Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ұлттық ақпараттандыру орталығы» АҚ

33 
 
             
 
 
         3. 
№ 
2261 
ЦБР-дың теориясымен танысу, керекті  деректерге  назар  аудару. 
             
 
    V. 
Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 
 
        1. 
Оқушылардың жаңа сабақты  меңгеру сапасын тексеру мақсатында № 2261 ЦБР-дың 
өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру. 
                
 
 

34 
 
      2. 
Жаңа  сабақтың  материалдарын  пайдаланып,  сабақтың  мақсатын  жүзеге  асыру,  яғни 
теңайнымалы қозғалысты сипаттайтын негізгі формулаларды пайдаланып есептер шығару. 
      
Есеп.  Суретте берілген график бойынша: 
- 
қозғалысты  сипаттайтын  шамаларды  анықтау    (  υ
0
=20 
м/с,  дене  5  с−тан  кейін  тоқтайды, 
яғни   υ=0); 
- 
үдеуді есептеп, жылдамдықтың теңдеуін жазу ( а
=
 
−
4 
м/с
2
.   
υ= υ
0
+
аt=20
−
4 t). 
 
                     
υ
,м/с 
 
                         20 
 
                         10 
 
                           0                                                         t, c 
                                          2          4           6 
 
     3. 
Берілген  теңдеу бойынша қозғалысты сипаттайтын шамаларды кестеге жазу. 
 
VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін,  
түсінігін қалыптастыру шаралары 
 
          1.  
№
 
2261 
ЦБР-дың тест тапсырмаларың орындау.  
      
 
 
     2. 
Бірқалыпты  және  теңайнымалы қозғалыстардың  негізгі шартарын тұжырымдау. 
Қозғалыс  
теңдеуі 
Қозғалыстың  
түрі 
Бастапқы  
жылдамдығы 
м\с 
Үдеуі 
м\с
2 
t=1с-тан кейінгі 
 
жылдамдығы м\с 
 
υ=5+4t 
теңүдемелі 
5 
4 
9 
 
υ=2-t 
 
кемімелі 
 
2 
 
-1 
 
1 
 
υ=2t 
 
теңүдемелі 
 
0 
 
2 
 
2 

35 
 
 
Түзусызықты қозғалыс 
Бірқалыпты қозғалыс 
Теңайнымалы қозғалыс 
υ - const,   
t
S
υ


=
 
 
а – const,   
t
υ
υ
a
0



−
=
 
t
a



+
=
0
υ
υ
 
 
VII. Сабақты қорытындылау (бағалау)  
      
Сонымен  өткенді  қайталау,  жаңа  сабақты  игеру  және  өткенді  пысықтау  барысындағы 
оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. 
 
        
Оқушыларды бағалау.  
 
Өткенді пысықтау 
 
 
Жаңа сабақты игеру 
 
 
Қорытынды 
баға 
теория  есеп  Дайындық 
сұрақтары 
Өзін-өзі 
тексеру 
сұрақтары 
Есеп 
 
Тест 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VIII. Үй тапсырмасын беру 
     - 
Физика – 9, §4.  Дайындық сұрақтарына жауап беру.  
     -  3-
жаттығу.  1-4 есептер. 
      -  
№ 2261 ЦБР-дың тапсырмалары. 
 
 
 
 
 
«ТҮЗУСЫЗЫҚТЫ ТЕҢАЙНЫМАЛЫ ҚОЗҒАЛЫС КЕЗІНДЕГІ  ЖЫЛДАМДЫҚ 
ЖӘНЕ ОРЫНАУЫСТЫРУ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ № 2262 ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНЫП 
ӨТУ ЖОСПАРЫ  
 
Сабақтың басты мақсаты: 
 
     
Білімділік:   
- 
оқушылардың  деншілігінің  үй  жұмысын  орындауда  жетістіктерін,  кемшіліктерін 
ажыратып,  тексеру  барысында  жіберген  кемшіліктерін  жоюды  меңгеріп,  білімділігін, 
қабілетін, дағдысын жетілдіруге бағыт беру,  алған жетістіктерін жаңа сабақ материалдарын 
игеруге қолдана білу; 
- 
теңайнымалы  қозғалыстың    орынауыстыруын  және  координатасын  анықтайтын 
формулаларды  меңгеру;   
 
- 
теңайнымалы  қозғалысты  сипаттайтын  теңдеулерді  еске  сақтау    мақсатында  есептер 
шығарып, графикті оқып және сызып уйрену;   
 
 
-
оқушылардың  жаңа  сабақты  меңгеру  сапасын  тексеру  мақсатында  2262  ЦОР-дың  өзін-өзі 
тексеру сұрақтарын және тест тапсырмаларын орындау. 
     

36 
 
 
Дамытушылық:   
- 
интерактивті    моделдерді      пайдаланып,      оқушылардың      жаңа      сабақты    игеруде 
қызығушылығын  арттыру;      
 
 
 
 
 
 
                    
- 
өткен  сабақтан  алған  білім-біліктерін  пайдаланып  жаңа  сабақтың  ең  негізгі  мәселелеріне 
назар аудару;  
 
 
 
 
 
 
 
 
                              
- 
түзусызықты
 
теңайнымалы  қозғалыстағы  материяның  негізгі  есебін  әртүрлі  тәсілдермен 
шеше білуге дағдылану;   
 
 
 
 
 
 
 
                   
- 
теңайнымалы  қозғалыстың  орынауыстыру    мен  координатасының  теңдеулерін    шешуде 
физика және математика пәндері арасындағы пән аралық байланысты пайдалану. 
     
Тәрбиелік: 
- 
материяның  негізгі  есебін  шешуде  формула  жазуда,  есептеуде,  графикті  сызуда,  оқудағы 
сауаттылыққа, жауапкершілікке мән беру, оқушылардан талап ету; 
- 
жаңа сабақты меңгеруде оқушылардың белсенділігін арттыру. 
 
     
Сабақтың  түрі:  Жаңа  білімді  қалыптастыру,  жалпылау,  есептер  шығару,  тест 
тапсырмаларын  орындау. 
     
Сабақты өткізуде қолданылатын әдіс-тәсілдер:  тірек конспектілерді баяндау, 
№ 
2262 
ЦБР-мен жұмыс, қозғалысты графиктік және аналитикалық әдіспен зертеу. 
     Сабақтың көрнектілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, 
№
2262 
ЦБР
 
«Түзу сызықты тең үдемелі қозғалыс кезіндегі жылдамдық пен орынауыстыру»,
 
интерактивті тақта, проектор
. 
 
     
Сабақтың құрылымы:  
     
І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. 
     
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу.  2 мин. 
     
ІІІ.  Өткен    сабақты    пысықтау    барысында      оқушылардың  білімін,  ой-өрісін,  түсінігін 
топшалау. 10 мин. 
     IV. 
Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 12 мин. 
     V. 
Қарастырылып    отырған  оқу  материалын  бекіту  және  дағдыландыру  жұмыстары.  7 
мин. 
     VI.
Оқушылардың  білімін  жан-жақты  меңгерудегі  қабілетін,  түсінігін  қалыптастыру 
шаралары. 8 мин.  
     VII. 
Сабақты қорытындылау (бағалау).  2 мин. 
     VIII. 
Үй тапсырмасын беру. 3 мин. 
  
                                                           
Сабақ барысы:  
І. Ұйымдастыру кезеңі 
     1. 
Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 
     2. 
Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 
     3. 
Сынып  бөлмесінің,  оқушылардың  сабақ  өтуге  дайындылығын  бақылау  (жұмыс  орны, 
сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 
     4. 
Оқушы назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу 
     
Өткен  сабақтың  материалдарын  пайдаланып  ,    дәптерге  кесте  сызып,  бүгінгі  сабақтың 
мақсаты  теңайнымалы  қозғалыс  кезіндегі  жүрген  жолды,  координатаны  анықтайтын  
формулаларды  меңгеріп, механиканың негізгі есебін  шешуді  жүзеге асыру.   
 
 
 

37 
 
Түзусызықты қозғалыс 
Бірқалыпты қозғалыс 
Теңайнымалы қозғалыс 
 
 
 
 
 
υ - const,   
t
S
υ


=
 
 
 
 
t
υ
S
⋅
=


   
t
υ
S
⋅
=
x
x
 
t
υ
x
x
S
x
x
x
0
x
0
±
=
+
=
 
 
 
 
 
 
 
а – const,   
t
υ
υ
a
0



−
=
 
 
 
 
t
a



+
=
0
υ
υ
 
 
 
 
 
S - ? 
 
х - ? 
 
 
 
 
 
 
ІІІ. Өткен  сабақты  пысықтау  барысында   оқушылардың білімін,  
ой-өрісін, түсінігін топшалау 
     1. 
Оқушылардың    өткен  сабақты  игеру  сапасын  теориялық  тұрғыда  тексеруді  сұрақ- 
жауап әдісімен  жүзеге асыру:  
Сұрақтар 
 
Жауаптар 
1.Теңайнымалы    қозғалыс  деп  қандай 
қозғалысты айтады?  
Жылдамдығы  тең  уақыт  аралығында 
бірдей шамаға өзгеріп отыратын қозғалыс. 
2.Теңайнымалы 
қозғалыс 
 
кезінде 
жылдамдық  қалай өзгереді? 
Теңайнымалы қозғалыс  кезінде  тең уақыт 
аралығында  жылдамдығы  бірдей  шамаға 
артып немесе кеміп отырады.      
 
3. Үдеу  дегеніміз қандай  физикалық шама? 
 
Дененің қозғалыс жылдамдығының өзгеру 
шапшаңдығын  білдіретін  шама    үдеу  деп 
аталады. 
 
4.Үдеу  қандай  формуламен  өрнектеледі 
және оның өлшем бірлігі қандай?  
t
υ
υ
a
0



−
=
     
(м/с
2
) 
5.Үдемелі  қозғалыстың    баяулайтын  
қозғалыстан қандай айырмашылығы  бар?  
Үдемелі қозғалыс кезінде жылдамдық өсіп 
отырады, 
ал 
кемімелі 
қозғалыста 
жылдамдық кеміп отырады. 
 
 
 
   
                  
6. 
Үдеумен 
қозғалатын 
дененің 
жылдамдығы  нолге тең бола ала ма?  
Үдемелі  қозғалған  дененің  жылдамдығы 
нөлге тең болуы мүмкін емес.             
7.Үдеу нөлге тең болғанда, қозғалыс қандай  
сипат алады?  
Үдеу  нөлге  тең  болса,  ол  –  бірқалыпты 
қозғалыс. 
8. Дененің  бастапқы жылдамдығы дегеніміз 
не?  
Уақыт нөлге  тең  кезіндегі жылдамдық.   
9.  Дененің  кезкелген  уақыт  моментіндегі  
жылдамдығының 
уақытқа 
тәуелділігін 
сипаттайтын  теңдеу қалай өрнектеледі?  
 
t
a



+
=
0
υ
υ
 
10.Теңайнымалы 
 
қозғалыстың 
жылдамдығының х-осіндегі проекциясының 
уақытқа тәуелділігінің графигі ? 
 
 

38 
 
 
 
 
 
11. 
Теңайнымалы қозғалыстың 
жылдамдығы мен үдеуінің бағыттары  қалай 
бағытталады?  
11. Үдеу жылдамдықпен  бағыттас. 
 
 
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                     
     2. 
Үй тапсырмасын тексеру. 
     
Оқушылардың  деншілігі  үй  тапсырмасын  орындаудағы  қателіктері  мен  жетістіктерін 
өзбетінше 
меңгере 
отырып, 
білім 
сапасын 
көтеруге 
бағыт 
беру.                                                 
3-
жаттығу есептерінің  шығару жолдары.  
1. 
Берілгені: 
 
а  = 1,5 м\с
2
 
υ  = 54 км\сағ=15м\с 
υ
0
 = 0 
 
t= ? 
 
Шешуі: 
 
υ = υ
0
 + at 
→ 
= 
= 10 
с 
 
 
2. 
Берілгені: 
 
υ
0
 
= 36 км\сағ=10м\с 
υ  = 0 
t 
= 4 с 
 
а = ? 
 
Шешуі: 
 
υ = υ
0
 + at 
→ а = -   = 
 = -2,5 
м/с
2
 
 
3. 
Берілгені: 
 
υ
0
 
= 15 м\с 
υ  = 25 м\с 
а  = 1,6 м\с
2
 
 
t= ? 
 
Шешуі: 
 
υ = υ
0
 + at 
→ 
= 
= 6,25 
с 
 
 
4. 
Берілгені: 
 
υ
0
 
= 2 м/с 
а  = 0,8 м/с
2
 
t  = 4 с 
 
υ = ? 
 
Шешуі: 
 
υ = υ
0
 + at = 2
м/с +0,8 м/с
2
·4 с = 5,2 м/с 
 
     3. 
Теңайнымалы  қозғалыс  2261  ЦБР-дың  тапсырмаларының    орындалу    қортындысын     
тексеру.  
 
 

39 
 
IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру  
     1. 
Тірек  конспектіні  пайдаланып, 
түзусызықты
 
теңайнымалы  қозғалысты  сипаттайтын 
шамаларды  және  олардың  өзара  байланысын  көрсететін  теңдеулерді  қарастыру,  олардың 
қортылуына  мән  беру,  бірнеше  рет  қайталап,  оқып,  дәптерге  теңайнымалы  қозғалыстың 
заңдылықтарын сипаттайтын негізгі формулаларды жазу. 
ТК 4.1.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-  
Теңүдемелі  түзусызықты  қозғалыс –
 
дене кезкелген тең уақыт аралығында жылдамдығы 
бірдей шамаға өзгеретін қозғалыс. 
const
=
∆
υ
 
(бірдей t,  
лез
υ

 
бағыты сақталады). 
- 
Орынауыстыру  –  дененің    жүрілген    жолының  (орынауыструының)  сандық  мәні 
жылдамдықтың  уақытқа    тәуелділігін  сипаттайтын  V(t)  графигіндегі  фигураның  ауданына 
тең. 
                                                          
а, b (υ, υ
0
) – 
трапецияның табандары; 
                                                          h (t) – 
трапецияның биіктігі; 
                                                          S – 
трапецияның ауданы 
                 S                                       
графиктегі фигура – трапеция түрінде кескінделеді  
                                                          
(жүрген жол). 
 
 
Бірқалыпты үдемелі қозғалыс кезіндегі орынауыстыруды анықтаудың әртүрлі жағдайлары. 
Формуланы қорыту:                                                                    Формулалар:  
a)      
2
2
2
2
0
0
0
0
0
at
t
t
at
S
at
t
S
+
=
+
+
=
⇒




+
=
+
=
υ
υ
υ
υ
υ
υ
υ
                                                                  
 
 
 
б) 
a
a
a
a
S
a
t
at
t
S
2
2
2
2
0
2
2
0
0
0
0
2
0
υ
υ
υ
υ
υ
υ
υ
υ
υ
υ
−
=





 −
+





 −
=
⇒






−
=
+
=
                                                   
 
в) Дененің n-ші секундтағы орынауыстыруының модулі          
                                                                               
 
- 
Тең үдемелі қозғалыстың координатасының теңдеуі.                        
 
 
х
0
 – 
бастапқы координата,   S
x
– 
Х осіндегі орынауыстырудың проекциясы. 
                                               
 
  
 
 
h
b
a
S
2
+
=
 
2
at
t
υ
S
2
0
+
=
 
2
0
2
0
at
S
=
⇒
=
υ
 
a
2
S
2
0
2
υ
υ
−
=
a
S
2
0
2
0
υ
υ
=
⇒
=
 
x
S
x
x
+
=
0
 
2
2
0
0
t
a
t
x
x
x
x
+
+
=
υ
 
)
(
2
S
2
1
2
−
−
=
n
n
t
t
а
 

40 
 
Егер  бастапқы  коодината  нөлге  тең  болса    
2
2
0
t
a
t
x
x
x
+
=
υ
   
 
Ал бастапқы жылдамдық  нөлге  тең  болса  
2
2
0
t
a
x
x
x
+
=
 
 
 
     
Теңайнымалы    қозғалыстың    координатасының  
және    жолының    уақытқа    тәуелділігінің 
графиктеріндегі    жанаманың  көлбеулік  бұрышына  
қарап,  жылдамдықтың  уақыт  өтуімен  қалай  өзгеретіні 
туралы айтуға болады. 
Берілген графикте жылдамдық артады. 
                  
S.м   
 
 
 
 
                                               
t, с 
 
     2.   
№ 2262 ЦБР-дың теориясымен танысу, керекті  деректерге  назар  аудару. 
         
 
       3. 
№  2262  ЦБР  анимациясымен  танысып,  тәжірбиесін  пайдаланып,  автобус 
қозғалысының  ерекшелігін  анықтау  және  теңайнымалы  қозғалыс  кезіндегі  жылдамдықтың 
уақытқа тәуелділік теңдеуін жазу: 
 
t
a
x
x
x
+
=
0
υ
υ
   
 . 
 
 
 
     
Бастапқы  жылдамдықпен  үдеуді  өзгерте  отырып,  қозғалыстың  ұзақтығын  бақылау  және 
себебін түсіндіру. 
     
 
 
V. 
Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 
      1. 
Оқушылардың жаңа сабақты  меңгеру сапасын тексеру мақсатында 2261 ЦБР-дың өзін-
өзі тексеру сұрақтарына жауап беру. 

41 
 
         
 
     2.  
Жаңа  сабақтың  материалдарын  пайдаланып,  сабақтың  мақсатын  жүзеге  асыру,  яғни 
теңайнымалы  қозғалысты  сипаттайтын  негізгі  формулаларды  кестеге  түсіру.  Сабақтың 
мақсатын ашу кестесін толықтыру.  
 
Түзусызықты қозғалыс 
Бірқалыпты қозғалыс 
 
Теңайнымалы қозғалыс 
υ - const,   
t
S
υ


=
 
 
 
t
υ
S
⋅
=


   
t
υ
S
⋅
=
x
x
 
 
 
 
 
 
 
 
 
t
υ
x
x
S
x
x
x
0
x
0
±
=
+
=
 
 
 
а – const,   
t
υ
υ
a
0



−
=
 
 
t
a



+
=
0
υ
υ
 
 
 
2
at
t
υ
S
2
0
+
=
     
2
0
2
0
at
S
=
⇒
=
υ
  
a
2
S
2
0
2
υ
υ
−
=
        
)
(
2
S
2
1
2
−
−
=
n
n
t
t
а
 
 
x
S
x
x
+
=
0
               
  
2
2
0
0
t
a
t
x
x
x
x
+
+
=
υ
 
 
     3. 
Оқушылардың  жаңа сабақты   меңгеру  сапасын арттыру  үшін есеп шығару.  
     
Есеп.
 
Бірқалыпты үдемелі қозғалыс кезінде дене тыныштық күйінен бастағанда 5-ші секундта 90 
см жүреді. 7 - ші секундтағы дененің жүрген жолы. (1,3 м) 
      
Шешуі:    
)
(
2
S
2
1
2
−
−
=
n
n
t
t
а
    
→  
)
4
5
(
2
S
2
2
5
−
= а
 
→  а = 0,2м/с
2  
;  
          
)
6
7
(
2
S
2
2
7
−
= а
                      
→    S
7
 
= 1,3 м  
 
 
 
 
 
 

42 
 

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: