| Ерекшеліктері: фонетикасында – 8 дауысты (а, е, ы, i, о, ө, у, ү); ч>ш, ш>с, дж>ж/й дыбыстарының алмасуы//сәйкестігі (шойын «шойын», бас «бас», жахил «надан», йан «жан»);
инициалды й (йүрек «жүрек»);
аффикстік л дыбысының тұрақтылығы (баслар «бастар»);
ассимилятивті-диссимилятивті өзгерістер н>д/т, нд>нн, зш>шш, сш>шш: баладынъ «баланың», аттынъ «аттың», үйленним «үйлендім», үйимнен «үйімнен», қышша «қызша/по-девичьи», рушша «орысша»;
Морфологиясында – ‑мақ, ‑с, ‑в, ‑ғы тұлғалы қимыл есімдері: осы шақ есімше тұлғасы ‑атаған (баратаған «баратын/баратұғын») және келер шақ тұлғасы ‑(а)йақ (келейек «келетін/келетұғын»);
терминативті көсемше тұлғасы ‑ғалы (келгели «келгелі»), ‑ғанша (барғанша «барғанша/барғанға дейін, келгенше/келгенге дейін»);
міндетті келер шақ тұлғасы ‑(а)йақ (келейекпен; мысалы, қаз. келешек, қырым. тат. келеджек);
Синтаксисінде – құрмалас сөйлемнің аналитизацияға бейімделу үрдісі.
Диалектілері: нақ ноғай (Ставрополь өлкесі), ақноғай (Қарашай-Черкессия) және қараноғай (Дағыстан), соңғысы әдеби тілге негіз болды. Алғашқы екі диалекті, ең алдымен, сөз басында (инициалды) және аффиксалды дж/ж дыбысының қолданылуымен ерекшеленеді: джан / жан «жан», келеджек / кележек «келеді».
Дәстүрлі жазуы араб әліпбиі бойынша қалыптасқан, 1928-1938 жж. – латын, содан кейін – орыс алфавиті қолданылып келеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
