Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері манкеева жамал Айтқалиқызы кіріспе
жүктеу/скачать 4,42 Mb.
|
антология- Тіл білімінің негізгі мәселелері (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Шырға тарту.
- Шырға . 1. з а т
| Қайың сауу. Қайыңды кесіп, шырынын алу [Көктемде қайыңның бүрленген шағында қабыршық сызаттары арасынан шымдалып шығып тұратын шырынын алу үшін өткір пышақ, тескіш қуысқұлақ және үшмек тәрізді екі жағы тесік жілік қажет; қайынның адам бойы жететін тұсын бала алақанындай көлемде тереңдігі 3-4 елі тесіп оған шүмек арқылы ыдысқа жиналады]. Осыған байланысты қазақ тарихындағы қиын заманды сипаттайтын Қайың сауғанда, Қырғыз Ғиссар ауғанда сияқты тіркес қалыптасқан.
Дабыл үй (Қ.орда: Арал, Сыр., Жал., Қарм.; Қарақ.) Көшуге лайықталып жасалған, көшіп бара жатқанда жол-жөнекей тігілетін кішкене киіз үйдің аты ретінде дабыл үй атауы аймақтық тілде ғана сақталып қалған. Шырға тарту. с а я т. Бүркітті ауыздандыру үшін өлген қоянды ұзын жіпке байлап, жіптің ұшынан ұстап, атқа мініп шабу, бүркітке қоянды алдырту әдісі. Этнограф-ғалым А.Сейдімбеков баулу кездерінде аяғына байланған ұзын жеңіл шыжым жіпті қазақ құсбегілері шырғаға тарту деп атайтынын көрсетеді. МАЙТАБАН з а т. аңш. Қасқырдың семіріп, табанын май басқан кезі; оны аулауға қолайцлы қазан, қараша айларына сәйкес мезгіл. Қазақтың аңшылық салтында әрбір аңның жүні, еті мен терісінің жетілуіне, өсіп толуына, аулау әдістерінің ыңғайына қарай қалыптасқан маусым болады. Майтабан деп аталатын осындай кезеңде семірген қасқырдың қалың маймен сірескен табаны қатты жүгіруге бөгет жасайды. Сол кезде, яғни майтабанда қасқырды атпен қуып соғып алады (ҚСЭ). Шырға. 1. з а т. саят. 1. Саят құстарын дәніктіріп баулу үшін бір басына өзге аңның терісіне орап қойылатын жем. Бүркітті алғаш үйреткенде жемді шырғаға салып шауып, алдырып үйретеді (Қаз. термин. Тамақ). Шырғамды қауыпсынып сүрей шаптым, Қалыпты ол құрғырды бұта жұлып (А.Бабиұлы, Өлгий). 2. Құсты қолға үйреткенде, аңға түсуге баулығанда қолданылатын тұлып. Шырға түлкі, қарсақ қоян т.б түз аңдарының терілерінен жасалынады. Құсбегілер шырғаны сол түз тағысының бейнесіндей етіп, терісіне жүн, шөп кептеп, басына құлақ орнатады (ҚҰЭ). Тірі шырғаның осы бір түрі бірнеше қайталағанда да сәтті шыққандай болса, қарсақ, түлкі қол-аяғы байлап-маталмай-ақ жіберіле салынады (Ж.Бабалықұлы. Қыран.). 3. жерг. Құсты (бүркітті) қайта қондыру үшін қажетті алдамшы қалта. Шырғасыз бүркітті қолға қондыру қиын (қазақ тілі. аймақ сөздігі). Осымен байланысты қазақ тілінде шырға сөзінің «ұрыс», «керіс», «шырғалаң» деген ауыспалы мағынасы қалыптасқан. жүктеу/скачать 4,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|