Сөз ішіндегі немесе көрші буындардағы дыбыстардың, болмаса бір бунақпен айтылған екі сөздің аралығындағы көрші дыбыстардың бір-бірімен өзара үйлесіп, үндесіп, біріне-бірі ұқсастырылып, ұйқастырылып, қиюластырылып айтылуын – дыбыстардың үндесім заңдылығы дейміз. Яғни дыбыстар үндестігі дегеніміз – сайып келгенде, алдыңғы тақырыпта айтылған дыбыстар тіркесінің нақ өзі болып шығады. Қазақ тілінде үндестік заңынан күшті заң жоқ.
Сөз ішіндегі немесе көрші буындардағы дыбыстардың, болмаса бір бунақпен айтылған екі сөздің аралығындағы көрші дыбыстардың бір-бірімен өзара үйлесіп, үндесіп, біріне-бірі ұқсастырылып, ұйқастырылып, қиюластырылып айтылуын – дыбыстардың үндесім заңдылығы дейміз. Яғни дыбыстар үндестігі дегеніміз – сайып келгенде, алдыңғы тақырыпта айтылған дыбыстар тіркесінің нақ өзі болып шығады. Қазақ тілінде үндестік заңынан күшті заң жоқ.
Дыбыстар үндесуінің екі түрі бар. Олар: буын үндестігі және дыбыс үндестігі.
Дыбыстар үндесуінің екі түрі бар. Олар: буын үндестігі және дыбыс үндестігі.
Мұны сызбанұсқа түрінде былай көрсетуге болады:
Дыбыстар үндестігі Буын үндестігі Дыбыс үндестігі
Буын үндестігі (сингармонизм) деп – бір сөздің буындары арасындағы үндестікті айтамыз. Яғни бірінші буындағы тілдің (жуан/жіңішке) қатысына қарай қандай болса, одан кейінгі буындардағы дауыстылар да сондай болады.
Буын үндестігі (сингармонизм) деп – бір сөздің буындары арасындағы үндестікті айтамыз. Яғни бірінші буындағы тілдің (жуан/жіңішке) қатысына қарай қандай болса, одан кейінгі буындардағы дауыстылар да сондай болады.
Осы ерекшелігіне қарай буын үндестігі кейде тіл үндестігі деп те аталына береді.
Буын (тіл) үндестігі (палатальный сингармонизм) дауысты дыбыстардың тіл қатысына қарай жасалуына негізделген.
Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай жуан дауыстылар (а, ы, о, ұ) және жіңішке дауыстылар (ә, е, і, ө, ү) болып екіге бөлінетіні өздеріңізге белгілі. Ендеше, тіл үндестігі деп – бір сөз көлеміндегі буындардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып, үйлесіп келуін айтамыз. Айталық, сөздің бірінші буыны жуан болса, одан кейінгі буындар да жуан болады: қа+ла+лық+тар+ға, мал+шы+лар+ы+мыз+дың т.б. Сөздің бірінші буыны жіңішке болса, одан кейінгі буындар да жіңішке болады: дәп+тер+лер+ің+ді, кел+тір+ің+дер т.б.
