Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы
жүктеу/скачать 357,75 Kb.
|
?àçà?ñòàí àóìà?ûíäà?û òàñ ?àñûðûíà ?àòûñòû àðõåîëîãèÿëû? åñêåðòê
- Бұл бет үшін навигация:
- 25. Түркілер өркениеті және Ұлы жібек жолы.
| Найман,керейіт,жалайырлар олар мемлекеттiлiк бастауларына үлес қосты. Найман тайпалар одағы VIII ғасырдың орта кезiнде Ертiстің жоғары тұсы мен Орхон өзенінің аралығында сегiз-оғыз атаумен пайда болған.
Сегiз-оғыздар Хангайдың батысынан Тарбағатайға дейiнгi жердi алып жатты. Х-ХІІ ғасырдың басында наймандар Ляо империясына тәуелдiлiкте едi. Керейiттер (керейлер) мен меркiттермен одақтасқан наймандар iрi мемлекетті құрылымға айналды. Наймандар өздерiн қоршаған көшпелi және отырықшы-егiншi этностармен, әсiресе қаңлылармен өте тығыз этникалық саяси және мәдени байланыс орнатты. 1125 жылы Қидан мемлекетi күйрегеннен кейiн, оның орнынан бiрнеше мемлекеттік бiрлестiктер құрылды. Олардың арасынан жетекшiлiк рөл керейiт хандарының қолына көштi. Керейiттер туралы алғашқы мәлiметтер Х ғасырдың басында кездеседі. Олар Шыңғысхан шапқыншылығына дейінгі кездерде Моңғолия мен Алтай аумағына үстемдiк еткен. Жалайырлар Шыңғыс хан империясының өрлеу кезiне қарай қазіргі Моңғолия жерінің Хилок және Орхон сағасы аймағын мекендеген. Наймандар, керейiттер, жалайырлар құрған ұлыстар — алғашқы феодалдық мемлекеттік құрылымдардың бір көрінісі болып табылады. Ұлыс ру да, тайпа да емес, ол рулық-тайпалық институттардан жоғары тұрады. «Ұлыс» ұғымы ол кезде «халық" дегендi бiлдiрген. 25. Түркілер өркениеті және Ұлы жібек жолы. Біздің заманымыздың I мыңжылдығында Евразиялык аймактарда этикалык орта едәуір өзгерістерге ұшырайды, II-V ғасырларда ғұн тайпаларының Қазакстан, Орта Азия жане Шыгыс Еуропага ұлы қоныс аударуы, бұл жерлердің этникалык жане саяси картасына едәуір өзгерістер енгізді. жаппай келе басталу байкалды. Казахстан территориясына Түркі халыктарыдың Ең алғашқы «түрк» атауы- қытай жазбаларында 542 жылдан бастап туцзюе( қытайдың солтүстігіндегі Вэй княздігіне туцюе жыл сайын шабуыл жасайды), соғды жазбаларында турк, арабтарда тюрк, орыс торк деген атаулармен бергілы бола бастады. Түркі генеологиясының қышпақ, кыргыз, теле (огыздар), жалпы орта Азия халықтарының этногенезінің қалыптасуына әсер етті. (Аңыз бойынша түркі халыктарын Каскырдан, Кыпшактарды құстан жаралган деп сипаттады) Сонымен, IV гасырда түркі тілдес теле (тирек) тайпалар одағы монголиядан Орта Азиядагы Әмудария өзенінің бойына кең байтак аймакты коныстанды. Олардың орнына VI-X гасырларда Қазақ жеріндегі алгашкы феодалдык мемлекеттер Көне жане Батыс Typik каганаттары калыптасты. Біздің заманымыздың бір мың жылдыгындагы Орталык Азия жерінде мекендеген тайпалар одактарының тарихы осы түрік тайпаларымен өзара тығыз байланыста болды. «Түрік» деген ат алгаш рет 542ші жылы аталады. Кытайдың батысында орналаскан Вэй княздігіне туцюе жыл сайын шабуыл жасап, ойрандап отырғандығы айтылған. Қытайлар түріктерді сюнну- ғұндар деп атаған, мұның өзі түріктердің Ғұн тайпаларының жалғасы екенін көрсетеді Ал Ертедегі түрік дінінің негізі Көкке(Тәңірге) сыйыну. Құдырет деп есептелген бул күштің негізгісі Көк болды. Көкке табынуды аспанга табыну деп түсіну дурыс емес, аспандагы куш иесіне табынды, ягни Көктегі тәңірге Тәңірге табынуды адамзат баласы тарихындағы алғашқы монотеистік дін (жалгыз Кудайга табыну) деп те атауға болады. Түріктердің нанымы бойынша Көктен кейінгі желеп- жебеуші әйел тәңрісі- Ұмай ана. Ол – отбасы мен - балашаганы коргаушы. Ұмай Typik тайпалары сыйынган құдіретті 3 күштің бірі болган. Ол туралы атакты аскер басшылары Тоныкөктің құрметiне орнатылган ескерткіште жазылган - "Көк, ұмай (құдай), Жер-Су, міне бізге жеңіс сыйлаған осылар деп ойлау керек", -деген сөздерден көруге болады. Түркі тайпалары күнге, айга, жулдьздарга табынган. Жыртқыш аңдардың ішінде бөріге (қасқыр) табынып, оларды ”көк бөрі” деп атаган. жүктеу/скачать 357,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|