Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
emplois qu’il détruit dans les autres secteurs. La pensée devient brouillonne, les discours font 
une double référence incantatoire au développement durable par évidence factuelle, au recours à 
la croissance par espérance d’employabilité. Mais la cohérence de cette conjugaison reste bien 
fragile. Nous voici positionnés à nouveau sur les questionnements de John Stuart-Mill qui après 
le bond inédit des révolutions agricoles et industrielles qu’il observait, s’interrogeait sur le 
contenu d’un nouvel état stationnaire qu’il présageait
35
. La croissance aura été un paradigme aux 
espérances prométhéennes, berçant les rêves de trois siècles de Bonheur attendu, mais se 
fracassant sur la réalité d’un monde fini, incompatible avec l’explosion démographique et la 
déflagration de besoins. La reconversion de notre monde à des valeurs plus frugales ne devrait 
pas être une affaire si simple… 
 
 
Bibliographie 
 
A
LBAGLI
 Claude, (1989), « L’économie des dieux céréaliers », L’Harmattan. 
 
 
A
LBAGLI
  Claude (2001), « Le surplus agricole, De la puissance à la jouissance », Coll. 
MES, L’Harmattan. 
A
LBAGLI
  Claude, (2009), « Les sept scénarios du nouveau monde »,  Coll. MES, 
L’Harmattan. 
 
 
A
RIES
 Paul, (2008), « La décroissance : un nouveau projet politique », Golias. 
A
USTRUY
 Jacques, (1965), « Le scandale du développement », Marcel Rivière. 
B
AIROCH
 Paul, (1992), « Le tiers monde dans l’impasse », Poche. 
B
AUDRILLARD
  Jean, (1970), « La société de consommation », Gallimard, Coll. Folio 
Essais. 
B
OSERUP
 Ester, (1970), « Evolution agraire et pression démographique », Flammarion. 
C
OMELIAU
  Christian, (2006), « La croissance ou le progrès ? Croissance, Décroissance, 
Développement durable », Seuil 
C
OTTA
 Alain, (1998), «  L’ivresse et la paresse », Fayard.
 
 
D
ELAUNAY
 Janine, M
EADOWS
 Donella, (1972), « Halte à la croissance ? Enquête pour le 
Club de Rome », Fayard. 
D
UBY
 Georges, (1978), « Les trois ordres ou l’imaginaire du féodalisme», Gallimard.   
D
UMEZIL
 Georges, (1982), « L’idéologie des trois fonctions dans les épopées des peuples 
indo-européens », NRF. 
 
 
E
HRLICH
 Paul Ralph, (1972), « La Bombe P » (1968), Fayard.  
F
OURASTIE
  Jean, (1979), « Les trente glorieuses ou la révolution invisible de 1946 à 
1975 », Fayard. 
G
ESUALDI
  Francesco, (2005), « Sobrieta, Dallo spreco di pochi ai diritti per tutti », 
Feltrinelli, Milan.
 
 
G
IDE
  Charles et R
IST
  Charles, (1947), « Histoire des doctrines économiques », Tome 1, 
Sirey
 
 
L
ATOUCHE
 Serge, (1986), « Faut-il refuser le développement ? », PUF. 
L
ATOUCHE
 Serge, (2006), « Le pari de la décroissance », Fayard.  
L
ENINE
,  (1976), « L’impérialisme, stade suprême du capitalisme », Editions sociales, 
Editions du Progrès, Classiques du Marxisme Léninisme. 
L
IPOVETSKI
  Gilles, (2001), « L’empire de l’éphémère, la mode et son destin dans les 
sociétés modernes », Gallimard, Folio Essais. 
35
 M
AILLEFER
 Etienne, (1999), « L’état stationnaire : tendance historique ou fiction analytique » in  « Mélanges en 
l’honneur de Jean-Pierre G
ERN
, Dialectiques économiques », Université de Neuchâtel. S
TUART
-M
ILL
 John, (1861), 
« De l’utilitarisme ». S
TUART
 M
ILL
 John, (1848), « Principes d’Economie Politique ». S
TUART 
M
ILL
 John, (1843), 
« A system of logic, ratiocinative and inductive », Kindle Edition. 
41 
 
                                                         

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
M
AILLEFER
  Etienne, (1999), « L’état stationnaire : tendance historique ou fiction 
analytique » in  « Mélanges en l’honneur de Jean-Pierre  G
ERN
, Dialectiques économiques », 
Université de Neuchâtel.  
O
RSENNA
  Erik et le Cercle des Economistes, (2007), « Un monde de ressources rares », 
Edition Perrin, Tempus.
 
 
P
ERROUX
 François, (1961), « L’économie du XX
ème
 siècle », PUF. 
R
ICARDO
  David, (1977), « Des principes de l’économie politique et de l’impôt (1817) », 
Flammarion, Coll. Champs. 
S
AY
  Jean-Baptiste, (1972), « Traité d’économie politique  (1803) »,  Préface G. T
APINOS
, 
Calmann-Levy.
 
 
S
ENIK
 Claudia, (2015), « L'Economie du bonheur », coéd. Seuil-La République des idées. 
S
MITH
  Adam (1976), « Recherche sur la nature et les causes de la  richesse  (1776) », 
Gallimard, NRF, Coll. Idées.
 
 
S
TUART
-M
ILL
 John, (1861), « De l’utilitarisme ».  
S
TUART
 M
ILL
 John, (1848), « Principes d’Economie Politique ».  
S
TUART 
M
ILL
  John, (1843), « A system of logic, ratiocinative and inductive », Kindle 
Edition. 
 
Articles 
F
EIERTAG
 
Olivier 
« L’apogée de l’économie nationale », La Documentation Française, N° 
8081, 2011. 
F
ITOUSSI
  Jean-Paul, (1996), « La croissance a-t-elle un avenir ? » Revue Politique 
Internationale, N° 72, Eté. 
R
OBIN
 Jean-Pierre, « Les économistes mettent le bonheur en équation », Le Figaro, 6 juillet 
2007. 
 
 
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТІ ТАРИХЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ 
 
Самат ӨТЕНИЯЗОВ,  т.ғ.к.,   
Мадрид және Қазақ – Американ  
университеті профессоры, Алматы 
 
                                  
Қазақ елінің Ресейге қосылу тарихын қайта қарау 
Ж.Қасымбаевтың арманы еді. Әттең әлі күнге дейін жүзеге асқан жоқ...  
 
Қазақ    мемлекеті  тарихы  Ресей  ғалымдары  нұсқауымен  жазылып  келді.  Тіпті 
мемлекеттің атының өзі бұрмаланып Қазақ хандығы деп аталды. Сол атаумен қарағанда 
Қазақ  мемелекетінің  Орта  Азия  хандықтарынан  айырмашылығы  жоқ  болып  көрінеді. 
Шындығында  осы уақытқа дейін Қазақ елінің тарихы қанша көп жазылса да шешілмей 
жатқан проблемалары көп болып тұр. Қазақ мемлекеті әлі күнге дейін Қазақ хандығы деп 
аталғандықтан  Орта  Азиядағы  басқа  хандықтардан  айырмашылығы  болмай  қалады. 
Сондай-ақ  адамзат  тарихындағы  ерекше  мемлекет  болғаны  көрінбей  қалады.  Жалпы 
айтқанда осынау керемет мемлекет Дүние жүзі тарихы түгілі өз халқы арасында өз орны 
мен бағасын әлі күнге дейін алған жоқ....  
1456  жылдан  есептесек  2016  жылы  Қазақ  мемлекетіне  560  жыл  толады.  Ал,  1465 
жылдан  бастап  санасақ  осы  жылы  550  жылдық  ұлы  тойды  салтанатпен  өткізуге 
міндеттіміз...  Қазақ  мемлекеті,  яғни  Қазақ  хандығы  Орта  ғасыр  бітіп  Жаңа  заман 
басталғанда  пайда  болған  ерекше  мемлекет  болатын.  Бір  сөйлеммен  айтқанда  Жаңа 
заманның  інжу  маржаны,  басқаша  айтқанда  шамшырағы  еді...  (Орысша  айтсақ  
жемчужина Нового времени). Астанасы Түркстан қаласы болған Қазақ мемлекеті соңғы 
екі мың жыл ішіндегі ең демократиялы мемлекет еді. Бұл мәселеге кейінірек тоқталамыз. 
42 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
Қазақ  елі  адамзат  тарихында  ерекше  орын  алатын  өзгеше  халық.  Басқа 
мұсылмандарға  және  бүкіл  түркі  халықтарына  ұқсамайтын  қазақтың  көптеген  әдет 
ғұрыптарымен қатар біртұтас тілі бар. Қазақ тілінде басқа халықтар секілді диалекті жоқ. 
Әдет ғұрпы бірдей. Мысалы өз руынан қыз алмайтын болған соң құдалық салты бар. Тілі 
бірдей,  тұрмыс  салты  бірдей.  Томск  мен  Еділге  дейінгі  ұлан  ғайыр  территорияда  осы 
айтылған біркелкі салты мен тілінің бірдей болуы дүние жүзі ғалымдарын таң қалдырады. 
Мысал үшін айтсақ  алақандай жерде тұрса да, көрші өзбек пен түркмен халықтарының 
тілдерінде  диалекті  бар,  әдет  ғұрыптары  әртүрлі.  Қыздары  өз  аулынан  ешқайда 
шықпайды... Ал, қазақтар Маңғыстауда жүрсе де Павлодармен әлде Тарбағатаймен құда 
болып  жатады.    Қысқасын  айтқанда  басқа  ешқандай  түркі  әлде  жалпы  мұсылман 
халықтарына ұқсамайтын өзінің алтын заңдары бар ерекше халық – қазақ.   
 
Құдаларын құдайындай сыйлаған,  
 
Жақсы көрсе құда бол деп қинаған... (Қ. Мырзалиев). 
Қазақтар  өз  ауылы  ғана  емес,  Қазақстанның  басқа  облыстарымен  қыз  алысып  қыз 
беріседі. Осындай асыл қасиеттерінің арқасында қазақтың бірлігі ешқашан ажырамайды. 
Ресей империясы, одан бері де Кеңес тұсында қазаққа көп қиянат жасалды. Қазақты жүзге 
бөліп те, руға бөліп те, бір – біріне соңғы ғасырларда айдап салып неше түрлі қиянаттар 
жасалып  келе  жатыр.    Қазақты    қанша  мұқатса  да  құрта  алмағаны  белгілі..  Осындай  
жетістіктер  мен  ерекшеліктерінің  барлығы  кешегі 
300  жыл  өмір  сүрген,астанасы 
Түркстан  болған,    бір  орталыққа  бағынған  айбынды  Қазақ  мемлекетінің 
біртұтастығы арқасында пайда болған еді. Сол Қазақ хандығының тарихын кез келген 
адам  ойына  келгенін  жазып  бұрмалай  бергені,    халқымыздың  және  қазіргі  Егеменді 
Қазақстанның жетістігі мен жеңісіне нұқсан келтіреді. 
Қазақ елінің тағы бір ерекшелігі ертедегі Ғұндардың (хун) барлық әдет -ғұрпы мен 
тұрмыс  салтын  біздің  заманымызға  түгелдей  жеткізгендігі.  Мысалы:  Киіз  үй  (Қар  үй), 
бесік және баланы бесікке бөлеу салты, Құмалақ ашу әлде жору өнері, тағамдары ...[1, c. 
33-45] 
Қазақ тілінде диалекті жоқ деп жоғарыда айттық. Дегенмен Кеңес өкіметі тұсында 
қазақ тілінде диалекті бар деп  «дәлелдеп»  бірлі жарым диссертациялар қорғалғаны рас 
(С.Аманжолов)...  Әрине  мұндай  жағдайлар  қазақ  тарихы  мен  болмысына  және  ғылымға 
кереғар  келеді.  Диалектілер  қазақ  елінде  енді  шығуы  мүмкін.  Себебі  әртүрлі  елде 
жасайтын қандастарымыз (мысалы Өзбекстан мен Қытай республикасында) арасында осы 
күндері  жергілікті  халықтың  тілдерінің    әсері  байқалады.  Ал,  Ресейдегі  қандастарымыз 
бірнеше ұрпақтан соң тілімізді жоғалтуы мүмкін деп қауіптенеміз... Олардан Қазақстанға 
ағылып келіп жатқан қандастарымыз жоқ... 
Қазақ  тілі  қандай  бай  болса,  әдебиеті  де  соншалықты  бай  екенін  мақтанышпен 
айтамыз. Оған мысал қазақ ауыз әдебиетінің көлемі 108 том болып баспадан шыққаны.... 
Осы  күндері  қазақ  ақындарының  100  томдығын  шығару  жоспарланып  жатыр...    Осы 
аталған  жетістіктеріміз  бен  ерекшеліктеріміз  кешегі  300  жыл  өмір  сүрген  Қазақ 
мемлекетінің  жетістігі,  сол  кезде  қалыптасты...  Сол  бір  орталыққа  бағынған  айбынды  
Қазақ мемлекетінің арқасында тіліміз бен әдет ғұрпымыз біркелкі болып қалыптасты. Бұл 
не  деген  күшті  мемлекет  болған.  Оның  күштілігі  мен  құдіреттілігі  әрине  басқаруына 
байланысты болды. Барлық жетістігімізді жіпке тізіп қарайтын болсақ түгелдей 3 ғасыр 
өмір сүрген Қазақ мемлекетіне борышты екенімізді көреміз. 
Қазақ  мемлекетінің  қандай  ерекшеліктері  болды,  соған  қысқаша  тоқталайық.  Ең 
алдымен айтатынымыз Қазақ хандығы  - ең демократиялы мемлекет болды. Себебі 
Хан 
билігі  –  шектеулі  болды.  Ханның  өзі  сайланбалы  болды.  Қазақта  қырық  ру  болса,  әр 
рудың  басшысы  яғни  рубасы  басқарды.  Ол  әрине  белгілі  би  болды.  Хан  ру  басылары 
келісімінсіз  ештеңе  шеше  алмайтын  еді.  Қорыта  айтқанда  Хан  түгелдей  рубасыларына 
тәуелді болды.  
1. Басқару мәселесімен.  
2. Әскери мәселемен, себебі ханда әскер болған жоқ. Әскерді рубасылар берді.  
43 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
3. Экономикалық жағынан – ханға алым салықты да рубасылар берді. Демек Қазақ 
мемлекетінің ханы түгелдей билер институтіне тәуелді болды. 
Осы  күнгі  Қазақстан  Республикасында  әлеуметтік  –  гуманитарлық    ғылымдарды 
оқытудың  көптеген  проблемалары  қордаланды.  Солардың  ішінде  Қазақстан  тарихының 
проблемалары өте көп. Осы пәнді оқытуға өкіметіміз көп қаржы бөліп келе жатыр. Алайда 
осы пәнді оқытудың әзірге проблемасы көбеймесе азайған жоқ...  
Егеменді ел болғанымызға 23 жыл толса да, етек жеңімізді жинап еркін өмір сүріп 
жатсақ  та,  көптеген  академиктеріміз  бен  докторларымыз  болса  да,  ғылым  мен  білім 
саласында көптеген проблемаларымыз бар. Әсіресе гуманитарлық ғылымда, соның ішінде 
тарих  ғылымында  көптеген  проблемалар  қордаланды.  Тек  ХҮІ  –  ХҮІІІ  ғасырлардағы 
тарихымыздың өзінде төмендегідей әлі күнге дейін шешімін таппаған проблемалар бар. 
І.  Қазақ  хандығының  яғни  мемлекетінің  басқару  жүйесі  және  билер  институті.  Ел 
басқару жүйесінің аса демократиялы болуы және Хан мен билердің орны мен қызметі осы 
уақытқа дейін студенттер мен мектеп оқушыларына арналған оұулықтарда көрсетілмеді. 
ІІ.  Қазақ  –  қырғыз  қатынастары  (Қырғыздар  қазақ  мемлекетінің  құрамында  150 
жылдан аса уақыт болды. Ержүрек қолбасшы, батыр Есім хан оларды Көкем би арқылы, 
Тәуке хан Тиес би арқылы биледі). 
ІІІ.  Орыс – қазақ қатынастары – негізінен қырғын соғыстардан, яғни қазақ елінің ұлт 
– 
азаттық соғыстарынан тұрады. Оларды қысқаша былай жіктеуге болады: 
1. ХҮІ ғасырдың ақырында басталған қазақ орыс қатынасы. Қазақстанның солтүстік 
шегараларына    құрылған  Ресейдің  тісіне  дейін  қаруланған  казачьи  войскаларының 
шабуылдары. 
2.  Қазақ-жоңғар  қатынастары  Жоңғар  шапқыншылығының  басталуы.  Ақтабан 
шұбырынды оқиғасының алғы шарттары. 
3. Ақтабан шұбырынды оқиғасының ақиқат тарихы.  
4.  Қазақ  орыс  қатынасы  және  І  Петрдің  ақтабан  шұбырынды  оқиғасына  тікелей 
қатысы ж.б. 
5. Қазақ елін ажалдан құтқарған тарихи тұлға Әбілхайыр т.б. 
6. Әбілхайырдың тарихи хатының дәл аудармасы мен мазмұны... 
7. Қазақ – башқұрт қатынастары... 
Осындай ерекше біртұтас халықты – Ұлт болып бірікпеген халық, әлі ру руға бөлініп 
жүрген  халық  деп  белгілі  шовинист  Юдин  айтқаны  үшін  70-жылдары  Академияның 
Тарих институтінен шығарылған еді. Оны қуған сол кездегі институт директоры академик 
А.Нүсіпбеков  болатын.    (Ондай  ауру  сөзді  айтып  ұпай  жинайтындар  қазіргі  күнде  де 
табылады....)  
Еуразиядағы    Қазақ  мемлекеті  Ресей  мен  Қытай  секілді  екі  үлкен  империяның 
ортасында  болып  Еуропаның  оқ  атар  жаңа  (огнистрельные  орудия)  қаруларына  қол 
жеткізе алмай изоляцида тұрды... Осындай құдіретті мемлекетті ыдыратып құлатқан, 
көп 
жылдар  қиянат  жасаған  Ресей  империясы  екені  әлі  күнге  дейін  ашық  айтылмайды. 
Оның  есесіне  алдақашан  сүйегі  қурап  кеткен  (1756  жыл)  жоңғарды  ғана  айтады.  Бұл 
күндегі қазақ елі кино түсірсе де, бірдеңе жазса да, жоңғарды, одан қалса 1771 жылдан соң 
бас  көтермеген  қалмақты  айтып  аруағын  шулатады  да  орыс  ағайындардың  жасаған 
қиянаты  туралы  әдейі  үн  қатпайды.  Шындық  айтылмайтын  болса  тарихты  жазып  неге 
керек... 
Ресей  империясы  Қазақ  еліне  алғашқы  қарулы  шабуылын  1580  жылдары  Жайық 
бойындағы  әсем  қала  Сарайшықты  қиратып  тонаудан  бастады.  Көп  ұзамай  сол  90-шы 
жылдары Қазақ ханы Тәукенің інісі Оразмұхамедті тұтқындап Мәскеуге алып кетті. Оның 
барлық  күш  жігері  мен  әскери  талантын  пайдаланып  воевода  дәрежесіне  дейін  көтерді. 
Тіпті  оның  өлімінің  өзі  Ресей  мемлекетіне  Поляк  басқыншыларынан  құтылуға 
көмектесті... Мәскеуді басып алған Польша королі Лжедмитрий күдікті воеводаның бірі 
деп  Оразмұхамедті  өлтіреді.  Өзінің  жерлесінің  кегін  қайтару  үшін  Петр  Урусов  (Едіге 
бидің шөбересі) Лжедмитрийді өлтіреді де Ресей патшасының тағын поляктардан босатып 
44 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
Ресей  мемлекетін  құтқарып  қалады.  Жыл  сайын  ноябрь  айында  Ресейде  поляктардан 
құтқарған  К.  Минин  ман  М.Пожарский  деп  ерекше  атап  өтеді.  Бұл  екеуіне  ескерткішті 
Мәскеуде  Сталин  қойдырып  еді.  Алайда  П.Урусов  пен  Оразмұхамед  туралы  бір  сөз  де 
айтпайды. Егер орыс ағайындар тарихқа адал болса П.Урусовке алтыннан ескерткіш қояр 
еді.... 
Осынау  1580-1730  жылдардағы  150  жылға  созылған  орыс  пен  қазақ    арасындағы 
қырғын соғысты белгілі зерттеуші М.Әбдіров: 
«...С конца XVI – начала XVIII в. начинается ожесточенная и кровополитная, 
длившаяся    150  лет,  казахско-  казачья  война.  С  этого  момента  вся  история 
взаимоотношений казахов с яицкими /Жайық өзені/ казаками заполнена взаимными 
набегами, враждой захватом пленных и угоном скота. Борьба шла не на жизнь, а на 
смерть,  с  переменным  успехом,  и  в  этой  борьбе  не  было  ни  победителей,  ни 
побежденных,  никто  не  хотел  уступать.  [2,  c. 44-45]–деп  жазған  болса,  қазақ  елінің 
басына  түскен  соншама  ауыртпалық  туралы:  - 
«...Многострадальная  казахская  земля 
обильно  полита  кровью  наших  предков,  отстаивших  право  на  мирную  жизнь  на  
древней, исконно своей территории...»[3, c. 45] – деп  жан- жақты анықтамасын берген 
болатын. 
Ал,  екінші  150  жылдық  кезең  туралы  (XVIII  бен    XIX  ғасырлар)  аса  қиын  кезең 
туралы Х.Досмұхамедов : 
«...Осы  екі  ғасырдағы  патша  өкіметінің  жұмысы  қазақты  әбден  бағындырып 
алып,  қазақты  көпір  қылып  Азияға  аттау  болды.  Қазақтың  амалы  таптайын  деп 
тұрған  патша  өкіметінен  құтылу  болды.  Дәуірлеп  келе  жатқан  орыс  байларының 
капиталымен  жауласам  деп,  Кіші  жүздің  жүз  жарым  жылдай  тарихы  қанмен 
жазылғандай болды.»[4, c.53] -деп толық бейнесін берген еді.  
Осылай  Кіші  жүз  қазақтарының  Ресей  басқыншыларымен  соғысы  әрқайсысы  150 
жылдан тұратын екі кезең, демек барлығы 300 жыл соғыс. Осы Кіші жүз қазақтары мен 
орыс  казактары  арасындағы  қырғын  соғысты  М.Әбдіров:   
«...Они  были  хорошо 
вооружены  и  обучены,  прекрасно  организованы,  дициплинированы,  обладали 
громадным  опытом  борьбы  с  покоренными  народами,  Вот  с  такими  отборными 
воинскими  отрядами  300  лет  воевали  қазахи  за  свою  свободу  и  независимость, 
отстаивая  родную  землю...»[5,  c.7-8]-деп  мінездеме  берген  еді.  Қазақ  еліне  толассыз 
шабуыл  жасаған  орыс  –  казактардың 
жауыздығы  мен  зұлымдығы  туралы  орыс 
тарихшылары да көптеп жазды. 
Мысалы тарихшы А. Рябинин: 
«...У яицких казаков  был один смертельный  враг 
-  
это киргизы (т.е. казахи). Они были «враги неутомимые, настойчивые, не знавшие 
ни  страха,  ни  усталости.  Яицкие  казаки  вели  против  них  войну  настоящую  и 
ожесточенную»[6, c. 28] - деп жазғаны қазақтардан басқаның бәрін тізе бүктірдік енді тек 
қазақтарды  бағындыру  ғана  қалып  тұр  деп  жазып,  қаншама  қазақ  ауылдарын  түгелдей 
аямай, жауыздық пен қатыгездіктің неше   түрін көрсетіп қырып жібергенін баяндайды... 
А.Карпов кітабында: 
«...Раз это киргиз – то враг, заклятый враг и все, что носило на 
себе киргизский облик, все уничтожалось, билось казаками на смерть, целые аулы, 
старцы, жены – все истреблялось; убивались дети и грудные младенцы, - «вырастут 
– 
укусят!»  говорили  казаки  и  поднимали  их  на  копья.  Истреблять  басурманина  – 
такова была миссия казака того времени, миссия, освященная церковью» [7, c.332-
333] - 
деп неше түрлі зұлымдықтарды жазды...   
1692 жылы Ресей мемлекет басына І Петр келген соң орыс әскерлерінің Қазақ жеріне 
жаңа қарқынды шабуылдары басталды. Себебі І Петр қалмақтардың ұйымдасқан қарулы 
отрядтарын  қазақ  еліне  айдап  салып  отырды.  Аюкені  қалмақтың  ханы  етіп  тағайындап, 
барлық  титулды,  барлық  сыйлықты  соған  берді.  Оның  негізгі  міндеті  қазақ елін  шауып 
қирату қана болды. Сорлы Аюке хан тегін сыйлықтар мен арзан титулдарға қызығып өз 
қандастарын өлімге айдап отырғанын түсінбеген болар. Түсінген болуы мүмкін тек өлер 
алдында 1724 жылы қалмақтардың Әбілхайыр қолынан қырылып жатқанында ғана... Не 
45 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
деген  сұрқиялық  өмір.  Күні  кеше  Шыңғысханның  қандасымыз,  ұрпағымыз  деп  жүрген 
халықтың Ресей сойылын соғып жүріп арам өлгені әрине жетесіздік, сұрқиялық, ұят, яғни 
даңқсыз өмір. 
Әрине  І  Петр  келген  соң  тісіне  дейін  қаруланған  казачьи  отрядтар  мен  қалмақтар 
шабуылына  қазақ  елінің  есесі  кете  бастады. 

жүктеу/скачать 3,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: