Қазақ тілінің шығу тарихы туралы түркі тілдері тіл туыстығына



бет16/90
Дата29.03.2023
өлшемі401,97 Kb.
#77264
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   90
Байланысты:
қазақ тілі көк кітап-1 (1)

Морфологиялық принцип:

Күрделі сөз бен сөз тіркестерінің айтылуында олардың бір сыңарының кейбір дыбысы өзгеріске ұшырауы мүмкін, бірақ жазылуда морфологиялық принципке сай түбірлері сақталып жазылады.

Айтылуы

Жазылуы

Шегара
Жер-гөк
Қоян-ғолтық

Шекара
Жер-көк
Қоян-қолтық


ЛЕКСИКА
Лексика (грек."сөздік қор") мынадай тақырыптарды зерттейді:

1. Жалпы қолданыстағы сөздер

күнделікті өмірде қолданылатын сөздер: бар, кел, есік, туысқан, соғыс т.б.

2. Қолдану аясы шектеулі сөздер

1. архаизм 6. кәсіби сөз
2. историзм 7. табу сөз
3. неологизм 8. кірме сөз
4. диалект сөз 9. эвфемизм
5. термин сөз 10. дисфемизм

3. Қанатты сөздер

1. тұрақты сөз тіркесі
2. идиома
3. мақал-мәтел
4. афоризм (нақыл сөз)

4. Сөздің лексикалық мағыналары

1. Сөздің тура мағынасы
2. Сөздің ауыспалы мағынасы
3. Сөздің көп мағыналылығы
4. Синоним
5. Антоним
6. Омоним



  • Лексиканың мынадай салалары бар:

Лексикология – тілдің лексикасын (сөздік қор, сөздік құрам) және оның тарихи дамуының заңдылықтарын, қызметін зерттейтін сала.
Семасиология – тілдегі сөздерге тән мағыналарды зерттейтін сала.
Этимология жеке сөздердің, морфемалардың шығу тегін, бастапқы мағынасын, ол мағынаның өзгеру, даму жайын зерттейтін сала.
Фразеология - тілдегі тұрақты тіркестерді зерттейтін сала.
Диалектология диалектілер, говорлар, жергілікті тіл ерекшеліктерін зерттейтін сала.
Топонимика – жер, су, қала, ауыл, елді мекен аттарын зерттейтін сала.
Антропонимика – кісінің фамилиясын, әкесінің атын, кісінің шын аты мен лақап атын, бүркеншік аттарын (псевдоним) қарастыратын сала.
Лексикография – сөздіктер жасау және оларды зерттеу жөніндегі үлкен бір сала.
Сондай-ақ лексиканың ономасиология, этнонимика, астронимика сияқты салалары бар.


ҚОЛДАНУ АЯСЫ ШЕКТЕУЛІ СӨЗДЕР
КӨНЕРГЕН СӨЗ
Көнерген сөз – қазіргі уақытта қолданыстан шығып қалған немесе мағынасы көмескеленген сөз. Оның екі түрі бар: архаизм және историзм.



  1. Архаизмәр халықтың тұрмыс-тіршілігіне, дүниетанымына байланысты әр дәуірде өзгеріп, яғни қазір басқаша аталатын ұғымның бұрынғы атауы болатын сөз.

    Ескі атауы
    (архаизм)

    Қазіргі атауы
    (неологизм)

    аэрофлот
    адрес
    рыноктық
    таможня
    станция

    әуежай
    мекен-жай
    нарықтық
    кеден
    бекет

  2. Историзм – белгілі бір дәуірдегі қоғамдық ұғымға байланысты туып, қазір қолданудан шығып қалған сөз. Мысалы: уез, барымта, ханзада, нөкер, батырақ, қауыл керуен, жүз басы, би, болыс т.б.

үйрету


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   90




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет