Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі балалардың ҚҰҚЫҚтарын қОРҒау комитеті

260 
 
предельно  кратко  и  лаконично,  систематизировать  полученную 
информацию, представляя ее в виде краткого конспекта. 
Использование 
новых 
информационных 
технологий 
в 
современной  начальной  школе  является  одним  из  важнейших 
аспектов  совершенствования  и  оптимизации  учебного  процесса, 
позволяющих  разнообразить  формы  работы  и  сделать  урок 
интересным и запоминающимся для учащихся. 
Список использованных источников: 
1.
 
Ефимов 
В.Ф. 
Использование 
информационно- 
коммуникативных технологий в начальном образовании школьников. 
// Начальная школа. – 2009.- №2.   
2.
 
Селевко  Г.  К.  Современные  образовательные  технологии. 
//Москва: «Народное образование». – 1998. – С. 114 – 119. 
3.
 
Захарова  Н.И.  Внедрение  информационных  технологий  в 
учебный    процесс. //Начальная школа.- №1.- 2008. 
 
 
БАСТАУЫШ
 
СЫНЫП
 
ОҚУШЫЛАРЫН
 
ЭСТЕТИКАЛЫҚ
 
ҚҦНДЫЛЫҚҚА
 
ТӘРБИЕЛЕУДІҢ
 
МАҢЫЗЫ 
 
Г. Уалханова 
«Балбұлақ» ӛнер мектебі, Ӛскемен, Қазақстан 
 
Музыка  және  қозғалыс  –  баланы  эстетика  мен  адамгершілікке 
тәрбиелеудің бірден-бір құралы , қозғалыс музыканы еске сақтау мен 
сезінуді  жеңілдетеді,  ал  музыка  қозғалысты  еске  сақтауға 
кӛмектеседі.Бұлар  балада  біртіндеп  музыкаға  деген      сүйіспеншілік, 
ырғақты 
сезіну, 
саздық 
жады, 
эстетикалық 
талғамды 
тудырадыКӛркем  қозғалыспен  айналысудың  мақсаты  –  балада 
музыкалық-қозғалыс  мәдениетін  тәрбиелеп,  қажетті  қозғалыс 
дағдыларын  үйрету,  сазға  елітіп,  қызықтыру,  саз  ырғағымен  еркін 
тербеле  алатын  ӛз  денесін  сезінуден  қуанышқа  бӛленуіне  мүмкіндік 
береді.  Бұл  баланың  жаны  мен  тәнінің  үйлесімді  дамуына  ықпал 
етеді.  Баланың  белсенді  де  үйлесімді  қозғалуы  оның  психикалық 
тұлғасының  эмоционалды  және  ақыл-ой  дамуының  жоғары 
кӛрсеткіші екенін кӛрсетеді, ол баланың шығармашылық табыстарға 
жетуінің  бірден  бір  кепілі.  Дегенмен,  балалардың  барлығы  кӛңіл-

261 
 
күйін  қозғалыспен  кӛрсетіп,  ӛз  денесін  билей  алмайды,  дағды 
біртіндеп қалыптасады. 
Балалар    алғашында    ритмика  сабағына  қызығып  келеді. 
Кӛпшілігіне  саз  таңсық  емес-  олардың  барлығы  да  секіріп,  билеп, 
жүгіріп  ӛскен  балалар,  бірақ  барлығы  да  саз  бен  қозғалысты 
ұштастыра  алады  деу  қиын.  Балалардың  кӛңілін  аулай  білу  және   
әуен ді қабылдай білуі, алаңдамауы, үнсіз қозғала білу сияқты тәртіп 
пен  ережеге  үйрете  білу  керек.  Егер  алғашқы  сабақтан-ақ    тәртіп 
болмаса,  ойын--  жаттығу  бей-берекет  жүгіріске  айналып,  сабақтың 
мәні  кетеді.  Жұмыс  басталардан-ақ,  балалар  алғашқы  сазды-
қозғалысты  дағдыларды  игеру  керек:  олар  қозғалып  жүріп,  әуен 
тыңдағанды,  қозғалысты  қалай  бастап,  қалай  аяқтау  керектігін,  бір 
қозғалысты  екінші  қозғалысқа  алмастыра  білуді  үйренеді.    Бұны 
«басқаратын»  музыка;  онсыз  қозғалыс  қызықсыз  және  мүмкін  емес. 
Мен  жаттығудың  мазмұны  мен  құрылымын  түсіндіріп,  музыка 
бастала сап, қозғалысқа дайын болуларын ескертемін, сосын балалар 
музыканы  қалай  қабылдаса,  соған  орай  қозғалыс  жасау  керектерін 
айтамын.  Сонымен  бірге  балаларда  сазды-қозғалысты  жадыны 
тексеру үшін: 
«Осы  музыкамен  өткен  сабақта  қандай  қозғалыстар 
жасадық?»,- деп сұрап, ӛздеріне сол қимылдарды кӛрсетуді ӛтінемін.  
Осылайша  балаларда  ӛздері  нің  іс-әрекеттерімен  байланысты 
музыкаға деген қызығушылық пайда болады, олар ертегі тыңдағандай 
музыкалық шығармаларды да тыңдай білетін болады. 
Алғашқы  сабақтан-ақ  балалар  музыка  мен  қозғалыстың 
байланысты екенін түсіну керек.Музыка ойнағанда балаларды билей 
жӛнелуге  ынталандыру  керек,  олар  үшін  музыка  мен  қозғалыс 
үйреншікті  жағдай  болып  қалатындай  болу  керек.  Балалар  музыкаға 
шаттана  білсе,  қозғалыс  олардың  музыкаға  жан-тәнімен  берілуін 
күшейтеді. 
Ол  үшін  алғашқы  сабақтарда  қабылдау  мен  орындауда  сонша 
қиындық  тудырмайтын  қарапайым  да  қызықты  жаттығулар 
жасатамын.  Алғашында  балалар  музыкаға,  оның  сипатына  кӛңіл 
бӛлмейді,  оның  ырғағына  бағына  алмайды, сондықтан  оларға бірден 
тым  қатаң  талап  қоюға  бармаймын.  Жаттығуларды  қайталата  
отырып,  балалардан  «мына  музыка  қандай,  кӛңілді  ме,  кӛңілсіз  бе, 
жай ма, тез бе? деген сияқты сұрақтар қойып, соған сай қимылдауға 

262 
 
үйретемін.  Балалардың  шығармашылық  белсенділігін  ритмиканың 
алғашқы  сабақтарынан-ақ  дамыту  қажет,  музыкаға  қозғалыспен 
жауап берулеріне мүмкіндік жасауға мән беремін. 
Алғашында  кӛптеген  балалар  ӛз бетімен  қимылдағанға  ұялады. 
Мұғалім ретінде мен оларды біртіндеп, байқатпай үйретемін.  Сосын 
балалар  әуенге орай жүгіру, секіру, бұралу сияқты қимылдар жасай 
бастайды.Кейіннен  балалар  импровизация  элементтерімен  ойындар 
үйреніп  кететін  болады.  Импровизация  жасай  жүріп,  балалар 
музыканы сезінулеріне қарай қимылдар жасай бастайды. 
Би  сабағы  қызықты  ӛтіп,  балалар  бір-бірімен  және  музыкамен 
қарым-қатынаста болу керек. Педагог үшін – қайшылыққа толы, жан-
жақты ойластырылған сабақ  (күш қажет ететін жаттығуларды жеңіл 
жаттығулармен,  бұлшықет  нығайтатын  жаттығуларды  босаңсытатын 
жаттығулармен алмастыра білу.) 
Сабақта  ашық  қарым-қатынасты,  сенімді  ахуал  жасай  білудің 
кӛп  әсері  бар.  Ең  бірінші  келгендерге  ерекше  қамқорлық  қажет:  кей 
кезде  әлсіз,      психикасы  тежелген,  онымен  қатар,  ұялшақ,  кібіртік, 
баяу  балалар  келеді.  Бастабында  оларды  биге  тарту  қиынға  соғады, 
тіпті  олар  кейде  кӛз  жасын  кӛлдетіп,  айтқанды  елемей  ӛз-ӛзімен 
болып  та  жүретін  жағдайлар  болды.  Бұл  кезде  баланы  күшпен 
тұрғызудың  қажеті  жоқ.  Ондай  жағдайда  оларды  қызықтырудың  бір 
жолы-  ойын.  Бала  қатарға  қосыла  бастағанда  оны  мақтап, 
жетістіктерін  айта  беруді  жӛн  кӛремін.  Сонда  ол  келесі  сабаққа 
батылданып,  ашыла  бастайды,  біраз  уақыттан  соң  ұжымның  белді 
мүшесіне айналып та кетеді. 
Ең  қиыны  –  1  сынып  кішкентайларын  сабаққа  бейімдеудің  ӛз 
күрделілігі. Бұл жерде бала психологиясының  ерекшелігін де ескеру 
керек:  олар  сабақтан  құаныш,  рахат  тапқанның  орнына  педагогтан 
ескерту  алудан  жасқанады.  Ол  үшін  ӛз  практикамда    образдық 
жағдаяттар  жасауды  қолданамын.  Айталық,  «еңкейіп  жүр»  деп 
бұйрғанша,  «ал,  енді  біз  гномиктер  құсап  жүрейік»  деген  ұсыныс 
жасаймын.  Кӛп  нәрсе  музыкалық  сүйемелдеуге  де  байланысты,  
музыка    қалай  орындалса,  біз  де  қимылымызды  соған  келтіре 
орындауға тырысамыз.  
Әр  сабағым  оқушыларымның  дене  дамуының  үйлесімдігіне 
бағытталған  белгіленген  жоспар  бойынша  құрылады.  Сабақтағы 
материал  балалардың  үлгеріміне  байланысты  да  алынады.  Би 

263 
 
сабақтарында    топтың  алдында  тұрып,  оқушы  ӛзін    айнадан 
кӛрінетіндей,  жаттығулар  жасаймыз.  Бұл  әрекет    бірнеше  рет 
қайталанады.Кейде  бір-екі оқушы ғана жаттығу элементтерін  дәлме-
дәл  қайталай  алады.  Бірақ,  балалар  материалды  игергенше  мен  
оларды  қолдап-қолпаштап  отырамын.Балаларды  кӛңілдендіре  жүріп, 
ӛзім  бір  оқушыммен  жұптасып  билеп,  сосын  барлығына  билеуді 
ұсынамын. 
Бүгінде 
бүлдіршіндер 
арасында 
«жалпақ 
табандылық» 
плоскостопие мен омыртқаның қисаюы –скалиоз сияқты  дерттер кең 
тараған.    Сондықтан  оқу-  тәрбие  үрдісінде    балалардың  осы 
келеңсіздіктердің    алдын  –алу,  дене  шынықтыру  және  сауықтыру 
шараларын  кіріктіре  жүргізуді  назарда  ұстаймыз.  Ал  оның  ішінде 
музыкалық ырғақты би сабағы ӛскелең ағзаның  дұрыс дамуында кӛп 
ықпал етеді. Яғни, музыкалық ырғақты сабақтарда әсемдік пен қатар 
баланың  бұлшық  еттерінің  дамуы  мен  дене  сымбатының  дұрыс 
ӛсуіне  тигізер  әсері  мол.  Дені  сау  баланың  кӛңіл-  күйі  де  жақсы 
болатыны анық ,  баланың ӛз-ӛзіне сенімділігімен ерекшелігін сезіну 
жеке тұлға ретінде қалыптасуына маңызды рӛл атқарады. 
Ӛз  баласының  дені  сау  болун,  дене  бітімі  әдемі  қалыптасуын, 
ӛнерлі  де,  ӛнегелі  болуын  әрбір  ата-ана  қалауында.    Заманымыздың 
болашағы – жас ұрпақтың ой- ӛрісін, рухани байлығын  ӛнер арқылы, 
оның ішінде -би ӛнері  арқылы  денсаулығын нығайтып,  эстетикалық 
құндылыққа  тәрбиелеу  әр  ұстаздың,  мектептегі    би  жетекшілерінің 
міндеті. 
Қолданылған дереккӛздер тізімі: 
1.
 
Руднева С., Э. Фиш «Ритмика-музыкальное движение» М. 
«Просвещение» 1985г. 
2.
 
Пуртова Т.В, Беликова А.Н, Кветная О.В «Учите детей 
танцевать», «Владос» 2003г. 
3.
 
Филатов С.В. «От образности слова – к выразительному 
движению» 1993г. 
4.
 
Чудновскии В.Э.  «Воспитание способностей и 
формирование личности»  «Знание»1986г.  
 
 
 
 

264 
 
РУХАНИ БАЙЛЫҚ – ИГІЛІК КӚЗІ 
 
Хусаинова Гҥлнар  Қуанышбайқызы 
музыка пәнінің мұғалімі, Петропавл қ.,  
Солтүстік Қазақстан облысы, Қазақстан  
 
Қазіргі  таңда  ұстаздар  қауымына  кӛптеген  міндеттерді  атқару 
кӛзделіп  отыр.  Ӛйткені,  келешек  ұрпақты  елжанды,  адамгершілігі 
мол, мәдениетті етіп тәрбиелеу әр ұстаздың алдына қойған мақсаты. 
Баланы  жастан  демекші,  бала  тәрбиесіне  ата-ана  дүние  есігін 
ашқаннан  бастап  кӛңіл  бӛлуі  керек.  Баланы  бір  жастан  бастап 
тәрбиелесек  кӛптеген  жетістіктерге  жеткізері  анық,  ӛйткені  бала 
«ананы алып кел»,  «оны ұстама» деген тыйым сӛзден ӛзіне қатысты 
тәрбиені  сіңіре  бастайды.  Ал  мектепте  ұстаздар  әр  баланы  келешек 
егеменді  еліміздің  жеткіншектерін  жеке  тұлға  ретінде  рухани  – 
адамгершілігі мол  елжанды етіп тәрбиелейді.  
Ел  президенті  Н.Ә.  Назарбаев:  «Рухани  құндылық,  биік 
адамгершілік  жоқ  жерде  үлкен  ӛркениет  орнату  мүмкін  емес»  деген 
болатын.  Ендеше,  жеке  тұлғаның  адамды  адам  ете  түсетін  қасиетін 
ашып кӛрсету, яғни руханилығын дамыту – заман талабы. 
Жеке  тұлғаның  рухани-мәдениетін  дамыта  тәрбилеу  баланың 
мектеп табалдырығын аттаған сәтінен бастап жүзеге  асырылса,  онда 
қоғамның  әлеуметтік  қажеттігін  ӛтейтін  рухани  бай  тұлға 
қалыптасуына  ықпал  етеді.Бұл  идея  адам  бойындағы  жалпы 
адамзаттық құндылықтарды дамытып,қалыптастыруды ғылыми және 
практикалық  тұрғыда  зерттеп,оның  әдістемесін  жасау  мақсатын 
туғызды.  Егер  сабақтарда  берілетін  білімнің  мазмұны  мен  әдіс-
тәсілдері  оқушының  ӛзін-ӛзі  әрекетінің  субьектісі  ретінде  тануына 
мүмкіндік 
туғыза 
отырып,оның 
жан-жақты 
дамуына 
бағдарланса,онда  бастауыш  сыныптан  бастап,жеке  тұлғаның 
адамгершілік  қасиеттерін  тәрбилеу  жүзеге  асады.  Бала  бойында 
рухани  байлықты  дамытудың  аса  маңызды  саласы  –  музыка 
мәдениеті. 
Әсіресе  бала  мүмкіндігі шектеулі  баланың  ой-ӛрісінің  дамуына 
күшті 
әлеуетке 
ие 
болуына, 
сезім 
қабілеттерінің,  
дүниетанымдылықтың  тиімді  жақтарын  бойына  сіңіруіне  яғни 
баланың  қоғамға  пайдалы  азамат  болып  ӛсуіне  кӛптен-кӛп  септігін 

265 
 
тигізетін  пәндердің  бірі  –  музыка.  Кӛмекші  мектептерде  ӛткізілетін 
сабақтарының  мақсаты-оқушы  бойында  эстетикалық  сезімді 
тәрбиелеп,  музыка  мәдениетін  қалыптастыру.    Сабақтар  барысында 
оқушыларға  тек  эстетикалық  әсер  тигізіп  қана  қоймай,олардың  
таным  және    сезім    аумағындағы    кемшіліктерін    түзету  жұмысы  да 
жүргізіледі.  
Қоршаған 
ортаның 
сұлулық 
жақтарын 
сезіне 
қабылдап,шамаларына  қарай  қоғамдық  ӛмірде,  күнделікті  тұрмыста, 
адамдар арасындағы қатынаста  сұлулықты  туғызуға ӛз үлесін қосуға 
үйрету.  Музыка  ӛнердің  ең  бір  кең  тараған  түрі,  адам  музыка   
арқылы  терең  әсер  алады.  Музыканың  нәзік    әуенінен  оқушылар  
түрлі  әсер  алып,  шығарманың  мазмұнын  түсініп,  оны  ӛзінің 
эмоциялық  кӛңіл-күйі    арқылы    сезіне  біледі.  Оқушылардың  жан  – 
дүниесіне  музыкамен  әсер  ете  отырып,  олардың    ӛмір    тәжірибесін  
байытуға  кӛмектеседі. Музыка сабақтарында оқушыларда ортақ іске, 
ұжым  еңбегіне,тәртіпке,сенімділікке  негізделген  жауапкершілік 
сезімі оянады.  
Музыканың  маңызы  ӛте  зор,  себебі  кӛп    жағдайда 
мүмкіншіліктері 
шектелген 
 
балалардың 
мінезі 
 
тұйық  
болып,құрбыларымен  қарым-қатынас  орната  алмайды.  Музыка 
бағдарламасы   үш тараудан тұрады: «Музыкалық сауат», «Ән айту», 
«Музыка  тыңдау».  Сабақ  музыка  тілімен  амандасудан    басталады. 
Одан  кейін    психологиялық      жай-күй  тудыру  үшін    күй 
тыңдап,психологиялық  аутотренинг жүргіземін. «Музыкалық сауат» 
тарауында  ноталармен,  музыкалық  белгілермен,композиторлардың 
ӛмірбаяны 
және 
шығармашылығымен 
т.б.таныстырамын.  
«Музыкалық  сауатты»    ойдағыдай  игеру  үшін  сабақтың    негізгі 
дидактикалық  принципінің  бірі-кӛрнекілік  принципін  қолданамын. 
Ол  композиторлардың    портреттері,музыкалық  аспаптар  суреті, 
үлестірмелі тапсырмалар, кесте, сӛзжұмбақ, жадынама т.б. «Ән  айту» 
тарауында  ӛз  бойларында  тыныс  алу,  дыбыс  шығару,  дикция, 
ансамбль  дағдыларын  қалыптастыруда  жұмыс  істеймін.  Алдымен 
дауысқа жаттығу, музыкалы-ырғақтық жаттығулар ӛткіземін.  
Ән айтуда сынып оқушыларының барлығы да қатысады, хормен 
үйренген  әнді  соңғы  рет  түрегеліп  орындайды.  Ән  айту  ережелерін 
сабақ  сайын  балалар  ӛздері  айтып  береді.    «Музыка  тындау» 
тарауының  негізгі  мақсаты  –  оқушылардың  биік  талғамды  музыкаға 

266 
 
деген оң кӛз қарасын қалыптастыру. Музыкалық шығарманы тыңдай 
отыра,  оған  қимыл  –  қозғалыстар  жасау,  үйде  тыңдаған  шығармаға 
сурет  салып  келу,  әңгіме  жазып  келу,  пәнаралық  байланысын 
қолданамын.  Бүгінгі  күні  дидактика  саласындағы  орнықты 
мәселелердің  бірі  –  білім  берудегі    ойын  технологиясы.  Музыка 
сабағында  балалардың  қызығушылығын,  белсенділігін  арттыру 
мақсатында    музыкалық  ойындарды  қолдану.  Музыка  сабағын  ойын 
түрінде ӛткізідң кейбір түрлерін атап ӛтейік. 
 
 «Ырғақты аккомпанемент» 
Оқушыларды  екі  топқа  бӛліп,  бірінші  топ  әнді  орындайды,  ал 
екінші  ақырын  шапалақпен  белгілі  ырғақты  соғады.  Мұндай 
«аккомпанемент»  әннің  ырғағын  тез  үйренуге  кӛмегін  тигізеді  және 
әуенге жаңа ӛң береді.  
 
«Оркестр ойыны» 
Бұл  ойынға  қатысу  үшін  оқушыларға  алдын-ала  дайындалған 
музыкалық  аспаптар  таратылады.  Үнтаспадан  музыканы  тыңдау 
арқылы  оқушылар  ырғақ  соға  бастайды,  және  басқа  да  оркестрде 
кездесетін  аспаптарды  қимылмен  келтіру  арқылы  музыканы 
тыңдайды. Бұл «оркестр» ойынын ойнаған кезде шығарманың кӛңіл-
күйін  келтіре  білу  маңызды.  Мысалы,  кӛңілді-мұнды,  қатты  немесе 
ақырын,  нәзік  немесе  үрейлі.  Бұл  ойын  тыңдаған  музыканың  кӛңіл-
күйін ажыратуға және әуенді тез жадында сақтауға кӛмегін тигізеді. 
 
 «Сурет салу» ойыны 
Қандай  да  бір  күйді  тыңдатар  алдында  оқушыларға  мынандай 
тапсырма беруге болады: балалар, егер сендер композитор болсаңдар, 
мына күйді қалай атар едіңдер. Күйді тыңдап болған соң, осы күйдің 
желісі бойынша кӛз  алдарына елестету арқылы суреттер салғызу. Бұл 
ойын  баланың  қиялын  дамытуға  үлкен  кӛмегін  тигізеді.  Музыкалық 
ойындар оқушының музыкаға деген қызығушылығын ғана арттырып 
қоймай,  есте  сақтау,  ойлай  білуге,  ажырата,  салыстыра  алуға 
баулиды.  
Музыка  –  эстетикалық  тәрбиенің  манызды  бір  бӛлігі  бола 
отырып, жеке тұлғаның ақыл – ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-
жақты  ӛмір  тәжірибесін  кеңейтуге  қызығушылық,  біліктілігін  және 

267 
 
ойлау  қабілетін  дамытуға,  шығармашылық  іскерлікке,  рухани 
мәдиниетін  қалыптастыруға  мүмкіндік  туғызады,  оқушыларды 
халықтық музыкаға баулиды. 
Қазақ халқы басқа халықтар сияқты ӛз тіршілігінің сан ғасырлық 
тарихының  ішінде,  ӛскелең  ұрпаққа  музыкалық  эстетикалық  тәрбие 
берудің  ӛзіндік  әдет-  ғұрпы  мен  дәстүрлерін  қалыптастырған.    Ӛнер 
саласында  эстетикалық  тәрбие  беру,  яғни  музыкада  дыбыс,  суретте-
бояу,  әдебиетте  –  сӛз  арқылы  ӛрнектеледі.  Ал,  кӛркем  бейнелер 
оқушының  дүниетанымын  арттырып,  ӛмірдің  шындығы  мен 
әсемдігін сезіну қабілетін дамытуға жағдай жасайды. 
Музыкалық тәрбие берудің негізгі мақсаты рухани дүниесі жан 
–  жақты  дамыған  салауатты  ӛмір  салтын  берік  ұстаған  жеке  адам 
тәрбиелеу болып табылады. 
Даму  мүмкіндігі  шектелген  балалар  мен  жалпы  білім  беру 
мектеп  оқшыларының  құқығы  бір,  сондықтанда  берілетін 
эстетикалық тәрбиенің мақсаты да ортақ. 
Музыка тілі – басқа ӛнер саласымен салыстырғанда күрделі тіл 
екендігі  белгілі.  Ол  сезімге  әсер  ете  отырып,  адамның  қиялы  мен 
кӛңіл  –  күйіне  байланысты  қабылданады.  Музыкада  айтылатын  ой 
мен  оқиға  сазды  дыбыстар  арқылы  беріледі.  Музыка  ӛнерінің 
ерекшелігі  сӛз  бен  тіл  жеткізіп  ала  алмайтын,  адамның  жан 
дүниесіндегі құбылыстарды, сезімді дыбыс арқылы беруге мүмкіндік 
тудыруында. Музыкамен кездесу оқушының ішкі дүниесін байытып, 
айналадағы  дүниеге,  ӛмірге,  адамдарға  деген  кӛзқарасын  ӛзгертеді. 
Шынында  да  музыка  әр  түрлі  сезімдерді  оятады:  Отанға  деген 
махаббат, 
туған 
жеріне, 
мал-жануарларға, 
мейірімділікке, 
қайырымдылыққа, жан ашырлыққа тәрбиелейді.   
Мысалы 3-сыныпта қазақ халқының жан сезімі, жан серігі, кӛне 
музыка  аспабының  бірі-домбыра  туралы  аңызды  айтып,    «Ақсақ 
құлан»  күйін  тыңдап  болғаннан  кейін,  біраз  уақыт  оқушылар 
қозғалмай  орындарында  отырып  қалды.  Олар  тындаған  аңыз-  күйге 
қобалжып  қана  қоймай,  музыканың  ұлы  құдіретінен  үлкен  шабытқа 
бӛленді. Балалардың бойында жан ашырлық сезім оянғанын кӛрдім. 
Батырлар 
жырлары 
мен 
лирикалық 
дастандар,аңыз-
күйлер,термелер мен ӛсиеттер,бесік жыры  -адамгершілік тәрбиесінің 
қуатты  құралдары.  Ол  жырлар,күйлер  тұлғаны  ерлікке,халқын 
сүюге,сүйіспеншілікке,достыққа 
тәрбиелейді,ұлттық 
мақтаныш 

268 
 
сезімін 
тудырады.Мақал-мәтелдермен 
қатар 
ел 
арасында 
әділдігімен,батылдығымен  аты  аңызға  айналған  «от  ауызды,орақ 
тілді» шешен билер мен елі үшін жанын қиған батырларды күнделікті 
сабақтарда пайдаланғанының нәтижесі мол. 
Музыканың  құндылық  әсері  осы  емес  пе?  Тағы  бір  эпизод: 
Бастауыш  сыныпта  «Жетім  бала»  туралы  аңыз-күймен  таныстык 
Аңыз  күйді  тындағанда  баланың  ауылы  кӛшіп  кеткенде,  ошақ 
басында ұйықтап қалғанын естіп, мені тындап отырған оқушылардың 
кӛздеріне мӛлтілдеп жас келді. Менің жүрегім жылынып, музыка тілі 
арқылы бойларында сезімталдық күй пайда болуына кӛмектескенімді 
ұқтым.  Аңыз  –  күйдегі  нақыл  сӛздер  балаларды  адамгершілікке, 
қарапайым  болуға,  Отанға  деген сүйіспеншілікке  тәрбиелейді.  Қазақ 
жері – бір шетіне екінші шетіне дейін құс қанаты талатын ұланғайыр 
кең  ӛлкемізідің  табиғат  сұлулығын  қорғауға,  сақтауға  үйретеді.  Ал 
Қазақстан Республикасының әнұраның әрдайым орындарынан тұрып, 
қолдарын  жүректеріне  қойып,  ел,  халық  туралы  мақтанышпен 
орындайды. Осындай мысалдар ӛте кӛп. Әр музыка сабағы балаларды 
кішкене  болса  да  абзал  болуға,  қайырымды  болуға  және  пәк  болуға 
үйретеді.  Ұлы  музыка  құдіреті  бізді  рухани  байлыққа  мӛлдір,  кемел 
болуға баулиды.  
Оның  ішінде  жеке  тұлғаны  адамгершілікке  тәрбиелеуде 
халықтық педагогиканың маңызы ӛте зор.  
Халық педагогикасы – ұлттық тәжірибелер мен тағылымдардан 
туған бай қазына, ӛшпес ӛнеге, тәрбие ӛрнектері: ертегілер, жырлар, 
аңыздар,  жаңылтпаштар,  жұмбақтар,  санамақтар,  мазақтамалар, 
мақал-мәтелдік  сӛздер,  этнографиялық  (мәдени-тұрмыстық),  ұлттық 
салттар  мен  дәстүрлер,  рәсімдер,  әдет-гұрыптар,  халықтық  ойындар 
мен  ойыншықтар,  мерекелер  мен  тойлар,  әулеттік  тағылымдар  мен 
тәжірибелер, үлгі- ӛнегелер – халықтық құнды мұра, тәлім-тәрбиенің 
баға жетпес қайнар кӛзі.   
Ұлттық  құндылық  дегеніміз  -адамзаттық  құндылықтардың 
құрамдас  бӛлігі  және  әр  ұлттың  қоршаған  табиғат  ерекшеліктеріне 
сай  ӛмір  –  салты    негізінде  ғасырлар  бойы  жинақталған  тұрмыстық 
және  рухани  мұрасы.  Елді  елден,  халықты  халықтан  айыратын 
бірден-бір  белгі  –  оның    ұлттық  құндылықтары.  «Атадан  ӛсиет», 
«Анадан  ӛнеге»  -қазақ  халқына  тән  рухани  ұлттық  құндылық  негізі. 
Қазіргі  кезең  -  ұлттық  құндылықтардың  жойылып  бара  жатқан  кезі. 

269 
 
Қай  заманда  болмасын  сол  қоғамға  сай  азаматты  тәрбиелеудің 
бірден-бір  жолы адамның  рухани  байлығын  арттыру  болмақ. Қазіргі 
уақытта  қала  жастары  ғана  емес,  ақкӛңіл,  жайдары,  ойлары 
таза,рухани  құндылығы  мен  адамгершілігі  жоғары,  тәрбиелі  ауыл 
адамдары  да  ӛзгерген.  Мысалы,адам  айтса  нанғысыз  аурулардың 
кӛбеюі,адамгершілік  қасиетміздің  жүдеу  тартуы,  кісі  ӛлтіру,  үй 
тонау,маскүнемдік  пен  нашақорлық,  жезӛкшелік  сияқты  жат 
қылықтарымен  қатар  мейірімсіз,қатыгез  жастар  ауылдан  да  орын 
алуда.  «Ауырып  ем  іздегенше,  ауырмайтын  жол  ізде»  деген  сӛз  бар 
қазақта.Ендеше  жас  ұрпақтың  осындай  күйге  түспеуіне,  олардың 
рухани  бай,адамгершілігі  мықты  қарым-қатынаста  ӛмір  сүруіне 
жағдай жасау кезек күттірмейтін мәселе екені анық. 
Жаңа  Қазақстан  үшін  бүгінде  ӛзіндік  қазақ  ӛркениетін  дамыту, 
экономикалық  әлеуметін  ӛсіру,  салт-дәстүрін,  әдет-ғұрпын,  тілін, 
менталитетін,  мәдениетін  тағы  да  басқа  ұлттық  құндылықтар  аясын 
кеңейту  ӛзге  халықтың  мәдениетін  түсінуді  ең  алдымен  ӛзіңнің 
ұлттық мәдениетіңнің терең тамырын түсінуден бастау керек.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

270 
 
СЕКЦИЯ 3 
ПАРТНЕРСТВО ГОСУДАРСТВА И НПО В СФЕРЕ ЗАЩИТЫ 
ПРАВ ДЕТЕЙ 
 
ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ СОПРОВОЖДЕНИЕ 
ВОСПИТАННИКОВ ДЕТСКОГО ДОМА В СОВРЕМЕННОМ 
ОБРАЗОВАНИИ 
 
Ахмадеева Елена Владимировна 
Педагог-психолог детского дома «Құлыншақ», Караганда 
 
В Конвенции ООН о правах ребенка подчеркивается значимость 
подготовки ребенка к самостоятельной жизни в социуме, обеспечения 
его свободного развития, гарантий самоопределения, самореализации 
и  самоутверждения.  В  ст.  20  Конвенции  провозглашено,  что 
подготовка  к  самостоятельной  жизни  детей,  утративших  ро-
дительскую  опеку,  требует  усиленного  внимания  со  стороны  госу-
дарства  и  общества:  «Ребенок,  который  временно  или  постоянно 
лишен  своего  семейного  окружения  или  который  в  его  собственных 
наилучших интересах не может оставаться в таком окружении, имеет 
право на особую защиту и помощь, предоставляемых государством».
 
Исходя  из  понимания  положения  детей  -  сирот  и  детей, 
оставшихся  без  попечения  родителей  в  обществе  и  учитывая 
сложность для них в обучении и воспитании по традиционным учеб-
ным технологиям, главной задачей становится организация системы 
воспитания и образования, имеющая целью комплексную подготовку 
детей-сирот к полноценной самостоятельной жизни после выхода из 
детского дома.
 
Формирование социальной компетентности, дающей 
возможность  успешно  влиться  в  общество  и  самостоятельно 
строить свой вариант жизни Достойного человека. 
Важным  является  не  только  подготовить  воспитанника  к 
самостоятельной жизни, подсказать и помочь в выборе профессии, но 
и  сформировать  самостоятельность  мышления,  инициативу  и  от-
ветственность,  поисковую  активность  и  предприимчивость,  умение 
творчески  разрешать  возникающие  проблемы.  Важно  не  только 
обучать 
и 
образовывать, 
сколько 
воспитывать 
человека 
нравственного, способного сохранить и развить в себе нравственные 

271 
 
ценности  семьи,  общества  и  человечества,  использовать  их  в 
повседневной жизни демонстрируя это своим поведением, общением 
и  деятельностью.  Воспитанники  детского  дома  нуждаются  в 
специально  организованной  психолого-педагогической  помощи, 
обеспечивающей  воспитание  в  соответствии  с  их  возрастными  и 
индивидуальными особенностями.  
В  детском  доме  оказывается  сосредоточенным  весьма 
специфический  контингент  детей,  которые  отличаются  с  одной 
стороны, отягощѐнной и часто не вполне ясной наследственностью, а с 
другой  стороны  ярко  выраженным  депривационным  синдромом.  В 
большинстве  случаев  -  это  дети,  имеющие  обширный  асоциальный  и 
девиантный  опыт  поведения,  характеризующиеся  бедностью  и 
односторонностью  мотивационной  сферы,  не  умеющие  владеть  своим 
поведением  и  настроением,  проявляющие  поверхностность  чувств, 
отсутствие  стремления  к  ответственности  за  свои  поступки. 
Удовлетворение  потребности  в  самоутверждении,  демонстрация 
самостоятельности  проявляется  порой  в  неподчинении  взрослым, 
игнорировании  правил,  моральных  норм.  Низкое  осознание 
собственной  значимости  порождает  потребительское  отношение  к 
жизни,  психологический  инфантилизм.  У  детей-сирот  и  детей, 
оставшихся  без  попечения  родителей  представления  о  той  или  иной 
социальной  роли  часто  бывают  искажены,  а  значит  усвоение  той  или 
иной  роли  ребѐнком  оказывается  затрудненным.  Нарушения 
эмоциональной сферы, саморегуляции, доминирование защитных форм 
поведения является причиной того, что дети-сироты и дети, оставшиеся 
без  попечения  родителей  не  могут  в  дальнейшем  успешно 
социализироваться  и  адаптироваться  к  условиям  реальной  жизни
, 
определиться со своей позицией в обществе
.
 
Современная  политика  в  области  образования  направлена  на 
решение 
вопроса 
дисгармоничности 
социализации 
путем 
гуманизации обучения и воспитания, что в значительной мере должно 
способствовать  ускорению  процесса  социально-психологической 
адаптации  личности.  Сопровождение  будет  означать  помощь 
субъекту  развития  в  формировании  ориентационного  поля  развития, 
ответственность  за  действия  в  котором  несѐт  сам  субъект.  Это 
взаимодействие сопровождающего и сопровождаемого, направленное 
на  разрешение  жизненных  проблем  развития.  Теоретическим 

272 
 
обоснованием  психологического  сопровождения  являются  труды 
Битяновой  М.Р.  о  сопровождении  -    как  системе  профессиональной 
деятельности  психолога,  направленной  на  создание  социально-
психологических 
условий 
для 
успешного 
обучения 
и 
психологического  развития  ребѐнка  в  ситуации  взаимодействия, 
объектом выступит психологическое развитие и обучение в ситуации 
взаимодействия,  а  предметом  социально-психологические  условия 
обучения  и  развития.  Труды  Л.С.Выготского,  о  ведущем  виде 
деятельности,  о  социальной  ситуации  развития  и  о  воздействии 
психолога  на  эту  ситуацию  с  целью  изменения  психического 
состояния  ребенка.  Труды  Д.Б.Эльконина  о  критических  периодах  в 
историческом  развитии  детства  -  кризисах  детства.  Суть  кризисов 
возрастного развития рассматривается в качестве переломных этапов 
онтогенестического  развития  личности.  Дальнейшее  развитие 
гипотезы  В.И.Слободчиковым  -  развитие  личности  можно 
представить как процесс вхождения еѐ в новую социальную среду и 
интеграцию  в  ней.  Разработанная  Рубинштейном  Л.С.  категория 
«субъект  жизни»  с  тем,  чтобы  подтвердить  естественное  право 
личности  на  самоопределение  –  т.е.  планирование,  организацию  и 
регулирование  собственной  жизни.  Оно  заключается  во  введении  и 
развитии  таких  институтов  (социальных  условий),  которые 
побуждают  личность  к  самореализации,  обеспечивая  индивиду 
психологическое  состояние  «согласия  с  самим  собой»  –  к  тому,  что 
один  из  наиболее  видных  психологов  XX  века  А.Маслоу  называл 
«самоактуализацией». 
А.Маслоу 
понимал 
«самоактуализацию 
личности»  как  свободный  выбор  человеком  жизненной  стратегии 
личностного роста. 
В  детском  доме  реализуются  проекты  по  психологическому  и 
педагогическому 
сопровождению 
воспитанников. 
Сущностью 
психологической  службы  является  то,  что  психологическое 
сопровождение является составной частью служб детского дома и по 
своему  функциональному  назначению  носит  прогностический 
характер,  тем  самым  отражает  возможности  влияния  на 
воспитательно-образовательную  среду  с  целью  обеспечения  еѐ 
развивающего  эффекта.  Системообразующим  фактором  является 
диагностическая  функция.  Механизмом  реализации  цели  и  задач  - 
мониторинг, предполагающий отслеживание уровня воспитательного 

273 
 
процесса  и  выработку  текущих  знаний  о  состоянии  среды  и 
оперативное включение результатов в управленческую деятельность. 
Целостный  диагностический  комплекс  реализуется  на  каждом  этапе 
взросления,  воспитания  и  обучения  по  сквозному  принципу. 
Полноценное  развитие  воспитанника  на  всех  ступенях  жизни 
складывается  из  2-х  составляющих:  реализации  возможности 
социально-педагогической  среды  и  реализацией  возможностей  этапа 
возрастного развития и оформляется в виде психологического статуса 
ребѐнка.  
Согласно статьи 19 Конвенции о правах ребѐнка в детском доме 
принимаются все необходимые меры с целью защиты ребѐнка от всех 
форм  физического  или  психологического  насилия.  Ежегодно 
проводиться  анонимное  анкетирование  «Я  и  мой  дом»  среди 
воспитанников, анализируются результаты, даются рекомендации. 
В  соответствии  со  статьѐй  9  п.3,ст.21  Конвенции  о  правах 
ребѐнка  реализуется программа по деинституализации детей – сирот 
и  детей,  оставшихся  без  попечения  родителей.  Работа  с 
родственниками  и  потенциальными  опекунами,  усыновителями, 
патронатными  воспитателями.  Проводятся  консультации  о  мотивах 
принятия детей в семью, о согласии всех членов семьи на принятие, 
об 
индивидуальных 
особенностях, 
характере, 
о 
создании 
необходимых  условий  для  успешной  адаптации  детей  в  семье,  о 
методах  воспитания  и  развития,  о  возможных  трудностях  и  путях 
недопущения 
факторов, 
которые 
могут 
спровоцировать 
формирование  патогенных  состояний  и  вести  к  заострению  черт 
личности. 

274 
 
 
Таким  образом,  психолого-педагогическое  сопровождение 
способно  стать  центром,  объединяющим  усилия  воспитателей, 
специалистов  детского  дома  по  созданию  благоприятных  условий, 
обеспечивающих  самореализацию  личности  каждого  ребѐнка  и 
адаптацию  его  к  быстро  изменяющимся  социальным  условиям 
общества.  Развитие  психолого-педагогического  сопровождения 
приведѐт  к  демократизации  и  гуманизации  жизни  в  детском  доме, 
повышению воспитательного потенциала социума.  
Результатом  целенаправленной  работы  по  социальной  адаптации  в 
современных  условиях  можно  считать  формирование  социально 

275 
 
активной  личности,  способной  к  творческой  деятельности  по 
преобразованию  окружающей  действительности  и  самой  себя, 
способной  и  нацеленной  на  самореализацию,  установившую 
устойчивую  гармоничную  систему  отношений  к  другим  людям, 
обществу, труду, к себе на уровне современной культуры.  
Основным  критерием  эффективности  работы  по  социализации 
воспитанников  является  высокий  уровень  их  адаптированности  к 
самостоятельной жизни в обществе после выпуска из детского дома. В 
качестве  основных  показателей  адаптированности  воспитанников 
можно отметить следующие признаки: 
Во-первых,  насколько  успешно  воспитанник  сумел  дальше 
продолжить 
свое 
образование, 
получить 
профессиональную 
подготовку.  Во-вторых,  насколько  успешно  воспитанник  сумел 
устроиться на работу. В -третьих, насколько успешно он сумел создать 
свою семью, воспитать детей. Еще один признак успешной социальной 
адаптации  -  отсутствие  девиантного  поведения.  В  личностной  сфере 
показателем успешности адаптации является то, насколько выпускник 
умеет строить свой вариант жизни достойного Человека, строить свою 
жизненную  перспективу,  ставить  и  успешно  решать  задачи  на  этом 
пути,  производить  сознательный  выбор  в  рамках  современной 
культуры  и  брать  на  себя  ответственность  за  этот  выбор.  Все  это 
позволяет говорить о достижении личностной социальной зрелости. 
 
Список использованных источников: 
1.
 
Битянова  М.Р.  «Организация  психологической  работы  в 
школе». Изд-во Совершенство. Москва.1997 
2.
 
Выготский  Л.С.Педагогическая  психология.  Лекции  по 
психологии.  Психология.  Мышление  и  речь  -  собрание  в  6-ти 
томах.М.Просвещение.1991 
3.
 
 Выготский, Л.С. 
Проблема 
возрастной 
периодизации 
детского развития. ВП, 1972 №2. 
4.
 
Слободчиков, В.И.  Категория  возраста  в  психологии  и 
педагогике развития. ВП, 1991, 2. 
5.
 
Эльконин, Д.Б.  К  проблеме  периодизации  психического 
развития  в  детском  возрасте //  Эльконин, Д.Б.  Избранные 
психологические произведения. М., 1989. 
6.
 
Рубинштейн С.Л. Бытие и сознание. – М., 1957. –  

276 
 
7.
 
Маслоу  А.  Новые  рубежи  человеческой  природы.  –  М.: 
«Смысл», 1999 
8.
 
Дубровина,  И.В.  Психологическое  развитие  воспитанников 
детского дома Текст. / И.В.Дубровина. СПб.: Питер, 1990. 
9.
 
Дубровина И.В. Школьная психологическая служба: вопросы 
теории и практики. М., 1991г 
10.
 
 Пиаже, Ж. Речь и мышление ребенка. М-Л., 1932. 
 
 
ҤЕҦ-НЫҢ
 
ЖЕТІМ
 
БАЛАЛАРМЕН
 
ҦЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ
 
ЖҦМЫСТАРЫ 
                                           
Әбдіжаппарова А.Т 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ  
 Әлеуметтік жұмыс мамандығының 1-курс магистрі 
 
Қоғамдық  маңызы    зор    алуан-түрлі    мақсаттарды    жүзеге  
асырумен   айналысатын    ҮЕҰ  дамып    жатқан   қазақстандық    нарық  
экономикасында,  жалпы  социумда  елеулі рӛл  атқарады.  Халықтың  
әлсіз    қабаттарының    ғана    емес,    жалпы    қоғамның    әлеуметтік 
проблемаларын  шешуде  үкіметтік  емес  ұйымдардың  маңызы  зор.  
Әсіресе,  ҮЕҰ  тәуелсіздік  жылдары  азаматтық  қоғамның  ажырамас 
бӛлігіне айналды. Билік пен ҮЕҰ ӛзара қарым-қатынастарының жаңа 
кезеңінің  басталуына  мемлекет  басшысының  бастамасымен  болып 
ӛткен  азаматтық  форумдардың  ӛтуі  қоғамға  үлкен  серпіліс  берді[1]. 
Бұл  жағдай  Қазақстанның  таңдаған  демократиялық  тұрғыда 
дамуының  стратегиялық  бағыттарының  арқасында  мүмкін  болды. 
Қазақстан  Республикасының  әрі  қарай  демократияланып,  бәсекеге 
қабілетті    мемлекеттердің  қатарына  кіру,  азаматтық  қоғамның 
дамуын талап етеді, ал үкіметтік емес ұйымдар азаматтық қоғамның 
маңызды  мүшесі  болып  табылады.  Қазіргі  таңда,  қоғамға  үкіметтік 
емес  ұйымдардың  жұмысын  насихаттау,  жариялау  деңгейі  орташа, 
алдыңғы  қатарлы  елдермен  салыстырғанда  тӛмен  деңгейде.  Себебі 
қоғамның  кейбір  бӛліктерінің  ӛзі  азаматтық  қоғам,  үкіметтік  емес 
ұйымдар,  олардың  қызметтері  жайлы  түсінбей  жатады.  Ал  шын 
мәнісінде үкіметтік емес ұйымдар халық пен билік арасындағы кӛпір 
немесе  дәнекер  құрал  деп  саналады.  Ӛйткені,  халықтың  мүддесін, 

277 
 
қоғамдағы  билік  назарынан  шет  қалып  жатқан  мәселелерді  қозғап 
жүретін осы Үкіметтік емес ұйымдар. 
Үкіметтік  емес  ұйымдардың  қазіргі  таңда  жетім  балалар 
категориясымен жұмыс  істеуі,  сұраныс  болып табылып  отыр.  Жетім 
балалар  үйінде  арқашан  баламен  байланысты  мәселелер  таусылмақ 
емес.  Тек  жетім  балалар  үйінің  ішінде  ғана  емес  сыртқы 
жағдайларыда  кӛмек  қолын  талап  етеді.  Мысалыға  жетім  балалар 
үйінің  түлектері  бітіріп  шыққан  соң  назарға  алынуды  талап  етеді. 
Кӛптеген мәселелер осы балалар үйін бітіріп шыққан соң басталады. 
Ӛмірдің  қиыншылығына  бетпе-бет  келу,  денсаулығына  байланысты, 
оқуын жалғастыруына немесе жұмыспен қамтылмауына байланысты 
туындап  отырады.  Ерекше  аталып  ӛтетіні  психологиялық-
эмоционалды қиын күйде жүру әсіресе коммуникативті дағдылардың 
тӛмен  даму  деңгейіне  байланысты  адамдармен  қарым-қатынастың 
қиынға соғуын ескеру қажет. Ол кейінгі үлкен әлеуметтік мәселелерді 
туғызушы  басты  фактор  болып  табылады.  Ондай  үлкен  әлеуметтік 
мәселелерге  маскүнемдік,  жеңіл  жүрістік,  қатыгез  кӛкек  аналардың 
болуы, нашақорлықпен қылмыстың кӛбеюі екені белгілі. 
Олай  болса  қазіргі  уақыттың  сұрағы:  «Алдын  алу  жолдарын 
қалай  ұйымдастыруға  болады?»  және  «Кімдер  арқылы  атқару 
тиімді?» деген сұрақ қойылады. 
ҮЕҰ  әр  уақытта  тек  үкіметтің  ғана  қаржысына  сүйенбей  ӛз 
тұсынан  әлеуметтік  әріптестік  шарттарына  сәйкес,  әлеуметтік 
жобаларға  ресурстарды  ӛздері  тартатыны  белгілі.  ҮЕҰ-дың 
коммерциялық  және  коммерциялық  емес  бағытта  да  әлеуметтік 
әріптестік  жағынан  байланыстар  ауқымының  кең  екенін  ескере 
отырып,  біздің  пікіріміз  осы  мәселеге  ҮЕҰ  назарларын  аудару 
әлеуметтік  мәселелердің  алдын  алу  жолын  ұйымдастыруға  болады 
дегенге саяды. 
Мысал  ретінде  Астана  қаласында  орналасқан  «Үміт  Сыйла» 
коорпаративтік  қайырымдылық  қорының  жұмысын  атап  ӛтуге 
болады.  Қайрымдылық  қоры  Ақкӛл  жетім  балалар  үйінің 
балаларымен  және  түлектерімен  2002  жылдан  бері  жұмыс  атқарып 
келеді.  Түлектер  арасында  патриоттық  тәрбиені  күшейту,  салауатты 
ӛмір  салтын  ұстану  барысында  түлектерді  жинап  арнайы  бас 
қосуларды  ұйымдастырады.  Әр  түлектің  әлеуметтік  ӛмірінен 
хабардар  болып  отыруға  тырысады.  Оларды  жұмыспен  қамту, 

278 
 
денсаулығына 
байланысты 
мәселелерде 
жеңілдетілген 
ота 
жасалуына,  баспана  мәселесі  бойынша,  құқықтық  кӛмек  алуына 
қызмет  етеді.  Сонымен  қатар  жетім  балалар  үйінің  ішкі  мәселесі 
бойынша да мәселелерді шешумен айналысады. Мәселелерді тікелей 
меңгерушімен  педагогтар  арқылы  біліп  отырады.  Балаларды  сыртқы 
ӛмірге  бейімдеу  барысында  арнайы  бағдарлама  әзірленген.  Яғни 
екінші  сауал  бойынша  атқарушы  кімдер  қандай  мамандар  немесе 
қандай  ұйым  дегенге  жауап  -  қазіргі  таңда  сапалы  жұмыс  істейтін 
арнайы  бағдарламалары  бар  психологиялық  кӛмек  кӛрсететін 
психологтар  қауымдастығы  бар  осындай  қауымдастықтармен  ҮЕҰ 
әріптестік  байланыс  орната  отырып  арнайы  психолог  мамандарды 
мәселені  шешуге  жұмылдырады.  Аталған  ҮЕҰ  жетім  балалар 
үйіндегі  мынадай  мәселелердің  кӛрініс  табуына  байланысты  «Үміт» 
жобасын  даярлаған  болатын(1-жыл  колемінде  әртүрлі  психологялық 
бағдарламамен  айына  бір  реттік  кӛрсетілетін  қызмет).  Жобаны 
ұйымдастырушы  ҮЕҰ  болып  табылса  атқарушы  топ  болып 
«ОкеанАрт» Шығармашылық Арт-терапия Орталығы серіктес болып 
табылады  және  орталық  психологтарының  жұмылдыруымен  жүзеге 
асырылады.  Орталықтың  қызметтік  әлеуметтік  ақысын  ҮЕҰ 
ұйымдастырады. 
 
 

279 
 
 
Сурет  1 
Ақкӛл балалар үйінде:Балалардың  тренингке дайындық уақыты 
 
 
 
Сурет 2 Тренингтің басталуы (Балалар батманды жалғап ӛз денесіне 
жететіндей кӛлемде құрап, ӛзі қалаған позада жатады, оны маман 
қаламмен сызып жүргізіп шығады) 

280 
 
 
 
Сурет 3 Балалар ӛз бейнесін кӛргісі келген образда бояп, салу 
процесі 
 
Сурет 4 Ӛздерін қандай образда тұрғанын түсіндіру (Бала болашақта 
атақты футболист) 

281 
 
Мәселенің қойылуы. 
Балалар  үйінің  тәрбиеленушілеріне  эмоционалды  және 
коммуникативті 
сипаттағы 
мәселелер 
тән. 
Психологиялық 
қанағаттанбаушылық 
астарында 
мінез-құлықтық 
мәселелер 
туындайды,  тіпті  соматикалық  сипатта  кӛрінеді.  Оның  салдарынан 
эмоционалды  жүдеуден  балалар  ұдайы  психологиялық  алаңдауда, 
апатия,  депрессияда  болады.  Қарым-қатынас  жасауда  қиындықтар 
сезінеді, оларға белгілі бір тәртіпті ұстау қиындыққа соғады, кӛптеген 
жағдайларда  олар  агрессивті  мінез  құлық  танытады.  Балалар  үйінің 
тәрбиеленушілері  «тәуекел  тобы»  болып  табылады.  Түлектер  бітіріп 
шыққанда  кӛптеген  әлеуметтік  дағдылардың  жоқ  болуына 
байланысты 
қиындықтарға 
тап 
болады. 
Сонымен 
қатар 
психологиялық  кӛмекті  қажет  ететін  балаларға  әлеуметтік  қызмет 
инфраструктурасының  жетілмегендігін  атап  ӛту  маңызды.  Балалар 
үйінің тәрбиеленушілерін қоғамға бейімдейтін қажетті білім беретін, 
терапевтикалық және әлеуметтік негізгі бағдарламалар жетіспейді. 
Ақкӛл  балалар  үйінің  тәрбиеленушілері  арасында  тұйық,  
коммуникативті жетілмеген балалар саны кӛптеп кездеседі. Олардың 
дамуында  ӛздерін  тӛмен  бағалау,ӛздерін  танытуға  қорқу,  тұлға 
ретінде  индивидуалды  қабілеттерін  танытпауы  үлкен  кедергі  болып 
табылады.  Бұл  балалар  тұлғалық  ресурстар  мен  жасампаздықтың 
орнауында  демеуге мұқтаж. 
Жобаның мақсаты: 
-
 
Балалар  үйінің  тәрбиеленушілерінің  әлеуметтік  бейімделуі, 
психологиялық-эмоционалды жағдайына коррекция жасау; 
-
 
«Тәуекел 
тобындағы» 
балалардың 
мінез-құлықтарын 
коррекциялау; 
-
 
Қайтадан  келген  балаларға  қалыптасқан  ӛмір  жағдайына 
қайтадан бейімдендіру; 
-
 
«Орта  буында»  саналылықтың  дамуы,  орнауы  және  ӛтпелі 
шақтың болуы, балаларда жеке тұлғалық ресурстардың дамуы; 
-
 
Жетім  балалардың  тағдырына  қоғам  қызығушылығын 
арттыру  және  кӛптеген  қоғамдық  әлеуметтік  белсенді  тұлғаларды 
мәселені шешуге тарту. 
Жобаның тапсырмалары: 
1.
 
Балаларды  әлеуметтік  қабылданған  әдіс  бойынша  негативті 
сезімдерін  білдіруге  үйрету.  Кӛркем  шығармашылық  «буды 

282 
 
шығаруда»  (выпустить  пар)  психологиялық  кедергі,    қатаюды  алып 
тастауда қауіпсіз әдіс болып табылады. 
2.
 
Балаларға  ішкі  конфликтілерін  сыртқа  шығаруға  мүмкіндік 
беру,  оларды  ӛз  күштерімен  шешуге  үйрету.  Негізсіз  ішкі 
конфликтілер  және  уайымдауларды  ауызша  қарым  қатнасқа  түсіп 
айтып  салу  әдісіне  қарағанда  кӛру  бейнелеу  әдісі  арқылы  білдіру 
тиімді әрі жеңіл болады. 
3.
 
Интерпретациялық  және  диагностикалық  қорытындыларға 
мәліметтер  алу.  Шығармашылық  жұмыстың  стилі  және  мазмұны, 
жұмыс  жасау  кезінде  балалардың  түсінігін  ашу  және  бала  туралы 
керекті ақпараттарды алуды білдіреді. Кӛркем шығармашылық азығы 
бала бойында ұзақ уақыт сақталады, коррекциялық жұмыста баланың 
тұлғалық жетілуіндегі оң ӛзгерістерді әкеледі. 
4.
 
Баланың  басып  тастауға  үйренген  сезімдері  мен  ойларын 
анықтау және зерттеу. Кей жағдайларда ауызша емес құралдар қатты 
уайымдаушылық  сезімдерін  білдіретін  және  анықтайтын  бірден  бір 
әдіс болып табылады. 
5.
 
Балалардағы  ішкі  бақылау  сезімін  дамыту.  Кӛркем 
шығармашылық түстер мен формаларды үйлестіруді қарастырады. 
6.
 
Балалардың 
сезінуін 
және 
сезімдерін, 
назарларын 
жинақтауды  дамыту.  Бейнелеу  ӛнерімен  айналысу  балаларды 
ӛздерінің ішкі сезімдерін тыңдауға үйретеді. 
7.
 
Кӛркемдік  сурет  салу  қабілеттерін  ашу,  және  сол  арқылы 
баланың  ӛз  бағасын  кӛтеру.  «Жанама»  азық  болып  арт-терапия 
қанағаттану  сезімін  тудырады.  Нәтижесінде  баланың  дамуында 
жасырын дарындылық қабілеттері ашылады. 
Жоба  жүргізіліп  сынақтан  ӛткізілді.  Жоба  барысында  жетім 
балалар үйінің нысаналы тобы ретінде 6-8сынып оқушылары алынды 
бірінші  сессияның  ӛзінде  48  оқушы  қатысса  оның  10-ға  жуығы 
толығымен  психологиялық  кӛмекті  талап  ететіндігі  және  оның 
тӛртеуі  ауыр  психологиялық  кӛмекті  қажет  ететіндігі  мамандармен 
анықталды.  Мамандар  тарапына  арнайы  педагогикалық  құрамменде 
тренинг  немесе  дамыту  бағдарламаларын  ұйымдастырса  деген 
ұсыныста жасалып үлгерілді. 
Қорыта  айтқанда  бұл  бірғана  жоба  мұндай  мәселемен 
айналысатын  бірғана  ұйым  болып  қалмауы  керек.  Мәселені  жан-
жақты  және  жұмыла  шешкенде  ғана  тыю  мүмкін.  Сол  себепті  ҮЕҰ 

283 
 
назарын  осындай  ерекше  назар  аударуды  талап  ететін  жастар 
мәселесін  шешуге  тарту  қажет.  Жастар  ертеңгі  ел  келешегі  екенін 
ұмытпаған  жӛн.  Мәселені  бастау  алатын  тұсынан  шешу  ертеңгі 
мәселенің тумауына кепілдік береді. 
 
Қолданылған дереккӛздер тізімі: 
 
1.
 
«Саясат»  журналы 2010 ,№10 
2.
 
 Выготский, Л.С. Проблема возрастной периодизации 
детского развития. ВП, 1972 №2. 
3.
 
Дубровина, И.В. Психологическое развитие воспитанников 
детского дома Текст. / И.В.Дубровина. СПб.: Питер, 1990. 
 
 
ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВОЙ 
ЗАЩИТЫ ОХРАНЫ ДЕТЕЙ 
 
Бакбергенова Карлыгаш Мухаровна 
karlygash1704 @mail.ru 
Учитель казахского языка и литературы КГУ ШГ№78,  
Алматы, Казахстан 
 
Детство  —  этап  онтогенетического  развития  индивида, 
включающий  период  от  его  рождения  и  до  появления  возможности 
включения  во  взрослую  жизнь.    Ребенок  —  физическое  лицо  до 
достижения  им  возраста  18  лет  (совершеннолетия),  если  по  закону 
оно  ранее  не  приобрело  гражданскую  дееспособность  в  полном 
объеме.    Права  ребенка  —  свобода  и  возможности  ребенка  в 
различных  сферах  жизни.  На  современном  этапе  охрана  и  защита 
детства  представляет  собой  совокупность  правовых  норм  и 
мероприятий государства, направленных на обеспечение интересов и 
защиту прав ребенка. 
Вопрос  о  необходимости  регулирования  прав  детей  возник 
сравнительно  недавно.  Роль  в  этом  сыграли  и  последствия  Первой 
мировой  войны  в  отношении  гражданского  населения,  и  растущий 
интерес  к  проблеме  защиты  детей  в  большинстве  стран  Европы  и 
Северной  Америки.  В  1919  году  Лигой  Наций  был  создан  Комитет 

284 
 
детского благополучия. Комитет занимался разработкой мер, которые 
необходимо было принять в отношении беспризорных детей, рабства, 
детского труда, торговле детьми и проституции несовершеннолетних. 
Вопрос  выработки  в  XX  веке  правовых  норм,  направленных  на 
защиту  детей,  имеет  свою  историю  развития.  В  1924  г.    по 
предложению  Международного  союза  спасения  детей  пятая 
Ассамблея  Лиги  Наций  в  Женеве  приняла  Декларацию,  где  была 
зафиксирована  идея  особой  заботы  о  детях  «ввиду  их  физической  и 
умственной  незрелости».  Декларация  прав  ребенка,  известная  как 
Женевская  Декларация,  —  заявление  из  пяти  пунктов  об  основах 
благосостояния  ребенка  и  принципах  его  защиты.  Необходимость 
данного  действия  была  обусловлена  рядом  причин  мирового 
масштаба: 
слайд №1.Причины мирового масштаба 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Декларация стала первым международно-правовым документом 
в  области  охраны  прав  и  интересов  ребенка  и  впервые 
сформулировавшая  цели  и  принципы  защиты  прав  ребенка.  Но,  к 
сожалению,  декларация  не  смогла  сплотить  государства  для 
международного сотрудничества в этой области, главным образом из-
за  отсутствия  единых  принципов  взаимодействия  и  механизмов 
реализации  норм.  Государства  обращались  к  этой  декларации  лишь 
фрагментарно  по  отдельным  вопросам  в  области  охраны  прав 
ребенка.  Поэтому  можно  сделать  вывод  о  том,  что  в  то  время 
недоступ-
ность 
детского 
здравоохра- 
нения 
высокий 
процент 
детской 
смертности 
ограничен- 
ные 
возможности 
получения 
детьми 
базового 
образования 
использо-
вание 
взрослыми 
детей с целью 
наживы на 
вредных 
производ- 
ствах и в 
сфере 
сексуальных 
услуг 
печальные 
судьбы 
детей-
беженцев и 
детей-сирот 
как жертв 
военных 
действий и 
т. д. 
 

285 
 
«международная  защита  прав  ребенка  как  система  международно-
правовых норм еще не сформировалась». 
Как  составная  часть  защиты  прав  человека  система 
международной защиты прав ребенка сложилась только после Второй 
мировой  войны  в  рамках  Организации  Объединенных  наций,  одним 
из  основополагающих  принципов  которой  было  провозглашение 
уважения  к  правам  и  свободам  человека  без  какой-либо 
дискриминации.  Этот  принцип  был  закреплен  в  преамбуле  Устава 
этой организации.10 декабря 1948 года генеральной Ассамблеей ООН 
была  принята  Всеобщая  декларация  прав  и  свобод  человека  и 
гражданина,  в  преамбуле,  к  которой  говорится,  что  признание 
человеческого  достоинства,  равных  и  неотъемлемых  прав  является 
основой свободы, справедливости и всеобщего мира. В 1948 г. вновь 
созданная  Организация  Объединенных  Наций  (ООН)  утвердила 
несколько расширенный текст Декларации.  
Выделению  международно-правовой  защиты  прав  ребенка 
способствовало  дальнейшее  провозглашение  Декларации  прав 
ребенка  1959  года,  принятая  Генеральной  Ассамблеей  ООН. 
Декларация  стала  специальным  документом,  впервые  полностью 
посвященным  правам  детей.  Ее  преамбула  гласит,  что  «ребенок, 
ввиду  его  физической  и  умственной  незрелости,  нуждается  в 
специальной охране и заботе, включая надлежащую правовую защиту 
как  до,  так  и  после  рождения».  Новая  Декларация  о  правах  детей 
состояла из 10 пунктов. В числе пунктов были следующие:  
1  «права  должны  признаваться  за  всеми  детьми  без  всяких 
исключений  и  без  различия  или  дискриминации  по  признаку  расы, 
цвета  кожи,  пола,  языка,  религии,  политических  или  иных 
убеждений,  национального  или  социального  происхождения, 
имущественного положения, рождения»;  
2  «ребенку  законом  и  другими  средствами  должна  быть 
обеспечена  специальная  защита  и  предоставлены  возможности  и 
благоприятные  условия,  которые  позволяли  бы  ему  развиваться 
физически,  умственно,  нравственно,  духовно  и  в  социальном 
отношении»;  
3 «ребенку должно принадлежать с его рождения право на имя и 
гражданство»;  

286 
 
4  «ребенку  должно  принадлежать  право  на  надлежащие 
питание, жилище, развлечения и медицинское обслуживание»;  
5  «ребенку,  который  является  неполноценным  в  физическом, 
психическом  или  социальном  отношении,  должны  обеспечиваться 
специальные  режим,  образование  и  забота,  необходимые  ввиду  его 
особого состояния»;  
6  «ребенок  имеет  право  на  получение  образования,  которое 
должно  быть  бесплатным  и  обязательным,  по  крайней  мере,  на 
начальных  стадиях;  ему  должно  даваться  образование,  которое 
способствовало бы его общему культурному развитию»;  
7  «ребенок  должен  быть  защищен  от  всех  форм  небрежного 
отношения, жестокости и эксплуатации; он не должен быть объектом 
торговли в какой бы то ни было форме»;  
8  «ребенок  должен  воспитываться  в  духе  взаимопонимания, 
терпимости, дружбы между народами, мира и всеобщего братства» и 
т.д. 
Один  из  принципов  Декларации  устанавливает  обязанность 
общества  осуществлять  особую  заботу  о  детях,  неполноценных  в 
физическом,  психическом  или  социальном  отношении.  Последний 
принцип  посвящен  вопросам  воспитания  ребенка.  Таким  образом, 
Декларация  прав  ребенка  1959  года  сформулировала  принципы,  на 
которых  должна  базироваться  государственная  политика  по 
обеспечению прав ребенка.  
Но,  несмотря  на  продуктивность  и  многоаспектность 
нормотворческой  деятельности  в  области  защиты  прав  ребенка,  к 
концу 70-ч гг. стало очевидным, что существующие нормы по правам 
человека  уже  не  являются  больше  адекватными  для  того,  чтобы 
отвечать специальным нуждам детей. К тому же со времени принятия 
Декларации  прав  ребенка  были  выработаны  новые  подходы, 
касающиеся концепции прав детей и методов их защиты. Требовался 
единый международный документ, который соединил бы в себе весь 
предшествующий  опыт  нормотворчества  и  новые  представления  о 
защите прав ребенка.  
Таким документом стала Конвенция о правах ребенка, принятая 
20  ноября  1989  года  Генеральной  Ассамблеей  ООН  резолюцией  № 
44/25.  Конвенция  явилась  плодом  десятилетней  работы  многих 
специалистов.  Первый  проект  Конвенции  был  представлен  в 

287 
 
Комиссию  по  правам  человека  ООН  в  1978  году.  В  разработке 
документа принимали участие не только представители государств и 
межправительственных организаций структуры ООН, но и ученые, а 
также  неправительственные  организации,  но  только  спустя  десять 
лет,  20  ноября  1989  года  Генеральная  ассамблея  ООН  одобрила 
резолюцию № 44/25, приняв тем самым Конвенцию о правах ребенка. 
В  день  открытия Конвенции  к  подписанию,  26  января  1990  года  (ее 
подписала  61  страна),  что  явилось  своего  рода  рекордом.  Нельзя  не 
отметить, что Конвенция о правах ребенка близка к тому, чтобы стать 
первым  в  мире  договором  по  правам  человека,  который 
ратифицируют  все  страны  мира.  Принятие  Конвенции  стало 
значительным  событием  в  области  защиты  прав  детей:  ребенок 
впервые  рассматривается  не  только  как  объект,  требующий 
специальной защиты, но и как субъект права, которому предоставлен 
весь спектр прав человека.  
слайд №2. История создания Конвенции о правах ребенка 
 
 
Конвенция, состоящая из 54 статей, охватывает как гражданско-
политические,  так  и  социально-экономические  и  культурные  права 
детей  от  их  рождения  и  до  достижения  совершеннолетия  (18  лет), 
если  национальным  законодательством  не  предусмотрен  более 
ранний  возраст  достижения  совершеннолетия.  С  принятием 
Конвенции  был  введен  ряд  новых  прав  ребенка:  на  выживание  и 
развитие  (ст.6),  на  сохранение  индивидуальности  (ст.8),  на  право 
свободно  выражать  свои  взгляды  (ст.12),  на  неучастие  в  военных 
действиях ( ст.38), на физическое и психологическое восстановление 
и социальную реинтеграцию жертв злоупотреблений и эксплуатации 

288 
 
(ст.39).  В  Конвенции  особо  оговорена  роль  средств  массовой 
информации:  государства-участники  обязуются  поощрять  средства 
массовой информации к распространению информации и материалов, 
полезных для ребенка в социальном и культурном отношении, чтобы 
ребенок  имел  доступ  к  информации  из  различных  национальных  и 
международных  источников.  Государства-участники  обязуются 
«широко  информировать  о  принципах  и  положениях Конвенции  как 
взрослых,  так  и  детей».  Идеи  Конвенции  непосредственно  касаются 
общечеловеческих  проблем.  Ее  называют  «Великой  хартией 
вольностей для детей», «Мировой Конституцией прав ребенка». 
Предполагается, что стандартами, установленными Конвенцией, 
станут  пользоваться  все  те,  кто  заинтересован  в  решении  проблем, 
связанных  со  здоровьем,  развитием  и  защитой  детей.  Конвенция,  в 
качестве  всеми  признанного  и  авторитетного  документа,  будет 
выступать в защиту детей во всем мире. 
На  2010  год  193  страны  стали  участниками  Конвенции  в 
результате  ратификации,  принятия  и  присоединения  к  ней.После 
ратификации тем или иным государством Конвенция приобретает на 
его  территории  статус  закона,  контроль  за  соблюдением  которого 
осуществляет  в  государствах-участниках  комитет  в  составе  десяти 
экспертов. 
Международное  сообщество  высоко  оценило  Конвенцию  как 
выдающийся 
гуманистический 
документ 
нашего 
времени. 
Исполнительный Совет ЮНИСЕФ на своей ежегодной сессии в июне 
1992  года  предложил  государствам  ежегодно  20  ноября  отмечать 
Всемирный  день  детей.  Конвенция  –  документ  особого  социально-
нравственного  значения,  так  как  она  утверждает  признание  ребенка 

жүктеу/скачать 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: