку 
с  последним,  добросовестно  заблуждался  в  истинных  намерениях  другой  договоривающейся  с  ним 
стороны, и вследствие этого уголовным правонарушением ему нанесен имущественный вред (в данной 
ситуации  –  уплата  налогов,  пени  и  административного  штрафа  за  работу  с  лжепредприятием),  то  он 
может быть признан потерпевшим. Его правовой статус регламентирован статьёй 71 УПК. 
Какие же можно выдвинуть предложения с вариантами её решения?  
- 
предоставить в пункте 20 Нормативного постановления Верховного суда от 12 января 2009 года №1 
«О  некоторых  вопросах  применения  законодательства  о  лжепредпринимательстве»  возможность 
признания тех или иных конкретных сделок действительными в рамках гражданского судопроизводства 
с учетом представленных доказательств действительности сделок; 
- 
внести  изменения  в  законодательство  с  целью  признания  коммерческой  организации 
лжепредприятием с момента, когда появилось намерение осуществлять деятельность, противоречащей 
законодательству, а не с самого начала своей деятельности. 
В  целях  изучения  возможности  их  реализации  проведён  анализ  законодательства  о 
лжепредпринимательстве в этой части, результаты которого свидетельствуют о следующем. 
2.
 
Согласно статьи 115 Кодекс РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (далее – 
НК  РК)  вычету  не  подлежат  расходы  по  операциям  с  налогоплательщиком,  признанным 
лжепредприятием,  на  основании  вступившего  в  законную  силу  приговора  или  постановления  суда, 
произведенные с даты начала преступной деятельности, установленной судом, за исключением расходов 
по  сделкам  с  налогоплательщиками,  не  указанными  в  приговоре  или  постановлении  суда,  либо 
признанным судом действительными в гражданско-правовом порядке. 
В  соответствии  с  п.  3  статьи  257  НК  РК  сумма  налога  на  добавленную  стоимость  не  подлежит 
отнесению в зачет по операциям с налогоплательщиком, признанным лжепредприятием, на основании 
вступившего  в  законную  силу  приговора  или  постановления  суда,  за  исключением  сумм  налога  на 
добавленную  стоимость,  отнесенных  в  зачет,  по  сделкам  с  налогоплательщиками,  не  указанными  в 
приговоре или постановлении суда, либо признанными судом действительными в гражданско-правовом 
порядке. 
В  приведенных  нормах  НК  РК  допускается  возможность  вычета  по  корпоративному  подоходному 
налогу  либо  отнесения  в  зачет  расходов  либо  сумм  налога  на  добавленную  стоимость  по  сделкам  с 
налогоплательщиками, не указанными в приговоре или постановлении суда, либо признанными судом 
действительными в гражданско-правовом порядке. 
Таким  образом,  в  НК  РК  допускается  возможность  вычета  либо  отнесения  в  зачет  по  сделкам, 
которые  не  указаны  в  приговоре  или  постановлении  суда,  либо  признаны  судом  действительными  в 
гражданско-правовом порядке. 
При этом в пункте 20 вышеуказанного Нормативного постановления Верховного суда постановлено, 
что по делам о правомерности исключения из вычетов расходов и из зачета сумм НДС представленные 
контрагентами  лжепредприятия  доказательства  действительного  совершения  сделок  не  могут  быть 
56 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
признаны достоверными, поскольку вступившим в законную силу приговором суда установлено иное. В 
этой же связи не подлежат удовлетворению иски, поданные с целью решения в последующем вопроса о 
правомерности исключения из вычетов расходов и из зачета сумм НДС у контрагента лжепредприятия 
(например, о действительности сделок). 
В  этой  части  наблюдается  несоответствие  между  НК  РК  и  пунктом  20  указанного  Нормативного 
постановления  Верховного  Суда:  НК  РК  допускает  возможность  рассмотрения  вопроса 
действительности  сделок  по  операциям  с  налогоплательщиком,  признанным  лжепредприятием  для 
целей  налогообложения,  а  в  нормативном  постановлении  исключается  возможность  удовлетворения 
исков по вычетам расходам и зачетам сумм НДС. 
Также отмечаем, что представленное в обращении предложение относительно момента, с которого 
субъект признается лжепредприятием, разрешено в статье 115 НК РК, где указывается, что вычету не 
подлежат расходы по операциям с налогоплательщиком, признанным лжепредприятием, на основании 
вступившего  в  законную  силу  приговора  или  постановления  суда,  произведенные  с  даты  начала 
преступной деятельности, установленной судом.  
Полагаем, что аналогичную норму необходимо прописать и применительно к НДС в статье 257 НК 
РК. 
3.
 
Результаты  анализа  дают  основание  полагать,  что  приведенные  нормы  НК  РК  разработаны  с 
учетом  ранее  действовавшего  Уголовного  кодекса  РК.  Так,  понятие  «лжепредпринимательство»  в 
соответствии со статьей 215 действующего УК РК отличается от понятия «лжепредпринимательство», 
закрепленного в статье 192 прежнего УК РК. 
В новой редакции Уголовного кодекса лжепредпринимательство раскрывается через категорию цель: 
в  целях  незаконного  получения  кредитов  или  освобождения  от  налогов,  или  сокрытия  запрещенной 
деятельности, или извлечения иной имущественной выгоды, или в целях содействия совершению таких 
действий. В прежней редакции УК РК учитывался характер совершенных сделок.  
В этой связи необходимо привести положения НК РК в этой части в соответствие с нормами нового 
УК РК. 
Также отмечаем, что Нормативное постановление Верховного Суда от 12 января 2009 года №1 «О 
некоторых вопросах применения законодательства о лжепредпринимательстве» разработано и принято с 
учетом  утратившего  силу  УК  РК.  Так,  в  пункте  17  Нормативного  постановления  Верховного  Суда 
приводится ссылка на статью 194 старой редакции УК РК. 
В  этой  связи  данное  Нормативное  постановление  Верховного  Суда  считаем  необходимым 
пересмотреть. 
Наряду  с  изложенным,  предлагается  учесть  международный  опыт  и  установить  уголовную 
ответственность  за  создание  субъекта  частного  предпринимательства  на  подставное  лицо  (на 
физическое лицо без его согласия или путем введения в заблуждение). 
Фактически ответственность будет наступать за сам факт создания лжепредприятия, т.е. субъектом 
данного  преступления  будут  не  предприниматели,  а  лица,  изначально  занимающиеся  противоправной 
деятельностью.  
Такой  подход  позволит  привлекать  лжепредпринимателей  к  уголовной  ответственности  на  ранней 
стадии, не дожидаясь причинения ущерба государству, а также исключит необходимость проверки всех 
контрагентов, т.е. субъектов бизнеса.  
5.  Согласно  пункту  21  Нормативного  постановления  Верховного  суда  от  12.01.2009  года, 
постановления органа уголовного преследования о прекращении уголовного дела по статье 192 УК (в 
новой редакции УК РК статья 215 УК) по нереабилитирующим основаниям устанавливают совершение 
лицом  лжепредпринимательства.  Поэтому  сделки  между  коммерческой  организацией,  созданной  им  в 
целях лжепредпринимательства, и указанными в этих постановлениях контрагентами, в соответствии с 
установленной практикой признаются фиктивными. 
В  соответствии  с  гражданским  законодательством  фиктивные  сделки  признаются 
недействительными.  Так,  согласно  пункту  1  статьи  157  ГК  РК  сделка  может  быть  признана 
недействительной  по  иску  заинтересованных  лиц,  надлежащего  государственного  органа  либо 
прокурора в рамках гражданского судопроизводства.  
Обращает  внимание  факт  того,  что,  согласно  Нормативному  постановлению  Верховного  Суда, 
установление только самого факта участия в сделке с лжепредпринимателем достаточно для признания 
этой сделки фиктивной. В ГК - напротив, недействительность сделки устанавливается судом. 
Таким  образом,  имеется  несоответствие  между  положениями  Нормативного  постановления 
Верховного Суда и нормами ГК РК по вопросам признания сделки недействительной.  
57 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
Согласно  статье  115  НК  РК,  вычету  не  подлежат  расходы  по  операциям  с  налогоплательщиком, 
признанным  лжепредприятием,  на  основании  вступившего  в  законную  силу  приговора  или 
постановления суда, произведенные с даты начала преступной деятельности, установленной судом, за 
исключением  расходов  по  сделкам  с  налогоплательщиками,  не  указанными  в  приговоре  или 
постановлении суда, либо признанным судом действительными в гражданско-правовом порядке. 
В соответствии с пунктом 3 статьи 257 НК РК сумма налога на добавленную стоимость не подлежит 
отнесению в зачет по операциям с налогоплательщиком, признанным лжепредприятием, на основании 
вступившего  в  законную  силу  приговора  или  постановления  суда,  за  исключением  сумм  налога  на 
добавленную  стоимость,  отнесенных  в  зачет,  по  сделкам  с  налогоплательщиками,  не  указанными  в 
приговоре или постановлении суда, либо признанными судом действительными в гражданско-правовом 
порядке. 
При  анализе  положений  пункта  21  названного  Нормативного  постановления  Верховного  Суда  и 
статей  115,  257  НК  РК  выявлено  противоречие  по  перечню  юридических  актов,  признающих 
коммерческую  организацию  лжепредприятием.  Так,  в  первом  нормативном  правовом  акте  указано 
постановление  органа  уголовного  преследования,  во  втором  -  вступивший  в  законную  силу  приговор 
или постановление суда. 
В  этой  связи  предлагаем  исключить  из  положений  анализируемого  Нормативного  постановления 
Верховного Суда правило признания сделки мнимой между контрагентом и коммерческой организации, 
признанной  лжепредприятием,  на  основании  постановления  органа  уголовного  преследования  о 
прекращении  уголовного  дела  по  статье  215  УК  РК  по  нереабилитирующим  основаниям,  которое 
устанавливает совершение лицом лжепредпринимательства. Тем самым привести положения названного 
Нормативного постановления Верховного Суда в соответствие с действующим законодательством. 

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: