'Политологический словарь.  — М .,  1995.  — с.  И

негізінде кәсіптік міндетгерін шешуде көмек көрсетудің үлкен үлгісі болып 

табылады. Істің мәніне карай ол саяси процестер мен ұйымдарды баскарудын 

және оған жетекшілік етудін.  олардың кұрылымын рационализациялаудын, 

іс-әрекетінін бір ізділігін орныктырудың практикасын жетілдіру механизміне 

айналды.

Тиісінше, /;аяси саладағы кеңес беру міндеттеріне оларды қызықтыратын 

мәселелер  бойынша,  біріншіден,  ұйым  басшыларына  ситуацияларға 

объективті  және  байсалды  (алаламайтын)  баға  беру  негізінде  сенімді 

ұсыныстар әзірлеу;  екіншіден,  аталған ұсынысты қажетті адамға оған керек 

уакытта және ыңғайлы жерде тиісті формада ұсыну;  үшіншіден,  клиенттін 

баскару  кызметіндегі  іскерлік  тәуекелділікті  төмендету,  кабылданатын 

шешімдердің  сенім д іл ігін  арттыруды  камтамасыз  ету;  тортінш іден, 

ұйымдардың басшылары мен жеке адамдарына тиімді баскарудын осы заманғы 

әдістерін игеруде көмек керсету жатады. Соңғысының нәтижесінде ұжым 

мен оның басшылығынынтворчестволыкәлеуеті жоғарылап,  олардыналға 

койылған міндеттерге сэйкес осы заманғы әрі тиімді шешімдер кабылдауға 

деген бейімділігі артады.

Осыған орай баскару ситуацияларының молдығына,  клиенттердіңсүрауы 

мен жағдайларына карамастан,  саяси кеңес беру екі негізгі формада жүзеге 

асырылады: рефлективтік және ойындык кеңес беру.

Рефлективтік  кеңес  беру  қандай  бір  ұсыныс  беруде  болмасын,  кеңес 

б е р у ш ін ің   ө з ін ің   түжырымдамасын,  сондай-ак  осы  кеңестер  мен 

ұсыныстардын ыкпалымен басшыныңозінің рефлексиясын ынталандыруды 

карастырады. Бұл жағдайда кенес беруші басшының кызметіне баға беріп, 

онын ұғымы мен іс-әрекетін түзетіп отыратын ғана емес,  сонымен бірге оны 

о зін ін   к ә с іп т ік  қы зметінің  әр  түрлі  аспектілері  жайында  ой  толғауға 

итермелейтін ақыл-кеңестер береді.

Саяси кеңес берудін екінш і әдісі -  бүл кеңес беруші о зінің ұсынысына 

сенімді  болмағанда және  ол  оз  ой-пікірлерін  анык та айкын  етіп  әзірлей 

алмаған жағдайда,  яки оған адамдар арасында немесе жеке сипаттағы кұпия 

косымша акпарат кажет болғанда пайдаланылатын ойындык кеңес беру әдісі 

болып табылады. Мұндай жағдайда кенес беруші ойындык екі бірдей форманы 

да пайдаланады. Онын әуелгісі абстрактылы ситуацияны білдіретін,  сырт 

карағанда ұйымдағы ситуаиияға ұксас “ оку түріндегі”  форма,  немесе аталған 

үйымда  кездесетін  және  проблемалык  сипатка  ие  жағдайлар  үлгісіндегі 

“ практикалык”  форма. 

#

Екінші жағдайда кеңес беруші ойынға катысушылардан жана акпараттар, 

шешімдерді кабылдауға не болмаса толыктыруға көмектесетін мәліметтер 

алуға есептелген  “ иновациялык”   моделін,  немесе негізгі ойыншылардың 

ролдік позициясы мен мотивизациясын моделдейтін және оны аныктай түсуді

396

жорамалдайтын  “ үйымдастыру-кызметтік”   ойындық  форманы  ұсынады. 

О йы нд ы к  формада  жүзеге  асырылатын  бұл  іс-әрекеттер  адамдарды 

ситуацияға  кенес  беруш інің  көзімен  қарауға  жэне  оларды  сол  накты 

жағдайларды кайталауға ынталандырады.

Ойындык формалар окиғаның дамуын жорамалдауға және оны бағалауға 

арналған  іш ін а р а   бағдарламалы қ  іс -ә р е к е т т і  пайдалану  аркылы 

ситуацияларды зерттеудін неғүрлым күрделі,  жанды методологиясын көзге 

елестететінін айту керек.  Әдетте,  олардын барлығы да үш негізгі сать/дан: 

ситуациялардың  диагностикасы,  шешімдерді  талдап  жасау  және  алға 

койылған мақсаттарды жүзеге асырудан тұрацы.

Клиентпен  өзара  карым-катынас  процесінде  кенес  берушілер  оз  іс- 

әрекеттерін типтендіру негізінде әр түрлі  рөлдерді аткаруы мүмкін. Тұтас 

алғанда кенес берушілердің типтендіру спектрі мейлінше әр түрлі. Айталык, 

накты бір үйымнан шакырылатын сырттан келетін кенес берушілер,  аталған 

ұйымдажүмыс істейтін мамандардан іріктелетін іш кі кенесшілер тобы және 

сараптамалык функцияны аткара алатын топты к жэне жекелей,  отандык 

жэне халыкаралык т.б. кенесшілер болып бөлінеді.

Кеңес берушілерді олардың арнайы білімі бойынша типтендіру барынша 

кең  таратылған.  Атап  айтканда,  бұл  ретте  былайша  топтайды:  “ ғалым” , 

“ зерттеуші”  және  “ сараптама беруші” .  Сонымен,  ен аяғында саяси кеңес 

берудің тиімділігі  әрқашанда  койылған  міндеттердің  шешілу дәрежесіне, 

белгіленген және алынған нәтижелердің денгейіне карай аныкталады.

Клиент пен кеңес беруші кенес беру процесін болмай коймайтын өзара 

әрекет пен ытымакгастыкретінде кабылдауы керек. Болашак мамандар мен 

кә сіптік  акпаратты  жеткізушілердің  әркайсысы  проблемаға  эр  кырынан 

карауы  м үм кін,  ал  бірак  онын  сипатын  анықтауды  және  оны  шешудін 

жолдарын  бірлесе  отырып  жүзеге  асырғандары  жен.  Бұл  ретте  клиент 

кенесш інің қызметінін кәсіптік аспектісіне араласуға және оны бакылауға 

тиісті емес,  сонымен бірге кеңесші де ө зінін акпараттык орісін  шешілетін 

міндеттерге катысы ж о к мәліметтер есебінен кенейтуге тиіс емес.

Өзара  іс-әрекеттің  процесінде  кеңесші  іс  мүддесін  басшылыкка алуға 

тиіс,  клиенттіңталаптарына көне беруіне болмайды және бәрі жаксы екен 

деген ойды санасына ұялатпауы керек,  алдын-ала жоспарланған нәтижелерге 

жетуге ұмтылмауы қажет.

Ол  кайсыбір тұжырымдар мен ұсыныстарға ие бола отырып,  клиентке 

ешбір кысым жасауғатиісті емес,  онын ұсынған жаңалыктарын өмірге енгіз 

деп  кыспакка  алмауы  керек.  Ол  озінін  ұсынысы  клиенттін  стратегиялык 

(ұзакмерзімдік) ойларында бар басқару жоніндегі акпараттын бір бөлігі ғана 

екенін  ұмытпауы  керек,  ойткені  бүл  женіндегі  шешімді  кабылдауға  тек 

клиенттер жауапты болмак. 

, - , 

....... ..

\ 

397

Кеңесші өзінің клиентініңары мен адамгершілігін бар жағынан да корғай 

білуі қажет.  Кеңесші клиентке өзінің жеке,  адамдық касиеттері тұрғысынан 

эсер етуі тиіс:  клиенттің жауапкершілігінен  жоғары тұрған өзінің арнайы 

білімін паш ету аркылы;  кә сіптік ар-абыройы мен принциптілігін керсету 

жолымен;  өз  позициясының  дұрыстығына  табандылығының  аркасында 

сендіруге;  проблемаға көзкарас пен оны шешудіңортактәсілін ойлаптабу 

есебінен;  сенімді карым-катынас жасау жолымен;  істің перспективасы үшін 

уайымдай білу және абыржушылык сезімін коздыруды пайдалану жолымен; 

клиенттін мінез-кұлкын калыптастыруды ынталандыру әдістерін пайдалану, 

берілген үстаныстарды түсініп,  пайдаланбағаны үшін санкция колдану (одан 

арғы жерде ынтымақтасуды доғару) жолымен.

Кеңесш інің  барлык  күш -ж ігері  "‘тапсырыс  беруші”   үшін  колайлы  іс- 

әрекетті жетілдіруге шоғырландырылуы керек.  Кеңесш інің үсыныстарын 

неғұрлым мол акпараттын негізінде тұжырымдау ситуацияны моделдеуді, 

окиғалардыңдамуынын белгілі бір сценариін жасауды,  кызметтін ережелері 

мен нормасын жасауды алғатартады.  Кеңесші “ тапсырыс берушіге”  әрбір 

моделдеу,  оқиғалардың  дамуын  жорамалдау  тұрғысынан  алғанда,  өз 

үсыныстарыньін кабылдануы мен кабылданбау салдарының аныктамасын 

ұсынуға тиіс. Қорытындысында кенесші ез ұсынысын нақты құжаттармен 

толтырады.

Саяси  кеңес  беру  мен  саяси талдаудын  нәтижелері  саяси  шешімдерді 

кабылдау жэне оны жүзеге асырудынтехнологиясы,  тұрақты калыптасып 

отыратын  проблемаларды  шешу,  саяси  сүрау  салулар  мен  азаматтардын 

талабын эр түрлі денгейлерде канағаттандыру,  қоғамның,  жеке адамнын 

жэне мемлекеттін одан арғы дамуы үш ін кажетті негіз калайтын акпаратгы, 

білімді,  тәжірибені дамыту жэне дәстүрді жалғастыру аркылы айкындалып, 

бекітілетүсетінін айтқан жөн.

V   3. Саяси шешімдер кабылдау жэне оны жүзеге асыру технологиялары

Қоғамды баскарудын ен күрделі жэне жауапты элементі саяси шешімдерді 

талдап  жасау жэне оны  кабылдау технологиялары  болып табылады.  Саяси 

шешімдерді талдап жасау сатысында элеуметтанушылармен,  заңгерлермен 

жэне  баска да саланын мамандарымен  катар  саясаттанушылар да белсенді 

әрекет  етедк^^аяси  шешімдерді  кабылдау  технологиялары  —  бұл  эр түрлі 

топтар  мен  азаматтардын  саяси  талаптарын,  бүкіл  қоғам  үш ін  қолайлйі 

элеуметтік катынастарды реттеудің құралдары мен эдістерін қайта күрудын 

орталык элемент;  болып табылады.  Қыскасын айтканда,  шешім  кабылдау 

технологиялары  -   бүл  әлеуметтік  процестерді  баскаруда  саяси  билікті 

технологиялық кайта кұру болып табылады. “ Шешімдер кабылдау” термині 

әлеуметтік  және  ұйымдастыру  процестерін  децентрилизациялаудын

сипатгамасын беру үшін бірінші рет XX ғасырдың 30-жылдарында пайда болды.

Казіргі кезде саяси ғылымдарда саяси шешімдерді қабылдау процесінің 

технологиясын түсінуге негізінен екі түрғыдан қарастыру калыптаскан. Бұлар

— 

нормативтік  және  м іне з-құл ы қты қ  теориялар.  Нормативтік  теория 

(Р.Абельсон,  А.Левин және т.б.) оны күрделі процестерде саяси максатгарды 

ұты м ды   тандау  пр оцесі  ретінде  т ү с ін д ір е д і.  М үнд ай  таңдауды 

оңтайландырудың  маңызды  кұралы  ретінде  әр  түрлі  математикалық 

моделдеу,  операцияларды зерттеу және басқа да инструменттік "Гәсілдерді 

пайдалану,  сондай-ак стандарттық схемаларды да пайдалану үсынылып отыр. 

Аталған процесті адамдардын ерекше өзара іс-әрекеті ретінде қарастыратын 

мінез-кұлык теориясы  (Г.Саймон,  Л.Планкетт,  Г.Хейл  жәнет.б.)  накты 

*•  ситуацияларды  саяси  шешімдердің  кабылдауына  ықпал  ететін  әр  түрлі 

факторларда сипаттауға бағытталған.

Шешімдер қабылдауда қолданылатын технологиялар мен механизмдер 

терен сипатталған гіроцестерге,  әрекетету саласымен,  ондағы субъектілер 

түрлерім ен,  оны ң  басқа  да  құр ы лы м ды қ  ф акторларының  тұрақты 

жағдайларымен сәйкестендірілген олардын езгеше ерекшеліктеріне тікелей 

байланысты екендігін айтуға тура келеді. Осыган байланысты корпоративтік 

секторда  жекелеген  ұйымдар  денгейінде  саяси  шешімдер  кабылдау 

технологияларынын процессуалдык ерекшеліктерін ажырату белгіленген.

Саяси шешім — бұл сажи іс-әрекеттін мүмкін деп саналатын кем дегенде 

екі  вариантының  бірін  саналы  түрде  тандау  деген  сөз  .  Әдетте  саяси 

ғылымдарда саяси шешімдер кабылдау технологияларынын процесін әр түрлі 

көзқарас түрғысынан дифференциялауга ұмтылыс жасалуда. Бірак олардан 

неғұрлым  карапайым  біреуі  үш  негізгі  кезенді  бөліп  көрсету  жолымен 

іріктелінеді:  олар  —  дайындык  (алдын  ала),  шешімдерді  кабылдау  және 

шешімдерді  жүзеге  асыру.  Ә рбір  кезен  технологиялардагы  ө з ін д ік  

ерекшелігімен белгілі және ол бірқатар факторларарқылы анықталады^

Айталық,  алдын ала дайындык кезенінде баскарудын жауапты органдары 

коғамның нақты жағдайын толықтүрде жария ететін және белгілі бір карама- 

қайшылықты көрсететін қажетті ақпаратты жинап алуға міндетті. Алынған 

ақпарат қай нақты проблема жеке саяси сипат алатынын аныктауға мүмкіндік 

береді  және  соган  сәйкес  әлеуметтік  процестерді  саяси  реттеу  мен 

ресурстарды қайта белу саяси жолымен шешілуі тиіс.

Одан  арғы  жерде  жинакталган  ақпарат  жұмыс  істеп  тұрған  саяси 

институттардын  кұрылымдары  мен  мемлекеттік  аппараттын  әр  түрлі 

органдары ны ң  өзара  әрекет  ететін  процедурасы,  сондай-ак  саяси 

кайраткерлер  мен  басқарушылардың  тұлға  аралык  қарым-катынастары 

арқылы “ сүзгіден” өтеді.

'Политология.  Словарь-снравочник.  — М .,  2001.  с.  — 247.

399

Сосын шешім қабылдайтын мәселелер жиынтығы құралып,  күн  тәртібі 

белгіленеді. Сонымен әр түрлі мүдделі топтар мәселелер мен проблемалардыц 

бірінші кезектегі  маңызы мен актуалдылығын алға тарта отырып,  оларды 

іріктеп алуға ыкпал ету ге тырысады. Бұл жағдайда идеологиялык түсініктер, 

эко н о м и ка л ы к  мүдделер  баскаруш ылар  мен  саясаткерлердін  жеке 

мүддесімен,  олардын  жеке  карым-катынасымен,  симпатиясы  және 

антипатияларымен,  жеке өміртәжірибелерімен тығыз ұштасып жатады.

К ү н  тәртібін  бекіту  пронесіне әр түрлі  саяси партиялар мен  коғамдык 

козғалыстар,  үйымдар,  парламенттік  фракциялар,  лоббистік  топтар, 

сондай-ақ накты  шешімнін кабылдануы  кызықтыратын  небір саяси  емес 

сипаттағы топтар да белсенді түрде араласады.

К ү н   тә р тіб ін е   қойы латы н  мәселелердін  аукы м д ы л ы ғы   кандай 

болғандығының,  мемлекеттік мүдделерді кай түрғыда корғайтындығынын 

да зор маңызы бар. Проблема неғұрлым үлкен болса,  соғұрлым мүдделердін 

кақтығысуы  да  ө ткір  болмак.  Мәселенін  кай  топка  да  болмасын  тиімді 

тұжырымдамада койылуы  үшін,  атап айтканда,  оны бірінш і  кезекке  қою 

керек пе,  ж о к  әлде біраз уакытқа кейінге калдырған дұрыс па,  немесе оны 

жалпы алғанда екінш і планға шығарған жөн бе дегендерді  шешіп алу үшін 

кысым жасаудынәр түрлітетігін пайдалану кеңінен колданылмак.

Осыған байланысты балама варианттарды жасау және қарау кезеңінде 

балама  үсыныстарды  талкылау  процедурасы  5теулі  рөл  атқаратынын 

айтуымыз  керек.  Талкылау  процесінің  мақсаты  белгілі  бір  методиканың 

комегімен саяси іс-әрекеттін колданылатын варианттарынын артықшылығы 

мен кемшіл тұстарын аныктау және солардын ішінен жаксырағын белгілеп, 

ш еш ім нін  кабылдануына  кол  ж е ткізу  болмак.  Саяси  проблемаларды 

талкылауға  биліктің өкілдері,  мүдделі  болып  отырған  әлеуметтік  топтар 

мен кауымдастык,  сарапшылар жэне т.б. қатысатын болады.

Демократиялык коғамда саяси проблемаларды талкылау жария сипатка 

ие болуы керек. Жария талкылаудын эр түрлі формалары бар: парламенттегі 

немесе жергілікті өкілетгі органдағь! айтыс,  радио мен теледидар аркылы 

парламент мәжілісінен трансляция,  мүдделі  жактар мен  сарапшылардын 

баспасозбеттеріненсөзалуы,  конференцияларда,  кеңестерде,  “ дөңгелек 

столдарда”   жэне  т.б.  сейлеуі.  Талкылаудын  мұндай  формалары  эр  түрлі 

элеуметтік топтарға проблеманын мәнін теренірек ұғынуға,  ұсынылатын 

шешімдердін кандайынын да болмасын мүмкін деп есептелетін салдарын және 

копш ілік соның кайсысына колдау білдіретінін саралап корулеріне,  сондай- 

ак,  егер шешім  азаматтардын дауыс  беруімен  кабылданатын  болса,  бұл 

ретте олардын әз позицияларын айкындауларына мүмкіндік береді.

Сонымен,  ен акырында алдын ала дайындык кезенінін корытындысы: 

проблемалык ситуацияны түсіну,  оны күрайтын сүрактардын иерархиясын,

400

сондай-ак аталған проблемалардын нақты тұжырымдамасын анықтау болып 

табылады.

Жасалған  күн  тәртібіне  сәйкес  шешімдер  кабылдау  кезеңінде  саяси 

шешімдер  кабылдауға  кажетті  келісілген  мәселелер,  саяси  дамудын 

мақсаттары  мен  міндеттері,  әлеуметтік проиестерді  реттеудін қүралдары 

айкңндалатынын айтуымыз керек.

Шешімдер кабылдау кезеңі оган ыкпал ететін факторлардың көптігімен 

де төтенше күрдел]. Соның ішінде неғүрлым күш ті ыкпал ететін — коғамнын 

саяси жүйесінің орталык бөлігі саналатын мемлекеттік баскару органдары 

болып  табылады/  Сондыктан,  кө п  жағдайда  саяси  реттеу  мен  дамудын 

максаттары н  м е м л е ке ттіл ікт ің   сипаттамасы  аны ктайды .  М ысалы, 

мемлекеттік кұрылымнын формасы немесе баскару формасы  саяси шешімдер 

шығарудың аумақтык схемасын жэне саяси шешімдерді талдап жасаудың 

аумактык схемасын және биліктің әр түрлі бүтактарының шешім кабылдау 

технологиясынын аракатынасын аныктайды. Сонымен бірге саяси шешімдер 

қабылдау процесіне үкіметтің саяси оміріне тұрақты араласуға ұмтылатын 

әр түрлі мүдделі топтар көбірек ыкпал етіп отырады жэне де олар жекелеген 

қажетті саяси шешімдерге кол жеткізеді. Мүндай топтарға салалар бойынша 

экономикалык бірлестіктер,  конфессионалдықжәне этникалык топтар жэне 

т.б. жатады.

Сондай-ак кептеген  қоғамдык  ұйымдар  мен  козгалыстар,  бұкаралык 

акпарат кұралдары жэне баска да әлеуметтік  институттар да ыкпал ететін 

болады,  бұлар  коғамдык пікірлер тудырып,  оны  мемлекеттік  органдарға 

ж еткізіп отырады.

Осылай  жан-жакты  ыкпал  ету  тұжырымдалған  саяси  максаттар  мен 

міндеттердін мэмлеге келу сипатына ие болуына,  олардын бірнеше баламасы 

болуына жэне когамдагы элеуметтік,  экономикалык жэне саяси процестерді 

реттеудің  эдістеріне  кол  жеткізеді.  Саяси  дамудың  жолдарын  соңгы  рет 

екшеп,  тандау  саяси  шешімдерді  жүзеге  асыру  кезеңінде,  шын  мәнінде 

жағдайдың барысы неғүрлым оңтайлы мақсаттарды анықтағанда орындалады.

^Саяси шешімдер жеке адамнын -  саяси лидерлердің жэне мемлекеттік 

баскарушылардың,  ягни  жеке  субъектілердін  ыкпалымен;  сондай-ак 

адамдардын үлкен тобынын -   мемлекеттік билік органдарының,  мүдделі 

топтардын  жэне  т.б.  субъектілердің  үлкен  бір  тобының  қатысуымен 

қабылдануы мүмкін/Бүлардын кай-кайсысының езіндік ерекшелігі,. лайықты 

бағасы бар және  кабылданатын  шешімдердің технологиясынын тиімділігі 

тұргысынан^лғанда кемшіліктері де болуга тиіс.

'Қараныз:  Әбсаттаров  Р .Б .  М емлекет  және  азаматтық  қогам:  түжырымдамалык 

талдау / /  Абай атыңдағы АлМ У-дің Хабаршысы. Әлеуметтану ж эне саяси ғылымдар 

сериясы.  — 2003.  — № 3.  — 68-75 б.

С а я с а т п ін у  ж эн е  о н ы н  проблемалары-26 

• 

Ж )  J

26-321

Жеке субъектіге қабылданған шешімнің салдарларына неғұрлым ұкыпты 

карау сипаты тән,  өйткені осы салдарлар жөніндегі жауапкерш ілік әдетте 

дәл соларға жүктеледі. Сондыктан,  осы жағдайда шешім кабылдау — бүл өз 

п ік ір ін ін   дүрыстығына  және  к ә с іп т ік  жауапкерш ілігіне,  сенімділігіне 

сүйенген акт болып табылады. Сонымен бірге жеке адам белгілі бір дәрежеде 

басканың  ыкпалымен  жеке  бастық уайымға,  симпатия  мен  антипатияға, 

достык  пиғылдағы  әуестенушілікке  берілуі  де  мүмкін.  Саяси  кайраткер, 

сондай-ак  тәуекелділікке,  кабылданған  шешімдердін  технологиясына, 

сәтсіздігіне байланысты  жұмыстармен  айналысқаннан  горі,  неғұрлым  оз 

имиджіне арқа сүйеуі де мүмкін.

Саясаттын  топты қ  субъектісі  үш ін  алдын  ала  дайындык  сатысында 

кабылданатын шешімдерді,  сарапшыларды,  кәсіпкер кеңесшілерді және 

т.б.  тарта  оты ры п,  неғұрлы м  ти я н а қты   ж әне  ж а н -ж а қ т ы   талдап, 

кабылданатын шешімдер жасау  сипаты тэн.  Алайда,  бүл топтардын қай- 

қайсысы да белгілі бір ситуацияда тиімділікке қол жеткізбейтін агрессивтілік, 

б е й не л іл ік  ж ә не  к о н іл -к ү й   әсерлері  б ір ін ш і  планға  ш ы қка н д а ғы  

психологиянын теріс ықпалына ұшырауы да мүмкін.  Сонымен катар,  бұл 

топтардын  өз  ішінде  бақталас  бірлестіктер  де  болуы  сөзсіз,  ал  олардын 

күресі саяси шешімдер кабылдау процесін едәуіртежеп,  саяси жүйені икемсіз 

болуға итермелейтіні белгілі.

Іс  жүзінде  шешім  жасау  технологиясы  аралас  тәртіпте  қабылданады. 

Мысалы,  саясаткер  айтулы  командасын  жасактайды,  яғни  ұсынылатын 

шешімдерді алдын-ала бағалайгын кызметкерлер тобын,  көмекшілер мен 

кеңесшілерді іріктейді. Осындай жолмен үлкен тиімділікке қол жеткізіледі. 

Саяси  шешімдер  қабылдау  технологиясы  процесінде  әр  түрлі  әдістер 

пайдаланылуы  мүмкін.  Мысалы,  олар  ұтымды  (тиімді)  —  эмбебап  (жан- 

жакты) әдісі,  бірізді шектелген тендестіру (бұтақтык әдіс) әдісі жэне аралас 

(аралас-сканирлейтін әдіс) әдіс.

Көрсетілген әдістердің барлығынын да жақсы және кемшіл жактары бар 

және  нақты. жағдайдың  барысына  карай  қолданылады.  Үтымды-әмбебап 

әдістер  проблемалардын  бүкіл  жиынтығын  карастырғанмен  ж е р гіл ікті 

міндеттерді  шешуде тиімділік  әкелмейді;  салалык әдістер  саяси  бағытты 

біртіндеп дұрыс  арнаға  бұру  үшін  қолайлы;  аралас-сканирлеуші  әдістер 

комплексті  шешімдерді  талдап  жасауға  м үм кіндік  береді,  бірақ  шешім 

кабылдау процедурасын едәуір ұзартады.

Сонымен  бірге  саяси  практикада  шешім  кабылдау  технологиясында 

мәмілеге  келушілік,  консенсус  жэне  гегемония  сиякты  баска да  әдістер 

кеңінен белгілі болып отыр.

Мәмілеге келуш ілік — бұл  өзара  ымыра жолымен  кол  жететін  келісім. 

Ш еш ім   кабылдаудын  бұл  формасы  егер  шешім  қабылдайтын  билік

субъектілері бір-бірімен окыс теріс карым-катынас орнатпаған жағдайда ғана 

мүмкін болмак. Екі жактың мүддесі біршама бір-біріне сай келгенде де,  кейде 

бір-біріне  карама-кайшы  келгенде  де  мәмілеге  қол  жеткізуге  болады. 

Мәмілеге  кол  жеткізудін  формасы  әр  түрлі  болуы  мүмкін:  екі  ж а кты к 

келіссөздер  аркылы  кол  жеткізілетін  келісім,  дауыс  беруде  кө п ш іл іктін  

колдауына ие болу аркылы және т.б.

Консенсус  —  бұл  жалпы  келісім   негізінде  шешім  кабылдау  әдісі. 

Консенсус —  барлык тараптардын  мүдделері  сэйкес  келе береді деген сөз 

емес.  Консенсус  кезінде  тараптардын  кай-кайсысы  да  жеке  мүдделерін 

ойламаса да,  ортак мүдделерді  кездейтін  қандай бір  шешімнің болмасын 

кабылдануына қарсы болмауы тиіс.

Консенсус  негізінде шешім  кабылдау әр кезде де келісім процедурасы 

негізінде өтеді,  бірак,  бұлдауыс беру де ген соземес.

Гегемония  —  билеуші  топ  немесе  қауымдастық ө зінін  шешімін  баска 

әлеуметтік  топтарга  немесе  тұтас  алганда  қоғамға  тану  арқылы  жүзеге 

асырылады.

Ш еш ім  кабылдау әдістері  шешілуге тиісті  міндеттердін ерекшелігімен 

коса баскару кұрылымында калыптаскан дәстүрге де байланысты.

Сонымен,  накты мәселелерді реттеу үшін жалпы теориялык жэне ұтымды 

білімді  тұракты  қолдана  отырып,  тиімді  саяси  шешім  қабылдауға  және 

баскаруга қол жеткізуге болады.

Кабылданатын шешімнің салдарларының тиімді және тиімсіз жақтарын 

тағы бір олшеп,  салмактаганның манызы кашан да зор,  өйткені ол ойлағандай 

нәтижеге жеткізе бермеуі де мүмкін.

Казакстан саясатындағы ескі ауру — кандай да бір шешімнің болмасын 

салдарын есепке алмау айкын білінетін жәйтке айналганын мойындамасқа 

болмайды.  Мәселе  кегітеп  келтіруге  болатын  мысалдарда да  емес.  Кейде 

жекелеген шешімдердіңаяқастынан кабылдануытандандырады,  бүл бәлки 

проблемағатікелей қатысы бар әртүрлі ведомстволардың кұжат дайындау 

к е з ін д е гі  нашар  байланысынан  да,  ғы лы м и  сараптамаш ылардын 

корқактығынан немесе оралымсыздығынан да болса керек.

М үны н  бәрі  іске  кәсіби  тұрғыдан  келмеуден  де  еді,  ал  егер  баскару 

аппараты на  гы лы м и  ква л иф и ка ц ия сы   бар  ке п т е ге н   адамдардын 

кабылданғанын  ескерсек,  кабылданатын  шешімнін негізділігінін деңгейі 

камтамасыз етілмек.  Бірак,  аппарат кұпиялары,  конькжтура мен тактика 

т ү с ін ігі  кейде  интеллектуалдык  денгейінен,  ғылыми  талдау  мен  саяси 

жорамалдан да асып түсіп,  шешуші факторларға айналуы да мүмкін.

Кабылданған  саяси  шешімдер  —  бұл  максатқа  ойдағыдай  жетудін 

м ү м кін д ігі  гана  ,  сондыктан  мақсатты  тандай  білу  саяси  шешімдер

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: