«Қазақ тілі тарихы» Ғылыми-зерттеу сериясы
жүктеу/скачать 168,18 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қыпшақ-ноғай тілдері
- Қыпшақ тобына жататын тілдердің басты ерекшеліктері мынадай: Фонетикалық құрылымында
- Қыпшақ-ноғай
| Қыпшақ-половец тілдері
Армян-қыпшақ Қарайым Қарашай-балқар Қырым татарлары тілі (барлық диалектілердің қыпшақ субстраты және қыпшақ диалектілері) – Қырым; Добруджы, Румыния; Түркия Қырымшақ
Куман (половец, қыпшақ-половец) Құмық
Татар (қыпшақ субстраты және татарлардың қыпшақ диалектілері) Үрім (барлық диалектілердің қыпшақ субстраты, қыпшақ-половец және қыпшақ-оғыз диалектілерінің қыпшақ говоры) Қыпшақ-ноғай тілдері Қазақ
Қарақалпақ Қырым татарлары (ноғай диалекті) Ноғай Өзбек тілінің қыпшақ диалектісі Қырғыз-қыпшақ тілдері Алтай
Қырғыз Қыпшақ-бұлғар тілдері Башқұрт
Татар (Поволжье, Астрахань, Сибирь, Казахстан) Қыпшақ тобына жататын тілдердің басты ерекшеліктері мынадай: Фонетикалық құрылымында: Сегіз-тоғыз дауыстының болуы, олардың ішінде ы, и, і (у, ұ, ү) қысаң дауыстыларының өзіндік нақышы болады; ағ > ау, ег > ий, үг > үй т.б. дауысты мен дауыссыздың ежелден белгілі тіркестеріне сәйкестіктің болуы, мысалы: тағ > тау «тау», тег – > тий- «тию, жанасу», ү(ө)грен – > үйрен – «үйрену» т.б.; Түркі тілдерінің ішінде қыпшақ тілдеріне сөз соңындағы дауыссыздың түсіп қалуы тән. Мысалы, оғыз және қыпшақ тілдеріндегі лексемаларды салыстырыңыз: сулук-сулу – (сұлу) чистый, красивый; серук-серу – тоқыма станогі; табак-таба – (жайпақ/жалпақ табақ); бураук-бурау – (бұраушы/бұрғы), бурав; тipiк-тipi – (тірі). Сондай-ақ, қыпшақ тілдері морфологиясы мен лексикасына тән кейбір ерекше белгілері бар. Олар оғыз және қарлұқ тілдерінің белгілерімен қарама-қарсы қойылады. Қыпшақ тілдерінің ноғай, қарақалпақ және қазақ тілдері сияқты тірі тілдерден тұратын қыпшақ-ноғай топшасы Алтын орда мемлекетінің ыдыраған тұсында (дәуірінде) қалыптасты және өзге тілдердің дамуымен байланысты болды. Қыпшақ-ноғай тілдері Орта Азия мен Еділ бойында таралған. Қыпшақ-ноғай тілдері топшасы тарихи тұрғыдан біршама көнелеу болып саналатын қыпшақ-бұлғар және қыпшақ-половец топшаларынан мынадай белгілері бойынша ажыратылады: жүктеу/скачать 168,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|