'Караныз:  Бачинин В.А. Политология. Энциклопедический словарь.  -  СПб, 2005. —

Саяси кешбасшылардын кызметінің  •  сипатына орай оларды жағдайлык 

жэне эмбебаптыктиптерге бөледі. Ж агдаш йлык кешбасшыны калыптастыру 

мен  ұсыну,  көтеру  механизмдерін  нак- ‘.ты  жағдай  міндеттері  аныктайды. 

Эмбебап  кешбасшы  тұракты  түрде  к и ө ш б а с ш ы   мәртебесін  иеленеді. 

Жағдайлыккешбасшыдан айырмашыльшіғы,  эмбебап кешбасшыны ұсыну, 

кетеру кайсыбір жағдайлык мәселені шеи  шумен байланысты емес,  керісінше, 

саяси үйымдардынемір сүруінің жалпы зіз.аңдылыктарымен аныкталады. Кез 

келген  саяси  ұйым  езін  белгілеу  процееосінде  ез  катарынан  кешбасшыны 

ұсынады.

Саяси  кешбасшыларды  кызметтеріганің  сипаты  мен  аукымы  негізінде 

типтеудің тағы да бір мүм кіндігі  бар.  Ос  ::ыған  орай саяси кешбасшыларды 

шағын  топ  кешбасшысы;  ұйымның  кешшбасшысы;  мемлекеттің,  жалпы 

когамнын кешбасшысы деп үш деңгейде а>*жыратады. Шағын топ кешбасшысы 

билікті топтағы аса беделді адамдардан аш іады.  Бұл  бірлесе тікелей  кызмет 

ету  процесінде топтың бағалаған  оның ж ж е к е  басының сапалары  негізінде 

калыптасады.  Бұл жағдайда шағын топ к ; іәшбасшыларын  іскер кешбасшы, 

интеллектуалдық кешбасшы және қарым— -катынас кешбасшысы деп үш түрге 

белуге болады. 

-  

* 

и -. 

• 

-  »  >  <  ■

 

• 

^  f

Іскер кешбасшыга ұйымдастыруға каӨэілеттілік,  тапкырлык,  прагматизм 

тэн.  Интеллектуалды  кешбасшынын  боеделі  күрделі  міндеттерді  шешу 

шеберлігіне,  стандартты емес шешімдер-«ттабуга ептілігіне,  топтын “ акыл-ой 

(ми) орталығы” функциясын аткару кабілппетіне негізделген. Қарым-катынас 

кешбасшынын  езара  түсін істікті  және  •  ынтымақтастықты  дұрыс  жолға 

коюменерекшеленеді. 

> 

-■,><•!  t v

'  ч.>- 

<г

Е кін ш і  денгейдегі  саяси  кешбасшь.оі  -   бұл  коғамдык  козгалыстын, 

ұйымдардың,  партиялардынжәне т.с.с. ce  т ркесі,  накты әлеуметтіктоптардын 

(жіктердің) ез мүдделерін канағаттандыру  ■

 мүмкіндігін байланыстырған адам. 

М ұндай  денгейдегі  кешбасш ылар  кс ю ға м д ы к  п ік ір ге   ж еке  басынын 

сапаларымен ыкпал етеді жэне оларды кои>лдайтын адамдардын кешбасшыга 

деген кажеттілікті күтуідеәсеретеді,  соыкғысы бүкаралыксанадағы ерекше 

кұбылыс.  Топ  кешбасшыга  белгілі  бір іпдәрежеде  сенім  мен  саяси  колдау 

керсетуді аванспен береді.

Ү ш ін ш і денгейдегі саяси кешбасшы —  бұл билік катынастары жүйесінде 

әрекет  етуші  саясаткер,  оның  ондағы  с^а яси   кешбасшылығы  әлеуметтік 

институт  ретінде  берілген.  Б ірінш і  жаэдгдайда  пр инциптік  манызы  бар 

түлғалык сипаттар екінш і,  үш інш і деңгеейдегі саяси кешбасшынын мінез- 

күлкында мәнді саналады. Осы жағдайда 

саясаткердін кызметі накгы саяси 

м әдениетке  тэн  сы рткы   реттеуш іл  » ер  яғн и   саяси  кеш басш ы лар 

механизмдерімен аныкталады.

Саяси  кешбасшылар типтерінін  алужлн  түрлігі  олардын  кызметтерінің

бағыттарының көпшілігімен,  шешетін міндеттердін ауқымымен түсіндіріледі. 

Бай саяси практика әртүрлі елдерде саяси кешбасшылардын жана типтерінің 

жиі  пайда  болуына  эсер  етеді.  Саяси  кешбасшылардын  жана  типтерінін 

кескіні билік саласында жана байланыстар мен карым-катынастар енді ғана 

айқындалып жатқан әтпелі коғамдарда ерекше байкалады.

Бұл жерде жоғарыда келтірілген саяси кешбасшылардын типтерінін таза 

күйінде ете сирек кездесетінін ескеруіміз керек. Саяси кешбасшылар кебіне- 

к ө п   өз  саяси  қызметтерінде  аталмыш  кеш басш ы   әрбір  ти п т е р ін ін  

элементтерін үйлестіреді.

Осымен байланысты саяси кешбасшылардын соңғы он жылдағы дамуында 

біркатар ағымдар айкындалады.

Мүндай ағымнын біріншісіне кешбасшылардын институционализациясы 

жатады. Ол ен алдымен саяси кешбасшыларды сұрыптау процесінен, олардын 

билікке дайын болуы мен козғалысын жэне олардын кызметінің әзі белгілі 

бір  институттардың  —  нормалар  мен  ұйымдардың  шеңберінде  жүзеге 

асатынын байқатады. Саяси кешбасшылар функциялары Конституциялармен 

және  басқа  да  зандық актілермен  зан  шығарушы,  аткарушы,  сот  және 

акпараттык  биліктерге  бөлумен  ш ектелген.  Сонымен  қатар,  саяси 

кешбасшыларды  сүрыптау  мен  колдауды  олардың  ез  партиялары  іске 

асырады,  олардын  қызметіне  сол  партиялармен  катар  оппозиция  жэне 

жұртшылық бакылау  жасайды.  Осынын  бәрі  олардың  билігін  және  айла 

жасау мүмкіндігін біршама шектейді,  ортаның шешім қабылдауға ыкпалын 

арттырады.

Саяси  кошбасшылар  дамуындағы  келесі  манызды  ағымнын  бірі  — 

э к о н о м и к а л ы к   ж ә не   ә л е ум е ттік  мәселелерде  кеш басш ы лард ы н 

белсенділігінің артуы.  Бұл  әсіресе демократиялык мемлекеттердегі  саяси 

кешбасшыларды айрыкшалайды. Осыағымныңдамуы кептеген жағдайларға 

байланысты. Саяси кешбасшынын қызметімен байланыскан экономикалык 

тұрақтылықты  камтамасыз  ету,  азаматтардын  әлеуметтік  корғалуын 

нығайту,  үлттың  әл-ауқатын  арттыру  оны н  ыкпалын  арттырады,  оны 

жақтаушылардың санын кебейтеді,  оппоненттердін позициясын әлсіретеді. 

Келесі  жағдай  саяси  белсенділіктін  уакытша  шенбермен  шектелуімен 

байланысты. Мысалы,  AKJU президентініңтөртжылғасайланатыны белгілі. 

Бірак жоғары экономикалык нәтижеге жету,  халыктың әл-аукатын арттыру 

онын келесі мерзімге тағы да сайлануынын ен сенімді ірге тасы саналады.

Саяси  кешбасшылардын дамуында  манызды  үш інші  ағым  —  олардын 

кәсібилігі.  1919 жылы М.Вебер “ Саясат әуестілік жэне мамандык ретінде” 

деп аталатын енбегінде билік үшін күрес дағдысын және казіргі партия жүйесі 

жасаған  о н ы ң   ә д істері  ж е н ін д е гі  б іл ім д і  талагі  ететін  саясатты н 

“ кәсіпорынға”   айналуын,  сонымен  катар  саясаткерлер  үшін  бұл  кызмет

380

негізгі  мамандык  болып  табылады  деген.  Шынында,  бүгінде  саясаткер 

халыктын  талаптарын  анык  та  накты  тұжырымдауды  камтамасыз  етуді 

ұйғаратын,  ұжымдыкшешімдерді кабылдау мен жүзегеасыру үшін парламент 

жэне  үкімет  органдарымен,  Б А Қ ,  коғамдық  ұйымдар  мен  жекелеген 

адамдармен кажетті байланыс орнатуды,  шиеленістерді шешу мен келісімге 

келуді  дұрыс  жолга  коюдын  когамдык  байланыс  саласындагы  маманга 

айналадьь

Осы функцияларды арнайы білімі,  дагдысы жэне тәжірибесі ж о к адам 

бүгінде тиімді жүзеге асыра алмайды.

Саяси еңбек дәрігер,  конструктор немесе адвокаттын мамандыгы сиякты 

бірте-бірте  мамандыққа  айналады.  Ол  түракты  жэне  басты  табыс  козіне 

айналады.  Кәсіби саясаткерлер сайлау нәтижесінде лауазымды  кызметке 

отырғанына  карамастан,  жогаргы  эшелондағылардын  көпш ілігі,  әдетте, 

билеуші партиялар ауысканнан кейін де оз кызмет түрін сақтап қалады. Бұган 

олардын  парламенттегі,  нартиядағы,  ж е р гіл ік т і  ө з ін -о з і  баскару 

органдарында,  басқадамекемелерде біркатарсаяси кызметтерді шоғырлауы 

ыкпал етеді.

Біркатар  елдерде  —  Ж апония,  Франция,  А Қ Ш -т а   саяси  кызметті 

кәсібилік есепке алу болашак саяси кешбасшыларды тіптен бала бакшасынан 

немесе  ж а с е с п ір ім   ш ағы ндагы   ж ә не  арнайы  мектептерде  ж әне 

у ниверситеттерде оларды дайындаудагы іріктеуден көрінеді. Мүндай шаралар 

азаматтардын  саяси  қатысуларын  дамытуды  және  билікті  иеленгендерге 

бакылауды  ныгайтуды  үштастыру  саяси  кешбасшылықтың  тиімділігін 

арттыруга,  оны бүкіл когам мүддесіне багындыруга ықпал етеді.

Саяси  кешбасшылар дамуындагы тертінші  манызды  ағым  — бұл саяси 

процестегі аукымды,  басынан  кешіріп отырган жаһандык агым.  К епш ілік 

халыктын X X  ғасыр — X X I гасыр басында аукымды стрестік жагдайы және 

ғы лы м и-техникалы қ  прогресс  жасаган  тубегейлі  өзгерістер  адамзат 

еркениетіне шақыру тастаган галамдық мәселелерді туындатты. Осы жагдай 

саяси кешбасшыларына жана жогары талаптар койды  . Олардың адамдардын 

тагдырына,  ездері билеп отырган халыктар мен мемлекеттердіңбүгіні мен 

болашагына  ж а уа пке р ш іл ігі  тез  артты.  Қ а зір гі  саяси  кешбасшылар 

адамзаттың жаһандык мәселелерін есепке алмай,  ез мемлекеттерініңдаму 

багдарламасын ұсына алмайды. Олар ездерінің іш кі саясатын жалпы дүние 

ж үзілік,  ғаламдык процестерді  кұраушы ретінде карастырулары тиіс. Осы 

жана агымды түсіну және жүргізіп жатқан саяси бағытта оны ескеру жогаргы 

денгейдегі саясаткерлерді ерекшелейді.

Саяси кешбасшылардыңдамуындагы бесінші манызды агым — бүл Цезарь, 

ПетрІ,  Наполен,  Бисмарк,  Гитлер немесе Сталин сиякты саяси кешбасшы-

‘Социология.  Энциклопедия.  — Минск, 2003.  — с.  511.

381

көсемдердін.  немесе  батырлардың  ка зір гі  жағдайда  пайда  болуының 

мүмкінднін азайту. Бұған себептер өте көп. Солардың арасында: коғамдык 

өмірдін  бірнеше  қайта  күрделенуі  кешбасшылар  функцияларын  жүзеге 

асырудағы еңбек бөлінісінін кажеттігінтуғызады,  “ саясаткерлердін кызмет 

е р кін д ігін” ,  билікте  болу  мерзімі  саяси  кешбасшынын  м үм кін ш іл ігін 

шектейді. Сонымен катар,  жоғарыда айтылғанындай,  ірі саяси кешбасшылар 

кебіне-кеп терен дағдарыстың кезендерінде керінеді. Осымен байланысты  , 

X X   ғасырдағы  терең  э к о н о м и ка л ы к ,  саяси  дағдарыстарға  ұксас 

күбылыстарды болдырмау үшін қазіргі мемлекеттер оларды болжамдауды 

үйренді. Осы себептермен байланысты қазіргі кешбасшыларға кесбасшы- 

кесем-батыр  болу  ешбір  келмейді,  казіргілері  үш ін  накты  жағдайда  ез 

елдерін үлттык кауіпсіздік,  халыктын әл-аукатын арттыру жэне адам күкын 

кебейту іспетті үш манызды күндылыктармен камтамасыз ету тэн.

Саяси кешбасшылардын даму ындағы жана маңызды алтыншы ағым — ол 

формальды емес саяси серкелердін ролі  мен  ыкпалынын артуы.  Кептеген 

формальды емес кешбасшылардын аттарын атауға да болады. X X  ғасырдағы 

сондай формальды емес саяси кешбасшылардын ен кернектісі  Кенес физигі, 

КСРО  Ғ А   академии,  Нобель  сыйлығының  лауреаты  Андрей  Сахаров. 

Америка саясаттанушысы  Роберт Такер оны  жаңа типті  саяси кешбасшы 

деп атайды. Дүние жүзіне танымал  кернекті ғалым,  академик А.Сахаров, 

атомдык соғыс бола қалған жағдайда оның адамзатка тендіретін апат қаупінін 

ауқымын  мойындап,  әлем  халықтары  мен  үкіметтеріне  меморандуммен 

шықты.  Ол  дүние  ж үзінің  кептеген  елдерінде  адам  қүкы   үшін  күрескер 

ретінде белгілі  болды,  бұл  мәселені  жаһандык міндеттер деңгейіне дейін 

кетерді. Академик А.Сахаровтын,  мысалы,  мемлекеттік саясатты бакылау 

м үмкіндігі  болмаса  да,  формалды  емес  саяси  кешбасшы  саяси  үрдістер 

дамуында аса манызды рел атқара алатынын керсетті.

j

 Казакстан  Республикасында  сонғы  уакыттарда  ж үріп  жаткан  саяси 

процестер  ондагы  саяси  кешбасшылардын  дамуынын  кейбір  агымдарын 

аныктауға  м ім кіндік  берді.  Біріншіден,  саяси  кешбасшылар  жэне  жана 

идеялар  рыногының  мейлінше  жеткіліксіздігін  байкатты.  Өткен  бес  жыл 

ішінде  Қазақстан  саяси  элитасы  катарына  аз  гана  жана  кешбасшылар 

қосылды.  Бүны Н .Назарбаев пен бірге елде рефомалар жүргізуді бастаған, 

біракуакытшасаяси биліктен шеттетілген саясаткерлерді қайтадан пайдалану 

ағымы керсетіп отыр.

Екіншіден,  ете  кызыкты,  бірак  іске  асыруға  киын  жобалар  ұсынған 

кешбасшы-арманшылдар сиякты кешбасшы-теоретиктердінде уакыты бітті. 

Еліміздіңбелсендісаясиемірінен Ә.Қажыгелдин,  С.Әбділдин,  С.Терешенко, 

Ж.Тұякбаев,  М.Жолдасбеков,  З.Нұркаділов,  Н.Балғынбаев,  М.Әбілязов 

және  басқа  да  кептеген  саясаткерлер  кетті  жэне  кете  бермекші.  Накты

382

міндеттер  кою ға  жэне  оларды  шешу  үш ін  ресурстар  табуға  кабілетті, 

жағдайды  ескеретін  және  нәтижеге  бағыт-бағдар  ұстаған  Ә.Бәйменов, 

Д.Қалетаев,  Қ.Келімбетов,  М.Құл-Мұхамед,  К.М әм и,  Н.Нығматулин, 

М .Тәжин,  Ж.Түймебаев іспетті көшбасшы-прагматиктердің күні туды.

Үш інш іден,  тез  арада  нәтиже  алуға  есептелген  шешуші  шараларды 

жақтаушы көшбасшы-радикалдардың жаңа ұрпағын саяси сахнаға шығару 

кажеттігін коғамдық санада түсіну артып отыр.

Төртіншіден,  саяси өмірдегі мәнді өзгерістерге қарамастан,  елде бүрынғы 

көшбасшы типі сақталып қалды,  яғни көшбасшының көсемдік типі дәстүрі 

озгермеді. Ал кесемшілдік,  белгілі болғандай харизмаға және жоғарғы билікті 

бейнелейтін  адамға  берілгендікке  негізделеді.  Занды  реттеушілікке  арқа 

сүйейтін көшбасшының ұтымды-заңды-жария типіне оту бірнеше себептерге 

байланысты күрделенеді,  ен алдымен казакстандык үлттықозіндік сананың 

типімен ерекшеленеді,  онда кесемг  ің  билігі -  хан,  патша,  партиянын бас, 

бірінш і  хатшылары  қоғам  өмірін  ұйымдастыруда  манызды  орын  алған. 

Қазакстандагы  Президенттік  сайлаудың  стеротиптік  және  тандаудын 

консервативтік  болып  калып  отырғанын  көрсетті.  Қазақстан  халкының 

бұқаралык  санасында  саяси  кошбасшыға  қайсыбір  мистикалык  фигура 

ретінде  қарау  сақталған.  Ж аңа  генерациялык  саяси  кошбасшы  Ғани 

Кдсымовтың сайлауда жеңіліс табу себебін осымен түсіндіруге болады./

Кошбасшылық туралы харизматикалык түсін ікті арнайы дайындыктан 

және іріктеуден откен,  саяси кызмет олар үшін мамандық болуы тиіс саяси 

сахнаға  жаңа  генерациялык  саяси  кешбасшылардын  шығуымен  озгерту 

мүмкіндігі бар. Олар саяси шешімдерді қабылдауда,  биліктің әр түрлерімен 

озара әрекетте белгілі бір демократиялык нормалар мен процедуралардын 

шеңдерінде  ким ылдауга  т и іс т і  болады.  Ж аңа  генерациялы к  саяси 

кешбасшылар когамга арманды,  кепш ілік азаматтарга болашактын жобасын 

ұсынумен  катар  оларды  алга  жылжытудын  жолдары  белгілі  деп  сендіруі 

кажет.

Қазақстан мен дүние жүзіндегі саяси кешбасшылардын дамуынын казіргі 

агымы осындай. Осыган орай саяси кешбасшылардын шынайы роліне бага 

беру үшін уақыт керек. Уақыт еткеннен сон гана кешбасшылардын шынайы 

мәнділігі аныкталады.

Жогарыда айтылгандардың нәтижесінде мынандай корытынды шыгаруга 

болады. Саяси элиталар мен кешбасшыларга бага беруде әртүрлі амалдардын 

болуы  олардын  гылым  мен  практика  үш ін  маңыздылыгын  керсетеді. 

Қогамдық-саяси емір практикасы корсеткендей,  саяси элиталар мен саяси 

кешбасшылар  халыктын  эр  түрлі  жіктерінен  жэне  кәсіби  топтарынан 

шықкандар. Эр түрлі тарихи дәуір саяси элиталар мен саяси кешбасшылардын 

шыгуына ез ізін калдырары сезсіз.  Қазіргі тәжірибе когамдык маңызы бар

383

саяси фигураларды мемлекеттік-бюрократиялыкенеркәсіп,  каржы.  эскери 

жэне  партия  төнірегіндегілерді  жиі  ұсынатынын  керсетіп  отыр.  Кдзіргі 

қоғамнын  элитарлығы  ешбір  күмән  туғызбайды.  Бұл  саяси  шындык,  ол 

жойылмайды,  біраконы ескеріп жәяе тиімді пайдалану керек. Саяси элиталар 

мен  саяси  кешбасшылар  басшылык  позицияға,  кызметке  орналасып, 

коғамдағы биліктің шынайы іске асуын белгілі бір саяси жүйе шенберінде 

жүзеге  асырады.  Саяси  ғылым  саяси  элиталарды  калыптастыруда,  саяси 

кешбасшыларды  дайындауда,  олардын  езге  әлеуметтік  топтармен 

байланысын ныгайтуда,  олардын функционалдык міндеттерін аныктауда, 

олардын кызметіне бакылаудың сипатына және т.б. ез ұсыныстарын дайындап 

үсынады. Кептеген елдерде мұндай ұсыныстар саяси практикада колданылып 

келеді жэне коғамға накты пайда келтіріп отыр.

Ü

h

 

бесінші тақырып:

САЯСИ ТЕХІІОЛОГИЯЛАР

Саяси технологиялар проблемасы саяси ғылымда ен аз зерттелген деуге 

болады.  Саяси  емірде теориялык ілімді,  кағидаларды  білу  гана  манызды 

емес,  сонымен бірге саясат іс жүзінде калай,  кандай әдіс-тәсілдермен,  кандай 

технологиялардың кемегімен жүзеге асырылатынын білудін де мәні зор.

Осыган байланысты кез келген күрылымы күрделі коғам мен мемлекеттегі 

накты  саяси  процестердін  кеп  кырлылығын  атап айтуға болады.  Осы  кеп 

кырлы проиестерді зерттеуде саяси технологиялар манызды роль аткарады.

Саяси  технологиялар  саяси  жобалаумен  —  билік  институтынын  іс 

ж ү з ін д е гі  қы зм е тін   ұйы м дасты ру  іс ім е н , 

оны  жорамалдаумен, 

жоспарлаумен,  багдарлама жасаумен айналысады. Міне,  сондыктан да саяси 

технологиялардын кемегімен биліктін жана мағынасы мен мәнін айкындауга 

болады.  Саяси  технологиялар  саяси  окигаларды  айкындау  проблемасын 

жанаш а  кояды ,  саяси  қүбы лы старды   реттеу,  бакы лау  ж е н ін д е гі 

мамандандырылган кызмет үшін негіз қалайды. Саяси процестерді түсінудін 

айрықша ресурсын  жасай  отырып,  саяси тенологиялар  бүл  кұбылыстын 

мәні кайсыбір міндеттерді шешудін колданылып отырған эдістеріне тікелей 

байланысты  екендігін  керсетіп  беріп  отыр.  Мәселен,  жаппай  өсек-аян, 

жалган  акпарат  тарату,  белгілі  бір  партиянын  екілдерін  телеэфирге 

шығармау,  билік органдарынын  калыптасу  процесінін енін  айналдырып, 

азаматтардын  ез  екілдерін  ерікті  түрде  тандауынын  орнына  бұкаралык 

акпарат  кұралдарынын  бакылауындағы  ерік-мүдделерді  тандауга  дейін 

жеткізетіні  сезсіз.

384

Саяси  технологияларды   кол д а н уд ы н  н е гіз гі  пафосы  эр  түрлі 

субъектілердің өз міндеттерін орындауларын онтайландыруда екенін айткан 

жөн. Саяси технологиялар ресурстарды тарту мен үнемдеуге,  мемлекетгегі 

жағдайды түрактандыруға немесе тұрақсыздандыруға,  сайлау науқандарын 

ұйымдастыруға,  мемлекеттік бағдарламаларды  жасау  кезінде  мүдделерді 

ойластыруға катыса алатын субъектілердің мүдделеріне,  функциялары мен 

мақсаттарына сәйкес көзделген мақсатка функционалды түрде бағытгалады.

Әдетте,  саяси технологиялардың калыптасуының кажеттігі қайталанып 

отыратын ситуациялар,  тіпті стеоретиптік жағдайлар мен іс-әрекеттер орын 

алған  кезде  керініс береді.  Максатты түрде бағытталған  қызметтің әдістері 

мен проиедурасының жиынтығы ретінде көрініс беретін саяси технологиялар 

мақсатқа жетудің құралын ретгеп кана отырмайды, сонымен бірге іс-әрекетгің 

кезектілігін, саяси субъектілірдін мінез-кұлқыныңтиісті алгоритмін жасауды 

да бекіте түседі. Іс жүзінде саяси технологиялар субъектілер мен объектілердің 

өзара  карым-катынастарының  сан  түрлі  әдістері  мен  механизмдерінен, 

контрагенттердің  озара  іс-әрекетінен,  сырткы  және  іш кі  факторлардан 

калыптасатынын айткан жөн. Бүл мәселелерді дүрыстүсіну үшін,  еңалдымен 

саяси технологиялардың мәні мен типтерін аныктау кажет.

1. Саяси технологиялардың мәиі мен типтері (түрлері)

Саяси технологиялар — бұл  әлеуметтік технологиялардың әр түрлілігі 

ғана емес,  “ саяси технологиялар”  түсінігі — мақсаттылықтың,  бір ізділіктің, 

кажетті,  ойластырылған  саяси  нәтижелерге негізделген  белгілі тиімді іс- 

әрекеттердін жүйесі екендігі де сезсіз.

М енін  гіікірімше,  “ саяси  технология”   және  “ саясаттағы  технология” 

түсініктерін бір-бірінен ажырата караған жөн. Соңғы түсін ік көбінесе саяси 

компоненттерді ғана емес,  сонымен катар алға койылған саяси максаттарға 

жетуге  комектесетін  ұйымдық,  дипломатиялық,  әскери,  каржылық, 

акпараттык,  психологиялык,  манипуляциялык,  компьютерлік жэне баска 

да формалар мен әдістердің кең спектрін де камтиды.

Ал,  “ саяси технологиялар” бір жердің шеңберінен аспайтын,  тез арада 

жүзеге  асырылатын  кысқа  мерзімдік  нәтижелерге  (тактикалық)  жетумен 

бірге,  ұзак мерзімге есептелген тиім ділікке стратегиялык кол жеткізуді де 

қамтиды.  Қайсыбір  саяси  технологияларды  болмасын,  пайдалану  саяси 

баскарудын тиімділігін,  саяси  процестерді  реттеуді,  саяси  жүйелер  мен 

барлык саяси кеністіктінтұрактылығын айқындайды. Саяси технологиялар 

кеп ретте когамдыкдамудың түріне,  режимнін сипатына карай аныкталады.

Саяси  те хнол огиял ард ы н  кұры л ы м ы   а н а л и ти ка л ы к  максатты  

жорамалдаудын жэне одан арғы жерде онын кызметін жекелеген кезендерге, 

сатыларға,  операцияларға  болудін,  сондай-ак  балама,  тиімді  әдістерді,

С аясаттану 

жәі іс 

о н ы н  проблемалары-25 

385

25-321

жүзеге  асырылатын  максатка  байланысты  олардын  кұралдары  мен 

колданылуын іріктеп,  тандап алудынкөмегімен жүзеге асырылады.

Кептеген жағдайларда осы заманғы саяси ортаның проблемалык алаңы 

саяси технологияларды талдап жасап,  іске асырудын біркатар кезендерінің 

болуымен анықталады. Олардың катарына жататындар мыналар: әлеуметтік 

саяси  жағдайлардың  диагностикасы  мен  м о ниторингі;  накты  саяси 

технологиялардың көмегімен кол жеткізілетін максаттар мен міндеттердін 

алға  қойылуы;  алға  койылған  максаттарды  жүзеге  асырудын  м үм кін 

варианттарын салыстырмалы талдау жэне т.б. 

, 

•,  .  .

С оны м ен  саяси  те хнол огиял ар  б ір із д іл ік п е н   колданы латы н 

процедуралардын,  нақты  саяси  субъектінің  максаттары  мен  міндеттерін 

белгілі бір уақытта және белгілі бір жерде неғұрлым онтайлы және тиімді 

түрде  жүзеге  асыруға  бағытталған  қызметтін  әдістері  мен  тәсілдерінің 

жиынтығын камтиды деуге болады. Осыған орай түтас алғанда субъектінің 

билік  саласындағы  накты  міндеттерді  шешуін  камтамасыз  ететін  саяси 

технологияларды бір жағынан саяси маркетинг деп те атауға болады.

“ М а р к е т и н г”   те р м и н і  э к о н о м и ка л ы к ,  ә л е ум е ттік  ж эн е   саяси 

қатынастарды реттеу жөніндегі эр түрлі ұйымдық-техникалык жэне баскару 

кызметін белгілеу үшін де пайдаланылады  . Бұл — тауар және қызмет көрсету 

рыногындағы сұраныс пен ұсынысты зерттеу,  жұмыс беруші мен жалданып 

жұмыс істеушілердін,  саяси  кайраткерлер  мен азаматтардын арасындагы 

процестерді  реттеу  деген  де  сөз.  Аталган  терминді  саясат  саласында 

пайдаланудың  зандылыгы  мына жагдайга  байланысты да  келісілуі  керек, 

мәселен А Қ Ш -та  саяси маркетинг ашыктүрде тауар сатумен тендестіріледі. 

Саяси  маркетингі  эр түрлі  гылым  мен  онын салаларындагы  мамандарды: 

саясаткерлерді,  психологтарды,  әлеуметтанушыларды,  экономистерді, 

программистерді,  жарнама кэсіпкерлерін жэне басқаларды біріктіреді. Саяси 

маркетинг демократиялык тұрғыдагы саяси режим орныккан шет елдердің 

барлыгында іс жүзінде кеңінен колданылуда.

Саяси маркетинг -  саяси партиялардын,  саяси лидерлердін окілетті билік 

органдарына,  д епутатты кка  кандидаттардын  жэне  баска  да  б и л ік 

құрылымындагы адамдардын сайлаудағы женісін камтамасыз ету максатында 

қолайлы имиджін жасауга багытталган шаралар комплексін күрайды.

Жалпы саяси технологиялар ықпал етудің белгілі бір алгоритмі ретінде 

әрекет үстіндегі адамнын өзіндік ерекшелігін (оның білімін,  тәжірибесін, 

шындықка  калай  қарайтындыгын),  онын  кызметінде  пайдаланылатын 

материалдык  ж эн е   рухани  ресурстарды,  сондай-ак,  те х н и ка л ы к 

компоненттерді камтамасыз ететін саяси инженериянын формасын камтиды 

деуге болады. Осындай себеппен саяси технологиялардын калыптасуы мен

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: