'Фукуяма Ф .  Конец истории? / /  Вопросы  философии.  — 1990, № 3.  — с.  134

ұйымын құрган жөн. Баскаша айтканда, әңгіме бұл жерде әлемдік кауымдастык 

мүшелерін  мұндай  орталыкка  өздерінін  кұкы ктары нын  бір  бәлігін, 

егемендігінінбір бөлігін беру аркылы жіберу жөнінде болып отыр.

Баяндалған жобалардыңжактаушылары каншалыкты болса,  карсы пікір 

айтушылары  да  соншалыкты  екендігін  бірден  байкауға  болады.  Оны 

сынаушылар  өздерінің  қарсылыктарын  Ф укидидтің  уақытынан  бері 

халыкаралык катынастар табиғаты кандай да бір елеулі озгерістерді бастан 

откізбегендігі жөніндегі кағидаға суйеніп жасайды. Сондыктан,  олар барлык 

үмітті аталмыш саланын реформалануына,  кукыктык нормаларға,  ұжымдык 

қауіпсіздік  пен үлт үстінен жоғары уйымдардың шешуші роліне негізделген 

халыкаралык тәртіп қүруға калдырған жон деп есептейді.

Енді  келешектегі  халыкаралык  жуйеге  қатысты  С.Хантингтоннын 

түсініктеріне назар аударайық.  Бұл козкарастарын ол басында үлкен эсер 

тудырған  “ Өркениеттер  қақтығысы”  атты  макаласында  (1993)  баяндаған 

болатын,  ал,  бұл кейін осындай атпен шыккан кітабында (1996) әлгі ойлары 

жалғасын тапты. Оның көзқарасытұрғысынан алғанда,  биполярлықжүйенін 

күйреуімен әлемнін неғурлым ірі болса да,  әркениеттік жэне саяси қарым- 

катынастарда  барған  сайын  бір -б ір ін ен   асып  түсетін  жекелеген 

мемлекеттерге,  кауымдастыктарға  болінуі  жүріп  жатыр.  Мәселен, 

Хантингтон батыстык,  яғни озіне Солтүстік Америка мен Батыс Еуропаны 

косып алатын атлантикалыкоркениетпен қатар тағы да жеті өркениет өздері 

жонінде айқын мәлімдейтіндігін болжап білуге болады деп есептейді. Олар: 

славяндык-православтық;  конфуциандык (қытайлык);  жапондық;  исламдык; 

индуилік;  латын  американдык  жэне  африкандык  та  болуы  мүмкін. 

Саясаттанушы-ғалым  оркениеттік  ж іктелу  халыкаралык  карама- 

кайшылықтар мен шиеленістердін бастау козіне айналатынына сенімді және 

де  ол  келешектегі  әлемдік  саясатты  өркениеттердін  кактығысы  ретінде 

сипаттады. “ Әлемдік саясат,  -  деп жазды Хантингтон,  — жаңа сатыға кошуде... 

Мен  пайда болган  әлемде  шиеленістердің негізгі  козі  енді  идеология  мен 

экономика болмайды дептопшылаймын. Адамзатты бөліптүратын манызды 

шекаралар мен шиеленістердің басым түсетін кайнар көздері мэдениетпен 

айкындалатын болады.  ¥лт-мемлекет халыкаралык істердегі басты эрекет 

етуші  болып  қалады,  бірақ  жаһандык  саясаттын  негүрлым  манызды 

шиеленістері әртүрлі оркениегтерге жататын үлттар мен топтардын арасында 

үдей түсетін болады. Оркениеттердің кактығысы әлемдік саясаттын үстем 

факторына  айналады.  Өркениеттер  арасындағы  омырылған  жол  -   бүл 

келешек майдан жолы” '. Әлбетте,  Хантингтон А Қ Ш  бас болатын батыстык

'Қараныз: Сергунин А.А.  Международная безопастность: новые подходы и концепты 

/ /   Полис.  -   2005,  № 6.  -   с.  133-134.

2Хантингтон С.  Столкновение  цивилизации? / /  Полис —  1994, №  (.  — с.  33.

450

еркениеттің әскери жэне экономикалык күш-куатын келешектегі оның баска 

өркениеттермен  қактығыстағы  жеңімпаздығы  үшін  мейлінше  нығайтуды 

үсынады. 

, 

J ü ü 'D ji,'>

“ Өркениеттер кақтығысы” тұжырымдамасы,  сондай-ак,  өзіне біршама 

жактаушылар датапты. Іс жүзінде оның модификациясы көп полюстік әлем 

идеясы  болып  табылады.  Түжырымдама  авторлары  қазіргі  кезде  А Қ Ш , 

Еуропа,  Ресей,  Қытай  жөне  Жапония  сиякты,  сонымен  катар төмендеу 

децгейдегі — Бразилия,  Үндістан,  Иран жэне баска да бірнеше дербес “ күш 

орталыктарынын”  калыптасып  келе  жаткандығына  сүйенеді.  Бүл 

орталыктардың  арасындағы  қарым-қатынастың басты  себебі  —  қайсыбір 

“ күш орталығының”  әскери үстемдік жасауына жол бермеуге тежеу салатын 

әлемдік саясатты айқындайтын болады. Көріптұрғанымыздай,  егер аталмыш 

түжырымдама әділ болып шыкса,  онда әлемдік саясаттын факторы ретіндегі 

әскери күш өзініндәстүрлі ролін жоғалтып кана коймайды,  сондай-актіпті 

жаңа,  неғұрлым манызды мәнге ие болуы да мүмкін.

Шындығында,  осы  екі  түжырымдаманың  кайсысы  халыкаралык 

катынастардын келешек жүйесі ретінде бекиді жэне жалпы осылардың біреуі 

болмасын біреуі беки ме,  бүгінгі танда оны айту киын. Мүнда біз еуразиялық 

ғылыми  жэне  саяси  ортаның  айқын  бір  бөлігі  олардың  екеуін  де  жаңа 

атлантизмнің көрінісі ретінде бағалайтындығын байкауымыз керек (тиіспіз)

. Соған сәйкес,  акикатында,  бұл мағлүматтың екеуі де казіргі дүниежүзілік 

болмыстын тек  бергі  жағын  ғана  козғайтындығы  және  терең өркениетті 

кабатты  жабык күйінде  қалдыратындығы туралы  пікір  шығады.  Әлемдік 

кауымдастыктын  м үм кін  болашағын  түсін уд ін   жоғарыда  аталған 

түжырымдамасына  альтернативті  көзкарас  —  орыс  аналитигі  А.Дугин 

ұсынған мүлдем жаңа “ Еуразиялық Империялар” күру жобасы болады. Онын 

түсінігі  бойынша,  мүндай  Империя  мемлекеттер  кауымдастығы  жүйесі, 

нақтырақ  айтканда,  бүкілеуразиялык  құрлықты  алып  жататын  “ Үлкен 

Кеңістіктер конфедераииясы” болыптабыла алады. Олардың ішінде Дугин 

негізгі төрт Империяны — Батыстағы Еуропалык(Германияныңтөнірегі мен 

Орта  Еуропа),  Шығыстағы  Тыныкмүхиттык  (Жапонияның  тоңірегі), 

Оңгүстіктегі  Ортаазиялық  (Иранның  маңайы)  және  Оргалықтағы  Орыс 

(Ресейдін  маңайы)  империяларын  бөліп  көрсетті.  Сондай-ақ,  олардын 

әркайсысынын  ішінде  конфедеративтік  принцип  орекет  ететін  болады. 

Сонымен қатар,  бұл блок гардан баска дербес “ Үлкен Кеңістіктер” де өмір 

сүретін  болады.  Мысалы,  Үндістан,  Барлык  Араб  Әлемі,  сондай-ак 

Кытайдын  ерекше  аймағы  да  болуы  мүмкін.  Бүл  жобадағы  елеулі  нәрсе 

өзіндік  геосаяси  түрактылыкка,  қуаттылыкка  жету  үшін  жэне  барлык 

еуразиялык халыктарға  өздерінін жеке  күндылыктар  жүйесін  таңдаудын 

мүмкіндігіне  кепілдік  беру  үшін  Ресей  жана  Империя  кұру  барысында

451

Еуропамен  жэне  Жапониямен  берік  стратегиялык одақ  күруға  барынша 

ұмтылуы тиіс екендігі жөніндегі жағдай болып табылады  .

Казакстан Еуразиядағы орталықтыксапа аркылы айкындалатын ерекше 

өркениетті кұрылым болып саналатындығын айта кеткен жон. Казакстаннын 

еуразиялык құрлык шенберінде орталык позипияны иеленетіндігі ол үшін 

манызды болмақшы. Казакстан —Азиянында,  Еуропанындақүрамдасбөлігі 

емес,  біраколарғакарағанда, солармендүниежүзінесәйкестенеді;  ол дербес, 

ерекше  рухани-тарихи  және  еуразиялык-геосаяси  нактылык.  Геосаяси 

түрғыдан алғанда Казакстан Еуразиядағы бірегей жағдайды иеленіпотыр.

Казакстан  мэдени  жағынан  еуразиялык  оркениетті  кауымдастыкка 

жатады,  саяси жагынан — ол Еуразия кеністігінін бір болігі. Нак сондыктан 

да Казакстаннын сырткы саясатынын басты бағыты еуразиялык багыт болып 

келгендігі жэне кала беретіндігі аса түсінікті болып отыр. Осыган байланысты 

бүрынғы КСРО-нын кираган орнында жана интефациялык күрылым жасауга 

бастама бола алатын Еуразиялык Одак күруға деген геосаяси беталыс тарихи 

жэне  стратегиялык  түргыдан  дұрыс  болып  саналады.  Тарихи  жагынан, 

Еуразия  кеністігі  өзіне  Шыгыс-Еуропа,  Батыс-Сібір  жэне  Түркістан 

алкаптарын енгізіп (косып) алады.

Казакстан Ресеймен бірге еуразиялык кауымдастыктын толык колемдегі 

мүшесіне айналады. Казірдінозіндеол Азия,  Еуропанын барлыкелдерімен 

жан-жақты  карым-қатынасты  дамытуга  жэне  еуразиялык,  әлемдік 

кауымдастыктын өзі үшін тиімді болатындай денгейде жалпы еуразиялык, 

жалпы әлемдік кұрылымға бірігуге әзір.

Казіргі  халыкаралык  катынастар  жүйесінін  жогарыда  аталған  үш 

альтернативасын  қарастыру  барысында  мынандай  сұрактар  туындайды: 

халыкаралык,  әлемдік  дамудын  тенденцияларына  барабар  —  “ тарихтын 

соңы” (“ жанаәлемдіктәртіптің” ),  “ өркениеттер кактыгысы” немесе “ Үлкен 

Кеңістіктер  конфедерациясынын”   тұжырымдамасы  кандай  болмак?  Бүл 

сұрактар тіпті де онай емес жоне эзірге оларга бір мағыналы жауап кайтаруға 

болатындыгы  да  екіталай.  Мұнда  кептеген  жеке  сауалдар  орын  алады, 

халыкаралык,  әлемдік саяси процестін барысы елеулі түрде осы сауалдарга 

байланысты  болады.  Олардын  катарына  мыналар  жатады:  AKLLI  озінін 

бірден-бір күшті держава екендігі жағдайын калайша пайдаланады? Батыс 

Еуропанын АКШ -тын бакылауында калуга келісуі каншага созылады? Ресей 

үш ін  онын  либералдык-демократиялык  кұндылыктарға  бейімделуі 

каншалыкты табысты боп шыгады? Араб әлемінде кандай ағымдар жоғары 

орлейді?  Халыкаралык түрғыда  Жапония  мен  Кытай  оз тағдырын  оздері 

калайша  шешеді?  Корініп  түрганындай,  олардын  жиынтыгы  жөнінде

'Қараныз:  Основы геополитики.  Геополитическое будущее России.  — 

М., 

1997. — с. 

158-163.

452

айтпағанның өзінде,  бүл сүрақтардын әрқайсысына жеке-жеке жауап алу 

оңай емес. Сондықтан  мәселе жаңа халыкаралык жүйе,  кандай болса да, 

ашыктүрде екендігі жөнінде болып отыр.

Қазіргі уакытта ғалымдар мен практикалык саясаткерлердін геосаясат 

пен халыкаралык катынастар жүйесі проблемасына деген кызығушылығы 

айкын  түрде  күшеюде.  Оның  себебі  —  X X I  ғасырдын  басында  әлемде 

калыптаскан  жана  геосаяси  болмыс.  Сондыктан  жаңа  болмыс  әлемдік 

саясаттын күн тәртібіне барлык халыктар мен мемлекеттердін кауіпсіздігін 

камтамасыз  ете  алатын,  адамзаттың  алдында  түрған  гуманитарлық, 

экономикалык жэне экологиялык проблемаларды шешудіңтиімді кұралы 

бола алатын,  халыкаралык өмірді демократияландыруға, адамдардын кандай 

үлтка,  мемлекетке немесе кандай әлеуметтік-тапкажататындығынан тәуелсіз 

оларды бірлестіруге кабілетті бола алатын халыкаралык катынастар жүйесін 

кұруды ұсынады.

Осыган  байланысты  халыкаралык  катынастардын  түракты  даму  мен 

жетілу үстінде болатындығын,  жана элементтері  мен катынас деңгейлері 

пайда болып отыратындығын, олардын формалары жаңа мазмұнмен толыгып 

отыратындыгын  атап  корсеткен  жон.  Халыкаралык  катынастар  жүйесі 

мемлекеттердің,  партиялардын  жэне т.б.  сырткы  саяси  кызметінде  өзін 

шынайы нактылы түрде көрсетеді.  Казакстан да халыкаралык катынастар 

жүйесінін манызды субъектілерінің ролінде көріне алады.

3. Қазақстан Республикасы халықаралық қатынастар жүйесінде

XX  гасырдың  аяғында  Казакстан  үшін  жана  мемлекеттін  әлемдік 

кауымдастыктағы орны мен ролін іздеуге,  анықтауға байланысты міндеттер 

туындайды. Біздін еліміздің халыкаралык катынастар жүйесінде алатын орны 

ерекше. Казак халкынын халыкаралык саясаты ертеден басталғаны бәрімізге 

мәлім. Онын элем омірінде жана сипатта,  жана кырдан керінуіне коп жыл 

болган  жок.  Бірақ бүл аз уакытта еліміздін кол  жеткізген табысы оте зор. 

Казакстаннын сырткы саясаты бейбітшілік пен ынтымактастык бағытында 

ныгайып'дамуда.

1990  жылы  25-қазанда  егемендігін,  1991  жылы  16-желтоксанда 

тәуелсіздігін жариялаган Казакстан -  халыкаралык дүниенің кен арнасына 

шыкканы айкын. Онынтауелсіздігін  150-ден астам мемлекет мойындап,  130 

мемлекетпен дипломатиялык катынастар орнатылды.  Казакстан  Біріккен 

Үлттар  Үйымының  жэне  тагы  баска  кептеген  ыкпалды  халыкаралык 

ұйымдардын  мүшесі  болды.  Мұның озі  Казакстаннын  баска  елдерге  кен 

танылуына жэне онын тәуелсіздігіне жол ашты. Онын үстіне демократиялык 

жәіГе зиялы  мемлекет ретінде ол  барлык.  мемлекеттермен тек,  әрі  озара 

тиімді ынтымактастык орнатуга мүмкіндік алды.

453

I

Казакстаннын  әлемде  бейбітшілікті  орнатуда,  ядролык  карудан  бас 

тартуда сіңірген еңбегі мол. “ Казакстан Республикасынын ядролык карудан 

бас тартуы әлемдегі барлык елдерге бағдар болғандай керемет өнеге,  — деді 

Б ір ікке н   Үлттар  ¥йымы  Бас  хатшысынын  орынбасары  Владимир 

Петровский,  — Казакстан жай сөз емес,  ядролык карусыздүниеорныктыру 

ісіне  батыл  да  накты  істерімен  үлес  косып  келеді.  Ол  элем  халыктары 

кауымдастығында  ерекше  орны  бар  елге  айналды” .  Бұл  табыс,  біздін 

пікірімізше,  Казакстан  халыкаралык саясатынын  XXI  ғасыр  басындағы 

әлемдегі бейбітшілік пен ынтымақтастыкка коскан үлкен үлесі деуге болады.

Сонымен  катар,  Казакстан  халыктаралык  саясатынын  мемлекеттік 

ұлттык мүдделерін білдіретін өзіндік бітім-сипаты бар екендігін айткан жон. 

Ол Біріккен Үлтгар Үйымының,  сондай-ак,  ЮНЕСКО-нынмүшесі ретіндегі 

белсенді мемлекеттердің біріне айналды. Бүл күндері біздін еліміздін Еуропа 

Кауіпсіздігі мен ынтымақтастығы жөніндегі  Кеңес (мұнан әрмен ЕКЫ К), 

Солтүстік Атлантикалык ынтымактастык Кенесі секілді форумдардағы үні 

аныкжәне салмакты естіледі. Біріккен Ұлтгар Үйымына мүше мемлекеттердін 

арасында  Казакстан  Республикасы озінін  географиялык аумағы  (2717300 

шаршы км.) бойынша,  жоғарыда айтылғандай алтыншы,  халкынын саны 

бойынша елуінші орында. Ол ТМ Д елдері арасында жер аумағы бойынша 

екінші орында,  ал халкынын саны бойынша төртінші орында.  Казакстан 

Еуразия  континентінің  кіндігінде  орналасқан  ғажайып  мемлекет  болып 

табылады,  өзінің тиімді  географиялык орнымен  ол  Азия  мен  Еуропаны, 

Шығыс пен  Батысты байланыстыратын өзіндік бір дәнекер,  көпір десе де 

болғандай.  Казакстан  Республикасы солтүстікте және батыста Ресеймен, 

шығыста  -   Монғолиямен,  Кытаймен,  онтүстікте  —  Түркменстанмен, 

Өзбекстанмен және Кыргызстанмен шекараласкан (шектескен). Олармен 

мемлекеттік шекара мәселелерін кұкықтык негізде шешкен  .

Казакстан  өзінін  табигат  байлыктарымен  мактана  алады.  Онын  жер 

койнауында іс жүзінде Д.И.Менделеевтің периодты кестесінде корсетілген 

барлық  элементтер  бар.  Республикада  хромның  әлемдік  корынын 

жартысынан  астамы  бар жэне  вольфрам  коры  бойынша  бірінші  орында, 

марганец  корынын  көлемі  бойынша  әлемде  үшінші  орында.  Фосфор 

рудаларын шығару бойынша әлемде екінші орынды иеленеді,  ал коргасын 

мен  молибден  бойынша  әлемде тортінші  орынды  жэне  темір  рудаларын 

шыгару бойынша сегізінші орынды иеленеді.  Сонымен  катар,  Казакстан 

Республикасы әлемдік шаруашылыктын субъектісі.

Бул  арада  біздін  мемлекетіміздін  максаты  мұндай  жағдайды  тиімді 

пайдаланып,  сырткы саясатта елге экономикалык та,  моральдык та залал

'Қараныз: Токаев К.К.  Правовое оформление государственной границы Республики 

Казахстан / /  Мысль.  — 2006.  — № 10.  — с.  2-11.

454

келмеуіне  кол  жеткізу,  халыкаралык  катынастардын  психологиялык 

атмосферасы үшін мейлінше колайлы жағдайлар жасау болып отырғанын 

атап  откен  жен.  Өткен  сынды  жылдар  ішінде  тәуелсіз,  егемен  казак 

мемлекетінін Сырткы істер министрлігі біздің сырткы саясатымызда,  іш кі 

жанғыртуларды жүзеге асырып,  алға басу,  экономикалык реформаларды 

жүргізуге аса кажетті сырткы колдауларды алуға сәтті бағдар ұстау мәселесін 

берік колғаалды  .

1

  Щазіргі Казакстаннын жаңа әлемдік тәртіп калыптастырудын жағымсыз 

аспектілерінен  аулак болғаны  жөн,  жағымды факторларды  пайдалануды 

үйренгені жөн.

Бүгінде  Казакстаннын  сырты  саясатты  белсенді  жүргізу  үшін  біраз 

мүмкіндіктері бар.

Казакстан  Республикасынын  сырткы  саясаты  —  бұл  онын  баска 

мемлекеттермен карым-катынасын реттеуге байланысты казак мемлекетінін 

кызмет саласы. Казак мемлекеті кандай да болмасын сырткы саяси бағытты 

жасайды  жэне  іске  асырады,  халыкаралык  аренада  озінін  жүріс-түрыс 

бағытын салады.

Казак мемлекетінің сырткы саясатынын негізінде ұлттык немесе ұлтгык- 

мемлекеттік  мүдделер  жатыр,  олар,  оз  кезегінде  казакстандык 

кауымдастыктын  мүктаждыктарымен  байланысты.  Ұлттык-мемлекеттік 

мүдде -  бұл осы халықтың мемлекеті білдірген,  алдына койған,  корғайтын 

және жүзеге асыратын ұлттык мүдце. Өзінің ұлттык мүдцелерін корғаумен 

Катар  Казакстан  казіргі  заманның  жаһандык  проблемаларын  шешуге де 

белсене  катысуы  тиіс.  Осыларға  негізделе  отырып,  казак  мемлекетінін 

сырткы саясатынын басты бағыттары калыптасады.^Бүгінде Казакстаннын 

сырткы саясатынын негізгі ерекшеліктерін бөліп корсетуге болады:

1.  Казакстан саяси,  экономикалык жэне баска да максаттарға жетудін 

кұралы ретінде барлыксоғыстардан,  әскери күш колданудан бастартады.

2.  Біздін сырткы  саясатымыздың  негізгі  идеясы  Казакстаннын  ешбір 

мемлекетке өзінін карсыласы ретінде карамайтындығы жөнінде жағдай болып 

отыр.

3.  Казакстан  өзінін  өмірлік  маңызды  мүдделерін  корғайтындығьш 

мәлімдеді.

4. Сырткы саясат “ шығынды” емес,  өзаратиімді болуы тиіс.

Тәуелсіз  елдін  әлемдік  істерге  бару  бағытындағы  жалпы  фәлсафасы

республика прагматизм сипаттары мен принциптерін иемденетінін байкауда 

Казакстаннын  әлемдік  сахнадағы  омірлік  мүдделері  онын  беделі  мен 

кезкарасы коп жағдайда таяу мемлекеттерінін әркайсымен толыкауқымды 

катынастарды одан әрі дамытуға тығыз байланысты деп ойлаймын. Сондыктан

'Қарацыз: Тоқаев ҚК.  Казакстан Республикасынын дипломатиясы.  — Астана, 2002.

455

да  эскери,  саяси,  экономикалык  жэне  әлеуметтік  гуманитарлык 

>

ынтымактастыкты,  дағдарыстар мен кактығысуларды реттеу мен женудін 

тетіктерін әзірлеуді  камтамасыз ететін тиімді  ұйым ретінде достастыктын 

қалыптасуына бағытталған біздін бағытымыз барынша нәтижелі болуы тиіс.

Осыған орай,  Казакстаннын “достык пен ынтымақтастық саясатын жүргізе 

*

отырып,  мемлекетіміз ел шекарасының бүкіл бойында сенімді “ қауіпсіздік 

і

белдеуін” жасай алды. Мейлі ол таяу көрші,  немесе бізден алыста жаткан ел 

болсын,  калай болғанда да Казакстаннын бірде-бір мемлекетпен арада кандай 

да бір елеулі карама-қайшылығы немесе проблемасы жок,  -  деп атап айгуы 

'

кездейсокемес. Казакстаннын болашағы әлемдегі әртүрлі континентгердің 

ынтымақтастыкдәнекері болып тұруында.

Казакстанда  тәуелсіз  мемлекеттер  достастығына  катысты  саясатка 

ерекше мән берілуде. Әсіресе,  ТМД-ны нығайту,  Еуразияның ірі мемлекеті 

}

ретінде,  Казакстаннын стратегиялык мүдделеріне сай келетінін атап керсету 

і

керек.

Осыған орай,  Карабах бойынша Казакстанды Е КЫ К-нің Минск тобына 

,

қосу туралы мәселеге әзірлік жүмысына белсенді қатысканын айта кеткен 

!

жон.

Казакстаннын ресми окілдері Тажікстанға осындай мақсатпен бірнеше 

рет  барып,  ондағы  “ Котты  нүктелерде”  болып,  жауласушыларды 

\

жарастыруға жәрдем көрсетті. Бүл бейбіт бітімгершілік күш-жігер,  көптеген 

елдер тарапынан, сондай-ак Біріккен Үлттар Үйымы мен ЕКЫІСбасшылығы 

тарапынан оң қолдау тапты және онды пікірлер тудырды.

]Т М Д   —  субъектілері  оздерінің  даму  кезеңінін  белгілі  бір  белесінен 

1

откенде оз халыктарынын экономикалык жэне мэдени гүлденуі үшін,  шын 

мәнінде тәуелсіз мемлекеттер ретінде  қалыптасу  жолында жана  Еуразия 

одағына бірігуге мүдделік танытып,  өздерінін осыған ниеттестігін білдіруі 

керек. Сонда ғана казіргі өмір талабына сай келер еді.

Республикамыздың  ТМ Д  мен  ЕврАзЭК  елдерімен  екі  жақты  және 

көпжақты деңгейдегі  ынтымактастығына келер болсақ,  еліміздің сыртқы 

саясаты^эсіресе,  Ресей мен  Казакстаннын достығына ерекше мән береді.

Мәселе,  екі мемлекет басшыларының Мәскеуде кол койылған XXI ғасырға 

бағдарланған мәнгі достык пен ынтымактастык туралы Декларациясы екі ел 

үшін  манызды  тарихи,  саяси  мәнге  ие.  ТМ Д   мен  ЕврАзЭК  елдерімен 

мемлекетаралық катынастардын толык жүйесін жасап, дамыту жәнебіздің 

сырткы саясатымыздын баскалармен тек кұкыктык жағдайда болуы тұракгы 

мэнге ие болуда,  бұл аса манызды істердін бірі. Сондай-ак,  Казакстан мен 

Ресейдін өзара мүдделікке тарихтын ортактығы,  екі  ел экономикасының 

жоғары ынтымактастык дәрежесі,  ортак шекара ұзындығы,  тағы баска да 

кептеген факторлар эсер етіп отыр. 

,  ; 

,  s  .  , 

, 

; 

.  .. ч

456

Еліміздің  сыртқы  саяси  бағытын  калыптастыру  негізінде  Қазақстан 

дипломатиясы  халыкаралык достық  пен  ынтымактасудың  азиялык  және 

еуропалык бағытгарын кұкыктыктеңдәрежедеұстауы принципін алға койып 

отыр.

Қазір іркілістерсіз жұмыс істей бастйған Орталык Азия экономикалык 

қоғамдастығынын түпкілікті калыптасканы куанарлык жайт. Елімізде біздін 

осы  коғамдастык  мемлекеттері  басшыларынын  кезекті  кездесулерінін 

өткізілуі — бұл мемлекеттермен қарым-қатынастарды нығайту Қазақстанның 

Азиялык аумағындағы қауіпсіздігін саяси дипломатиялык кұралдарымен 

камтамасыз  ету  үшін,  сондай-ак,  республика  экономикасын  Азия 

аймағындағы серпінді дамып келе жатқан интеграциялык прогрестерге косу 

үшін маңызды. Бүгінде аукымды және аймақтык проблемалардың кен кешені 

бойыиша бүл мемлекеттермен озара қарым-қатынас жасауға аса кажет елеулі 

мүмкіндіктер ашылды да. Мемлекетаралык интеграция аймақтықдамудын 

басты бағыты болып табылады. Батыс Еуропада,  Солтүстік және Оңтүстік 

Америкада,  Оңтүстік Шығыс Азияда ортак экономикалык және геосаяси 

мүдделер  байланыстырып  отырған  куатты  блоктар  мен  аймактык 

бірлестіктердің  жұмыс  істеуі  —  мұнын  бәрі  Қазакстаннын  сырткы 

саясатындағы басты бағыттары бар екендігін көрсетеді  .

Қазақстан үшін Қытаймен ынтымактастығынын зор маңызы бар. Онын 

үлкен  экономикалык мүмкіндігі,  экономикасынын түракты дамуы,  т.б. 

факторлар  куантады.  Сауда-саттык көлемі  ұлғайып,  саяси  байланыстар 

тұракты  түрде  дамып  келеді.  Мұнын  үстіне  біркатар  бағыттар  бойынша 

Қытаймен  ғылыми-техникалык  ынтымактастык  жүзеге  асырылып  отыр. 

Бұлар ауыл шаруашылығы есептеу техникасы,  электроника,  энергетика, 

байланыс,  геология,  металлургия,  женіл жәнетамакөнеркәсібі,  лазерлік 

техника,  денсаулық сақтау,  білім беру,  көлік,  коршаған ортаны қорғау, 

стандарттау мен метрологиялык жэне т.б. камтиды.  Мұның борі түтастай 

алганда көршіміз Қытаймен орнықты,  тұрақты карым-катынаста болуының 

үлкен болашағы барекендігін көрсетеді.

Сонғы  кезде  Кдзакстан  К,ытаймен  жэне  баска  да  коршілес  елдермен 

бейбітшілік пен ынтымактастыкбағытында мемлекетаралыкұйымдар кұруда. 

Бүған “ Шанхай бестігі” ынтымактастык ұйымынын кұрылуы дәлел болады. 

Осы  ұйымныц  мүшелері  өзара  ыкпалдасу  процесін  экономикалык 

ынтымақтастықка  ұластырып,  сол  секілді  ұйымдаскан  кылмыска, 

халыкаралыктерроризмге,  есірткі бизнесіне және экстремизмнін баска да 

түрлеріне  бірлесіп  қарсы тұру  максатында  жұмыс  істеуде.  Жэне де,  осы 

Шанхай ынтымактастык ұйымынын прагматикалык,  практикалык сипаты

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: