СРАВНИТЕЛЬНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ РОСТА И РАЗВИТИЯ БЫЧКОВ КАЗАХСКОЙ

ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ АПК КАЗАХСТАНА: ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ 
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ, ВЕТЕРИНАРНЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ НАУК 
 
87
Ключевые  слова:  мясное  скотоводство,  динамика  живой  массы,  казахская  белоголовая 
порода, герефорд  
 
Актуальность.  Важным  резервом  увеличения  производства  говядины,  является  развитие 
специализированного  мясного  скотоводства.  Поэтому  одной  из  главных  задач,  стоящих  перед  этой 
отраслью  является  максимальное  повышение  интенсивности  роста  животных  как  предназначенных 
на  убой,  так  и  отбираемых  на  племя.  Животные  специализированных  мясных  пород  отличаются 
более  высокой  мясной  продуктивностью  и  качеством  говядины,  скороспелостью,  хорошей  оплатой 
корма  продукцией.  Ведущее  положение  в  данной  отрасли  в  Республике  Казахстан  принадлежит 
казахской  белоголовой  породе,  которая  разводится  почти  во  всех  областях  страны.  Порода 
характеризуется хорошей мясной продуктивностью, достаточно высокой скороспелостью и животные 
имеют отличную приспособленность к природно-климатическим и кормовым условиям [1,2]. 
Рост  и  развитие,  сопровождающиеся,  соответственно,  количественными  и  качественными 
преобразованиями,  составляют  индивидуальное  развитие  животного  организма,  которое  включает  в 
себя комплекс сложных взаимоотношений наследственной основы с условиями окружающей среды. В 
этой связи изучение закономерностей роста и развития животных, особенно полученных в результате 
межпородного скрещивания, приобретает большое практическое значение и научный интерес [3]. 
Цель 
и 
задачи 
исследования. 
Во 
многих 
сельскохозяйственных  формированиях 
Костанайскойобласти  ведется  работа  по  совершенствованию  казахской  белоголовой  породы  путем 
прилития крови герефордской породы канадской селекции.В связи с этим целью наших исследований 
является изучение динамику изменения живой массы  помесных бычков казахской белоголовой поро-
ды, полученных от разных генотипов. В задачи исследования входит изучение  динамики изменения 
живой массы молодняка полученных от скрещивания коров КБГ с герефордами канадской селекции. 
Материал  и  методика  исследования.Исследования  проводились  на  базе  племенного 
хозяйства  ТОО  «Агрофирма  Боровское»  Мендыкаринского  района  Костанайской  области.Хозяйство 
является  племенным  репродуктором  и  стремится  к  созданию  высокопродуктивного  стада. 
Материалом  наших  исследований  были  бычкиполученные  от  скрещивания  коров  КБГ  породы  с 
быками 
герефордов 
и 
чистопородными 
быками-производителями 
казахской 
белоголовой 
породы.Подопытные бычки были получены от матерей возраст которых колеблется в пределах от 4-7 
лет.Было  сформировано3группы  бычков  по  15  голов  в  каждой:  первая  опытная  группа  –  бычки 
отBlarneystoneT38;  вторая  опытнаягруппа  бычки  от  Keys  42486988;  контрольная  группа  бычки  от 
быка-производителя  2227  казахской  белоголовой  породы.Бычки  содержались  по  технологии, 
принятой  в  хозяйстве,  под  матерями  на  подсосе  до  8-месячного  возраста.  В  зимний  период 
содержалисьна  несменяемой  глубокой  подстилке.  А  в  летний  период  выпасались  на  пастбище  без 
дополнительной  подкормки.Для  характеристики  роста  и  развития  подопытных  бычков  нами  были 
использованы  результаты  взвешивания  по  периодам  роста.  Для  определения  интенсивности  роста 
рассчитывали среднесуточный, абсолютныйприростыживой массы. 
Результаты  исследований.  Живая  масса  является  главным  селекционируемым  признаком  в 
мясном  скотоводстве.Изучение  ее  в  процессе  роста  даст  еще  при  жизни  животного  возможность 
достаточно объективно оценить мясную продуктивность по мясным формам. 
Полученные данные о динамике изменение живой массы анализируемых бычков представлены 
в таблице 1. 
 
Таблица 1-Динамика изменения живой массыподопытныхбычков казахской белоголовой 
породы,кг(Х±м
х
) 
 
 
Возраст, мес. 
Группы 
I-опытная 
(BlarneystoneT38) 
II-опытная 
(Keys 42486988) 
III-контрольная 
(2227 КБГ) 
При рождении 
23,0±0,35 
21,5±0,30 
20,8±0,25 
8  
220,6±3,66 
213,7±6,15 
193,2±3,63 
12  
322,5±5,51 
313,3±5,09 
294,5±5,70 
15 
408,3±4,38 
403,1±5,33 
365,4±5,72 
 
Анализ  полученных  данных  свидетельствует  о  том,  что  живая  масса  при  рождении  бычков 
первой  группы  составляет  23,0  кг.,  что  на  1,5  и  2,2  кг  больше  перед  сверстниками.К  8  месячному 
возрасту бычки второй и третьей группы уступали бычкам первой группы по изучаемому показателю 
на 6,9 – 27,4 кг.В 12 месячном возрасте установлено преимущество по живой массе у помесей первой 
группы.  Где  средняя  живая  масса  составила  322,5  кг,  что  на9,2–28,0  кг,  выше,  чем  у  сверстников. 
Аналогичная  закономерность  отмечалось  и  в  последующие  возрастные  периоды.Такв  15  месяцев 
преимущество бычков первой группы перед сверстниками составляло 5,2 – 42,9 кг. 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ АӨК ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ, ВЕТЕРИНАРЛЫҚ ЖӘНЕ 
ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРДЫҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
88
Динамика абсолютного прироста живой массы бычков представлена в таблице 2. 
 
Таблица 2–Абсолютный прирост живой массыподопытных бычков, кг 
 
Возрастной 
период, мес 
Группы 
I-опытная 
(BlarneystoneT38) 
II-опытная 
(Keys 42486988) 
III-контрольная 
(2227 КБГ) 
0-8 
197,6 
192,2 
172,4 
9-12 
101,9 
99,6 
101,3 
13-15 
85,8 
89,8 
70,9 
0-15 
385,3 
381,6 
344,6 
 
Из  данных  таблицы  2видно, что    максимальный  абсолютный  прирост  приходился  на первые  8 
месяцев  роста.За  период  12-15  месяцев  бычки  второй  группы  имели  несколько  высокие  показатели. 
Остальные  периоды  бычки  первой  группы  имеют  превосходство  над  сверстниками.  За  весь  период 
абсолютный прирост у животных первой группы составляет 385,3 кг.   
При  оценке  мясной  продуктивности  животных  большое  внимание  уделяется    величине 
среднесуточного прироста молодняка (таблица 3). 
 
Таблица 3-Динамика среднесуточных приростов живой массы бычков, г 
 
Возрастной 
период, мес 
Группы 
I-опытная 
(BlarneystoneT38) 
II-опытная 
(Keys 42486988) 
III-контрольная 
(2227 КБГ) 
0-8 
823,3 
800,8 
718,3 
8-12 
849,2 
830,0 
844,2 
0-12 
831,9 
810,5 
760,3 
12-15 
953,3 
997,8 
787,8 
0-15 
856,2 
848,0 
765,8 
 
За  весь  период  выращивания  бычки  всех  групп  имели  достаточно  высокие  среднесуточные 
приросты.  За  15  месяцев  среднесуточные  приросты  составляют  в  первой  группе  856,2  г,  во  второй 
848,0  г,  в  третьейконтрольной  765,8  г.  За  весь  период  выращивания  превосходство  помесного 
молодняка над чистопородными сверстниками в первой группе составляет90,4 г или 10,6%, во второй 
– 82,2 г, или 9,7%. 
Таким образом,  бычки всех опытных групп по своему росту и развитию отвечали требованиям 
высших  бонитировочных  классов  (элита,  элита-рекорд)  во  все  возрастные  периоды  выращивания.  В 
заключительный период в возрасте 15месяцев бычки достигли живой массы соответственно: 408,3 кг, 
403,1 кг, 365,4 кг и превышение над стандартом породы  первого класса составили:43,3 кг или 11,8%, 
38,1  кг  или  10,4%  и  0,4  кг  или  0,1  %;  из  них  бычки  с    наивысшими  показатели  роста  и  развития 
принадлежат быку-производителю BlarneystoneT38. 
 
Литература: 
1.  Бисембаев  А.Т.  Повышение  мясной  продуктивности  крупного  рогатого  скота  казахской 
белоголовой  породы  путем  прилития  крови  герефордской  породы  канадской  селекции:  автореф… 
к.с.-х.н. 06.02.04. – Астана, 2010. – 23 с. 
2. Кадышева М.Д., Канатпаев С.М., Тюлебаев С.Д., Генов С.Г., Туржанов С.Ш. Динамика роста и 
развития бычков симменталов Бреднинского мясного типа // Известия ОГАУ- 2012.-№5.- С.106-108  
3.  Самоделкин  А.Г.,  Шибаева  Е.П.  Влияние  кровности  по  герефордской  породе  на  рост  и 
развитие поместных бычков// Зоотехния – 2009. - №5.- С. 22-23 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ АПК КАЗАХСТАНА: ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ 
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ, ВЕТЕРИНАРНЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ НАУК 
 
89
УДК 636.2 (574.21) 
 
ӘРТҮРЛІ ГЕНОТИПТІ ӨНДІРУШІ-БҰҚАЛАРДАН АЛЫНҒАН ҰРҒАШЫ 
БАСПАҚТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН ӨСУ ДИНАМИКАСЫН ӨЗГЕРУІ 
 
Найманов  Д.К.  –  а.ш.-ғ.д.,  профессор,  А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік 
университеті 
Папуша  Н.В.  -  а.ш.-ғ.к.,  аға  оқытушы,  А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік 
университеті 
Бермагамбетова  Н.Н.  –  PhD  докторант,  А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік 
университеті 
 
Бұл мақалада туғаннан бастап 18 айлық жасқа дейін неміс және орыс селекциясынан алынған 
ұрғашы  баспақтардың  тірілей  салмағының  даму  өзгерісі  қарастырылған.  Жастық  кезең  бойынша 
селекция  деңгейіне  байланысты  алынған  ұрғашы  баспақтардың  тірілей  салмағы,  орташа 
тәуліктік, қатынасты және абсолюттік өсімінің салыстырмалы көрсеткіштері берілді. 
Негізгі ұғымдар: өндірісі-бұқа, тірі салмақ, селекция, өсімділік. 
 
Сүт  бағытындағы  шаруашылықтың  ең  басты  мақсаты  жас  ұрпақты  интенсивті  өсіру 
технологиясы  болып  табылады.  Ірі  қараның  дамуын  көрсететін  және  оның  сүт  өніміне  айтарлықтай 
әсер  ететін  көрсеткіштердің  бірі  малдың  тірі  салмағы.  Әр  тұқымда,  әр  табынның  ішінде  орташа 
көрсеткішпен  салыстырғанда  жақсы  өнім  беретін малдардың  бір  бөлігінде,  соған  сәйкес лайықты  тірі 
салмағы  болады.  Таза  тұқымдар  ішіндегі  жақсы  сүт  беретін  рекордист  сиырлардың,  тірі  салмағы  да 
әлде  қайда  жоғары  болады.  [1,2,3,6]  Сүт  бағытындағы  сиырларда  ет  бағытындағы  сиырларға 
қарағанда тірі салмағымен сауылған сүт көлемі арасындағы корреляция деңгейі жоғары болып келеді. 
Сиырларға  берілетін  азық  қоспасының  ылғалдылығы  56-60%  құрайды.  Осы  азық 
қоспаларындағы ірі азықтардың көлемі, яғни кесу үлкендігі 4-5 см құрайды. Құнарлы азықтарды құрғақ 
үгінді  түрінде  (таңертең  –ұсатылған  арпа,  кешке  –  бидай  жармасы)  беріледі.  Монотипті  азықтарды 
қолдану азықтың малдармен желінуін едәуір жоғарылатты.  
Әрбір  тұқым белгілі  бір  нормативтер  бойынша,  тірі  салмағы  мен сүт  өнімінің  байланысты  және 
үйлесімділігіне  сәйкес  сиырдың  тірі  салмағының  үлкеюі,  олардың  сүт  өнімінің  жоғарлауын 
қалыптастырады.  Егер  тірі  салмағы  тұқымдық  шек  мөлшерінен  жоғары  болса,  бұл  ұлғаю  керісінше 
сауын сүттің төмендеуіне әкеп соғады. Сүт сауымы бірдей немесе бірдей тірі салмақтағы малдардың 
әртүрлі  мөлшерде  сүт  беретіндерін  және  тірі  салмағы  аздау  бірнеше  сиырлардың  өзі  бірдей 
жағдайларда  күтіп  бағылуына  қарамастан  үлкен  тірі  салмақты  сиырлардан  сауын  сүт  өнімі  артқан. 
Бұны  былай  түсіндіруге  болады, сүт  өнімдерінің пайда  болуы  үшін,  ағзаның  жалпы дамуынан  бөлек, 
оның белгілі бір мүшелерінің, ұлпаларының және негізінен сүт түзу үрдісіне жауапты сүт безінің, яғни 
жеке мүшелерінің белгілі бір қызметке ыңғайлануы  мен даму деңгейінің үлкен маңызы бар.  
Шаруашылықта  қолданатын  мал  табынының  сүт  өнімділігі  өндіруші-бұқаның  аталық  ізіне  де 
байланысты.  Сүт  шаруашылығындағы  малдардың  генетикалық  көрсеткіштерін  жақсарту  үшін  жас 
төлдердің өсіп дамуы интенсивті түрде жүргізу керек. Осыған байланысты біздің зерттеулер Қостанай 
облысындағы,  Таран  ауданының  «Викторовское»  ЖШС-де  неміс  селекциясынан  алынған  Риверсон 
671850  және  Омвето  673099  өндіруші-бұқалардан  алынған  жас  төлдердің  интенсивті  өсуін  зерттеу, 
оларды орыс селекциясынан алынған төлдермен салыстыру арқылы жүргізілді (2012-2013ж.ж.). 
Жоғары  өнімді  сиырларды  өсіру  үшін,  ірі  қара  ремонттық  төлдерінің  жеке  өсуі  мен  дамудың 
заңдылықтарын зерттеу маңызды.  
Топтарды  құруда  шығу  тегі,  жасы,  тірі  салмақтары  ескеріліп  жүргізілді.  Ұрық  Қостанай 
облысының  Затобол  ауылында  орналасқан  ДО  «Селекция  және  К»  табынды  қайта  өндірудің 
германиялық фирманың келісімімен  алынды. 
Тұқымды  асылдандыру  жұмыстарын  жүргізу  барысында,  организімнің  онтогенездік  дамуын, 
жеке дамудың ерекшеліктерін және дамып келе жатқан организімге сыртқы факторлардың әсер етуін 
білмеу,  қолда  бар  тұқымдарды  жетілдіру  мен  жаңа  тұқымдарды  шығару  мүмкін  емес  дейді  белгілі 
ғалым, ауылшаруашылығы ғылымының докторы Борисенко Е. Я. [5].  
Өз  конституцияларының  мықтылығы  және  органдары  мен  жүйелерінің  дамуы  арқасында  ұзақ 
уақыт  бойы  сүттілігі  жоғары  малдарды  шығарумен  жоғары  өнімді  малдарды  өсіру,  мақсатты  болып 
саналады, сонда ғана ұзақ уақыт бойы жоғары өнімділік деңгейді сақтайды. 
Біздің  зерттеулерімізде  жас  төлдерді  интенсивті  өсірудің  негізгі  көрсеткіштері  –  жас  кезеңдеріне, 
оның  тірі  салмағына  және  орта  тәуіліктік  өсімділігіне  байланысты.  Бірақ  басты  талаптар  бойынша  – 
малдың өсуі мен дамуына сәйкес болуы қажет, бұл практикалық жағынан өте маңызды.  

ҚАЗАҚСТАННЫҢ АӨК ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ, ВЕТЕРИНАРЛЫҚ ЖӘНЕ 
ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРДЫҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
90
Ұрғашы  баспақтардың  өсуі  мен  дамуын  дәлелдемесі,  олардың  тірі  салмағы  болып  табылады. 
Қара-ала тұқымы бойынша тірі салмағы асыл тұқымды шаруашылықтарда I класты стандарттан төмен 
болмауға тиіс. 
Малдардың  дамуы  мен  өнімділігінің  белгісі  ретінде,  олардың  тірі  салмағы  маңызды 
көрсеткіштердің  бірі  болып  табылады.  Жас  төлдерді  өлшеуемдері  бойынша  мал  топтары  құрылды 
және  олардың  өсуі  мен  дамуына  байланысты  зерттеулер  жасалды.  Бұл  көрсеткіштердің  дамуы  1 
кесте  мен 1-ші суретте көрсетілген. 
 
 
Кесте 1 – Ұрғашы баспақтардың тірілей салмақ динамикасы, кг (Х ±m
х
) 
 
Жасы, ай 
Гамлет 
239 
 
Маркиз 370 
Флажок 
639 
 
Шаман 372 
Омвето 
673099 
Риверсон 
671850 
1 топ 
2 топ 
3 топ 
4 топ 
5 топ 
6 топ 
Тағандағы  
30±0,58 
29,5±0,5 
30,3±0,9 
31,5±0,8* 
34,4±0,4 
35±0,4* 
6 
145±1,6 
142,3±1,4 
148,3±1,6 
150,1±1,3 
152,4±0,4 
153,6±1,0 
9 
200,8±4,5 
199±1,4 
203±2,6 
200,5±2,5 
207,5±2,1 
210,3±1,2 
12 
246,1±4,4 
246,1±3,2** 
259,5±3,0 
260,1±2,8 
262,5±2,4 
267,6±1,6** 
18 
344,6±2,2 
324,3±4,1 
346,5±1,9 
348,8±1,6 
356±1,6 
357,2±1,7 
*P≥0,90 және ** P≥0,999 
 
 
Сурет 1 – Туғаннан бастап 18 айлық жасқа дейінгі тірілей салмақ динамикасы 
 
Алынған  мәліметтерге  сәйкес,  төрт  топтың  ұрғашы  баспақтарының  тірілей  салмағы  әртүрлі 
деңгейде  екені  байқалады,  топтар  арасындағы  тірілей  салмақтың  ауытқуы  1-32  кг.  Барлық  топтағы 
азықтандыру мен күтіп-бағу шарттары бірдей жағдайда жүргізілді.  
Барлық  зерттелген  ұрғашы  баспақтар  барлық  жастық  кезеңдерінде  тірілей  салмағының  өсу 
қарқындылығымен  сипатталды  және  тұқым  стандартын  орташа  есеппен  асып  түсті:  I,   II  ,  III,  IV  V,  VI 
топтарда  6  айлығында  -  10,1-  10,9%;  9  айлығында      –10,2  -  10,7  %;  12  айлғында    –  10,4  -  11,4%;  18 
айлығында  – 10,1- 11,1%.  
Алғаш  ұрықтандыру  кезінде  орташа  тірілей  салмақтың  ең  жоғарғы  көрсеткіші  Риверсон  671850 
бұқасынан алынған 6 топтың ұрғашы баспақтарында болды, 2 топтан 32,9 кг, ал 4 топтан 8,4 кг жоғары 
болды. 
1 кестеде келтірілген мәліметтерді талдай келе, зерттелетін топтардың  ремонттық ұрғашы бас-
пақтары  тұқымның бірінші және одан жоғары класс стандарты талаптарына  толығымен жауап береді.  
1  кестеде  көрсетілгендей  туғандағы  бұзаулардың  тірілей  салмағының  ерекшелігі  бір-бірінен 
айырмашылығы  шамалы,  бірақ  6  айлығында  Риверсона  671850  бұқасынан  алынған  тобының  тірілей 
салмағы басқа топтарға қарағанда жоғары 153,6 кг құрады,  ал орыс селекциясынана алынған Гамлет 
239 бұқасысын тобынан 8,6 кг төмен. Алынған төлдерден тез өсіп, өзіне қажетті тірі салмақ жинайды 
және ұрықтандырғыш қабілеті де жоғарлайды. 

ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ АПК КАЗАХСТАНА: ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ 
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ, ВЕТЕРИНАРНЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ НАУК 
 
91
Өсу қарқындылығы бойынша 2 топтың малдары басқа топтың малдарынан әлдеқайда төмен. 12 
айлық  жаста  2  топтың    ұрғашы  баспақтарының  тірілей  салмағы  246,1  кг  құрады,  ол  6  топпен 
салыстырғанда 21,5 кг, ал 5 топпен салыстырғанда – 16,4 кг кем.  
 2  суретке  талдау  жүргізсек  12  айлығындағы  көрсеткіштерге  қарағанда  5,  6  топтардың  неміс 
селекциясынан  алынған  баспақтардың  тірілей  салмағы  жоғары  орыс  селекциясынан  алынған 
баспақтармен  салыстырғанда,  ал  18  айлығында  тірі  салмағымен  көзге  түсетін  Риверсон  671850 
бұқасынан алынған төлдердің басқа топтармен салыстырғанда 357,2 кг құрады. Бұл туралы Риверсон 
671850  бұқасынан  алынған  ұрғашы  баспақтар  18  айлығына  дейін  тірі  салмағын  басқа  топтармен 
салыстырғанда қалыпты жағдайда болды, бірақ баспақтарды ұрықтандыру науқанына жеткенде өзіне 
қажетті  салмағын  алуда.  Риверсон  671850  бұқасынан  алынған  төл  өсімділігі  жоғары  және  оны 
пайдалануы да қолайлы екенін дәлелдеді.  
Біздің  зерттеулеріміз  көрсеткендей,  азықтандыру  мен  күтіп-бағудың  бірдей  шарттарында 
ұрғашы  баспақтардың  тірілей  салмағының  өсімі  әртүрлі  денгейде  болды.    Ремонттық  ұрғашы 
баспақтардың өсу энергиясын көп жағдайда тірілей салмақтың өсімі сипаттайды (кесте 2). 
 
Кесте 2 – Ұрғашы баспақтардың өсімінің өзгеру динамикасы 
 
Жасы, ай 
Гамлет 239 
 
Маркиз 370 
Флажок 639 
 
Шаман 372 
Омвето 
673099 
Риверсон 
671850 
1 топ 
2 топ 
3 топ 
4 топ 
5 топ 
6 топ 
Орташа тәуліктік өсім, г 
0-6 
638,8 ± 8,55 
626,6 ± 8,48 
655,5 ± 9,85  658,8 ± 9,53 
655,5 ± 3,15  658,8 ± 6,46 
6-9 
620,3 ± 48,4 
630,0 ± 17,5 
607,8 ± 36,7  611,1 ± 30,7 
612,6 ± 25,0  630,0 ± 19,6 
9-12 
503,7 ± 72,5 
524,1 ± 39,9 
627,7 ± 37,6  611,1 ± 38,8 
610,7 ± 31,2  636,6 ± 21,1 
12-18 
547,2 ± 29,4 
434,3 ± 45,2  483,3 ± 22,8
* 
492,9 ± 18,1 
519,4 ± 4,97  497,7 ± 12,6* 
Қатынасты өсім, % 
0-6 
131,4 ± 1,06 
131,3 ± 1,15 
132,2 ± 1,74   130,0 ± 1,72 
126,3 ± 0,71  125,7 ± 0,85 
6-9 
32,2 ± 2,43 
33,2 ± 0,88 
31,1 ± 1,86 
30,9 ± 1,45 
30,6 ± 1,07 
31,1 ± 0,95 
9-12 
20,3 ± 3,18 
21,2 ± 1,50 
24,4 ± 1,50 
23,6 ± 1,52 
23,3 ± 1,18 
23,9 ± 0,81 
12-18 
33,6 ± 2,0 
27,4 ± 1,67** 
28,8 ± 1,45 
29,2 ± 1,17 
30,2 ±0,55** 
28,4 ± 0,74 
Абсолюттік өсім, кг 
0-6 
115,0 ± 1,54 
112,8 ± 2,24 
118,0 ± 1,77 
118,6 ± 1,72  118,0 ± 0,57  118,6 ± 1,16 
6-9 
56,7 ± 4,36 
56,7 ± 1,61 
54,7 ± 3,3 
55,0 ± 2,76 
55,1 ± 2,25 
56,7 ± 1,76 
9-12 
55,8 ± 6,8 
47,1 ± 3,60 
56,5 ± 3,38 
55,0 ± 3,49 
54,9 ± 2,8 
57,3 ± 1,95 
12-18 
98,5 ± 5,3 
78,2 ± 4,86 
87,0 ± 4,1 
88,7 ± 3,26 
93,5 ± 0,84 
89,6 ± 2,27 
*P≥0,90 және ** P≤90 
 
 
Сурет 2 - Ұрғашы баспақтардың тірілей салмағының орташа тәуліктік өсімінің динамикасы 
 
Орташа  тәуліктік  өсімді  талдау  кезінде  ұрғашы  баспақтар  біршама  өсу  қарқындылығымен 
ерекшеленетінін атап өткен жөн. Бұл туғаннан 6 айлық жасқа дейінгі кезеңде  алынған мәліметтермен 
дәлелденеді,  І  топта  –  638,8;  ІІ  –  626,6;  ІІІ  және  Ү  –  655,5  және  ІҮ  –ҮІ  –  658,8  г  құрайды.  6  айдан  9 
айлық жасқа дейінгі кезеңде орташа тәуліктік өсім 2 және 6 топтарда 630 г құрайды, 1 топқа қарағанда 
9,7 г, 4 топқа қарағанда 18,9 г, және 3 топпен салыстырғанда 22,2 г жоғары. 12-18 айлық жас кезеңінде 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ АӨК ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ, ВЕТЕРИНАРЛЫҚ ЖӘНЕ 
ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРДЫҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
92
Флажок  639  бұқасынан  орыс  селекциясынан  алынған  3  топтың  ұрғашы  баспақтарында  орташа 
тәуліктік  өсім    483,3  г  құрайды,  ал  Риверсон  671850  бұқасынан  неміс  селекциясы  арқылы  алынған  6 
топтың  ұрғашы  баспақтарының  бұл  көрсеткіші  497,7  г  құрайды,  ол  14,4  г  жоғары  (P≥0,90).  Жалпы 
өсірудің  барлық  кезеңдерінде  неміс  селекциясынан  алынған  ұрғашы  баспақтардың  орташа  тәуліктік 
өсімі орыс селекциясынан алынған баспақтардан жоғары.   
6  айдан  12  айға  дейін  өсіру  кезеңдерінде барлық  тәжірибелі  топтарда  орташа  тәуліктік  өсімнің 
төмендеуі байқалды: І топта- 620,3 және 503,7 г; ІІ топта – 630 және 524 г; ІІІ топта – 607,8 жәәне 627,7 
г;  V  топта  –  612,6  және  610,7  г;  ҮІ  топта  –  екі  кезеңде  де  өсім  бірдей  денгейде  болды  және  611,1  г 
құрады; тек қана  ІҮ топта орташа тәуліктік өсім артып, 630 және 636,6 г құрады.  
Біздің  жүргізілген  бақылауымыз  бойынша,  төменгі  өсімдер  ұрғашы  баспақтардың  жыныс 
жүйесінің қарқынды дифференция кезеңімен сәйкес келеді, бұл олардың жалпы өсу қарқындылығына 
әсерін тигізбей қоймайды. Мұндай пікірді  Б. Абдалниязовта [7] мақұлдайды.  
Төлдерді  өсірудің  әрбір  кезеңдерінде  орташа  тәуліктік  өсімнің  құбылмалы  сипаттамасы  зат 
алмасудың  кезеңдік  өзгерістерімен  сипатталады.  Зерттелетін  малдардың  ағзасындағы  орташа 
тәуліктік  өсімнің  артуы  кезінде  жасуша  көлемінің  арту  үрдісі  басымырақ,  ал  төмендеуі  кезінде  жасу-
шалар  саны  мен  дифференция  үрдісі  жоғарырақ.  Өсу  жылдамдығының  кең  тараған  көрсеткіштерінің 
бірі болып тірілей салмақтың абсолюттік өсімі.  
Малдардың  өсу  қарқындылығы  өсудің  қатынасты  жылдамдығымен  де  бейнеленеді,  оны 
С.Броди  формуласы  бойынша  анықтайды,  онда  өсуді  «уақыт  шамасында  өлшем  көрсеткіштерінің 
қайталанбас қатынасымен» сипатталады.   
Туғаннан 6 айлық жасқа дейінгі кезеңде қатынасты өсім І топта – 131,4; ІІ топта – 131,3; ІІІ топта 
132,2; ІV топта – 130,6; V топта – 126,3 және VІ топта – 125,7 кг құрады. Қатынастық өсімділік туғанан 
6 айына дейін I топта 131,4, II топта 131,3, III топта 132,2, IV топта 130,6, V топта 126,3 және VI топта 
125,7  %  құрады.    6  айдан  9  айға  дейінгі  кезеңде,  сәйкесінше,  32,2;  33,2;  31,1;  30,9;  30,6;  31,1  %.  9 
айдан 12 айлық жасқа дейін, сәйкесінше, 20,3; 21,2; 24,4; 23,6; 23,3; 23,9 % құрады.  
С.Броди  формуласы  арқылы  есептелген  мәліметтерді  талдай  келе,  өсіру  кезеңдері  бойынша 
ұрғашы баспақтардың өсуінің қатынасты өсімі әртүрлі екені анықталды. Туғаннан 6 айлық жасқа дейін 
бұл  көрсеткіш  топ  бойынша  орташа  129,5%,  6  айдан  9  айлық  жасқа  дейін  аралықта    30,6-33,2% 
төмендейді. 9 айлықтан 12 айлық жасқа дейінгі кезеңде біршама баяулағаны байқалады: І топта – 20,3 
дейін; ІІ топта – 21,2 дейін; ІІІ топта – 24,4 дейін; ІV топта – 23,6 дейін; V топта – 23,3 дейін; VІ топта – 
23,39  %  дейін.  12  айдан  18  айлық  жасқа  дейін    Маркиз  370  бұқасынан  орыс  селекциясы  арқылы 
алынған  ұрғашы  баспақтардың  тірілей  салмақтың  қатынасты  өсімі  27,4  %  құрады,  Омвето  673099 
бұқасынан тараған неміс селекциясы арқылы алынған ұрғашы баспақтарда бұл көрсеткіш  30,2 % тең 
болып, 2,8 % жоғары болды (P≤90) (кесте 2).    
Алғашқы  екі  кезеңде  0-6  айлық  және  6-12  айлықтарда  абсолютті  өсім  барлық  тәжірибелік 
топтарда  айтарлықтай  айырмашылық  жоқ.  Бұл  аталық  ізге  қатыстылығымен  және  күтіп-бағу  мен 
азықтандыру жағдайларына байланыстылығымен ерекшеленеді.   
Сәйкесінше,  дамудың  кештеу  кезеңінде    өсу  жылдамдығы  гормональдық  қызметтің  әсерінде 
болады (жыныстық жетілудің басталу кезеңі).   
Бізбен алынған нәтижелер малдардың салмақтық өсу заңдылықтарын менгеру бойынша жалпы 
ережені  мақұлдайды.  Алынған  мәліметтер,  дененің  жалпы  салмағы  жас  қосқан  сайын  бірқалыпсыз 
артатынын дәлелдейді:  өсу жылдамдығын сипаттайтын орташа тәуліктік өсім алғашқыда өсіп, соңына 
қарай  кемиді;  ал  өсудің  кернеулілігін  сипаттайтын  қатынасты  өсім,  керісінше,  ең  басында  жоғары 
болып, кейіннен заңдылықпен төмендей бастады.  
Зерттеулерден  алынған  нәтижелердің  негізінде  голштинделген  төлдер  өсудің  жоғарғы 
қарқындылығымен сипатталатыны, өсімді қосу үшін азықты тиімді пайдаланады деп қорытындылауға 
болады.  Зерттелген малдар жоғары тірілей салмақ пен өсу энергиясын көрсетті, онымен сиырлардың 
болашақта  өнімділігінің  өсуіне  негіз  болды.  Біздің  мәліметтер  М.  А.  Кинеев  [8],  Н.  Н.  Анн  [9],  Л.  Н. 
Никифорова  [6] зерттеулерімен дәлме дәл келеді.  
Қорытындылайтын  болсақ,  біздің  зерттеулер  көрсеткендей,  «Викторовское»  ЖШС  шарттарын-
дағы  Риверсон  671850  және  Омвето  673099  неміс  селекциясынан  алынған  ұрғашы  баспақтардың 
өсімі және дамуы жоғары денгейде болды.  
 

жүктеу/скачать 11,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: