Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
§ 153. Сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлері
жүктеу/скачать 3,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 153. Сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлері
Сабақтас құрмалас сөйлемге енген бағыныңқы сөйлем мен басыңқы сөйлемнің синтаксистік байланысу тәсіліне, яғни бағыныңқы сөйлемнің баяндауыш тұлғасының түрлі болып келуіне орай, олардың мағыналық қарым- қатынасы да алуан түрлі болып құбылып отырады. Сөйтіп, сабақтас құрмалас сөйлемдер бағыныңқы сөйлем мен басыңқы сөйлемнің мағыналық қарым- қатынасына қарай мына сияқты алты түрге жүйеленеді: 1) шартты бағыныңқылы сабақтас сөйлем; 2) қарсылықты бағыныңқылы сабақтас сөйлем; 3) мезгіл бағыныңқылы сабақтас сөйлем; 4) амал бағыныңқылы сабақтас сөйлем 5) себеп-салдар бағыныңқылы сабақтас сөйлем; 6) мақсат бағыныңқылы сабактас сөйлем. - Сабақтас құрмалас сөйлемдер бағыныңқы сейлемнің басыңқыға мағыналық қатынасына қарай жоғарыдағыдай алты салаға бөлінгенде, бұлардың, яғни бағыныңқы сөйлемнің көпшілігінің, қызметі жай сөйлемдегі пысықтауыш мүшенің кызметіне ұқсас. Сондықтан да шартты бағыныңқылы 337 және қарсылықты бағыныңқылы сабақтастардан өзгелерін с е б е п п ы с ы қ т а у ы ш б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с, м е з г і л п ы с ы қ т а у ы ш б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с , қ и м ы л-с ы н п ы с ы қ т а у ы ш б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с, м а қ с а т п ы с ы қ т а у ы ш б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с деп те атауға болады. Ықшамдылық үшін алдыңғы атау дұрыс. Бірақ жай сөйлемдегі пысықтауыш мүше мен әр сапалы пысықтауыш бағыныңқылардың синтаксистік қызметінің арасында теңдік бар деп қарауға болмайды. Бұлардың кейбір ұқсастық жақтарының болуына қарамастан, екеуі екі түрлі синтаксистік құбылыс. Пысықтауыш бағыныңқы сөйлемдердің жай сөйлемдегі пысықтауыш мүшеге ұқсастығынан ерекшелігі басым. Ол ерекшеліктер, негізінде, мыналар: а) бағыныңқы сөйлемнің өзіндік толық мағыналық және тұлғалық дербестігі болмаса да, сөйлемдік ерекшелігінің барлығы, ә) көпшілік жағдайда бағыныңқы сөйлемдердің өз бастауышы мен баяндауышының болатындығы, б) бағыныңқы сөйлемнің басыңқы сөйлеммен ұласып айты-латын сөйлемдік интонациялық ерекшелігінің болатындығы. жүктеу/скачать 3,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|