Қазақ тілді оқулықтың сапасына сын айта тындар көбіне мәтіннің ауырлығы мен



Pdf көрінісі
бет2/6
Дата06.03.2017
өлшемі4,21 Mb.
#7872
1   2   3   4   5   6

Өз тілшімізден

Без


Бен

Құбаш Сағидоллаұлы

Соңғы жексенбіде біріккен қырғыз оппозициясы социал-

демократиялық партияның жетекшісі экс-премьер алмазбек 

атамбаевты президенттікке бірден-бір үміткер етіп ұсынды. оған 

бұрынғы қорғаныс министрі исмаил исақовты да қосақтап отыр. 

бұған дейін президенттікке омурбек текебаев пен депутат бақыт 

бешимов ұсынылып еді, алайда оппозиция лагері алмазбек 

атамбаевты қош көрді. 

ой-тұжырыМ:

төрт жыл бұрынғы «түрлі-түсті төңкерістердің» түк әкелмегеніне 

қарап, айырқалпақты ағайынға «демократияның шекпені кең пі-

шілген  жоқ  па»  деген  ой  келеді.  Қырғыз  ағайынның  бакиевтің 

тірлігіне күйініп,  ақаевпен жылап көрісер күй кешіп жатқан жайы 

бар.  ал айырқалпақты ағайынға  «Қызғалдақ-2 төңкерісі» сценарийі 

керек пе, жоқ па — бұл жауапсыз сұрақ болып отырғандай. 

–  Қандай  іс  болса  да,  астарында  саясат  жатады  ғой.  Дегенмен  шын 

ықылас  болса,  ерік­жігері  жетеді.  Дамыған  елдерде  экология  мәселесі  өте 

маңызды тақырып болып табылады. ал Орталық азия — экологиясы жағынан, 

әлемдегі ең ауыр жағдайда тұрған аймақ. сонысына қарамастан, осы күнге 

дейін  бірлесіп  жасаған  шаралар  жоқтың  қасы.  Дегенмен  түптің­түбінде  осы 

арал  мәселесін  шешуде  Орталық  азия  мемлекеттері  ортақ  шешімге  келеді 

деп ойлаймын. Өйкені аралдың тағдыры тек Орта азия елдерінің қолында. 

арал проблемасының көтерілгеніне біраз уақыт болды. Осы мерзімнің ішінде 

мәселені  шешудің  жолдары  жан­жақтан  ұсынылды.  Ұсыныс  бергендердің 

қатарында шетелдіктер де болды. арасында Қазақстанның атынан ұсынылып 

жүрген Ортаазиялық су­энергетикалық консорциум идеясы бар. Осы кон сор­

циумның ұстындарымен толық таныса алмадым, бірақ жалпы идеясы, бағыты 

өте дұрыс. Энергетика көздерін әділетті түрде қарастыру керек. мәселен, арал 

объектісінде ауғанстанның да заңды мүддесі бар. Осы күнге дейін арал мә­

селесі саясат тұрғысынан ғана қаралып келді. Белгілі бір мемлекеттер оны та­

би ғи байлық ретінде қарастырып отыр. Дегенмен болашаққа сенім мол.

арал мәселесін саяси нысанаға айналдырмай, экологиялық тұрғыдан қарауға бес мемлекеттің ерік­жігері жете ме?

–  арал  мәселесін  алғаш  көтерген  адамдардың  бірі  екенімді 

білесіңдер ғой. сол кездері «Казахстанская правда», «социалистік 

Қазақстан» газеттері «аралда жағдай жақсы, Шаханов жала жауып 

жатыр»  деп  менің  мәселемді  Кеңес  өкіметінің  қарауына  жіберуді 

ұсынды. Біз енді оған қарап жатпай, арал мәселесін ары қарай да 

көтеріп  жүрдік.  нәтиже  аз  болған  соң  мен  американың  атланта 

деген  қаласына  барып,  баяндама  жасадым.  сол  кезде  мен  «бұл 

проблемамен  президенттер  айналыссын»  деген  ұсыныс  жасаған 

едім.  Бес  президентпен  жеке­жеке  жолығып,  арал  мәселесін 

президенттерге аманат еткен болатынбыз. сөйтіп, өзім «желтоқсан» 

мәселесімен айналысуға кірісіп кеттім. содан бері біраз жұмыстар 

істелді.  міне,  енді  сол  ұсынысты  президенттер  қарастырайын 

деп  отыр.  Әрине,  осы  экологиялық  проблеманы  шешу  олардың 

қолынан келеді. Қолдарында билік бар, қаржы бар, ұтымды шешім 

жасалады деп сенемін.

дайындаған Сәкен кӨкенов

–  арал  мәселесінің  қандай  ауыр 

проблема  екендігін  шын  түйсінген  адам дар 

кемде­кем.  арты  тағы  да  саясатқа  ұласып 

кете ме деп қорқам. Бұл күнде экологиядан 

гөрі  саясат  негізгі  тақырып  болып  тұр  ғой. 

Әйтпесе,  аралдың  қазіргі  мүшкіл  жағдайы 

–    ке зек  күттірмейтін  мәселе.  Баяғыдан  ай­

тып жүрген бір сөзім бар еді, Орталық азия 

мемлекеттерінің  президенттері  арал  проб­

лемасын  қандай  дең гейде  тұрғандығын 

түсінгенде ғана барып, бұл мәселе өз шешімін 

табады.  алматыда  болатын  отырыста  мұны 

қалай  қарастырмақшы  екендігін  білмеймін. 

мені  бұл  іске  шақырған  жоқ.  Дегенмен  ел 

басшыларының  тарапынан  ықылас  болса, 

әрине, бір шешім жасалуы мүмкін. 

Мұхтар 

шаханов, 

қоғам қайраткері, 

ақын:

 

Мэлс 

елеуСізов, 

«Табиғат» одағының 

жетекшісі:

Сайлаубай 

жұбатыров, 

жазушы:

?

а л а ш т ы   а л а ѓ д а т ћ а н   с а у а л

а л а ш т ы   а л а ѓ д а т ћ а н   с а у а л

Яғни  жұмыссыздық  деңгейі  6,6 

пайыздан  7  пайызға  артқан.  тағы  да  

1 сәуірдегі есеп бойынша, биыл қызмет­

керлерінің  саны  245  мың  адамды 

қамтитын  642  кәсіпорынның  жұмысы 

толық  немесе  ішінара  тоқтағаны  бел­

гілі  болды.  «Ұсынылып  отырған  заң 

жобасы  жұмыспен  қамтуға  жәрдемде­

су дің  белсенді  нысандары  арқылы 

азаматтарды  әлеуметтік  қорғауды  кү­

шейтуге  бағытталған»,  –  дейді  Гүл­

шара  наушақызы.  заң  жобасы  бо­

йын ша  Қазақстанның  бұрынғы  ең бек 

кодексі  мынадай  өзгерістерге  ұшырай­

тын  болды.  Бұрын  жұмыс  беруші  қара­

мағындағы қызметкерге жұмыстан шы­

ғарылатыны  немесе  жұмыс  орнының 

тара тылатыны  туралы  бір  ай  бұрын 

ескертетін болса, енді жаңа заң бойын­

ша  екі  ай  бұрын  құлаққағыс  жасайды. 

ал  жұмыс  ережелері  туралы  өзгерістер 

болатын жағдайда, оны да бір ай бұрын 

ескертіп  айтуы  керек.  заң  жобасы  бо­

йынша  қызметінен  қысқарған  адамдар 

басқа  кәсіппен  айналысу  үшін  қайта 

даяр лаудан өте алады. ал тіркеуде тұр­

ған  жұмыссыздар  үшін  мемлекеттік 

әлеу меттік  сақтандыру  қорынан  төле­

нетін әлеуметтік төлемдерді алу мерзімі 

4  айдан  6  айға  ұзартылатын  болды. 

министрліктің  болжамынша,  алдағы 

уақытта  136  мыңнан  астам  адам  жұ­

мыс тан 


босатылады. 

ал 


«нұрлы 

көш»  бағдарламасы  аясында  50  мың 

оралманды 

жұмысқа 


орналастыру 

қажеттігі  туындап  отыр.  жалпы,  алда 

378  мың  адамды  жұмыспен  қамту 

мә се лесі  тұр.  2009  жылға  арналған 

бюджетте  бұл  бағытқа  141  миллиард 

теңге  қарастырылған.  Оған  жергілікті 

бюд жеттерден 51 миллиард теңге қар­

жы  қосылмақшы.  ал  дағдарысқа  қа­

тысты  «жол  картасы»  бойынша,  тұр­

ғын   үй  коммуналдық­шаруашылық 

ны сан дарын жөндеу жұмыстарына 62,7 

миллиард  теңге  қаржы  жұмсалып,  ол 

бойынша  93,7  мың  адам  жұмыспен 

қам тылмақшы  екен.  жол  жөндеу 

бағытына 45,6 миллиард теңге бөлініп, 

47,1 мың адам қызмет істейтін болады. 

сонымен  бірге  мектеп,  аурухана  жә­

не  басқа  да  әлеуметтік  орындарды 

жөндеу  жұмыстарына  49  миллиард 

теңге  бағытталып,  оған  99  мың  адам 

жұ мысқа  тұрады.  Қала  мен  ауылдағы 

әлеу меттік­мәдени нысандарды жөндеу 

жұмыстарына  6  миллиард  теңге  бө­

лінбекші.  Оған  20  мың  жұмысшы  тар­

тыл мақ.  Қорыта  айтқанда,  барлығы  

4 мың 734 жоба жүзеге аспақшы. 



бір тойда екі «жар-жар»...

мәселе  осы  «әлеуметтік­мәдени  ны­

сан» деген сөзден шықты. сөз алған сенатор 

Ғани Қасымов Кеңес кезінен бері қиранды 

қалпында  жатқан  ауыл дағы  мәдени  ны­

сандарды  айтып,  біраз  айқайлап  алды. 

«Бас қа елге барсаң ауылдары әп­әйбат, ал 

бізде  ауылдың  маңайы  трактор  мен  ком­

байннан қал ған темір­терсек, қоқысқа то­

лып  жатады.  мәдениет  нысандарының 

тас­талқаны  шыққан.  ал  оны  жөндеуге  6 

миллиард  жетпейді»,  –  дейді  генерал­се­

натор.  сенатор  Қожахмет  Баймаханов 

осы  ақшалардың  әлі  жергілікті  орын дар ­

ға  жетпегенін  ескертумен  бірге,  ми нис­

трден  «қоғамдық  жұмыстар»  де геннің 

мәніне  терең  үңілуді  өтінді.  «мы салға  қа­

ла ны  көгалдандыру  мен  жол  тазалығын 

белгілі  бір  фирма  өз  мо йнына  алып,  оған 

бюджеттен ақша тө ле неді. ал біз «жол кар­

тасы» бойынша оған тағы үстеме жұмысшы 

қосып, бір тойда екі «жар­жар» айтылғандай 

қыл май, басқа да мәселелерге назар аудар­

ғанымыз  тиімді  болар  еді»,  –  дейді.  Яғни 

қо ғамдық  жұмыстың  ауқымын  әлі  де  кең 

қа рауды  қалайды.  Бірақ  заң  жобасының 

қа зіргі  жағдайға  сай  өзектілігін  аңғарған 

сенаторлар оны бірден екі оқылымда қа рап 

мақұлдады.  Бұл,  әрине,  олардың  заң  жо­

басына  дағ дарысты  еңсеруге  септігі  тиеді 

деген се німін білдірсе керек. 

М.алМаСбекұлы

б

асы 1-бетте

Украинаның  «азаттық»  ұлтшыл 

қозғалысы  запорожье  қалалық  бө­

лімшесінің өкілдері ел президенті мен 

бас  прокурорына  қала  көшеле рінде 

қызыл  тулардың  бой  көрсетуіне  жол 

бермеу туралы талап қойып отыр. 

Ұлтшылдардың айтуынша, қала ларды 

9 мамыр күні қызыл ту және орақ, балға 

белгілерімен безендіру ақылға сыйымсыз. 

сонымен  қатар  Украина  конституциясы 

мен  президенттің  «Ук раина  аумағын 

тоталитарлық  ре жи мнің  нышандарынан 

тазарту ту ра лы» жарлығына қайшы. Қала­

лық  депутаттар  фашистерден  азат  еткен 

әскерилердің  құрметіне  орай  кеңестік 

кезеңдегі  ең  қасиетті  нышандармен 

жеңіс  күні  шаһарды  безендіру  туралы 

шешім  қабылдаған  болатын.  «азаттық» 

қозғалысының  белсенділері  сол  үшін 

жергілікті  депу таттар  әкімшілік  және 

қылмыстық  жаза ға  тартылуы  тиіс  деп 

есептейді.

жарқын түСіпбекұлы

бүгін алматыда халықаралық аралды құтқару 

қорын құрушы мемлекет басшыларының саммиті өтеді. 

Саммитке қордың құрылтайшы мемлекеттері басшылары 

– Қазақстан президенті нұрсұлтан назарбаев, Өзбекстан 

президенті ислам каримов, Қырғызстан президенті 

Құрманбек бакиев, түрікменстан президенті Құрбанқұлы 

бердімұхаммедов, тәжікстан президенті Эмомали рахмон 

қатысады деп күтіліп отыр.

Өскеменде өзге ұлттардың бастамасымен өткен бұл форум 

енді жыл сайын жалғасын тауып тұрмақ және ол өзге 

аймақтардан да қолдау табады деп сенеміз. 

тмД


РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№63 (63) 



28.04.2009 жыл, сейсенбі

www.alashainasy.kz

3

қоғам



ҚұҚыҚ пен ҚұрыҚ

індет 


?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Егер де азамат ипотекалық несие алған қаладан өзге қалада тұрса, тұрғын 

үйдің жалғыз екендігін қалай дәлелдеуге болады? 

 Саян ЕСҚАЛИЕВ, Ақтау қаласы

Әділет  министрлігі,  Халыққа  қыз­

мет  көр сету  орталықтарының  (ХҚО) 

жұмыс  істеу  тәртібі  елдің  барлық  ау­

мағынан бір дей «жылжымайтын мүлігі 

жоқ»  деген  анық тама  тағайындауға 

мүм кіндік  бермейді.  Сол  себепті  әр 

адам  өзінің  жылжымайтын  мүлі  гінің 

жоқтығы  ту ралы  анықтаманы  өзі нің 

тіркелген мекенжайына қатысты ба рып 

қана ала алады. 

Азаматтың өзге жылжымайтын мү­

лі гінің  жоқ  екенін  анықтау  үшін  банк 

мына құжаттарды да қоса талап етеді:

1)  қарыз  алушы  мен  оның  отбасы 

мү ше лерінің  тіркелген  жері  туралы 

анық  та масы;

2) олардың сол елді мекенде жыл­

жымайтын  мүлкінің  жоқтығын  рас­

тайтын анықтама; 

3) тұрғын үй алу үшін және үлес кер 

ретінде 


өзге 

банктерден 

несие 

алмаған дығын растайтын анықтама



4) қарыз алушының өзінің және от­

басы  мүшелерінің  атына  тіркелген 

жыл жымай тын  мүлігінің  жоқтығын 

және үлес керлік келісімге келмегендігін 

растай тын 

нота риал ды 

расталған 

анықтама  (шарттың  15­тарауындағы 

4, 5­тармақтар). 

егер  ипотекалық  несие  бір  елді 

мекенде  тіркелсе,  ал  қарыз  алушы 

екінші елді мекенде тұрып жатса, онда 

ол  қайта  қар жыландыру  кезінде  екі 

елді  мекеннен  де  анықтама  алуы  ке­

рек. 

Кәмелетке  толмаған  балаларының 



атына  тіркелген  тұрғын  үй  болса,  ол 

ата­аналарына  берілген  анықтамада 

көрсетілуі керек. 

Басқа қаладан пәтер алу үшін қандай құжат қажет?



Қандай да бір себептермен ҰБТ-ны уақытында тапсыра 

алмасам, кейін қайта тапсыруыма бола ма? 

                           

Айбар, 11-сынып оқушысы, 

Оңтүстік Қазақстан облысы

Мектеп  бітірушілер  ұлттық  бірыңғай  тестілеуді  тек  бір  рет 

қана  тапсырады.  ұБт­ны  қайта  тапсыруға  болмайды.  егер  де 

сіз  Мемлекеттік  комиссияға  ауырып  қалғандығыңыз  туралы 

арнайы  медициналық  мекеменің  анықтамасын  тапсырсаңыз, 

онда  Мемлекеттік  комиссия  әр  жағдайды  жеке  қарастырып, 

алға  тартылған  себеп­салдарды  ескере  отырып,  шешім  қа­

былдайды.

Ой­КөКпАр

Б

Ей

ТА

рА

п пікір

Басы 1-бетте

«Қазақтілді оқулықтардың сапасы сын 

көтермейді» деген пікірмен келісесіз бе?

Бекболат ТіЛЕУХАН, 

Мәжіліс депутаты

Жұмабай ҚАйрАНБАй, 

«Атамұра» баспасының жетекші 

редакторы

Жансейіт ТҮйМЕБАЕВ, білім және 

ғылым министрі

–  Оқулық  мәселесі  –  тек  қана  орта 

білім  са ласы  үшін  ғана  емес,  кәсіптік­

тех ни калық,  жоғары  білім  саласы  үшін 

де өте маңызды мәселе. Бұл іспен біз ар­

найы  айналысудамыз.  Көптеген  шара­

лар  қол дандық.  Экспорттық  комис сия­

лар  құ рып,  барлық  пәндер  бойынша 

жұмыс іс тедік. 

өкінішке  қарай,  осы  кезеңге  дейін 

жазылған  оқулықтардың  жалпы  саны­

ның  ішінде  сапасыз  жазылғандар  жет­

кілікті болып отыр. 1­11 сыныптар ара ­

сында,  өздеріңіз  білетіндей,  балама 

оқу     лық тар  жазылуда.  Осыған  орай 

1200­ден  астам  оқулықты  тоқтатып, 

қай та дан  жұмыс  істеп  жатырмыз.    Бұл 

жағ дайдың  негізгі  түбіне  үңілсек,  өт­

кендегі  қалып тасу  кезеңінің  кейбір 

белгілерін  бай қаймыз.  Сосын  жұмыс 

істейтін  нағыз  ма мандардың  жеткілік­

сіздігі  мен  олар  алатын  жалақының 

мардымсыздығы  сияқты  факторлар 

жиналып  келіп,  бар лығы  сапаға  әсер 

етті.  Кеңестік  ке зең де  оқулықтың  бәрі 

Мәскеуден  дайын далғаны  белгілі.  тек 

«Қазақ  тілі»  мен  «Қазақстан  тарихы» 

оқулығы  ғана  өзі міз ден  шығатын.    Ал 

егемендік алып, өз еркіміз өзімізге тиіп, 

оқулық  жаза  қоя йық  дегенде,  біздің 

ғалымдарымыз  бен  авторларымыз 

осындай  жағдайға  жо лығып  отыр. 

Олармен  арнайы  өзім  жо лықтым.  тіпті 

300­ден  аса  оқулықты  өзім  де  қарап 

шықтым.  өкінішке  қарай,  биылғы  шы­

ғатын  оқулықтарды  да  тоқ татып  отыр­

мын.  Әлі  қол  қойылған  жоқ.  өйткені 

қатаң  шара  қолданбасақ,  бол майтын 

түрі бар. Себебі бір реткі оқулық шыққан 

кезде  оған  қойылған  министрдің  қолы 

төрт  жылға  жарайды.  Сондықтан  жыл 

сайын бұйрыққа қол қоя берудің қажеті 

жоқ. Арнайы уақыт беріп, авторлармен 

жиналыс  өткізіп,  әрбір  сала  бойынша 

жұмыс істеп жатырмыз. 

 

Дайындаған



Мұрат АЛМАСБЕкҰЛЫ

Бір  сөзбен  айтқанда,  мұндай  оқу­

лықтар  –  ұрпақ  алдындағы  қылмыс, 

бо      ла   шағымызға  төнген  қауіп­қатер... 

Мә селен,  1­сыныптың  «Ана  тілінде»  ды        ­

быс  тардың дауысты, дауыссыз, жуан, жі­

ңішке  түрлерін  оқыту,  сөз  таптары  мен 

сөйлемдегі  сөздердің  байланысы  сияқты 

күрделі  грамматикалық  тақырыптардың 

берілуі жас ерекшелігін ескермегендік бо­

лып  табылады.  Ал  оқулық  тақырыптары 

қазақ 


зоологиясының 

мамандарын 

дайын    дауға  бағытталған  оқу  құралы  ма 

деген ойға қалдырады. Сөзім жалаң бол­

мау  үшін  1­сыныпқа  арналған  «Ана  тілі» 

оқулығынан бір мысал келтірейін: «Жыл­

қы – ер қанаты, ол – суыққа төзімді, се зім­

тал, талғампаз жануар. Жылқыда өт жоқ, 

сондықтан ол күйіс қайтармайды». Осын­

дағы  «күйіс  қайтару»  деген  сөзді  үлкен­

дердің  ішінде  түсінетіндері  некен­саяқ. 

Ары қарай «төрт түліктің ішіндегі момыны 

қойдың  сүйсініп  жейтін  азығы  –  изен, 

жу     сан,  азырық»  дейді.  Осының  ішіндегі 

«азы рық»  деген  шөпті  білгенді  қойып, 

атын естімеген адамдар бар. 

Бір қарағанда, жеңіл көрінетін Сапар­

ғали Бегалиннің «Құлыншақ» деп аталған 

өлеңіне  мән  беріңізші  (31­бет).  Ал  тап­

сырмаларына назар аударыңыз: мәтіндер 

тек төрт түлік малға арналған: қой, жылқы, 

сиыр,  түйе,  боз  бие,  ақ  бұзау,  төрт  түлік 

малдың атасы, қозы, өрісте, жайлау, ешкі, 

малдың төлін сүюі, малды құрметтеу, ар­

ғымақ, тауық, қаз, төлді қалай ша қырады, 

т.б кете береді.

Ал  оқулықтағы  (28­бет)  «Жылқы» 

мәтінін  оқып  көріңіздер  де,  балаға  түсін­

діріп беріңізші... Ол ол ма?  «Менің атым 

–  Бөлтірік»,  «досболдың  тап қыр лығы»  

немесе «Махамбеттің тап қыр лы ғы» деген 

бір  жарым  беттен  тұратын  мәтінді  түсініп 

оқудың өзі 1­сынып ба ла сының психо ло­

гиясына  зорлық жасаумен бірдей. Ал енді 

2­сыныптың  «Қазақ  тілі»  оқулы ғындағы 

қыс қаша  түсіндірмелі  сөз дікке  көз  са­

лыңыз:

Үлек – нар түйенің таза тұқымды бу ра­



сы.

толарсақтан саз кешіп,

тоқталмай тартып шығуға,

Қос үлектен туған кәтепті

Қара нар керек біздің бұл іске.

Бұл  –  Махамбет  өтемісұлының  жыр­

лары нан үзінді. неткен керемет түсініктеме! 

Басқасын былай қояйық. Мұндағы «үлек» 

сөзін түсінетін кім бар екен?  2­сыныптың 

оқулығы    төрт  түлік  малды  қойып,    енді 

оның тұқымдарына тереңінен жан­жақты 

сипаттама беруге кірісіпті.

Осылардың бәріне көз жүгірте отырып, 

«қазақ  мектебіне  тек  ауыл  балалары  ба­

рар,  ол  бейшаралар  малдан  басқа  не 

көрді, болашақта мал бағатын да адамдар 

керек  емес  пе»  деген  ниетпен  жазылған 

оқулық сияқты деген ойға келесіз. есесіне 

төрт жыл бойы қазақ мектебінің балалары 

ауа  райын  болжауды,  шөптің  түрлерін, 

мал  бағу  жайын  егжей­тегжейлі  үйреніп 

шы ғуы на арналған таптырмас әдістемелік 

құрал. Бір қызығы, балаларымыз  кітапты 

өз  бетінше  оқи  алмай,  мұғалімдерге  тә­

уелді  болып    өседі.  Барлық  қазақ  бала­

ларын, олардың танымын тек ауыл өмірі­

мен,  ертедегі  қазақтардың  ұғымымен 

бір  жақ ты тәрбиелеуді, қа зақ тілінде сауат 

ашуды ұлт өмірінің тари хы мен, ескі салт­

дәстүрлерімен ғана бай ланыстырып түсін­

діруді  мақсат  еткендей.  Осыдан  барып 

қазақ  мектебінің  мұғалім дері  нашар,  ал 

оқу шыларының  сана­сезімі  орыс  сынып­

тарынан  әлдеқайда  төмен  деген  тұ­

жырымға келіп, көптеген ата­аналар бала­

ла рын  орыс  мектептеріне  ауыстыруға 

мә ж      бүр болады.

Бүгіндегі оқулық мәселесін қайта қолға 

алып, түбегейлі қарау – кезек күттір мейтін 

мәселе. 


Сөйтіп,  оқулық  авторлары  екі  ұдай 

күйде  алаңдайды  да,  мәтінді  бейім­

деместен беріп жібереді. Ал оның ішінде 

балаға ауыр бес­алты сөз қатар келіп қал­

са, ол оқырманға, ата­анаға түрпідей тие­

тіні түсінікті. Сонымен бірге бұл оқу лықтар 

осыдан 13 жыл бұрынғы бағ дарлама не­

гізінде жазылды.  12 жыл дық қа өтеміз де­

ген әңгіме шыққан соң, 11 жылдыққа на­

зар аударылмай қал ды. Ал сын айтушыны 

біреулер айтақтады ғой дейін десек, оны 

көзбен көріп тұр маған соң, аузымыз бар­

майды.  егер  алдағы  уақытта  стан дартты, 

оқулыққа қойылар талапты өз гертіп жатса, 

онда  ба ғыт  та  өзгереді.  Онда  оқулықтар 

бір шама  же ңілдейді.  Ал  жа райды,  сына­

дық,  бәрі  жаңа,  жеңіл  болды.  енді  бай 

тілдік  қоры мызды  ба лаларға  қалай 

игертеміз? өзі үйрене ме, болмаса жоғары 

оқу  орын да рына  фи лология  факуль­

теттеріне  бар ған да  дұрыс тап  ала  ма,  ал 

техникалық оқу ор нын дағылары сол сөз­

дік қоры жұтаң күйінде кете бере ме? Ал 

мал атау ларына келетін болсақ, қазақтың 

өткен  өмірі  мал мен  тығыз  байланысты. 

Оның әде биеті, мәде ниеті, жеткен жетістігі 

–  бәрі  мал ға  қатысты.  Соны  бағып­күту 

үшін  ауа  райын  зерттеп,  бүкіл  астроно­

мия лық  бол жау ларды  жасап  шыққан  ха­

лық емес пе едік?! Ал енді қазір мал аты­

нан үркіп, кей біреу леріміз ет жемейтін дей 

бо ла қалдық. Бірақ қазанға біреу ет асып, 

дайындап берсе, рақ метімізді айтып, жеп 

аламыз. Жарайды, арбаны да, шананы да 

керек  емес  дедік,  киіз  үйді  де  жек  көріп 

қалдық.  Бірақ  ол  бәлен  ғасыр  бойы  ата­

баба мыздың  ең  қолайлы  баспанасы 

болған  жоқ  па?!  Соны  мына  ұрпаққа 

айтпаймыз десек, ата­ба бамызға жасаған 

қылмыспен  бірдей  көрі неді.  Архаизм 

сөздер, мал шаруа шы лығына байланысты 

атаулар, өсім діктің аттары – ол кімге болса 

да  ке рек,  танымдық  дүниелер.  тек  соны 

жеңілдетіп  берейік  деген  сөз  көңілге 

қонады.  Ал  «ондай  ұғым дардың  бәрін 

бірдей  берудің  керегі  жоқ,  мысалға, 

бүркітті  ғана  айтайық,  ителгі  мен 

қаршығаның  керегі  жоқ,  күйкентай  мен 

сұңқарды  да  айтпай­ақ  қояйық,  балаға 

ауыр  болып  кетеді»  десек,  ұшып  бара 

жатқан  құстың  не  құс  екенін  білмейтін 

ұрпақ  тәрбиелеп  шықпаймыз  ба?  Бала­

ларымыз  түсінбейді  дейді.  Ол  –  рас. 

Баласы  қалада  тұрады,  қаладан  шық­

пайды. Мұн дайды тіпті ол баланың бала­

бақшадағы  тәрбиешісі,  тіпті  мұғалімі  де 

білмейді.  Олар дың  бәрі  білмейді  екен 

деп, тарихи­этно графиялық ұғымдардың 

бәрін шеттете берсек, тіліміз жұтаңданады, 

өткенімізді  ұмытамыз,  сондықтан  әр 

нәрсеге  кішкене  болса  да  байыппен 

қарағанымыз дұрыс болар еді. 

ден

СА

улы



Қ

естеріңізге сала кетейік, 2006 жылдан 

бастап  әрбір  наурыз  айының  екінші  сей­

сенбісі  дүниежүзілік  бүйрек  ауруларына 

қарсы  кү рес  күні  болып  бекітілген  бо­

латын. Атаулы күнге байланысты бір неше 

елдердің нефролог мамандары ның қаты­

суы мен  үлкен  басқосу  өткізу  де  жолға 

қойыл ған. Бәрі дұрыс­ақ. Алайда үш күнге 

созылып,  ұзын­сонар  баян дамалар  оқы­

латын  мұндай  жиындар  тек  пікірталасу 

шеңберінде  ғана  қалып  қоя  ма  деп  те 

ойлаймыз.  Бұлай  деп  отырған  себебіміз, 

нефролог­дәрігерлер 2006 жылғы бірінші 

кездесулерінде  нені  тал қылады,  содан 

бер гі  үш  жыл  сайынғы  басқосуларында 

со  ны айтып келеді. дәлі рек айтсақ, «бүй­

рек  ауруларына  шал

 

дыққандар  саны  кө­



бейіп  келеді»,  «сапалы  құрал­жаб дықтар 

жетпейді»,  «тәжірибелі  мамандар  саны 

аз»  дейді  де,  осындай  проблемаларды 

ше    шу дің  жолын  қа рас тырады,  содан  ба­

рып  уәделерді  үйіп­төгіп,  осы  айтқан­

дарына  тоқ  көңілмен  таудай  талаптарын 

ар қалап,  бір­біріне  риза  бо лып,  қош  ай­

тысады. 


«Баяғы жартас, – бір жартас» демеске 

ама лың  жоқ.  Атаулы  күнге  орай,  сәуір 

айы ның 23­25 күндері Алматы қаласында 

«нефрология күндері – Қазақстанда» атты 

халықаралық  нефрология  семинары  өт­

кен еді, бұл семинардың да бұрынғы се­

ми  нар лардан  айырмашылығы  шамалы 

бол  ды. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет