Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти
жүктеу/скачать 2,51 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қаламқас АМАНҚОСОВА, Елдана ТОҚБАЙ
- Нұркен ЖАНД УЛЕТҰЛЫ Қазақстан Жазушылар одағының Әдебиетшілер үйінде дәстүрлі Әдеби жыл қорытындысына арналған жиын өтті.
- Жиынды Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы, Қазақстан Рес- пуб ликасы Парламенті Сенатының депутаты
- Павлодардағы С.Торайғыров атындағы мемлекеттік университетте ңірдегі жоғары білім беретін оқу орындарының студенттері арасын
- Петропавлда облыстық «Нео-фольклор» сайысы тті. Сайысқа қатысқан 26 адам әділқазы алқасына қазақтың ұлттық тағамдарын та- ныстырды.
- Білімді жастар – ел ертеңі Қазақтың тағамдары таныстырылды
- Дәуіржан Т ЛЕБАЕВ Ақт бе қаласының лия Молдағұлова даңғылы мен білқайыр хан даңғылының қиылысында домбыра арналған ескерткіш
- Домбыраға арналған ескерткіш
- «Мемлекеттік тілге – құрмет» бірлестігінің төрайымы, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі ОРЫНДЫ СЫН ОЙ САЛАДЫ
- Филология ғылымының докторы, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Байынқол Қалиұлы Қалиевтің «Түсіндірме сөздік жасаудың теориясы мен практика
- Өзім де бір кездері 10 томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігін» (әрі қарай ҚӘТС) (1974-1986 жж.) жасауға қатысқан едім. Сөздік жасаудан хабардар болғандықтан
- Б.Қалиұлының бұл кітабын бір емес, екі қайтара оқып шықтым. Бірден айтайын, монография өте сауатты жазылған. Автор қандай мәселені алға тартса да, 15
- Жолаушы»
Сайын БОРБАСОВ, саяси ғылым докторы, профессор ӘЛЕМ ҚАЗАҚТАРЫ БАС ҚОСТЫ ЖҮЗДЕСУ
Түлектер – университет мақтанышы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде жыл сайынғы дәстүр бойынша Түлектер күні атап өтілді. ҚазҰУ-дың барша түлектеріне арналған салтанатты шара Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығы мен Алматы қаласының 1000 жылдық мерейтойына арналды. Барша ҚазҰУ түлектері күнін тойлау мерекесіне орай оқытушылар, студенттер мен ҚазҰУ түлектерінің қоғамдастығы студенттік кампус аумағында «Мәңгілік Ел» сәулет кешенін құру идеясын ұсынды. Мереке басында аталмыш кешеннің негізгі композициялық құрылымы – «Мәңгілік Ел» сту- денттер мен түлектер триумфальді қақпасы, «Темірқазық» монументалды композициясы және субұрқағы бар «Тайқазан» алаңының таныстырылымы тті. Түлектер күніне арналған мерекелік жиында с з бастаған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ректоры Ғалымқайыр Мұтанұлы: « р университет жұмысының к рсеткіші – түлектері. Түлектерінің еңбек жолындағы үздік жетістіктері – универси- тет үшін зор мақтаныш. Осы орайда ҚазҰУ түлектері қоғамның барлық саласында белсенді еңбек етіп, алдыңғы қатардан к рі ніп жүр. з ісінің шебері атанып, туған университетінің дәрежесін к теріп жүрген барша түлектерімізге үлкен алғысым- ды жеткіземін» дей келе, 2016 жылғы жас түлектерге ақ жол тіледі. Сонымен қатар ректор университеттің дамуына айрық- ша үлес қосқаны үшін «әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ға 80 жыл» мерейтойлық медалімен бірқатар түлектерді марапаттады. Мерекелік кеште Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының т рағасы, ҚазҰУ Түлектер қауымдастығының президенті, заң ғылымының докторы, профессор, заң факультетінің 1981 жылғы түлегі Қайрат Мәми қасиетті қара- шаңырақ қабырғасында алған білімін ел игілігіне жұмсау – әрбір түлектің міндеті екендігіне тоқталып тті. Белгілі ақын, ҚазҰУ түлегі Олжас Сүлейменовті «ҚазҰУ-дың №1 белді түлегі» медалімен марапаттады. Олжас Омарұлы Түлектер қауымдастығының атынан үздік студенттерге шәкіртақылар табыстап, білім жолында сәттілік тіледі.
– Х а л ы қ а р а л ы қ б а с ы л ы м н ы ң ғ ы - лыми ізденістерге, қызықты деректер- ге толы таңдаулы мақалаларын қалың оқырмандарымыз енді ана тілімізде оқитын болды. Сонымен қатар біз зіміздің ең үздік т л материалдарымызды ағылшыншаға ау- дару арқылы елімізді дүниежүзіне танытудың тағы бір мүмкіндігіне қол жеткіздік. лемдік ж у р н а л д ы О р т а л ы қ А з и я а й м а ғ ы н д а бірінші болып шығаруға Қазақстанның бастамашылық етуі де заңдылық. йткені біздің жаһан жұртшылығына ұсынуға лайықты құндылықтарымыз бен асыл жауһарларымыз мол. Тасын түртсе, тарихы с йлейтін Алтай мен Каспий аралығындағы ұлан-ғайыр еліміздің талайларды там- сандыратын табиғаты, мәйекті мәдениеті мен қайталанбас салт-дәстүрі «National Geographic» үшін таусылмас тақырып бола- тыны талассыз, – деді Дәурен Абаев. Осы шараға орай АҚШ-тан арнайы сапарлап келген басылым директорының орынбасары Даррен Смит с з с йлеп, зінің Қазақстанға келудегі әсерімен б лісе отырып, елімізге тұңғыш рет келіп тұрғанын айтты. Д.Смит мырза халқымыздың салт-дәстүрімен, әдет-ғұрпымен танысуды жоспарлағанын жеткізді. рі қарай «Күн тұтылуы қазақ жерінен қалай бақыланды?» деген тақырыпта қызықты баяндама жасады. Бірқатар тың деректерді қонақтар назарына ұсынды. Мейманның ерекше бір айтып ткені – со- нау 1936 жылы шетелдің, сондай-ақ Кеңес Бұдан әрі әдебиеттің жанрлары бойынша баян дамалар жасалды. Жанрлар ж нінде сын- шы, жазушы, филология ғылымының докторы Нұрдәулет Ақыш (проза), ақын, «Ақиқат» журна- лының бас редакторы Аманхан лімұлы (поэзия), жазушы, «Қазақ газеттері» ЖШС-нің Бас дирек- торы – Редакторлар кеңесінің т рағасы Жұмабек Кенжалин (деректі проза), жазушы Сәбит Дүйсенбиев (балалар әдебиетінің прозасы), ақын Болат Үсенбаев (балалар әдебиетінің поэзиясы), жазушы Рахметжан Юсупов (ұйғыр әдебиеті), ақын Любовь Шашкова (орыс әдебиеті), жазушы ҒазизбекТәшімбай (к ркем аударма), сатирик, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлы ғының лау- реаты Еркін Жаппасұлы (сатира), нертанушы ғалым Амангелді Мұқан (драматургия), жазушы Шәмшиден Абдраман (фантастика), сыншы, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лау- реаты Бақыт Сарбалаев (сын) баяндама жасады. Жарысс зге қатысқан ақын-жазушылар з ой-пікірлерін білдірді. Биылғы жыл қорытындысында аңғарыл- ған дай шығып жатқан кітап к п. Олардың тақырып тары да сан алуан. ткен жылы Қазақ хан дығының 550 жылдығы атап тілгені белгілі. Тарихи романдар қазақтың бастан кешкен дәуірлерінен сыр шертті. Қазақ жазушыла- ры зіміз мір сүріп отырған қоғамның түрлі қалта рыстарын к ркем тілмен бейнелеп келеді. Шы ғар малар қоғам, мір жайында ой түюге жетелейді. Баяндамаларда соңғы кезде тым тәуір дүние- лерімен к рініп жүрген жас жазушылардың да есімдері аталды. Бұл, әрине, жақсылық. Демек, әдебиеттің сабақтастығы, ертеңі бар деген с з. Шығып жатқан кітаптардың барлығы жоғары деңгейде деп айтсақ мұнымыз ж н бола қоймас. Баяндамашылардың с здерінде сын да айтылды. Орынды сынды қабылдай білген дұрыс. Сын айтылмай мін түзелмейді. сіресе, әдебиетте сынның алар орны ерекше. дебиетті рухани азық деп қабылдайтын болсақ, оқырман қолына ой салар, жақсылыққа жетелер туындылардың тигені абзал.
Одағының ғалымдары Орынбор маңында орналасқан Ақбұлақ ауылына обсерватория орнатып, табиғаттың тылсым құбылыстары мен құпия-сырларын бақылаған екен. Олар тек қана зерттеу жұмыстарымен шұғылданып қоймай, жергілікті қазақтардың мірін, тыныс-тіршілігіне назар аударыпты. здері қызығушылық танытқан дүниелерді су- ретке де түсірген. Кейін мұндай суреттер «National Geographic» журналында жарық к рген екен. Онда жоғарыда айтқанымыздай, сол обсерватория маңындағы жергілікті қазақтардың мір салты, сол замандағы адам- дар к рініс тапқан. Қазір бұл суреттер тарих үшін те қызық. Бұл арқылы біз басылымның құндылығын да байқауымызға болатыны с зсіз.
Ең қызығы сол, мұндай сурет 1954 жылы журнал бетінде жарық к ріпті. Сондағы кейіпкерлердің бірі Фазила Жаналтай тұсаукесер шарасына қатысты. Ол бүгінде сексеннің сеңгірінен асқан ақ жаулықты әже. зінің бұл суретке қалай түсіп қалып жүргенін журналистерге баяндап берді. К п жылдар тсе де, жадында сол бір мезгіл- кезең сақталыпты. Тағдырдың жазуымен р Алтайдан үдере ауған Қытайдағы қазақтар тау асып Үндістанға табан тіреген. Сонда Кашмирді мекендеген Фазила Жаналтайдың ауылына америкалық журналистер келіп, этнографиялық бағыттағы этюдтер түсірген к рінеді. Сол уақытта он сегіздердегі бойжеткенді таспаға тартса керек. Фази- ла әжейдің айтуына қарағанда, ол Абақ Керейдегі атақты адам Солтаншәріптің қызы екен. Талай жердің дәмін татып, ақыры тәуелсіздік алған тарихи Отанына оралып, атамекенімен қауышыпты. Мұхиттың арғы бетінен жеткен журнал кілдері ол кісіге басылымның жаңа н мірін сыйға тартып, алғыстарын білдірді. Шарада «National Geographic Қазақстан» журналының бас редакторы Еркін Жақыпов з редакцияларының ұстанған бағыты мен алдағы шығармашылық жоспарлары туралы әңгімелеп берді. Т ұ с а у к е с е р а я с ы н д а « N a t i o n a l Geographic»-тің үздік 50 суреті» атты к рме ұйым дастырылды. К рмеге әлемнің әр Павлодардағы С.Торайғыров атындағы мемлекеттік университетте ңірдегі жоғары білім беретін оқу орындарының студенттері арасын- да компьютер мамандарының шығармашылығын бағалайтын байқау ұйымдастырылды. Байқауды университеттің математика және информатика ка- федрасы ткізді. Мақсаты – қоғамның әр саласында компьютерлік бағдарламаларды дайындауда кәсіби біліктілікті қалыптастыру, инновациялық жобаларды енгізу. Жарысқа 12 команда қатысты. Нәтижесінде С.Торайғыров атындағы университет командалары бірінші орын иеленді. Ақпараттық жүйелер мамандығының магистран- ты Айдана Ерманова «Қоғамдық к ліктегі бақылау жүйесі» жұмысымен жеңімпаз атанды.
Сайысқа қатысушылар т ңкерме, үлпершек, к меш, қансоқта, сырбас, орама, қоспа, бұқпа сынды ұлттық тағамдарды әзірледі. Барлық аспаздар здері жасаған ұлттық тағамның жасалу технология- сы мен тарихын айтып берді. Сайыс қорытындысы бойынша ең үздік аспаз атағының бас жүлдесін Юрий Дубинин алды. Ол «Сырбас» пен «Асқабақтағы қуырдақ» тағамдарын әзірледі. Енді ол алдағы уақытта Тараз қаласында тетін сайысқа Солтүстік Қазақстан облысы атынан баратын болады. Ал сәнгерлер арасынан Уәлиханов ауданынан Сәулеш Идаят үздік шықты. Барлық жеңімпаздар дипломдармен және ақшалай сыйлықтармен марапатталды.
КӨКЖИЕК
САЙЫС шал ғайынан сыр шертетін фотосуреттер қойылды. Биыл елімізде әлем оқырмандарына жақсы таныс «National Geographic Қазақстан» журналы қазақ тілінде де жарық к рді. Айта кетейік, қазақ тілінде жарық к ріп отырған «National Geographic» журнал әлемнің ең танымал баспа німі саналады. Мамандар т рткүл дүние бойынша 700 мил- лион аудиториясы бар бұл басылым елімізді т рткүл дүниеге танытып қана қоймай, туристердің қызығушылығын арта түсуіне септігін тигізетінін айтуда. Басылымның басты мақсаты – жазу- шы лар дың, ғалымдардың жұмыстарын жария лау арқылы қоршаған ортаны тану және оны қорғау болып табылады. Еліміздің с ұ л у т а б и ғ а т ы н , т а р и х и о р ы н д а р ы н , к рікті жерлерін, сімдіктер дүниесі мен жануарлар әлемін бүкіл әлемге танысты- ру. Қазақстанның имиджін арттыру. Сол арқылы таяу уақыттарда елімізге келгісі келетін турис тер санының артуына үлес қосу. Қазақстан даласының әдемілігі мен сімдіктер, жан-жануарлар дүниесінің алуан- дығын насихаттау. И ә , б а с ы л ы м н ы ң н е г і з г і м а қ с а т ы жер бетіндегі әрбір халықтың зіндік ерекшеліктерін, қайталанбас болмыс- бітімдерін әлем оқырмандарына таныс- т ы р ы п о т ы р у . Б ұ л о р а й д а ж у р н а л д ы этнографиялық, ағартушылық, ғылыми- зерттеу, антропологиялық, географиялық мәселелерді қамтитын баспас з құралы деуімізге де болатындай. Мақалалары шы- найы әрі түбегейлі ғылыми зерттеулерге негізделген. Олардың тартымдылығы да сонда. Саясат тақырыбынан тыс, шығу тарихы сонау 1888 жылдан басталатын басылым бүгінде әлемнің 38 тілінде, 8 0 - н е н а с т а м м е м л е к е т т е т а р а л а д ы . Осының бәрі қызықты фотосуреттер мен мақалалар түрінде оқырмандар назары- на ұсынылады. Редакцияның жоспарын- да алдағы уақыттарда еліміздің табиғаты әсем жерлеріне фото-бейне экспедициялар ұйымдастыру да бар. Дәуіржан Т ЛЕБАЕВ Ақт бе қаласының лия Молдағұлова даңғылы мен білқайыр хан даңғылының қиылысында домбыра арналған ескерткіш қойылды. Ескерткішті Қуатбек Ещанов есімді ұста жасап шығарған. нер туындысының биіктігі — 6 метр . Бұл жер бір-екі күннің ішінде жас тардың сүйікті орнына айналып үлгерді. Домбыраға арналған рухани кештер ұйым дастырып, ұлттық нерді насихаттаған жастар қала күнінде осы жерге жиналды. Айта кетерлігі, бұл – шаһардағы музыкалық аспапқа орнатылған тұңғыш ескерткіш болып табылады. Домбыраға арналған ескерткіш БӘРЕКЕЛДІ! 4 №22 (1332) 2 – 8 маусым 2016 жыл
АНА ТІЛІ Асылы ОСМАН, филология ғылымының кандидаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Мемлекеттік тілге – құрмет» бірлестігінің төрайымы, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі ОРЫНДЫ СЫН ОЙ САЛАДЫ немесе ғалым Байынқол Қалиұлының монографиясын оқығанда...
Ғалым түсіндірме с здік жасаудың теориясы мен практикасына тоқталып, о л а р д ы б і р - б і р і м е н ұ ш т а с т ы р а қарастырған. Онда түсіндірме с здік жасаудың теориясы қандай еді, ол 15 томдық Қ ТС-ті жасауда қалай жүзеге асқан деген мәселелерге назар аударған. Рас, Б.Қалиұлы 15 томдық тың жетістіктерінен г рі оның кемшіліктеріне к бірек тоқталады. Мо но графияның қорытынды б лімінде ол: «Мен 15 томдық Қ ТС-тің жетісті кте рінен г рі оның олқы тұстары мен кемшіліктеріне к бірек тоқталдым. Бұл 15 томдықта жетістіктер жоқ деген с з емес. Онда жетістіктер, с з жоқ, бар. Мен оларды к рмей отырған жоқпын. Бар жетістікті ешкім тартып алмайды. Жетістік жетістік күйінде қала береді» дейді. Ж н - а қ , а л а й д а , « б ұ р ы н ғ ы 1 0 томдықтың негізінде оған жаңа с здерді қосып, 15 томдық с здік шығарамыз» д е г е н ж и ы н д а а й т ы л ғ а н о й л а р д ы тыңдай келе, «10 томдық түсіндірме с здікті енді бізден ешкім алмайды. Сондықтан 10 томдыққа қосымша ретінде жинаққа енбей қалған с здер мен жаңа с здерді қамтып, 5 томдық етіп жеке шығару ж н болар» деген ұсыныс айтып, пікір білдіргенмін. Бұған ешкім мән бермей, 10 томдық жинақты құрастырушылардың еңбегін елеместен және есімдерін атамастан, 15 том етіп шығарды. Оның қаншалықты кәдеге асырылып жатқаны белгісіз. 1 5 т о м д ы қ Қ Т С - т і ң с о ң ғ ы беттерінің бірінде: «15 томдықта 92300 с з бен 57856 с з тіркесі қамтылды» деп жазылған (Бірақ Б.Қалиұлы бұл цифрдың дәлдігіне күдік келтіреді – А.О.). Егер к рсетілген цифрлар шын болса, мұны 15 томдықтың жетістігі деп неге айтпасқа?! Мен 15 томдықта бұдан басқа да жетістіктер бар екендігін жоққа шығара алмаймын. Мұндай еңбекті атқару з басымнан да ткен соң, 15 томдықты жасаушылардың бұл с здікке к п тер т ккендіктерін сезіп, біліп отырмын. Алайда жасалған еңбек қанша тер т ккендікпен емес, қандай нәтижеге қол жеткендігімен бағаланады емес пе?! Осы тұрғыдан алғанда Б.Қалиұлының «15 томдықта жетістіктерден г рі к е м ш і л і к т е р і к п » д е г е н п і к і р і н е қ о с ы л а м ы н . й т к е н і б ұ л п і к і р д і дәлелдейтін фактілер Қ ТС-те жетіп артылады. Б.Қалиұлы 15 томдықтағы кемшілік- тердің негізінен үш түріне к бірек к ңіл аударған. Олар: 1) С здіктің атына заты сай емес (Аты – әдеби тілдің с здігі, заты – тезаурус с здік); 2) С здіктің к лемін 15 томға жеткізу үшін оған керекті-керексіз, талғамсыз с здерді қоса берудің қаншалықты қажеті бар? 3) артық с з мағыналары мен артық мы- салдарды к бейткендіктері ғана. 15 томдықтың санын асырып, сапасын т мендетіп, к лемін к бейтіп, 15 томға жеткізгендігі. С йте тұра, бәрін де бір здері істегендей-ақ тек здерінің ғана аты-ж ндерін к рсетіп, 10 томдықты жасағандардың аттарын атамайды. Бұған ренжуге бола ма, болмай ма? Ғылымда сабақтастық, жалғастық деген болады. Оны басқалар білмесе де, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының қызметкерлері білуге тиісті еді. Бірақ біз олардан мұны к ріп отырған жоқпыз. Б.Қалиұлының ең үлкен реніші бұл болса, ал менің ең үлкен ренішім – осы. Ренішімнің себебі қазақ халқының ұлы асыл мұрасы, ұлттың жаны, рухының үні, ең құнды дүниесінің құндысы, алтын қоймасы болып табылатын Қ ТС-тегі с здердің қадір-қасиет, мән- мағыналары, олардың қолданыстары жеткізіле з мағынасында жазылмағаны болып тұр. Соның салдарынан к птеген с здер с здікке артық алынған, к птеген с здер одан қалып қойған (Бұған тағы да Б.Қалиұлының «Қазақ тілінің түсіндірме с здігі» (15 томдыққа қосымша) деген еңбегі дәлел – А.О.), біраз с здердің анықтамасы дұрыс берілмей, фразеоло- гизмдер мен синтаксистік с з тіркестері дұрыс ажыратылмаған. Бұларға з е ң б е г і н д е Б . Қ а л и ұ л ы ж е т к і л і к т і дәрежеде мысалдар келтірген. Солардың кейбіреулерін естеріңізге түсіре кетейін. зы, белгілі ғалым Ахмеди Ысқақовтан тәлім алдым. Тілім – қазақ тілі, яғни мемлекеттің тілі. Тұғыры биік тау- шыңнан, ғұмыры нұрлы қазақ елінің мемлекеттік тілін қолданушы азаматы- мын. Енді 15 томдық с здікті оқу үстінде зім байқаған 2-3 қана кемшілікті к рсете кетейін (Мұндай кемшіліктер 15 томдықта аз емес). «Жоқта» с зінің екі ғана мағынасы бар екендігі к пшілікке белгілі. Бірі – «біреуді немесе бір нәрсені іздеу, сұрау салу», екіншісі – «қайтыс болған адамды дауыс шығарып, аза тұту». 15 томдықты жасаушылар «жоқта» с зінен жасанды түрде 5 мағына шығарыпты. Бірақ ол мағыналардың бір-бірінен айырмашылықтары к рініп тұрған жоқ. Түсіндірме с здік атаулының ең басты міндеті – с з мағыналарын са- ралау ғой. Сондықтан да ол «түсіндірме с здік» деп аталынады. «Құрту, жоқ ету» деген бір мағыналы «жой» с зіне 15 томдықты жасаушылар 9 түрлі тұрақты тіркес к рсетіпті. Солардың ішіндегі «к зін жойды» дегеннен басқасының бәрі тұрақты с з тіркесі емес. Фразеологизмдердің ережесі бойын- ша, тұрақты с з тіркесінің құрамындағы с здерді б лшектеуге, зге с збен алмастыруға болмайды. Мәселен, к зін жойды деген фразеологизммен бірге «басын жойды» деген тіркес қосылған. Бұл «құлағын жойды, аяғын жойды» дегендей мәнсіз нәрсе. здеріңіз с здікке к з жүгіртіп к ріңіздерші: Атын жойды, кемшілікті жойды, күлкінің ізін жойды, күшін жойды, қадірін жойды, сенімін жойды, т.б. деп берілген. Дұрысы – қадірді жоймайды, қадірі кетеді, сенімді жой- майды, сенімнен айырылады. Бұлар – фразеологизмдер емес, синтаксистік с з тіркестері. «Жолаушы» с зіне франц. (француз) деген этимологиялық белгі қойылыпты. Бұл белгі ол с зге не үшін қойылды? «Жолаушы» с зіне бұл этимологиялық белгінің қандай қатысы бар? Мүмкін, 15 томдықты жа- саушылар «жолаушы» с зі қазақ тіліне француз тілінен ауысып келді дегенді айтқысы келген шығар? Жоқ, әлде,
к рсеткісі келді ме екен? Түсініксіз. Осы тұрғыдан алғанда, монография иесі Б.Қалиұлының «15 томдық Қ ТС-те кемшіліктер к п» деген пікіріне сенбе- ске әддің қалмайды. 15 томдық с здіктің жоғарыдағыдай к е м ш і л і к т е р і н к р с е т к е н і ү ш і н кейбіреулердің Б.Қалиұлын күстәналап жүргенін ара-тұра естіп қалып жүрміз. Мұны әділетсіздік деп білемін. Ұға б і л г е н , т ү с і н е б і л г е н к і с і ү ш і н Б.Қалиұлының бұл еңбегін Қ ТС- ке жанашырлық деп бағалаған ж н. Автордың зі айтып кеткендей, оның мақсаты – 15 томдық Қ ТС-ті сынау емес, «қазақ тілінің түсіндірме с здігін қайтсек жақсартамыз, қайтсек оның сапасын арттырамыз, қайтсек атына сай етіп с здік түземіз?!» дегенге к ңіл аударту ғана. Шындыққа жүгінсек, Б . Қ а л и ұ л ы 1 5 т о м д ы қ т а к е т к е н кемшіліктерді сынап отырған жоқ, ол Қ ТТС-тің келесі басылымында мұндай кемшіліктер болмасын деп, 15 томдық с здікті редакциялап беріп отыр. Бұл еңбегі үшін оған реніш емес, кпе емес, керісінше, рақмет айтуымыз керек. О й ы м ы з д ы т ү й і н д е р б о л с а қ , Б.Қалиұлының «Түсіндірме с здік жасаудың теориясы мен практикасы» деп аталатын монографиясы келешек түсіндірме с здік жасаушыларға үлкен к мек әрі негелі үлкен сабақ. Бүкіл бір халықтың түсіндірме с здігі қолдың ұшымен, жеңіл-желпі жасалатын нәрсе емес. Оны жасау үшін бір ғана ынта- жігер, ықылас жеткіліксіз. Оған үлкен даярлық, теориялық, практикалық білім, қажымас қажырлы еңбек, адал ниет қажет. Бай тілді баянды етіп, киелі тілдің қадіріне жете білейік, ағайын! АЛМАТЫ С здер, с з мағыналары, фразеологизм- дер к п жағдайда дұрыс сараланбаған (Бәрі де Б.Қалиұлының з с здері – А.О.). Б.Қалиұлының бұл кітабы жазылмай тұрғанда-ақ 15 томдық Қ ТС туралы мен де дәл осындай пікірде болғанмын. Жоғарыда айтқанымдай, оған негіз де жоқ емес. Ол «негіздердің» бәрін тізіп жатпай-ақ қояйын. йткені олар ғалымның еңбегінде түгелге жуық к рсетілген. Монография авторы: «15 томдық с здік 10 томдық түсіндірме с здіктің толықтырылған 2-басылымы. Ендеше, 15 томдықтың алғашқы бетінде неге 10 томдықты құрастырушылардың, яғни, с здікшілердің аты-ж ндері аталмай, оған 5 томдық материалдар қосқан адамдардың ғана аты-ж ндері атала- ды?!» деп реніш білдіреді (9-10 бет- терге қараңыз). 10 томдықтың басы- нан аяғына дейін қатысқан ғылыми қызметкерлердің бірі ретінде менің білетінім: 10 томдықты жасаушылар здерінің уақытын, денсаулықтарын, к змайларын тауыса отырып, к п томды түсіндірме с здіктің алғашқы нұсқасын ж а с а п ш ы ғ а р д ы . А т а у с з д е р д і ң қайсысы алынады, қайсысы алынбай- ды? Оларға қандай грамматикалық, этимологиялық, стильдік белгілер қойылады? Анықтамалар қалай беріледі? р мағынаға, әр тіркеске қандай және қанша мысалдар келтіріледі деген мәселелердің бәрін қамтып, ережесін де берген. Айқындап қана қоймай, оларды жүзеге асырған. Ал 15 томдықты жасаушылар бұл тұжырымдарға не қосты? Еш нәрсе қосқан жоқ. Жалғыз- ақ қосқандары: атау с здер мен ва- р и а н т с з д е р д і , к е р е к т і - к е р е к с і з омонимдер мен фразеологизмдерді, 15 томдықты жасаушылар «қақпатас» с зіне «қақпаға тас лақтырып ойнайтын ойын» деген анықтама беріпті. Анықтама қате. Бұл мысалдағы «қақпатас» с зі жүктеу/скачать 2,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|