Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти


«қақпақыл» ойынының екінші атауы.  «Най»



Pdf көрінісі
бет4/12
Дата12.03.2017
өлшемі2,51 Mb.
#8802
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12

«қақпақыл» ойынының екінші атауы. 

«Най» с зінің 3-ші мағынасына «темекі 

тартатын түтік, мүштек» деген анықтама 

бере тұра, оған «Газеттің шетін жыртып 

жіберіп най орап тартты» деген мысал 

келтіреді. Нәтижесінде адам мүштекті 

газетке орап тартатын болып шыққан. 15 

томдықтың 1-ші томында андыз, андыз-



да және аңдыз, аңдызда деген 4 с з жеке-

жеке алынып, оларға бір-біріне сәйкес 

келмейтін жеке-жеке анықтамалар 

берілген. Ұқыптап қараған кісі бұл 

с здердің бір-бірінен тек «Н» және «Ң» 

дыбыстары арқылы ғана ерекшеленіп 

тұрғандығын байқай алады.  Бұл бір. 

Екінші, «ң»-мен жазылатын аңдыз 

деген с здің қолданыста болмағанын 

ескеріп, орфографиялық с здіктен де 

таппадым. Сондай-ақ «Ақ қайың» деген 

с зді біріктіріп жазған. Бұл с з б лек 

жазылады ғой. Оны тағы да қоймай екі 

мағынаға б лген. Ақ қайың қайыңның 

қабығы ақ түсті түрі емес пе? 

15 томдықты жасаушылар «жіңішке» 

с зінен 10 мағына, «қас» с зінен 10 

омоним шығарады. Қалай дәлелдесең 

д е ,   « ж і ң і ш к е »   с з і н е н   1 0   м а ғ ы н а 

шықпайды. Ал қас с зіне байланысты 

10 омонимнің тең жартысы «Қазақ 

тілінің диалектологиялық с здігінен» 

алынған. Сонда әдеби тілдің с здігіне 

жергілікті с здерді алуға болмайтынын 

15 томдықты жасаушылардың білмегені 

ме?! 


Мені  зге ұлт  кілі дерсіздер. Деген-

мен, тілім қазақша шыққан. Қаймағы 

бұзылмаған қазақ арасында, оңтүстік 

ңірде туып- стім. Тұтынушы тілім де 

– қазақ тілі. Тіл ғылымының дарабо-

О Ң Т Ү С Т І К   Қ А З А Қ С Т А Н   О Б Л Ы С Ы

ОРДАБАСЫ АУДАНЫ

Ордабасы – ауыл. 1723 жылы жоңғар басқыншы-

ларының кең-байтақ қазақ жеріне баса-к ктей кіріп, 

бейбіт жатқан халықтың мал-жанын олжалап, қырғынға 

ұшыратты. Осы «Ақтабан шұбырынды, Алқак л 

сұламадан» соң, ел ес жиып, жауға қарсы жұмылып 

к терілді. Олай етпеген күнде, жер бетінен келешек 

ұрпағының жойылып кету қаупі т ніп тұрғанын сезген 

дана бабаларымыз: Ұлы жүзден – Т ле би, Орта жүзден 

– Қазыбек би, Кіші жүзден –  йтеке би Ордабасы 

тауын да бүкіл халықтық жиын  ткізуге ұйытқы болды. 

Елді ел ететін – ынтымақ, ал түбіне жететін – алауыздық. 

Бірлігі күшті ел сыртқы жауға қалайда тойтарыс береді. 

Шығыстағы Алтайдан сонау Атырауға дейін «Түстіктегі 

жер ортасы – Орданың басына жиналыңдар!» деген ша-

кыру ұран жіберілді. Құрылтайлар бұдан бұрын Қарақұм, 

Күлт беде де  ткен. Бірақ олар дәстүрлі жиындар еді. 

Ал Ордабасыдағы басқосуда бәтуаласып, қолбасшы 

сайлап, ел тас түйін болып біріккенін байқатты. Киелі 

жердің қасиетінің арқасында, бабалардын рухы қолдап, 

жоңғар басқыншыларына алғашқы қатты соққы осы 

арадан бастау алды. Содан бері Ордабасы аталып кеткен 

деген с з бар к нек з карияларда. Осыған байланысты 

ауыл Ордабасы деп аталады.

Елшібек батыр – ауыл. Ауыл аты аңыздар мен 

деректерге сүйенсек, ең алғаш « рікті» деп аталған. 

йткені бұл жерде қалың жабайы  рік, жиде сияқты 

жеміс ағаштары  скен. Жергілікті халық ауыл атын 

рік жемісінің к птігіне байланысты осылай атаған. 

Сол кезде бұл жерде т рт к л болған. Уақыт  те келе 

к лдер тартылып,  лі батпаққа айналған. Осын-

дай  згерістерге байланысты ауыл аты « ріктіден» 

« лікті» деп  згертіліп, аталған.  лікті ауылына Маса 

деген кісінін баласы Жаубасар иелік еткен. Кейін 

Жаубасардың  тен, Бекбау, Малыбай деген балалары 

осы жерде мекен еткен. Бұл жерде биік ақ шеңгел  скен. 

Бұл кісілер жазда тау жайлап, күз мезгілінде ақ шеңгелде 

жағалап, қыстан шығатын болған. Қариялардың 

айтуына қарағанда, шеңгел арасынан тігілген үйлер 

к рінбеген. Арасынан салған жолмен жүргенде, жүгі бар 

түйе шеңгелдің астымен  те береді екен.

Нұра – ауыл. Нұра ауылы Т рткүл аумағының шет 

жағына орналасқан. Бәйдібек ауданымен шекаралас. 

Арыс-Түркістан каналының бойына жиырма үй к шіп 

келген. Бірте-бірте к бейіп қырық шақты үй болды. 

1982 жылы осы ауылда «Нұра» бастауыш мектебі ашыл-

ды. Нұра аталуы себебі, ауылдың жоғарғы жағында 

бұрындары Нұра деген қыр болған екен. Сол себепті 

ауылды Нұра атапты.



Бадам – ауыл. Бадамда 1976 жылдары ұжымшар 

құрылған. Бадам атауы жергілікті жердегі Бадам 

зеніне байланысты аталған. Бадам автожол және 

теміржол торабының болуымен де аудандағы маңызды 

елді мекендердің бірі. Шымкент қаласы мен Арыс 

қаласының арасындағы ең ірі теміржол станциясы. Ба-

дам  зені бас тауын таулардан алып, Арыс  зеніне құяды. 

Бадам елді мекенінде к птеген шағын кәсіпорындар, 

қыш, тас зауыттары бар.

Ақбұлақ – ауыл. Ақбұлақ елді мекені ежелден-

ақ  зінің к ркем табиғаты мен адам тіршілігіне 

қолайлылығымен қызықтырған. Алтынт бе ауылынан 

т меніректен атқылап шығатын табиғи қайнар бұлақтар 

Ақбұлақ  зеніне бастау беріп, оның бүкіл бойында 

жалғаса береді. Археологиялық қазба жұмыстары 

к рсеткендей, ежелгі адамдар тұрағы болған. Қатарынан 

тізілген Сақ тайпаларының оба-қорғандары, 2,5-3 метр 

тереңдіктен табылған қаңлы әскербасы мен жауынгердің 

(б.з.б. 1 мың жыл) қабірі, мәдени бұйымдар мен т.б. 

заттар бұл жерді ежелгі қазақ тайпалары мекендегенін 

дәлелдейді.



«Оңтүстік Қазақстан 

облысындағы жер-су, елді мекен 

атауларының қысқаша 

тарихы» кітабы бойынша 

дайындаған  лкетанушы 

Молдияр СЕРІКБАЙҰЛЫ

ҰЛЫ ДАЛА АТАУЛАРЫ



ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ 

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯСЫНЫҢ 

2015 ЖЫЛҒЫ 6 ҚАЗАНДАҒЫ ОТЫРЫСЫНДА БЕКІТІЛГЕН ТЕРМИНДЕР

КӨЛІК ЖӘНЕ ҚАТЫНАС ЖОЛДАРЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ТЕРМИНДЕРІ

1

искатель шаговый 



қадамдық іздеуіш

2

искра



ұшқын

3

искрагаситель



ұшқынсөндіргі

4

искрение



ұшқындау

5

искрообразователь



ұшқынтүзгі

6

испарение



булану

7

испарение топлива 



жанармайдың булануы

8

испаритель



буландырғыш

9

испаряемость буланғыштық



10

испытание автомобиля 

автомобильді сынау

11

испытание двигателя 



қозғалтқышты сынау

12

испытание заводское



зауыттық сынақ

13

испытание летное 



ұшу сынағы

14

испытание локомотива



локомотивті сынау

15

испытание моста



көпірді сынау

16

испытание покрытия



жамылғыны сынау

17

испытание рельса



рельсті сынау

18

испытание тормоза



тежеуішті сынау

19

испытания ходовые 



жүріс сынағы

20

исследование зерттеу



21

исследователь

зерттеуші

22

источник энергии



энергия  көзі

23

источник энергии альтернативный 



балама қуат көзі

24

кабель станционный



стансалық кәбіл

25

кабина машиниста



мәшинеші кабинасы

26

кайма



жиектеме

27

калевка



оймыш

28

калибр для вала



білік калибрі

29

калибр для отверстий



тесік калибрі

30

калибр контрольный



бақылау калибрі

31

калибр непроходной



өтпейтін калибр

32

калибр предельный



шектік калибр

33

калибр эталонный



эталондық калибр

34

калибр-кольцо



калибр-сақина

35

калибр-пробка



калибр-тығын

36

камень бутовый



шойтас

37

камень валунный



дөңбектас

38

камера багажная



жүк камерасы

39

камера догорания 



жанып біту камерасы

40

камера поплавковая



қалтқы камерасы

41

камера пропарочная



буландыру камерасы

42

камера топливная



отын камерасы

43

камера форсажная 



форсаж камерасы

44

камера хранения



сақтау камерасы

45

камера электрооборудования



электр жабдығы камерасы

46

камнедробилка



тасуатқы

47

канал



арна

48

канал вентиляционный



желдету арнасы

49

канал впускной 



енгізу арнасы

50

канал выпускной



шығару арнасы

51

канал газоотводящий



газ шығаратын арна

52

канал головной 



басты арна

53

канал измерительный



өлшеуіш арна

54

канал магистральный



магистрал арна 

55

канал паровой



буарна

56

канал питатель



қоректендіргіш арна

57

канал приема



қабылдау арнасы

58

канал радиосвязи



радиобайланыс арнасы

59

канал распределительный



таратқыш арна

60

канал судоходный



кеме жүру арнасы

61

канал щелевой 



саңылақты арна

62

канализирование главной дороги



басты жолды арналау 

63

канат



арқан

64

канат ковшовый



шөміш арқаны

65

канат металлический 



металл арқан

66

канат подъемный



көтергіш арқан

67

канат стальной



болат арқан

68

канат стреловой



жебелік арқан

69

канат строповой



жүкілгіш арқан

70

канат тяговый



тарту арқаны

71

канат цепной



шынжыр арқан

72

канатоемкость



арқансыйымдылық

73

кант рельса рабочий 



рельстің жұмыстық жиегі

74

капельник



тамшылатқы

75

капитан корабля



кеме капитаны

76

кардан мягкий 



жұмсақ кардан

77

каретка



күймеше

78

каркас қанқа



79

каркас машины

мәшине қаңқасы

80

карта путей сообщения



қатынас жолдары картасы

81

карта смазки



майлау картасы

82

карта технологическая



технологиялық карта

83

картер двигателя



қозғалтқыш картері

84

касание



жанасу

85

касса билетная



билет кассасы

86

касса брони



бронь кассасы

87

касса железнодорожная



теміржол кассасы

88

кассир билетный



билет кассирі

89

катакомбы



құлдилама

90

катастрофа транспортная



көлік апаты

91

категория вагона



вагон санаты

92

категория весовая 



салмақ дәрежесі

93

категория груза



жүк санаты

94

категория грунта



жер санаты

95

категория дороги 



жол санаты 

96

категория поезда



пойыз санаты

97

категория ремонта



жөндеу санаты

98

катун



көшкінтас

99

катушка



шарғы

100


катушка возбуждения

қоздыру шарғысы

101

катушка индуктивная



индуктивті шарғы

102


катушка реактивная 

реактивті шарғы

103

катушка шунтовая



шунтты шарғы

104


качество аэродинамическое

аэродинамикалық сапа

105

качество вагона ходовое



вагонның жүріс сапасы

106


качество ездовое

жүріс сапасы

107

качество обработки



өңдеу сапасы

ТЕРМИНОЛОГИЯ ЖӘНЕ УАҚЫТ



СӨЗДІК – СӨЗ ҚАЙНАРЫ

(Жалғасы бар)

АНА ТІЛІ

5

№22 (1332) 



2 – 8 маусым 

2016 жыл


Мысыр мен Шам елдерінің 

аймағында айбарлы Мәмлүктер 

мемлекетін құрып, бүкіл араб елдерін 

моңғол шапқыншылығы мен крест 

жорықтарынан сақтап қалған және 

мұсылман елдерінде білім-ғылымның, 

мәдениеттің дамуына елеулі үлес 

қосқан әйгілі бабамыздың есімі 

ғылыми-әдеби айналымда «Бейба-

рыс», «Бибарыс», «Байбарыс» болып 

әртүрлі нұсқада жазылып, әртүрлі 

мағыналармен түсіндіріліп жүргені 

белгілі. Осы қарама-қайшылықты 

сөз қолданысының түп шешімін 

табу мақсатында 1245 жылы Мысыр 

мәмлүктері тарапынан жарық көрген 

қыпшақ-араб сөздігінің түпнұсқа 

қолжазбасы негізінде зерттеу жасаған 

болатынбыз. Араб жазуын оқи ала-

тын оқырмандарға түсінікті болу үшін 

мақала барысында түпнұсқалық жазба-

ларды да қолдануды жөн көрдік. 

БАЙҚАУ


ОҚЫРМАН ОЙЫ

Оңтүстік Қазақстан  облысын дағы 

Ұлттық ұлан әскерінің 6506 б лімінде 

«Мемлекеттік тіл – менің тілім» 

атты бай қау  тті. Байқауға тіл жана-

шыры Е.Мұхамед жанов, облыстық 

халық  шығар машы лығы  орталығының 

б лім меңгерушісі М.Нұрмағамбетов, 

Шымкент қаласы әкімдігі «Тілдерді 

оқыту орталығының» оқытушысы 

Г. бдіғаппарова, Оңтүстік Қазақстан 

облысы жас спірімдер кітапханасы 

директорының орынбасары 

Г.Жанысбекова қатысып, қазылық етті. 

Сайыс «Бастау», « рлеу» сынды аталым-

дардан тұрды.  р аталым бойынша тапсыр-

малар арнайы берілді.  зін- зі таныстыру, 

мамандығы, қызметі, отбасы туралы айту 

және т.б. Сонымен қатар отаншылдық, 

ерлік, батырлық қасиеттер жайында ұлағатты 

с здер, мақал-мәтелдерді білу ж нінде сынақ 

тапсырмалары да болды. 

Жарыстың екінші кезеңінде Иван Ба-



Қазір түрлі салада термин 

с здерді аудару, қалыптастыру, 

бір жүйеге келтіру ісі жүріп жа-

тыр. Болмаса бұл күндері кейбір 

заңдар мәтінінің  зін қолыңызға 

с здік алып отырып оқымасаңыз

түсіну қиынға айналып барады. 

Бұл саладағы күрделі мәселелерді 

тілге тиек етуді кейінге қалдыра 

тұрып, «том» с зі т ңірегінде аз 

ғана с з қозғағымыз,  з ойымыз-

ды к пшілік ортасына салғымыз 

келеді.

Соңғы кездері Қарулы Күш-

теріміз де қазақ тіліне бет бұра 

бастағаны, соған орай түрлі әскери 

т е р м и н д е р д і   қ а з а қ   т і л і н е   а у -

дару ісі қолға алынып, алғашқы 

а д ы м д а р   ж а с а л ғ а н ы   б е л г і л і . 

Ата-бабаларымыздың жеңімпаз 

жасақтары тек  з тілімізде с й-

л е  г е н і н   е с к е   а л с а қ ,   б ү г і н г і 

хирев « ке  сиеті» атты к рініс қойды. 

Ол қазақша сауатты с йлейтіндігімен 

тәнті етті. Б лімше командирі Эркинбай 

Шамуратовтың да  нері к птің к ңілінен 

шықты.Қатысушы с йлеу мәдениеті, қазақ 

тілінің т л дыбыстарын дұрыс айта алуы, 

тапқырлығы,  зін- зі ұстай білуі тұрғысынан 

згелерден оқ бойы озық болды. Аға сер-

жант Шерзод Хамражиев жеңіске деген 

құштарлығын байқатты.

1 орынды Эркинбай Шамуратов иеленді. 

2 орынға аға лейтенант Иван Бахирев лайық 

деп танылды.

Шара туралы қорыта айтқанда, біз 

тіліміздің мерейін асқақтата беруіміз қажет.

Сол мәртебені мақсатты  жүзеге  асыру жо-

лында әскери б лімде Айша збергенова 

секілді тіл жанашырлары еңбек етіп келеді.



Гүлшахар  ТЕБАЙҚЫЗЫ, 

Тілдерді оқыту орталығының оқытушысы

ШЫМКЕНТ


және болашақ ұрпақтар заман 

ерекшеліктеріне мән бере отырып, 

бұл қиын істің де қиюын табар деп 

ойлаймыз.

Халқымызда «Қолдың томы 

болмасаң да, соңы болма» деген 

мақал бар. Жігерді, намысты жа-

нитын мақал. Осы мақалда «Том» 

с зін ата-бабаларымыз авангард 

с зі орайында қолданғаны айқын 

к рініп тұрған жоқ па?!

Ендеше, мемлекеттік термино-

логия комитеті тілімізде осындай та-

маша баламасы бар с здерді екшей 

түссе дегіміз келеді. Бұдан тіліміз 

ұтпаса, ұтылмайды.

Қорыта айтқанда, ежелгі түркі 

с зі «том» с зін тосырқамайық.



Алтай ҮСЕНОВ.

Қызылорда облысы, 

Қармақшы аудандық «Қармақшы 

таңы» газетінің бас редакторы

Сиыр түлігіне байланысты төл атауларды әрі қарай қарастыратын болсақ 

ауыз және жазба әдебиетінде олардың соншалықты көп екенін байқаймыз. 

Көшпенді өмір салтымен ғұмыр кешкен халқымыз табиғатқа мал-

жануарларға байланысты атау-сөздерді молынан пайдаланып отырғаны 

белгілі. Солардың ішінде жасына, түр-түсіне, мінез ерекшелігіне, жаратылыс 

сипатына орай қалыптастқан тілдік бірліктен ұшырасады. 

Құжбан бұқа

рине, уақыт к шімен бірге мұндай 

атаулардың кейбірі қолданыстан 

шығып, ұмытылды. Ал кейбіреулері 

ә д е б и   ш ы ғ а р м а л а р д а н   к е ң і н е н 

орын алып, күні бүгінге дейін ауыл-

аймақтарда,  ңірлерде қолданылып 

келеді. Күнделікті ауызекі с здерде, 

айтылатын мақал-мәтелдерден де жиі 

байқап, аңғаруымызға болады. Енді 

осы танымдық мақала барысында 

солардың бірқатарына тоқталып, 

мән-мағынасын тарқатып к релік. 

С и ы р   т ү л і г і н е   б а й л а н ы с т ы 

с здердің ішінде к п кездесетіні 

«бұқа» с зі. Бұқа  – сиыр малының 

еркегі. Жалпы, бұқаға байланыс-

ты атау с здер мен тұрақты с з 

тіркестері тілімізде баршылық. Мы-

салы, бесті бұқа, бұқа дауысты, бұқа 

к з, бұқа мінез, бұқа тамақ, құжбан 

бұқа, құнан бұқа, бұқа қарасқа алды, 

сүзеген бұқа, бұқа мойын, бұқаның 

әукесіндей, бұқабас, бұқадай, жылан 

тиген бұқадай, бұқалақ, бұқалық 

және т.б. Ал енді осы с здер мен 

с з тіркестерінің мәнісіне келер 

болсақ, олар т л сипатына қарай 

белгілі бір ұғым-түсінікті, ақпаратты 

білдіреді. Сонымен қатар нақ бұқа 

с зінің синонимдік мағынасын 

айшықтайтын  зге де қолданыстары 

бар. Мәселен, мына бір қызықты де-

рекке назар аударайық. 

Бұқа деп ежелгі түркі тайпала-

ры мен ұлыстарындағы лауазым 

түрін айтатын болған екен. Бұқа с зі 

к не ғұндар арқылы мажар (венгр) 

тілінде де сақталыпты. Қ шпенділер 

ұғымында бұқа алып күштің иесі, т л 

ағасы саналған. Осыған сабақтас, XII-

XIII ғасырларда Найман мемлекетінің 

б и л е у ш і л е р і   з   л а у а з ы м д а р ы н 

бұқаға байланысты атауды дәстүрге 

айналдырған. Наймандардың сол 

кездегі билеушісі Инаныш Білге 

Бұқа хан аталса, оның екі ұлы Таян 

мен Бұйрық хандарай Бұқа, Бай Бұқа 

деп аталған (Қазақстан ұлттық эн-

циклопедиясынан). Сонымен қатар 

буылған қамыстан жасалған б гет, су 

жолына қойылған тосқауыл да бұқа 

деп аталғаны туралы «Қазақ әдеби 

тілінің с здігінде» айтылады. 



Бұқа қарасқа алды.  Бұл с з тіркесі 

бұқа мінезін білдіретін мәнге ие. 

Мы салы, әдетте бұқа малының к з-

қарасы суықтау, сұстылау к рінетіні 

бар. Соған байланысты «бұқа қарас-

қы алды» деген тұрақты с з тіркесі 

пайда болғанға ұқсайды. Бұл с здің 

мәнісі – к зін алартып, сүзе қарады, 

ж а қ т ы р м а д ы   д е г е н д і   б і л д і р е д і . 

«Есіктен чемоданымен және біреуі 

кірді. Ұйқысы бұзылған екеуі мұны 

б ұ қ а   қ а р а с қ а   а л ы п   о т ы р ы с т ы » 



(І.Жансүгіров, Шығ.).

Бұқа тамақ. Бұқа тамақ деп 

алқымның салбыраған түрін, бұғағы 

салыңқылықты айтады. «Екіншісі 

– бұқа тамақ,  салпы ауыз, тапал да 

кебеже қарын» ( деби мысал).



Кенже тайынша бұқа.  Піштіріл-

меген еркек бұзаудың бір жасқа жет-

пегенін  кенже тайынша бұқа деп 

айтады. 


К зінін бұқасын шығарды.  Ала 

к з б е н   қ а р а п ,   к з д і   а л а р т у д ы 

осындай с з тіркесімен жеткізеді. 

Мәселен, мына әдеби үзіндіде  те 

дәл әрі айқын жеткізілген: «Ата, 

ассалау мағалейкүм, – дедім. Маған 

жалт қарады да,  к зінің бұқасын 

шығарып: Сәлемің сартқа, мұндар! – 

деді» (Х.Есенжанов, Тар кезең).

Құжбан бұқа. Аталығы жағынан 

әбден жетілген, жеті жасар үлкен 

бұ қаны құжбан бұқа дейміз. «Кәрі, 

құжбан қоңыр бұқа қызыл қашар дың 

соңында.  зі де оттамайды, оны да 

оттатпайды» (Ғ.Мұстафин «Дауыл»).



Құнан бұқа. Екі жасқа толып, үш 

жасқа аяқ басқан бұқаны құнан бұқа 

деп айтады. «Сонда Қарашаш қалың 

малға отыз  құнан бұқа сұрапты» 

(М.Ғабдуллин, Қаз. ауыз әдеб.). 

«Түйелерге қарай бет алған бір құнан 

бұқаны қара бура әуелі омырауымен 

соғып, сонан соң шайнап тастағанын 

Қарымсақ к рді» ( .К шімов, Жас 

аңшы).


Сүзеген бұқа.  Мүйіздей беретін, 

сүзгіш бұқа. Сен тимесең мен тимей-

мін бадырақ к з, абзалы, жайыңа 

жүргенің мақұл екен, – деген екен бір 

қазақ сүзеген бұқасын жондап-жон-

дап алып (Х.Есенжанов, Ақ Жайық).



Сүзеген бұқаның к зіндей. Ала-

рып, т ңкеріліп тұратын, жағымсыз 

қ а р а с т ы   к з   д е г е н   м а ғ ы н а н ы 

білдіреді. « , мен жумасам ше? – 

Түндегі ішкен арақ тың зардабы әлі 

басылмаған жігіт тің екі к зі сүзеген 

бұқаның к зі тәрізді қып-қызыл еді» 

(М.Дүзенов,  ке.). « бітайдың әйелі-

нің к зі сүзеген бұқаның к зі тәрізді» 

(Б.Майлин, Шығ.).



Бұқабас.  Таулы жерлердегі  зен 

бойларында жүретін қарақоңыр түсті 

торғай.

Б ұ қ а д а й .   Б ұ қ а   с и я қ т ы ,   б ұ қ а 

тәрізді деген с з. «Пұшпақ б ркін бір 

жақ шекесіне  зінің мінезі тәрізді, 

қьңырайта киген, таңқы мұрын бұйра 

сақал Жарқымбай бай жерошақ күлін 

шашқалы келе жатқан бұзық бұқадай 

к ү д і р е й е   ы р ғ а л ы п   к і р і п   к е л д і » 

(Д. білев, Ақын.). «Палуандар шыға 

қалсын, Балтырда бекем алыссын; 

Ұстаған жерін

 

үзіссін, К к  бұқадай 



сүзіссін» (Манас). Тағы бір мағынасы 

ірі үлкен, жалпақ деген ұғымды 

білдіреді. «Жоны бір жалпақ жотадай, 

Мойны бір жалпақ бұқадай, Балуан-

нан н кер барлатып Күреске салар ма 

екенбіз?!» (Ақтамберді [Сарыұлы]). 




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет