САЯСАТ ҚОҒАМДЫК ӨМІР Ж ҮЙЕСІНДЕ

ғылымға зәру болмады,  осыдан барып кейбір ғылыми бағьптарға тұтас тыйым 

салы ны п.  тіпті олардын кайсыбірі мүлдем  жоііылыгі кете барды.  Бүл біздін 

республикамыз бен бүрынғы  К С РО -ны н баска да республикаларында дербес 

ғылыми  бағыт ретінде  сонғы  уакы тка дейін  тыйым  салынып  келген  саяси 

ілімдер мысалынан айкын көрінеді.

Когамдык өмір жүйесіндегі саясатгы білу әрбір адамнын баска адамдармен 

коғамдаса отырып,  әзініңмүктаж ын канағаттандыраалатындығын,  мемлекет 

аясында ө з ойларын жүзеге асыру күралдарына ыкпал ете білетіндігін аш ы к 

айткзнымыз жен. Саясатгы түсінбеу,  одан саналы түрде теріс айналу -  адамнын 

когамнан шетгетілуіне, тіпгі онын адамиөмірсүруіне кауіп төндіруі де мүмкін.

Когамдык өмір жүйесіндегі саясат проблемаларын аныктау үиіін бәрінен 

де бүрын саясатты  когамдык күбылыс  ретінде багалау басты  кағида екенін 

естен  иіығармауымыз керек.

- 

1. С аясат — когамдык күбмлыс

Саясат сиякты когамдык кұбыл ыстын күрделілігі кобінесе саяси білімнін 

күрылымдыкбіртекті еместігін айкындайды. Сонымен катар бүл әрі саясатгы, 

с а я с и   к ұ б ы л ы с т а р   м ен  п р о и е с т е р д і  о к ы п - ү й р е н у   д е н г е й л е р ін ін  

озгешеліктерімен де байланысты. Сондыктан саясат деген өте күрделі мәселе 

ж эне когамдык күбылыс1.

Эрине,  саясисана,  онын когамдык өміркүбылыстары мен проиесгеріндегі 

ү л есі  о з г е р іс с із   к а л м а й д ы ,  к а й т а   б и л ік   п р о б л е м а л а р ы н а ,  с а я с а т  

субъектілеріне,  т.б. байланысты өзгеріп отырады.

С аясат коғам ды көм ір күбылыстары мен  процестерінін.түрлі  жактарын 

жакындастырады,  б ір ак олардын еш біріне косылмайды. Ол езін ін  сапалы к 

айкындылығы,  коп кырлылығы және әр алуандылығы бар когамдык күбылыс.

Б ір   з а м а н д а р д а   б е л г іл і  с а я с а т т а н у ш ы   М .Д ю в е р ж е   с а я с и   е м ір  

салалары пы н  ерекш еліктерін түсіндіру үшін  қарама-карсы  ж акка  караған 

екі бетті ежелгі Рим күдайы Янустынбейнесін пайдаланган. Дюверже осындай 

салыстырумен когамдыктоптардын,  кауымдастықтардын,  жеке адамдардын 

өскеленталагітары на жауап регінде когамдагы кайшылыктарды ж ән е ұдайы 

озгерісгерге деген үмтылыстарды дәлм е-дәл көрсете білді.

Бұл  бейнелі  тенеу.  Ежелгі  Римнін  аны з-ертегілерінде  Янус  когамды к 

әмірдегі  жана  бастамалардың  кам корш ы сы   болыгі  суреттелгені  белгілі. 

С аясат  та  сол  сиякты  когамда  өзгерістер  жасауга  итермелейтін,  оларды н 

каж еттілігін негіздеп.  іске асырылуын адамнын ж асам пазды ккуагы н  косу 

аркы лы  камтамасыз ететін  кызмет саласы болып табылады.

Саясатты  когамдык кұбылыс  ретінде талдау кезінде  күрделі әлеум етгік

'Ә бса ітар ов  Р .Б .  Саясат  -   когамдык  кубылыс / /   Ақикат.  2001,  № 1 .  -   45  б.

124

кұрылымды  коғамда,  м е м л ек ет түріндегі  көпш ілік билігі  бар жерде саяси 

реңдерден  голыктай “а з а т ” кұбылыстар мен проиес герді табу киын. Өйткені 

олардың көпшілігі билікті женігі алу немесе үстап түру үшін күресуші белгілі 

б ір   ә л е у м е т т ік   т о п т а р -д ы н ,  ж ік т е р д ін ,  тагггарды ң .  х а л ы к т а р д ы н  

мүдделерімен байланысты екендігін есте ұстау керек. Демек,  саясатты,  онын 

уакыт пен кеністіктегі өзгергіш тігін түсінудің негізі адамдардын үжымдаскан 

ө м ірінің мазмүны болып  табылаты н ө м ірсүруш і  коғамдык күрылымдарды 

дүрыс аныктауда жатыр.

К оғам ды к  күры лы м дарды н  негізгі  элементтері  -   ірі  коғамдык топгар 

(таптар,  үлттар,  ж ік тер ,  элиталар}  ж э н е   оларды н  ф ормальды  үйымдары 

(мемлекет,  саяси п артиялар,  коғам ды к-кәсіби үйымдар) болып табылады.

Когамдык.  топтар  м е н   оларды н  ұйымдары  эр   түрлі  кұнды лыктарды 

ж асайды,  ал буларсыз ко ғам д ы к-саяси  өмірдін болуы  мүмкін емес.

Казіргі  коғамдардағы  саяси  кұбылыстар  мен  процестер  негізінде  әдегге 

күндылыктардынбасты үш тобы : кауіпсіздік пен үлттыктәуелсіздік;  әл-аукат 

пен экономикалык. өркендеу;  бостандыкпен конституциялыктәртіп жатады. 

Оларды нактылау әрі ретгеу әр  коғамдык тогггардын жекелегеңдоктриналары 

мен саяси тұжырымдамаларына баға берудін шарты,  ал оларды бағдарламалык 

максаггар түрінде нактылау — кез келген саясаттын міндеті болып табылады.

Осыған  байланы сты ,  с а я с а т табиғи  келісімі  жок,  бірак үйлесімділікке 

деген  кажеттілігі бар ж ағдайда пайда болатынын атап корсету керек.

С ан  а л у а н д ы л ы ғы м е н   о згеш ел ен е т ін   м үдделілер  тобы н  кел істір у , 

к о ғ а м н ы н   т ү т а с т ы ғы н   к а м т а м а с ы з   ету  к а ж е т г іл іг і  к е п ш іл ік   б и л ік  

и н с т и т у т т а р ы н :  б ю р о к р а т и я л ы к   а п п а р а т ы ,  ә с к е р і  ж э н е   т .б .  б ар 

мемлекеттерді  калыгітаст ырады.

Баска  әлеум еттік  и и сти туттард ан   (м әсел ен ,  моральды к)  саясатты н 

езгеш елігі,  ол  -  тек  ж е к е   бастын  ғана  емес,  ен  әуелі  мемлекет билігінсіз 

іске асыру мүмкін емес.  т о п т ы к  мүдделерді канағаттандыруга к ы зм ететеді. 

Д ем ек,  жалпыға міндетті  әлеум еттіктәртіп тін ны сандары н  камтамасыз ету 

мүмкіндігіне ие болатын  арнайы  конды рымдардын пайда болуы біртоітгын 

мұктаж ын  канағатганды ртанм ен  (мысалы,  ж алакы ны   өсіру,  салыктарды 

томендету ж эне т.б.) халы кты н баска топтарыныі і мүдделері мен әлеуметтік 

ж ағдайларына сөзсіз н ү к сан  келтіретіндігімен байланысты болып отыр.

Т оп тарды н ,  кау ы м д асты к тар д ы н   э за р а   әр ек еттестік тер і,  оларды н 

талаптартары ны н м ем лекеттін араласуы нсы з ж үзеге аса алмайтындығына 

айкын коз жеткен мезгілде ғана саяси сипат алады. Яғни,  саясат ен алдымен, 

кай жерде мүдделер мен  козкарастар ортактастығы жете түсіністікте болса. 

бнлік жүйесіне өздерінің катысын айкындайтын бірлестіктер мен козгалыстар 

калыптасып ж эне кож ы раи  жатса,  сол жерде басталады.  Кез келген саясат

-  адамдар арасындағы би л  ікке кол  жеткізу үшін олардын ыдырауымен ж эне

125

топтасуымен  катар  жүретін  өзара  эрек ет  болып  табылады.  Адамдардын. 

әлеуметтік топтардын талаптары  мен мүдделері оларды саясатка араласуға, 

билік  күралдарын  алу үшін  күресуге  итермелейді. Сонды ктан да,  адамдар 

кез-келген  тәлім -тәрби елік,  патриоттык,  діни,  саяси.  эконом икалы к, 

әлеуметтік әнгім елердін,  мәлімдемелердін,  уәделердің астарынан белгілі 

бір адамдардын,  әлеуметтік топтардын,  ұлттардын ж әне халыктардын және 

т.б.  мүдделерін  іздеуді  үйренбейінш е  саясаттағы   арбауды н,  алдауды н, 

каскүнемдіктің зердесіз кұрбаны бола бермек.

Ш ынын  айтканда,  саясат табиғатын  үғыну киы н,  ол — күрделі әрі  көп 

кырлы  келелі мәселе  .  О ны ң шығу  кұпиясын аш удаталай ойш ылдар небір 

әуре-сарсанға түсті ж ән е де түсе бермекш і.

Бүгінде осындай айтыс-талас тудырып отырған мүндай ізденісгер жүздеп 

саналады. Бұл жөнінде белгілі ф ран ц у зсаясаттанушысы Ж .М .Д енкэн саясат 

көптеген пікірж ары сы ны нобъектісі болыгітабылатынын,  әрі мұнынтабиғи 

зан д ы лы кекен ін  айткан болатын.  Батыстын,  әсіресе,  англо-саксон  және 

ф р а н ц у з   ғы л ы м и   ә д е б и е т т е р ін д е   " с а я с а т ”  м е м л е к е т п е н , 

о н ы  

ұйы м дасты рум ен  әрі  б аск арум ен   тікел ей   байланы сты   кы зм ет  ретінде 

түсіндіріледі.  М ысалы,  белгілі  ам ериканды к  саясаттануш ы.  проф ессор 

К уинси  Райт саясаттын:  "С аясат  — баска топтардын,  карсылығын  тойтара 

отырып кол  жеткізетін,  топты к максаттарды  камтамасы з ететін ө н е р ж ән е  

іс-әрекет” деген аныкгамасын үсынады.

“Саясат” деген үғым Еуроазиялык ғылыми әдебиеттерде біршама баскаша 

түсіндіріледі. Атап айтканда,  түпкі максаты мемлекеггік билікті  женіп алу, 

колда  ұстап  тұру  ж эне  пайдалана  білу  проблемалары  болып  табылатын 

топтар  мен  ұлттардын  ж эн е  баска  да  әлеум етгік  топтарды н  арасындағы 

кары м -каты нас  саласы   ретінде  түсіндіріледі.  Н емесе  м емлекет  істеріне 

катысу,  оны н кы зм етінінұйы м дасты ры лу ныш андарын,  міндеттерін ж эн е 

мазмүнын аныктау ретінде де түсіндіріледі.

Сонымен,  саясатты н м әнісін түж ы ры мдасак,  менінш е,  оған  мынадай 

аныктама  беруге  болады:  саясат  -   үлкен  коғамды к  топтардын,  әсіресе, 

таптардын, үлттардын,  мемлекеттердін арасындағы олардын мұктаждыктары 

мен мүдделерін  іске асырумен байланысты катынастары саласындағы ж әне 

олардын күш-жі герін адамдарды баскару енері ретіндегі ерекш е тәсілдермен, 

саяси билікті нығайту немесе оны женіп алу,  колда үстап тұру максатымен 

біріктіруге  бағытталған  мемлекеттік  органдарды н,  саяси  партиялардын, 

коғамдык козғалыстардың кызметі.

Коғамдык топтарды н мүдделерін білдіруден баска,  мемлекеттік саясат 

жеке адамдардын талабы мен мүдделерін ескере отырып,  коғамда азаматтык 

келісімге жету үшін біріктірушілік те рөл аткарады. Кез келген баска кызмет

'Караныз:  Тоталитаризм и  общество.  — Ростов-на-Дону, 2006.  — с.  109-112.

126

секілді  саяси  кызмет  те  коғам  дам уы ны н  ұзак  мерзімдік  жөне  ағымдык 

максаттарын аныктауды көздейді.

С аяси максатгарды іске асыру ерекш е саяси әдістермен жүргізіледі. Саяси 

әдістер — халыктын әр тү р лі таптары ны ң,  әлеуметтік,  үлттык,  әлеуметтік- 

д е м о г р а ф и я л ы к   т о п т а р ы н ы н   м ү д д е л е р ін е ,  к о ғ а м д ы к   п ік ір л е р г е , 

демократиялықамалдарға негізделген наным және сенім күралдары. Баскару 

ш еш ім дерін  әзірлеу,  кабы лдау  бары сы нда  терен  ғылыми  зерттеулерге 

н егізд елген   бүл  әдістер  әлеум еттік  саясатты н   кез-келген   саласы ндағы  

өзім ш ілдік пен сы нарж акты кка жол бермейді.

С аяси   басш ылықтын  ен  манызды  әдісі  саяси  шешімдерді даярлау  мен 

қабы лдау  процесіндегі  ж үйелі.  кеш енді  тәсілдін  болуы  болып  табылады. 

А л.  бүл  тәсіл  теориялы қ-тан ы м ды қ  кызметті,  яғни,  елдегі,  аймактағы, 

облы стағы ,  каладағы,  аудандағы  жағдайды  зерттеуді,  накты  максаттар, 

м індеттер коюды,  үйы мды к-аткаруш ы лы к,  кадр жүмыстарын бағыттауды, 

идеялы к-саяси ыкпал жасауды  көздейді.

Бүгінгі  ж аң ару  қоғам да  адам дарды н  бұры н-сонды   болы п  керм еген 

әлеуме ітік белсенділігін тудыруда. С оны н нәтижесінде сындарлы дидарласу, 

түрлі көзкарастарды,  тәсілдерді салыстыру,  т.б. шаралардың манызы артты. 

С онды кган кез келген саяси басш ы пікірталастан,  сухбагган,  дидарласудан 

бас тартпауы тиіс,  егер кажет болса өз көзкарасьін корғауға,  сынды кабылдай 

білуге,  баскаларғатүсіністікпен  карауғадай ы нтұрған ы  жөн.

С аяси  басш ы лароз кы зм етінің мазмұнын ж етілдіретүсуі  үшін алынған 

акпараггарды   пайдалана білуді үйренулері керек.

Коғамды кдамуды ндемократиялы ксипаты н әлеумегтік-саяси корғаудын 

әдісі әр тү р лі коғамдык козғалыстарды дұрыс,  приниипті бағалау,  олардын 

занды   ж ән е  әлеуметтік  ереж елерді  сактауы на  бакылау  ж асау  кокейтесті 

м әселе болып табылады.  Қ оғам ды к козғалы старда пайда болатын халыкка 

карсы   бағытталған  ұлтш ылдык  пен  экстрем истік  әрекеттердін  барлығын 

батыл  әрі  бұлтартпас  дәлелдермен  әш керелей  білу  кажет.  Бұл  жерде  жас 

үрпакты н  акыл-ойы  үшін  күрес  бірінш і  орынға  шығады.  Сонғы  кездері 

ж астар арасында тәлім -тәрби елік кұнды лы ктар бағасынын тым түсігі кетуі 

ү л к е н   а л а ң д а т у ш ы л ы к   т у д ы р у д а .  Ә с ір е с е ,  ә р   т ү р л і  э к с т р е м и з м  

к ө р ін іс т е р ім е н   катар  к о ғам д ы к   б о й к ү й е зд ік ,  саяси   н ем к үрай ды л ы к , 

нигилизм   ж әне ж үгенсіздік етек алуда.  Осындай  ж ағымсыз күбылыстарға 

т о й т а р ы с   б ер у   үш ін   д е м о к р а т и я л ы к ,  ұ л т т ы к -ж а л п ы   а д а м з а т т ы к  

кұндылыктарды корғай алатын  ж анаш ы л,  ш ы ғарм аш ы лы ктәсіл керек.

С аясатта максаттар мен әдістердін ж ән е оларға ж еткізетін  күралдардын 

арасы ндағы  үтымды байланы ска кол ж еткізу оте маңызды.  С осын саясатта 

“ егер алда тұрған максаттарға ж еткізетін  болса,  барлы к кұралдар шетінен 

ж аксы " деген принциптен мүлдем аулакболған дұрыс.

127

Егер  максат  оры ндалмастай  дэреж еде  болса,  онда  еш кандай  да  күрал 

көмектеспейді.  М ысалы,  Н .С.Х рущ ев 20 жыл ішінде  К С РО -да коммунизм 

орнату идеясын ұсынды.  Бүл,  эри н е,  бос с е з еді. О ны н үстіне “Американы 

куып  жетіп.  басып  о зу ” туралы  жүрдек  максаты да оры ндалмас  бос  киял 

болып шыкты.

Одан  кейінгі  жылдардағы  “кайта  кұ р у ” бары сы нда да біраз бос белбеу. 

ж өн-ж осы ксы з әлеуметтік-саяси ж эне эконом икалы к максаттар межеленді. 

Әрі алға қойылған мұндай максаттарға жету жолындағы сәтсіздіктер оларды 

айкындаудағы жіберілген кателіктермен емес,  кайта кәбіне сол  максаттарды 

ж үзеге  асы руға  кабілетсіздік  таны ткан  күралдар  мен  адам дар-м ы с  деп 

түсіндірілді.  М іне,  осыдан  барып  үздіксіз  кадрлы к  өзгертулер  мен  бей- 

берекеттік орын алды.

Сондыктан түтас алғанда,  максаттар мен күралдарды аныктауда саясатта 

ғылымға,  накты талдауларғасүйенген абзал. Олай етпеген жағдайда мүндай 

жайттардын барлығы саяси авантю ризм ге әкеліп сокты рары  даусы з.  Бүдан 

саясаткаараласкан  адамдар,  тіпті бүкіл халык жапа шегеді.

Саясаттағы максат пен күралдардын аракатынасы туралы түжырымдалған 

осы нау корытынды (формула),  м еніной ы м ш а,  адамдар кы зметінін осы екі 

манызды буы ны ны н бірлігі  идеясына негізделетінін  баса айтуы мы з керек. 

Әрине,  бүларды ажыратуға болмайды. М аксаттар мен күралдар бір кеністік 

пен  бір  уакы тта  болған  кезде  ғана,  яғни,  бір  адамдардын  кұрал  ретінде 

к ер ін е  оты ры п,  бір  мезгілде  әрі  бір  м аксаттан  табы лса  гана  оларды н 

саясаттағы орны ,  адамгершілігі  ж ө н ін д е сезегу теб о л ад ы .

О сы ған  бай ланы сты ,  саясат  си якты   со н ш ал ы к   маны зды   когам ды к 

күбылыстын көп кырлылығы баска да мәселелерді,  атап айтканда,  когамдык 

өмір  жүйесіндегі  саясаг  пен  эк о н о м и к алы к аракаты насы н,  іш кі,  сыргкы 

ж әне элем дік саясаттарды н айы рмаш ылы ктары мен түтастығын саралауды 

талап ететіні түсінікті.

2.  С аясат пен экономика.  Ішкі,  сырткы ж эне әлемдік саясат

К ез  келген  коғам  өм ірінін  барлы к  салалары  озара  тыгыз  байланысты. 

Бүгінде  когам ды к өмірдін сан  алуан  салалары ны н  езара тэуелділік  үрдісі 

тек жекелеген мемлекеттер ішінде гана емес,  сондай-ак әлемдік кауымдастык 

д ен гей ін д едеете айкын корінеді.

Саясат пен эконом ика барлык когамдык байланыстар жүйесінін іргетасы 

екендігі  жалпыга  белгілі.  Сондыктан  да  олардын  езара  әрекеті  кез  келген 

ко ғам н ы н   дам уы н да  ш еш уш і  рел  аткарады .  Д ем ек ,  саясат  когам ны н 

эконом икалы ксаласы м ен,  эконом икалы к катынастарымен,  эконом икалы к 

мүдаелерімен терен жымдаса кабыскан. Өз кезегінде,  когамнын экономикалык 

еміріне саясаттын,тигізер эсері елеулі әрі сан  кырлы деуге болады.

128

Ә лем дік  тәж ірибе  де,  біздің  тәж іриб ем із  де  эк о н о м и к ал ы к   саясаты ң 

әрдайым  накты-тарихи,  саяси мазмұны болғандығын көрсетеді. Сондыктан

Н .З .Н у гм а ту л и н н ін   әділ  атап   к ө р с е т к е н ін д е й ,  э к о н о м и к а л ы к   саясат 

эк о н о м и к ан ы н ем ес,  саясаттануды н зерттеу пәні болуы тиіс  .

Саясат экономиканын дамуына он ыкпал ете алатындығын,  сонымен катар 

эконом икалы к ж үйенін барлы к элементтеріне кері эсер  етіп,  оны ндам уы н 

теж ей алатындығын да атап  көрсету ләзім.

С ая сатты н   рөлін  ж ете  б ағал ам ауш ы л ы к,  әдетте,  сти хи ялы лы қты , 

енжарлыкты арттыратындығын өмірлік тәжірибедәлелдеп отыр. Қазір барша 

элем де  м емлекеттін  рөлі,  саясатты н  рөлі  объективті  түрде  арта  түсуде. 

Сонымен  катар әлемдік тәж ірибе эконом икалы к катынастарды шектен тыс 

саясаттандырудын,  мемлекеттін эконом икаға орынсыз араласуынын,  саяси 

өктем діктің,  эк оном иканы   баскаруда  әм ірш ілдік  әдістерді  колданудын 

мысалдаоын  да  көптеп  көрсетуде.  М үндай  саясаттанды ;.ылудын  мысалы 

р е т ін д е   т о т а л и т а р л ы к   ж ү й е д е г і  м е м л ек е т т е р д і  а т а у ғ а   б о л ад ы .  Бүл 

мемлекеттердін эконом икалы к саясаты ұлттык эконом иканы н томаға тұйык 

ж ү й есін   ж а с ау ға,  о н ы   х а л ы к а р а л ы к   ш ар у а ш ы л ы к   б ай л ан ы стар д ан  

окш аулауға бағытталған. М үндай саясат “әзінің жеке күш іне сүйену” деген 

ресми  атау  алды..  Д әл ір ек   ай тсак  “темір  ш ы мы лды к”  кұруды н  нағы з өзі. 

С ая с атт ы н   кұдіреттілігін е  д еген   к ө з с із  сенім  әдетте  су б ъ ек ти ви зм д е, 

ж үгенсіздікте,  авантю ризмде  жиі  байқалып,  оны ң  соңы   сөз  ж ок  саяси 

сәтсіздіктерге ұрындыратындығын аш ы к айтқанымыз жөн.

Э кон ом икалы кдам удағы  толғағы жеткен  мәселелерді аш ып  керсететін 

саяси кимылдар әлеуметтік прогрестін куагты козғаушысы ж ән е объективтік 

мүмкінш іліктерді тиімді  жолдармен  іске асыруға көм ектесетін  күіи болып 

табылады. Саясаттын экономикаға тигізетін белсенді ыкпалына деген зэрулік 

коғам өміріндегі  күрт өзгерісті сәттерде: терен эк о н о м и к алы к күйзелістер 

мен соғыс кездерінде,  сондай-ак экономиканы  реформалауға аса кажеттілік 

туған жағдайда ерекше арта түседі.  Бұл женінде тарихи мысалдарды да көптеп 

келтіруге  болады.  М әселен .  “ ұлы  то к ы р ау ”  кезен ін д егі  AK.LU,  екінш і 

дүниеж үзілік  соғыс  аякталған нан  кейінгі  Германия,  тоталитарлы к  жүйе 

күйреген кездегі Шығыс ж эне Орталык Европаелдері,  Мао Цзе Дун өлгеннен 

к е й ін ,  с о н д а й - а к   ф а ш и с т ік   д и к т а т у р а   к ү л а ғ а н н а н   к е й ін г і  Л ат ы н  

Америкасындағы кейбір елдер,  т.б. айтуға болады

Осындай ахуал 80-90-шы жылдары нарыктык экономикаға өту барысында 

Казакстиндада0рЬ]Н алды  Кдзакстан экономикасы үлкен дағдарыска үшырады. 

Мүндай жағдайдың туындауын  түрлі  күрделі себептермен  байланыстыруға

НугматудИн  ң   з   Приоритеты  экон ом ической  и  социальной  политики  государства 

в  контексте  рыночной  трансф орм ации  к азахстан ск ого  общ еств а  (политический 

анализ).  А втореф ерат д и с ...  д .  полит,  н.  —  Алматы,  2 0 0 ! .  -   с.  11.

(. л а щ .ош  ,, цроб;ісма;іары-9 

J2 9

9-321

болады. Солардың ішіндегі ен бастысы ретінде мен коғамның эконом икалы к 

дамуына саясаттын тиімді ыкпалынын жоктығынан дер едім.

О ны н үстіне нары кты к катынас (ры нок) эконом икалы к өмір кы зметінін 

тіпті де мінсіз тетігі емес екендігі белгілі. Саясаттын нарык пен бағаға белгілі 

бір дәрежеде тура не болмаса жанаматүрде эсер етуі барлы куакытга да кажет.

Н ары кты к  эк оном икаға  эту  бары сы нда  К азакстанн ы н  эк о н о м и к ал ы к 

өм ірінін  түраксы зды ғы н ы н  ен  басты  себебі  —  еліміздін  эк о н о м и к а л ы к  

ө ркен д еу ін ін   накты ,  ғылыми  негізд елген ,  үзак  мерзімді  м ем л екеттік 

бағларламасынын жоктығы болды.  Казакстан эКономикасындағы дағдарысты 

процестер,  мемлекеттік экон ом и к ап ы ксаясатты ң  болж амсыздығымен әрі 

кайшылықтылығымен тікелей байланысты.

9 0-ш ы   ж ы л д а р д ы н   б ір ін ш і  ж а р т ы с ы н д а   К а з а к с т а н   Ү к ім е т ін ін  

эк о н о м и к алы к   саясаты ны н ы ң  негізгі  міндеті  ретінде  көрсеткен  карж ы  

түрактылығы  оздігінен  эк о н о м и к ал ы к  прогрестін  тууы на  кегіілдік  бере 

алмайды.  Бұған  30-шы  жылдары  А К Ш -тағы   карж ы  түрақгы лы ғы ны н  бүл 

елді эконом икалы к күйреуден  күгкара алмағандығы дәлел.

Сол  жылдары  “Ж екеш елендірудін  мем лекеттік  бағдарламасы "  деген 

үранмен  Казакстаннын үлтгыкбайлығыталан-таражка үшырады. Осы саясат 

нәтижесінде өндірісті оркендетуге мүлделі емес орасан зор жеке капиталдар 

пайда  болды.  М енш ік  козғалы сы н  кадағалай ты н  м ем лекеттік  бакы лау 

әлсіреді.  М онополияға карсы зандар тіпті әлж уаз болды.

Осынын бәрі жекелеген адамдардын ж өн-ж осы ксы з бағаны шамадан тыс 

өсіруіне және түрлі айла-шарғылар есебінен аса мол гіайдатабуына мүмкіндік 

берді.  Сөйтіп,  ж екеш елендірудін  мем лекеттік  багдарламасы ны ң  негізгі 

м ак сат тар ы н ы н   бірі  —  ә л еу м еттік  б ағы ттал ған   н ар ы к ты к   (р ы н о к гік ) 

ш аруаш ылык күру мүраты.  ен бастысы,  тұтас эконом икалы кдамудындүрыс 

саяси бағдары берілмегендіктен және түтас алғанда эконом икалы ксаясаггы н 

тиімді күралдарының жасалмауы салдарынан іске асудан алш ак калды.

Казіргі кезде Казакстан экономикасы дағдарыстан шығып,  экономикалык 

даму стратегиясы на батыл  кадамдар ж асауда.  К азакстанны н ұзак мерзімді 

эк о н о м и к алы к  даму  стратегиясы н  ж асау  үш ін,  ен  алдымен  оны  терен 

теори ял ы к  тұрғы да  негіздеу  каж ет.  М ен ін   ойымш а,  бұны н  астары нда 

Д ж .М .К ей н стін   тікелей  мемлекеттік  катал  зорлы к  етуш ілік  пен  жаппай 

мемлекеттік экономикалы к өмірді икемді түрде мемлекеттік реттеу жөніндегі 

идеясы ж атуғати іс. Яғни,  тікелей м ем лекеттік кагал  зорлы кш ы лы кка һәм 

жаппай мемлекеттік бакылауға жол бермегені жон.

Д ж .М .К ейнс пен жаңа кейнсшілдіктін осынау идеясында экономикалык, 

өмірге  саясатты н   тиімді  ыкгіал  етуін ің   негізгі  принциптерін  ж асауды н 

т е о р и я л ы к   н е гізі  ж атк ан д ы ғы н   ай ту  к е р е к .  О лар  б елгілі  бір  с а я с и - 

эконом икалы кахуапдағы  накты ерекш еліктерді ескере отырып,  кез келген

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: