Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
aзa Тiлiнi зектi М селелерi ж не Т уелсiздiк Тa ылымы
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
183 12 -уыш, -уіш бағыттауыш, бейімдеуіш направляющие, адаптер Зат есім 13 -қыш, -кіш бекіткіш, бергіш фиксатор, датчик Етістік 14 -ық, -ік бөлік, кетік часть, пробел Етістік 15 -ым, -ім бөлім раздел Етістік 16 -ын, -ін буын поколение Зат есім 17 -ақ, -ек жинақ набор Етістік 18 -малы, -мелі қайталамалы с повторением Етістік 19 -лым, -лім қайталым цикл Етістік 20 -дақ құндақ кассета Өлі түбір Жоғарыда берілген кестеде әртүрлі сөз таптарынан зат есім туғызатын сөз тудырушы жұрнақтар берілді. Олардың бірі сөзжасам, терминжасам барысында жиі қолданылып жүрген өнімді (құнарлы) жұрнақтар болса, екіншілері бірді-екілі ғана сөздерді жасауға қатысқан өнімсіз (құнарсыз) жұрнақтар. Алайда жұрнақтың өнімді немесе өнімсіздігі оның тұрақты сипаты деп тануға болмайды. Бір кездері өнімсіз болып келген жұрнақтарды термин шығармашылығында жиі пайдаланып, оның сөзжасам белсенділігін арттыруға болады. Сондықтан өнімсіз деп танылып келген кез келген жұрнақтың белгілі бір кезеңдерде өнімді жұрнаққа айналуы әбден мүмкін. Берілген мысалдардан көріп отырғанымыздай информатика және есептеуіш техника терминологиясында қазақ тілінің табиғи қалыбы негізінде жасалған, аудармасы да қазақи сипатта деуге болады. Егер қазақ тілінің төл ұғым-түсінігі негізінде қалыптасса, оларды ұлттық әдеби тілінің элементі бола алады деп санаймыз. Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған компьютер терминдері Ұлттық терминқорымызда аналитикалық жолмен жасалған терминдер өте мол [2, 1992: 58]. «Терминологиялық лексикамыздың қомақты бөлігін екі, үш немесе одан да көп сыңарлы терминдердің құрайтынын ескерсек, терминжасамның Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 184 бұл тәсілін арнайы қарастырудың, жан-жақты зерттеудің мәні зор екендігі сөзсіз» [1, 2004: 555]. Аналитикалық тәсіл ретінде қарастырылып жүрген сөзжасам амалдары жөніндегі осы саланы арнайы зерттеп жүрген ғалымдарымыздың пікірлері әр уақытта сәйкесе бермейді. Оны белгілі тілші-ғалымдардың мына төмендегі жазғандары анық көрсетеді. 2002 жылы А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты шығарған көлемді еңбектің бірі саналатын «Қазақ грамматикасы» авторлары – «Біріккен сөздер дүниежүзіндегі тілдерге өте кең тараған. Олардың аналитикалық тәсіл арқылы жасалатыны да ғылымда әбден танылған» және «қос сөздер тілдің аналитикалық тәсілінің қосарлама тәсілі арқылы жасалады», – деп жазады [5, 2002: 253-256]. Қазақ әдеби тіліне аналитикалық тәсілді негізге ала отырып жасалған (аударылған) терминдердің қосқан үлесі туралы арнайы зерттеу жүргізіп, олардың қолданылу аясын, деңгейін анықтау қажет деп санаймыз. 2-кесте – Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған компьютер терминдері № Термин Уәждеуші сөз Өзге тілдегі түсіндірмесі, атауы Жасалу негізі 1 Айналдыру жолағы Айналу + жолақ Полоса прокрутки Етістік + зат есім 2 Ақпараттық ұрлық Ақпарат + ұрлық Плагиат (Plagiarism Етістік 3 Ақпараттық іздестіру жүйесі Ақпарат + іздестіру + жүйесі Информационно-поисковая система Зат есім + зат есімнен жасалған етістік + зат есім 4 Аспаптар тақтасы Аспап + тақта Панель инструментов Зат есім + зат есім 5 Әдістемелік жасақтама Әдістеме + жасақ Методическое обеспечение Зат есім + зат есім |