Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ұлттық ақпараттандыру орталығы» АҚ
жүктеу/скачать 9,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Импульстің сақталу заңы 2. № 2277, № 2278 ЦБР-лардың теориясымен танысу, керекті деректерге назар аудару. ⇒ − = − = = t m F t a m F а 1 2 1 2 υ υ υ υ Импульс түріндегі Ньютонның ІІ заңы 1 2 υ υ m m t F − = ⋅ P P P t F ∆ = − = ⋅ 1 2 дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең − ⋅ t F күш импульсі. − = 1 1 P m υ өзара әсерге де- йінгі дене импульсі. − = 2 2 P m υ әсерлескеннен кейінгі дене импульсі. − ∆P әсерлесу кезіндегі дене импульсінің өзгерісі. Тұйық жүйеде өзара әрекеттесетін денелер импульстарының векторлық қосындысы өзгермейді (сақталады). Бұл импульстің сақталу заңы деп аталады. ∑ = = n i i const P 1 n n P P P P P P ′ + + ′ + ′ = + + + ... ... 2 1 2 1 n n n n m m m m m m υ υ υ υ υ υ ′ + + ′ + ′ = + + + ... ... 2 2 1 1 2 2 1 1 Тұйық жүйе деп сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқылы ғана әрекеттесетін жүйені айтады. Заңның қолданылуы: а ) денеге әсер етуші тең әсерлі күш 0-ге тең; б ) кезкелген осьтегі проекциясы үшін сол осьтегі тең әсерлі күш проек циясы 0-ге тең. 72 3. № 2277, № 2278 ЦБР-лардың анимацияларын бақылап, керекті материалдарды дәптерге жазып алу. 73 V. Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 1. Оқушылардың жаңа сабақты меңгеру сапасын тексеру мақсатында № 2277, № 2278 ЦБР-лардың өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру. 74 2. Жаңа сабақтың материалдарын пайдаланып, сабақтың мақсатын жүзеге асыру, яғни дене импульсі, импульстің өзгерісі және импульстің сақталу заңын сипаттайтын негізгі формулаларды пайдаланып есептер шығару. Есеп. Дененің координатасы х = -6+ 3t - 0,25t 2 заңы бойынша, ал импульсі Р х = 12 -2t заңымен өзгереді. Дененің массасы және оған әсер ететін күш Шешуі: есептің шарты бойынша Р 0 = 12 кг·м/с, ал а = 0,5м/с 2 , υ 0 = 3 м/с, олай болса m = = 4 кг, және Ньютоның екінші заңы бойынша =- 2Н. Есеп. Денелердің импульстарының координата осьтеріне проекциялары мынадай: ОХ: р 1х =2 кг·м/с; р 2х =2,5 кг·м/с; р 3х =- 0,5 кг·м/с; ОУ: р 1у =- 1,5 кг·м/с; р 2у =3 кг·м/с; р 3у =1,5 кг·м/с. Жүйенің импульсы Шешуі: есептің шарты бойынша импульстің х-осіндегі проекциясы Р х = р 1х + р 2х + р 3х =4 кг·м/с, ал y - осіндегі проекциясы Р y = р 1у + р 2у + р 3у =3 кг·м/с. Жүйенің импульсы =5 кг·м/с. VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін қалыптастыру шаралары 1. № 2277, № 2278 ЦБР-лардың тест тапсырмаларың 1 және 2 нұсқа түрінде орындау. VII. Сабақты қорытындылау (бағалау) Сонымен өткенді қайталау, жаңа сабақты игеру және өткенді пысықтау барысындағы оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. Оқушыларды бағалау. Өткенді пысықтау Жаңа сабақты игеру Қорытынды баға Физикалық диктант Өзін-өзі тексеру сұрақтары Есеп Тест 75 VIII. Үй тапсырмасын беру - Физика – 9, §§19-20. Дайындық сұрақтарына жауап беру. - 17- жаттығу. 1-4 есептер. - № 2277, № 2278 ЦБР-лардың тапсырмалары. «ЭНЕРГИЯ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ № 2280 ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ Сабақтың басты мақсаты: Білімділік: - оқушылардың деншілігінің үй жұмысын орындауда жетістіктерін, кемшіліктерін ажыратып, тексеру барысында жіберген кемшіліктерін жоюды меңгеріп, білімділігін, қабілетін, дағдысын жетілдіруге бағыт беру, алған жетістіктерін жаңа сабақ материалдарын игеруге қолдана білу; - дененің механикалық күйін сипаттайтын шама энергия ұғымын ендіру, оның түрлерімен, оны сипаттайтын шамалармен және олардың формулаларымен танысу; - оқушылардың жаңа сабақ бойынша білімін тексеру үшін № 2280 ЦБР-дың өзін-өзі тексеру сұрақтарын және тест тапсырмаларын орындау. Дамытушылық: - өткен сабақтан алған білім-біліктерін пайдаланып жаңа сабақтың ең негізгі мәселелеріне назар аудару; - интерактивті моделдерді қолдану арқылы оқушылардың жаңа сабақты игерудегі қызығушылығын арттыру; - энергияның формуласын пайдаланып есептер шығаруға дағдылану; - энергияның әр түріне есеп шығаруда, дененің механикалық күйін сипаттайтын шамаларды анықтауда физика және математика пәндері арасындағы пән аралық байланысты қолдану. Тәрбиелік: - энергияның формуласын пайдаланып, есеп шығаруда, формула жазуда, есептің шартымен танысуда, ұқыптылыққа, жауапкершілікке мән беру, оқушылардан талап ету; - білім сапасын, дағдысын арттыруда оқушылардың белсенділігін арттыру. Сабақтың түрі: Жаңа білімді қалыптастыру, жалпылау, есептер шығару, тест тапсырмаларын орындау. Сабақты өткізуде қолданылатын әдіс-тәсілдер: тірек конспектілерді баяндау, № 2280 ЦБР-мен жұмыс істеу, қозғалысиағы және өзара әсерлескен денелердің энергиясын есептеуге жаттығу. Сабақтың көрнектілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, № 2280 ЦБР «Энергия», интерактивті тақта, проектор. Сабақтың құрылымы: І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. ІІ. Сабақтың мақсатын ашу. 2 мин. ІІІ. Өткен сабақты пысықтау барысында оқушылардың білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау. 8 мин. IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 12 мин. 76 V. Қарастырылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары. 9 мин. VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін қалыптастыру шаралары. 8 мин. VII. Сабақты қорытындылау (бағалау). 2 мин. VIII. Үй тапсырмасын беру. 3 мин. Сабақ барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі 1. Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 2. Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 3. Сынып бөлмесінің, оқушылардың сабақ өтуге дайындылығын бақылау. (жұмыс орны, сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 4. Оқушы назарын сабаққа аудару. ІІ. Сабақтың мақсатын ашу Дененің механикалық күйін сипаттайтын шама – энергиямен және энергияның өзгеруімен танысу. 7-ші сыныпта энергияның екі түрімен таныстық: потенциялық және кинетикалық. Энергияның біріншіден, күй параметрлеріне (масса, жылдамдық. координата) байланыстылғын, екіншіден атқарылатын жұмысқа байланыстылығын қарастыру. ІІІ. Өткен сабақты пысықтау барысында оқушылардың білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау 1. Өткен сабақ бойынша теориялық білімдерін тексеру. Сұрақ-жауап тәсілін қолдану. Сұрақтар Жауаптар 1. Зымыран қалай қозғалады? Зымыран реактивті қозғалыспен қозғалады. 2 Реактивті қозғалыс дегеніміз не? Дененің бір бөлігі одан қандайда бір жылдамдықпен бөлініп шыққан кездегі қозғалысы реактивті қозғалыс деп аталады. 3. Қандай мақсатпен зымырандар көпсатылы болып жасалады? Бірінші сатыдағы отын жанғанда ол бөлініп қалады.Массаның азаюы, 2және3сатыдығы отындыүнемдеуге, зымыранның жылдамдығын арттыруға себептеседі 4. Реактивті қозғалыс жылдамдығы қандай шамаларға байланысты? Реактивті қозғалыс жылдамдығы зымыранның және жанып кететін отынның массасына байланысты. 5. Ғарышты зерттеудегі қандай жетістіктерді білесіңдер? (Қысқаша баяндама дайындауға болады.) 1961 ж-дан бастап жыл сайын адамзат Ғарышқа сапар шегіп ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп, ғылыми жетістіктерге қол жеткізуде. 2. Үй тапсырмасын тексеру. Оқушылардың деншілігі үй тапсырмасын орындаудағы қателіктері мен жетістіктерін өзбетінше меңгере отырып, білім сапасын көтеруге бағыт беру. 18- жаттығу есептерінің шығару жолдары. 77 1) Берілгені: М = 250г = 0,250 кг Н = 150 м m = 50г = 0,05кг υ 1 = ? Шешуі: 1) Ракетаның Н биіктіктегі жылдамдығы: ; 2) Реактивтік қозғалыстағы ракетаның жылдамдығы: → → = =219м\с. 2) Берілгені: М = 10 т = 10 4 кг υ 0 = 9 км\с = 9 · 10 3 м\с m = 1450кг υ 1 = 3 км\с =3· 10 3 м\с υ = ? Шешуі: 1) Ғарыш кемесінің тежелу кезіндегі жылдамдығы: ; 2) Ғарыш кемесінің тежелуден кейінгі жылдамдығы: = 9км\с – =8,5 км\с. 3) Берілгені: М = 200г = 0,2кг m = 50г = 0,05кг υ 1 = 100 м\с υ 2 = ? Шешуі: Реактивтік қозғалыстағы ракетаның жылдамдығы: = = 33,3 м\с. 3. № 2279 ЦБР-дың тапсырмаларының орындалу қортындысын тексеру. IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру 1. Дененің механикалық күйін сипаттайтын шамалар арасындағы байланысты сипаттайтын физикалық формулаларды қарастыру. Дененің қозғалыс энергиясы мен денелердің өзара әсер энергиясының өзгерісінің физикалық мағанасын ашу. ТК-сін оқуды, бірнеше оқушы қайталап, негізгі формулалармен, маңызды мағлұматтарды дәптерге жазу. ТК 9.1. Энергия Энергия Дененің жұмыс істеу қабілетін сипаттайтын физикалық скаляр шама. Е [Дж] Механикада дененің механикалық күйін сипаттайтын шамалар дененің координаталары және жылдамдығы болады. Бұл шамалар үздіксіз өзгеріп отырады. Механикалық энергия дененің механикалық күйін сипаттайды. Дене жұмыс атқарғанда энергиясы өзгереді. − ∆ = − = Е Е Е А 1 2 (кинетикалық энергияның өзгерісі). Жұмыс энергия өзгерісіне тең Е А ∆ = − ∆ − = − = Е Е Е А 2 1 (потенциалдыэне ргияның өзгерісі). Кинетикалық энергия Дененің қозғалған кезіндегі энергиясы (дене қозғалысын Е к [ Дж] сипаттайды). Кинема – қозғалыс деген грек сөзінен шыққан. 78 Дененің массасы мен жылдамдығы квадратының көбейтіндісінің жартысына тең шаманы кинетикалық энергия деп атайды. Таңдап алынған санақ жүйесінде: 0 ≥ k E - егер дене қозғалмаса 0 , 0 = = к E υ , егер дене қозғалса, онда 0 > к Е кинетикалық энергия оң таңбалы болады. - санақ жүйесін сайлап алуға байланысты болғандықтан кинетикалық энергия салыстырмалы шама. Кинетикалық энергия туралы теория F күштің әсерінен дене S орынауыстыру жасайды және оның жылдамдығы − 1 υ ден − 2 υ ге дейін артады Потенциалдық энергия Денелердің немесе олардың бөлшектерінің өзара әсерлесуіне п Е [Дж] байланысты энергия. E p =mgh Ол денелердің өзара орналасуына немесе серпімді деформация шамасына тәуелді. Жер бетінен жоғары көтерілген дененің потенциалдық энергиясы– (Ауырлық күшінің жұмысы). F а ауырлық күшінің жұмысы теріс таңбамен алынған потенциалдық энергияның өзгерісіне тең. ( ) р р р р р Е Е Е Е Е А ∆ − = − − = − = 1 2 2 1 A = mgh 1 – mgh 2 Нольдік деңгейдің (h=0) сайланып алуына байланысты болғандықтан потенциалдық энергия салыстырмалы. Денеге түсірілген күштің жұмысы кинетикалық энергияның өзгерісіне тең к к к Е Е Е А ∆ = − = 1 2 2 2 2 1 2 2 υ υ т т А − = mgh Е р = дененің Жермен өзара әсерлесу энергиясы. 2 2 υ т Е к = 79 Серпімді деформацияланған дененің потенциалдық энергиясы. Е р деформацияға тәуелді: - деформация көп болса Е р ↑ - егер деформацияланбаса Е р =0 C ерпімділік күшінің жұмысы теріс таңбамен алынған потенциалдық энергияның өзгерісіне тең. 2. № 2280 ЦБР-дың теориясымен танысу, керекті деректерге назар аудару. 3. № 2280-дың ЦБР анимациясын бақылап, керекті материалдарды дәптерге жазып алу. дене (серіппе) деформацияланбаса Е р =0 дене (серіппе) деформацияланса Е р > 0 0 ≥ р Е 2 2 kx Е р = дене бөлшектерінің әрекеттесу энергия 2 2 2 2 2 1 kx kx А серп − = 80 V. Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 1. Оқушылардың жаңа сабақты меңгеру сапасын тексеру мақсатында № 2280 ЦБР-дың өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру. 2. Жаңа сабақтың материалдарын пайдаланып, сабақтың мақсатын жүзеге асыру, яғни механикалық теңайнымалы қозғалысты сипаттайтын негізгі формулаларды пайдаланып есептер шығару. Деңгейлік тапсырмалар. І деңгей. 1. Қандай биіктікте массасы 2 т жүктің потенциалдық энергиясы 10кДж- ға тең болады? (0,5 м) 2. Серіппенің қатаңдығы 2500 Н/м. Серіппе 10см-ге сығылса, оның энергиясының шамасы қандай болады? (12,5 Дж) 3. Массасы 1000 т, жылдамдығы 54 км/сағ пойыздың кинетикалық энергиясын есептеңдер. (112,5 МДж) ІІ деңгей. 1. Көлемі 4 дм 3 болат деталь 2м биіктікте орналасқан. Детальдің потенциалдық 81 энергиясы ( ) 3 / 7800 м кг б = ρ . ( 624 Дж) 2. Массасы 1 кг дене жердің бетінен 2 м биіктікте орналасқан. Осындай потенциалдық энергияға ие болу үшін массасы 0,5 кг денені қандай биіктікте орналастыру қажет болады? (4 м) 3. Егер доптың жерге қатысты потенциалдық энергиясы 60 Дж - ға тең болса, онда лақтыру кезінде оның көтерілген биіктігі. Доптың массасы 300 г. ( 20 м) ІІІ деңгей. 1. Массасы 1 кг дененің еркін түсуі кезінде құлау бастағаннан 5 с-тан кейін, ауырлық күшінің жасайтын жұмысы. (1,25 кДж) 2. Қатаңдығы 1000 Н/м болатын серіппе өзіне бекітілген денеге 400 H күшпен әсер етеді. Осы серіппенің потенциалдық энергиясы. (80 Дж) VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін қалыптастыру шаралары 1. № 2280 ЦБР–дың тест тапсырмаларың орындау. VII. Сабақты қорытындылау (бағалау) Сонымен өткенді қайталау, жаңа сабақты игеру және өткенді пысықтау барысындағы оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. Оқушыларды бағалау. Өткенді пысықтау Жаңа сабақты игеру Қорытынды баға теория есеп ЦОР-дың тапсырмалары Өзін-өзі тексеру сұрақтары Деңгейлік тапсырмалар Тест VIII. Үй тапсырмасын беру - Физика – 9, §22. Дайындық сұрақтарына жауап беру. - 19- жаттығу. 1-5 есептер. - № 2280 ЦБР-дың тапсырмалары. 82 «ЭНЕРГИЯНЫҢ САҚТАЛУ ЖӘНЕ БІР ТҮРДЕН ЕКІНШІ ТҮРГЕ АЙНАЛУ ЗАҢЫ» жүктеу/скачать 9,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|