Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі Ахмет Байтұрсынов атындағы
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 183 Жапырақ төсеп жолдарға, Орманда, жола, тебінде Бітірді күз де бір ісіт. Тұнған су мұз боп қатады. Бұлардан сүңгіп орманға, Алтын күз келді қайырлы Ұйқыға кірісті. Алтындап жапырақ, жас талды. Жапырақтарды жел үрлеп, Колхозда, міне, байырғы Шашыққа шашып жатады. Қырман той тағы басталды. Өлең оқып болған соң мұғалім: «Автор жылдың қай мезгілі туралы жазып отыр? Күздің қандай белгілерін ол атап отыр? Деген сұрақтар қоояды. Топсаяхаттан алған білімдерін олар екінші күні әңгімелесу үстінде пысықтайды. Топсаяхаттың тақырыбы: «Ерте көктем- дегі орман». Топсаяхаттың мақсаты: көктемнің келуімен табиғатта қандай өзгерістер болғанын көрсету, көргендерін қыс пен күзде бақылағандарымен салыстыру. Жабдықтар: балаларда – күректер, мұғалімде – папка. Оқушыларды топсаяхатқа дайындау. Алдын ала сыныпта мұғалім балалармен қай мезгілін білесіңдер? Жылдың қай мезгілі аяқталып кееледі? Сендер қыстың қандай айларын білесіңдер? Жылдың қай мезгілі түседі? Біздің жердегі көктем айлары қандай? Қыста ауа райы қандай болады? Қыста жерде не жатады? Неге қыста қар ерімейді? Қазір қар неге ери бастады? Қай кезде жылы – қыста ма немесе көктемде ме? Күн қай кезде ұзарады қыста ма немес көктемде ме? Сендер көктемнің қандай белгілерін байқап қалдыңдар? Мұғалім топсаяхат кезінде балаладың өздері білетін ағаштарын көрсететіндерін, сондай-ақ шырша мен қарағайды, қайың мен еменді таба білуді үйренулері керегін айтады. Мұғалім бұл өсімдіктерді суреттен көрсетіп, оқушылардың оларды назар салып қарауын сұрайды. Содан кейін ол осы өсімдіктерді кептірілген (гербарийдегі) жапырақтарын көрсетеді. Орманда балалар ағаштардан басқа бұталарды да көреді. Олар ағашты бұталардан ажырата білуге тиіс. Мұғалім суреттен бұталарды көрсетеді. Топсаяхаттың барысы. Топсаяхат басында мұғалім оқушылардың назарын ауа райының жайына аударады (биік көгілдір аспан бұлт, күн жарқырап тұр, қысқа қарағанда жылы). Аспанның түсі қандай? Ал қыста оның түсі қандай еді? Күннің көзі оң жақ беттерінің ұшына түсетіндей боп тұрыңдар. Сендер нені сезндіңдер? Қазір күн жоғары көтеріліп, қыздырыңқырап тұр, ал бұдан не болады? (Қар ери бастайды). Бұл ерте көктемге тән белгілердің бірі[5,135б]. Мұғалім балалардан қары еріп, жер көрінген жерлерді көрсетуді сұрайды. Ол бұндай жерлердің ала қар деп аталатынын айтады. Бұл да ерте көктемнің бір белгісі. Сонымен, ерте көктемге күннің ұзаруы, жылынуы, қардың еру, ала қардың болуы тән екен. Содан соң оқушылар орманның көктемдегі түрін қыстағы түрімен салытырып, тірі табиғатта болып жатқан өзгерістерді белгілейді. Кей жерлерде көк шөп қылтияды. Балалар жылдың бұл мезгілінде гүлдеп тұрған өсімдіктерді де табуы мүмкін, мысалы өгейшөпті, оны ерте көктемде тіпті үлкен қалаларда да кездестіруге болады. Содан кейін мұғалім балаларға қарағай мен шыршаны тауып көрсетуді ұсынады. Шырша мен қарағайдың діңіне көз салыңдар.Олардың түсі қандай екен? (шыршаның діңі боз, ал қарағайдыкі қызғылт-сары). Шырша мен қарағайдың қылқандарын салыстырыңыздар (Шыршаның қылқаны қысқа, ал қарағайдың қылқаны-ұзын). Еменді табыңдарп. Оның қабығының түсі қандай? Қайыңды табыңдар. Қайыңның діңінің түсі қандай? Емен мен қайыңның бұтақтарын салыстырыңдар. Олар бірбірінен қалай ажыратылады? (Қайыңның бұтақтары жіңішке және иіліп тұрады.) Топсаяхат кезінде жануарларды да бақылау керек, себебі бұл кезде алғашқы құстар қайтып келіп, жәндіктер пайда бола бастайды. Топсаяхатты қорыта келіп мұғалім балалардың назарын табиғаттың көктемде оянатына аударады. Ол гүл жарған талды көрсетіп, бүршігін қақ бөліп, оның ішіндегі жапырақшаларын талды көрсетіп, бүршігін қақ бөліп, оның ішіндегі жапырақшаларын көрсетеді. Қардың қыста жерді көрпе сияқты жауып, ағаш шөп, бұталарды тоңдырмағанын түсіндіреді. Мұғалім балаларға жерге жеткенше қарды күреп, қардың астында қыстаған көк шөптерді табуды ұсынады. Дүниетану бағдарламасында жылдың әр мезгілі бойынша міндетті түрде топсаяхаттар жүрізу қарастырылған. Топсяхат өткізетін тұрақты бір жер болғаны дұрыс. Топсаяхаттар табиғат құбылыстары мен обьектілерінің сан қырын неғұрлым кеңірек және тереңірек зерттеуге, бүкіл осы сан қырлылықты түсінуге, организмдердің өзара және қоршаған жағдаймен байланысын білуге мүмкіндік береді. Табиғатқа күзгі топсаяхат қыркүйек айын- да, ағаштардың жапырағы өз түсін, өзгерте бастағанда және түсе бастағанда жасалады. Топсаяхат мақсаты: балаларды күздің бастапқы кезіндегі өсімдіктермен және жануар- лармен таныстыру, күзгі орманның түрін, оның жазғы түрімен салыстыру. Топсаяхат алдында мұғалім мынадай сұрақтар бойынша әңгіме өткізеді: сендер күздің бастапқы кезінде қандай белгілерін байқадың- |