Қазақ тіліндегі қос сөздің мағыналық және тұлғалық топтары (Ә.Қайдар)


-Топ: Сыңарлары бір-біріне қарама-қарсы мағынадағы (антонимдес) қос сөздер



бет2/3
Дата26.12.2022
өлшемі19,99 Kb.
#59639
1   2   3
3-Топ: Сыңарлары бір-біріне қарама-қарсы мағынадағы (антонимдес) қос сөздер.
Қазақ тіліндегі қосарлама қос сөздердің мағыналық топтарының үшінші түріне сыңарлары бір-біріне қарама-қарсы мағынада қолданылатын қос сөздер жатады:
азды-көпті
артық-кем
аз –көп
алыс-беріс
ойлы-қырлы
аш-тоқ
ілгері-кейін
ыстық-суық
Қос сөз сыңарларының мағынасына байланысты – бірыңғай мағыналас, мағынасы жақын және қарама-қарсы мағыналас деп үш топқа бөлуге болады.


Қосарлама қос сөздердің тұлғалық топтары
1-ТОП: Екі сыңары бірдей –лы/-лі қосымшалы қосарлама қос сөздер:
әкелі-балалы
ерсілі-қарсылы
апалы-сіңлілі
үлкенді-кішілі
алмалы-салмалы
күйлі-қуатты
балалы-шағалы
ағалы- інілі
ұшты-күйлі
2-ТОП: Екі сыңары –ы/-і, –сы/-сі тәуелдік жалғауын қабылдау арқылы жасалған қосарлама қос сөздер:
үсті-басы
іші-сырты
беті-қолы
іші-тысы
іші-бауыры
3-ТОП: Екі сыңары да көсемше –ып/–ып/-п тұлғасын қабылдау арқылы жасалған қосарлама қос сөздер:
өліп-өшіп
асып-тасып
сылап-сыйпап
билеп-төстеп
өліп-тіріліп
қатып-семіп
4-ТОП: Екі сыңары бірдей етістіктің бірінші жақ тұлғасы арқылы жасалған қосарлама қос сөздер:
өлдім-талдым
бақтым-қақтым
жеттім-жетістім
жүрдім-бардым
жаздым-жаңылдым
күйдім-жандым
5-ТОП: Екі сыңары да болымсыз мағыналы –сыз/–сіз жұрнақты қосарлама қос сөздер:
үнсіз-түнсіз
арсыз-ұятсыз
елсіз-жұртсыз
үйсіз-күйсіз
уайымсыз-қайғысыз


Қайталама қос сөздердің мағыналық- тұлғалық топтары
Қайталама қос сөздер бір ғана лексеманың бір ортақ мағына ауқымында өзгеріссіз, не кейбір тұлғалық дыбыстық өзгерістермен екі рет қайталанып, қабаттасып қолдану нәтижесінде пайда болып, тұрақтанып, қалыптасқан күрделі сөздің бір түріне жатады.
Қайталама қос сөздердің негізгі грамматикалық жасалу принципі – бір лексикалық элементті екі рет қайталау.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет