ФИЗИКА  ПӘНІ БОЙЫНША 9-СЫНЫП ҮШІН ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНАТЫН

14 
 
ФИЗИКА  ПӘНІ БОЙЫНША 9-СЫНЫП ҮШІН ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНАТЫН 
САБАҚТАРДЫҢ ЖОСПАР-КОНСПЕКТІСІ 
 
 
«ҚОЗҒАЛЫС МАТЕРИЯНЫҢ АЖЫРАМАС БӨЛІГІ. МАТЕРИАЛДЫҚ НҮКТЕ. 
САНАҚ ЖҮЙЕСІ. ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫЛЫҒЫ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ 
№ 2259 ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
                                                             
Сабақтың басты мақсаты: 
     
Білімділік:  
– 
оқушылардың  физикалық  ілім,  физикалық  құбылыстар,  терминдер,  физикалық  шамалар, 
формулалар мен заңдар туралы өткен оқу жылдарында алған білімдерін еске түсіруге трек 
конспектілер мен тест тапсырмалары арқылы ықпал ету. Материя, оның түрлері, қасиеттері, 
қозғалыс, тыныштық туралы ұғымдарды № 2259 ЦБР-дың анимациясы арқылы тұжырымдау. 
      
Дамытушылық:   
– 
физикалық  құбылыстарды  бақылау  және  зерттеу.  Физикалық    шамалар,  оларды  өлшеу, 
өлшем бірліктері туралы білім деңгейінің, білім мазмұнының тұрақтылығын, оны игерудегі 
іскерлігін бақылау; 
– 
қоғалысты  сипаттайтын  шамалар,олардың  өлшем  бірліктері  туралы  оқушылардың  білім-
білігін  пысықтау,физикалық  формулалардың  мағынасын  түсініп,  түрлендіру  үшін  физика 
мен  математика  арасындағы  пәнаралық  байланысты  жүзеге  асыру.  Оқушылардың 
деншілігінің  тақырыпты  игеру  сапасын, дағдысын, қабілетін тексеру үшін  № 2259-ЦБР-
дың  өзін-өзі тексеру сұрақтары мен тест тапсырмаларын орындау. 
     
Тәрбиелік:  
– 
оқушының қойылған сұраққа жауап беру кезіндегі сауаттылығын, дәптерге, тақтаға жазып, 
график сызудағы ұқыптылығын, өтілген тақырыпты меңгерудегі жауапкершілігін талап ету. 
 
     
Сабақтың түрі: жаңа  сабақтың материалдарын игеру, қалыптастыру, жалпылау, баяндау, 
есеп шығару, тест сұрақтарына жауап беру,  есептер  шығару. 
     
Сабақты өткізуде қолданылатын әдіс-тәсілдер:  тірек конспектіні баяндау, № 2259 ЦБР 
-
мен жұмыс істеу, қозғалысты графиктік және аналитикалық әдіспен зерттеу. 
 
     Сабақтың көрнектілігі:  Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы 
№ 2259
  
ЦБР
 «
Қозғалыс
 – материяның басты қасиеті»,  
интерактивті тақта, проектор
. 
. 
     
Сабақтың құрылымы: 
     
І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. 
     
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу. 2 мин. 
     
ІІІ.  Жаңа    сабақты    меңгеру      барысында      оқушының  білімін,  ой-өрісін,  түсінігін 
топшалау. 12 мин. 
     IV. 
Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 10 мин. 
     V. 
Қарастырылып    отырған  оқу  материалын  бекіту  және  дағдыландыру  жұмыстары.  9 
мин. 
     VI. 
Оқушылардың  білімін  жан-жақты  меңгерудегі  қабілетін,  түсінігін  қалыптастыру 
шараларын талдау. 6 мин.  
     VII. 
Сабақты қорытындылау (бағалау).  2 мин. 
     VIII. 
Үй тапсырмасын беру. 3 мин.  
 
 
 
 

15 
 
Сабақ барысы 
І. Ұйымдастыру кезеңі  
     1. 
Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 
     2. 
Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 
     3. 
Сынып бөлмесінің, оқушылардың сабақ өтуге дайындылығын бақылау. (жұмыс орны, 
сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 
     4. 
Оқушы назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу  
     
Тірек    конспект      (ТК)  1.1.  –  пайдаланып,    қозғалысты  сипаттайтын      ұғымдарды 
оқушылардың  есіне  түсіріп,    дәптерге    қысқаша    Т.К.-ін    жазу.  Сабақтың  мақсаты  – 
механиканың  негізгі  мәселесі  дененің    кеңістіктегі  кезгелген  уақыттағы  орнын    анықтау  
екенін ашу. 
ТК 1.1. 
Механика   
 
– 
денелердің қозғалысын, оның заңдылығын, пайда болу  себебін 
және оның өзгерісін зерттейтін физиканың бөлімі.
  
Механикалық      
қозғалыс
 
– 
уақыт  өтуіне  қарай  кеңістікте,  басқа  денемен  салыстырғанда, 
дененің орнының өзгеруі. 
– 
материяның ажырамас бөлігі.
  
Механиканың 
негізгі мәселесі
 
–
дененің кеңістіктегі кез келген уақыт мезетіндегі орнын анықтау.
  
 
ІІІ. Жаңа сабақты меңгеруде оқушының білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау 
     
Алғы сөз. 
     
Физикалық  заңдылықтарды  меңгеру  үшін  оқушы  физикалық  терминдердің  мән-
мағынасын  дұрыс  түсініп,  бір-бірінен  ажырата  білу  керек.  Физиканы  оқыту  негізінен  үш 
принципке негізделген: 
–
 
ұқсастық; 
–
 
салыстырмалылық; 
–
 
симметриялық. 
     
Физика  –  табиғат  деген  сөзден  шыққан,  оның  басты  қасиеті-қозғалыс.  Қозғалыс  – 
салыстырмалылық принципке негізділген. 
     1. 
Оқушылардың  өткен    сыныптардағы    физика  пәнінен  алған  білімдерін  еске  түсіру 
арқылы,қозғалысты  зерттеуде  қолданылатын  ұғымды  қайталау  және  жаңа  түсініктермен 
толықтыру. 
               
 
     
Сурет бойынша сұраққа жауап беру. 

16 
 
     - 
Қандай денелер тыныштықта? 
     - 
Қандай денелердің қозғалуына болады? 
     - 
Денелердің орны туралы не айтуға болады (өзгереді, өзгермейді)? 
     - 
Механикалық қозғалыс дегеніміз не? 
 
2. 
Физикалық  терминдер:  дене,  дененің  орны  (бастапқы,  соңғы),  тыныштық,  қозғалыс, 
материя, табиғат, физика, санақ  денесі  т.б 
 
3. 
Қозғалыстың түрлері. ТК-1.2. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     4. 
Оқушылар  қозғалысты  сипаттау  үшін  тірек  конспектісін  пайдаланып  кинематиканың 
негізгі ұғымдарын қайталайды. ТК 1.3. –  сін дәптерге  қысқаша  жазу. 
- 
Материялық  нүкте  –
 
қозғалыстың  қарастырылып  отырған  жағдайында  өлшемдері 
еленбейтіндей денені айтады. Мысалы: Бала – мектептен үйге дейін 1км немесе одан да көп 
қашықтықты  жүріп  өтсе,  материялық  нүкте  болып  есептеледі.  Бала  –  ертеңгілік  дене- 
шынықтыру жаттығуларын жасап жатқанда, материялық нүкте деуге болмайды. 
- 
Қозғалыстың салыстырмалылығы -
 
әр түрлі денеге қатысты, дене әр түрлі қозғалады 
(тыныштық  –  қозғалыстың  белгілі  бір  жағдайы).  Мысалы:  жүзгіш  қайық  үстіндегі 
бақылаушыға және жағадағы бақылаушыға қатысты, әр түрлі жылдамдықпен қозғалады. 
-  
Қозғалыс траекториясы –
 
дене бойымен қозғалатын сызық.                                                                                                         
 
S[м] ←  Жүрілген  жол – дене бойымен қозғалған   траекторияның ұзындығы.                                                                                                                                                   
S

[м]
 
←
  
Орынауыстыру – қозғалыс траекториясының бастапқы                            
және соңғы нүктелерін қосатын бағытталған кесінді (сурет).                                         В 
                                                                                                                               
А           S

          
 
Өзінің   сандық  мәнімен қоса кеңістіктегі бағытымен де сипатталатын шамалар векторлық 
шамалар деп аталады. Орынауыстыру векторлық шама.     Мысалы:  дененің бастапқы және 
соңғы  орындарының      координаталары    белгілі  болса,  орынауыстыру  модулін  табуға 
мүмкіндік болады.  
        
     
Дене  координаталары  х
0
,  y
0
 
болатын  М
0
 
нүктеден 
координаталары  М  (х,у)  нүктеге    орынауыстырды 
делік.  S
х
, S
у 
[м]  ←  Орынауыстырудың  Х,  У 
осьтеріндегі  проекциялары.  Дененің    бастапқы 
орнының  координаталарын  x
0
 
және  y
0
 
деп,  ал  келесі 
орнының  координаталарын    –   x      және    y      деп 
белгілейміз.  Суреттен  x=x
0
+S
x
,  y=y
0
+S
y.         
Осыдан   
S
x =
 x- x
0
,
 
S
y
=y-y
0
.
   
                                                                                 
 

17 
 
     
Сонымен, векторлық шамалардың проекцияларын анықтау үшін санақ жүйесін сайлап алу 
керек. Олай болса, орынауыстыру  модулін      
    
оның проекциялары арқылы 
анықталады. 
    - 
Санақ  жүйесі  –  санақ  денесімен  байланысқан  координаталар  жүйесі  және  уақыт 
өлшейтін прибор.  
     
Координаталар жүйесі: 
   
                                         
0                   А            х            (соқпақ жол, трасса, т.б.)  
 
Координата   х[м]                                  
 
х
0 
– 
бастапқы координата                                            
 
 
 
     
Қозғалыстағы  денелердің  кездесу    орнында    x
1
=x
2
 
яғни  олардың  координаталары  өзара 
тең.  Осы  теңдікті  пайдаланып,  денелердің  кездесу  уақытын  және  кездесу  координатасын 
анықтауға болады.    
     
Қозғалысты сипаттайтын  негізгі физикалық шамалардың бірі – жылдамдық.  
Жылдамдық 
Лездік жылдамдық 
Орташа жылдамдық 
бірлік  уақыт  ішіндегі 
дененің 
орынауысты-
руының  мәнін  көрсе-
тетін векторлық шама  
t
S

 =
υ
[м/с]. 
 
Жиі    кездесетін    жыл--
дамдықтың 
өлшем 
бірлігі  –  км/сағ.  1  м/с  = 
3,6 км/сағ. 
 
траекторияның  берілген 
нүктесіндегі, 
берілген 
уақыт 
мезетіндегі 
дененің 
жылдамдығы 
t
S
лез
∆
∆
=


υ
   
[м/с], вектор.     
барлық  жүрген  жолдың 
барлық 
уақытқа 
қатынасымен 
өлше-нетін 
физикалық 
шама  
n
n
орт
t
t
t
S
S
S
+
+
+
+
+
+
=
...
...
2
1
2
1
υ
    
[м/с], скаляр.  
 
 ,
   S
1 
= S
2 
 
 ,   t
1 
= t
2
 
      
Материяның  ажырамас  қасиеті  −  қозғалысты  зерттеу  үшін  санақ  денесі,  санақ  жүйесі, 
материялық  нүкте,  қозғалыс  траекториясы,  жүрген  жол,  орынауыстыру  ұғымдарын  оқушы 
толық түсініп ажырата білумен қатар оны математикалық теңдеулер арқылы сипатау керек.  
 
     5. 
Механикалық негізгі есебін шешу үшін қозғалысты сипаттайтын негізгі шамалар ендіру 
(белгілену  таңбасы,  өлшем  бірлігі,  шамасы),    осы  орайда  кестені  толықтыру      үшін  
оқушыларға  ТК  1.3.–дегі  қозғалысты    сипаттайтын    ұғымдар  мен  формулаларды  
пайдалануға  бағыт  беру: 
 
 
 
 
Таңбасы 
Аты 
Өлшем бірлігі 
Формуласы 
t
υ
x
x
S
x
x
x
0
x
0
±
=
+
=
 

18 
 
х 
х
0 
S 
 
S
х
  
S
y
 
 
υ 
 
υ
x 
 
t 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру 
 
1.  
№ 
2259  
ЦБР-дың теориясымен танысу, керекті  деректерге  назар  аудару.  
              
 
 
      2. 
№ 
2259 
ЦБР-дың  анимациясын  бақылап,    ұшақтың  қозғалыс  траекториясын,  
орынауыстыруын және жүрген жолын анықтау.  
            
 
 

19 
 
     3. 
Оқушылардың жаңа сабақты  меңгеру сапасын тексеру мақсатында  
№ 
2259 
ЦБР-дың 
өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру.  
                
 
     
V. 
Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 
     1. 
Жаңа  сабақтың  материалдарын  игерудегі  оқушының  білім-білігін  қалыптастыру 
мақсатында есеп шығау. Есептің  қысқаша  берілгенін  және  шешуін  дәптерге жазып  алу  
керек. 
     
Есеп.
 
Бала  үйден  шығады  және  түзу  көшелердің  бойымен    алдымен 
2  квартал  шығысқа,  ал  содан  кейін  2  квартал  солтүстікке  қарай  жүреді. 
Егер кварталдың ұзындығы 150 м болса, онда жол және орын ауыстыру модулі 
(600 м, 424 м) 
 
: 
,
.  
 
          2. 2259 
ЦБР-дың тест сұрақтарына жауап беру.  
 
                                      
 
 
 
 
                                    
                             
 
 
                 
 

20 
 
VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін,  
түсінігін қалыптастыру шараларын талдау 
     
Механиканың  негізгі  мақсатын  жүзеге  асыру  үшін  координаталар  теңдеуін  қолданамыз.    
Есептің шартына қарай механиканың негізгі есебін шешудің екі жолы бар: 
–
 
Аналитикалық –берілген теңдеу арқылы шешу; 
– 
Графиктік тәсілмен шешу. 
 
     
Мысалы:  
     1.
 
Ох  өсінің  бойымен  екі  дене  қозғалады.    Олардың    координаталары  х
1
=63-
6t    және        
х
2
=  -
12+4t тендеулеріне сәйкес өзгереді. Уақыттың қандай мезетінде  бұл денелер кездеседі?   
Кездесу нүктесінің координатасы. 
 (7,5 
с; 18 м)  
     
Есептің шешуі: есептің шарты бойынша х
1
= 
х
2
, яғни 63-6 t  = -12 + 4 t, сонымен 10 t = 75, 
кездесу уақыты t  = 7,5 с. Олай болса, денелердің кездесу нүктесінің координатасы х =18 м. 
     2.
 
Суретте  графиктері  көрсетілген  қозғалыстарды  сипатта.  Әрбір  қозғалыс  үшін  х(t) 
тәуелділігінің теңдеуін жазыңдар. 
 
 
 
 
 
    3. 
Теңдеулер 
Бастапқы 
координата х
0 
(м)
 
Жылдамдық  
υ(м\с) 
Уақыт t=5с 
Координата х(м)   Жүрген жол S(м) 
х=20+2t 
20 
2 
30 
10 
S=3t 
- 
3 
15 
15 
х=-10+3t 
-10 
3 
5 
15 
x=-5t 
0 
-5 
-25 
-25 
υ=4 
0 
4 
20 
20 
 
     
Қорыта келгенде механиканың негізгі есебін шешуде 
 
формуласын және x(t) 
графигін  пайдаланып  және  оларды  математика  теңдеулерімен  салыстырып,  дене 
координатасының  уақытқа  тура  пропорционал  және  сызықты  байланыста  болады  деген 
қорытынды жасаймыз.  
 
 
 
 
Қозғалыс 
реті 
х
0
(м) 
t (c) 
х (м) 
υ 
(м/с) 
х= х
0 
+ 
υ⋅t 
 
І 
 
ІІ 
 
ІІІ 
 
 
-20 
 
30 
 
0 
 
2 
 
2 
 
2 
 
-20 
 
0 
 
10 
 
0 
 
-15 
 
5 
 
-20 
 
х = 30 - 15t 
 
х = 5t 

21 
 
VII. Сабақты қорытындылау (бағалау) 
 
     
Сонымен  өткенді  қайталау,  жаңа  сабақты  игеру  және  өткенді  пысықтау  барысындағы 
оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. 
 
  
Оқушыларды бағалау.  
Өткенді 
қайталау 
Жаңа сабақты 
игеру 
Тест 
Пысықтау 
Қорытынды 
 
 
 
 
 
 
VIII. Үй тапсырмасын беру 
- 
Физика - 9,  §1. Дайындық сұрақтарына жауап беру.  
-  
А.П. Рымкевич «Физика есептерінің жинағы»,  №№ 25, 35,36. 
- 
№ 2259 ЦБР-дың тапсырмаларын орындау. 
- 
Физика - 7, §§ 22-27. Қайталау. 
-  
Математика 7-9, y=a + bx теңдеуі. 
 
     
Үйге берілген тапсырманы талдау. 
      
№  36.
 
Қайықтың  суға  қатысты  жылдамдығы  ағыстың  жылдамдығынан  n  есе      артық. 
Қайықтың ағысқа қарама-қарсы жүзуге кеткен уақыты ағыстың   бағытымен жүзгендегіден 
неше есе артық. Қайықтың ағыс бағытымен және   қарама-қарсы қозғалысы бірқалыпты.  
Берілгені:         Шешуі: 
υ
қ
=n
υ
ағ
              
Мұндағы  υ
қ
 – 
қайықтың  суға қатысты жылдамдығы, υ
ағ
- 
ағыс 
                          
жылдамдығы,  −
1
t
ағысқа қарама-қарсы қозғалуға кеткен уақыт, 
                          
−
2
t
ағыс бойымен қозғалуға кеткен уақыт.   
  
?
2
1
−
t
t
               
Қозғалыстар бірқалыпты болғандықтан S=υ
1
t
1
- 
екі пунктің ара 
қашықтығы,  υ
1 
- 
қайықтың  ағысқа  қарсы  қозғалғандағы  жағаға      қатысты  жылдамдығы                             
υ
1
 
=υ
қ
 – 
υ
ағ
 
= nυ
ағ
 - 
υ
ағ
= υ
ағ
(n-1);                   
S= υ
ағ
(n-1)t
1
  (1) 
     
Қайық  ағыс  бағытымен  қозғалғанда  бұл  аралық  S=υ
2
t
2
,  мұндағы  υ
2
-
қайықтың  ағыс 
бағытымен қозғалғандағы жағамен салыстырғандағы жылдамдығы,  яғни       
υ
2
  
= υ
қ
  –  
υ
ағ 
 
=  nυ
ағ 
 
+  υ
ағ
=  υ
ағ  
(n + 1);    S= υ
ағ
(n+1)t
2
    (2) 
Есептің  шарты  бойынша  жүрген  жолды  анықтаудың  қажеті  жоқ  олай  болса  (1),  (2) 
теңдеулерді пайдаланып (n-1)t
1
= υ
ағ
(n+1)t
2
   
осыдан                        
 
 
 
Сонымен өзен ағысына қарсы қозғалғанда, ағыс бойымен      бойымен қозғал- 
ғандағыдан артық уақыт қажет.   Жауабы:    
1
1
2
1
−
+
=
n
n
t
t
  
 
 
 
 
 
 
 
 
1
1
2
1
−
+
=
n
n
t
t
 

22 
 
«ВЕКТОРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРҒА АМАЛДАР ҚОЛДАНУ.  ВЕКТОРДЫҢ     
КООРДИНАТАЛАР ОСЬТЕРІНДЕГІ  ПРОЕКЦИЯЛАРЫ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ  
№ 2260 ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ
 
 
                                                       
Сабақтың басты мақсаты: 
 
     
Білімділік:  
- 
оқушылардың  физикалық  құбылыстар,  оларды  сипаттайтын  физикалық  шамалар  туралы 
білім-білігін пысықтау және жүйелеу;  
- 
векторлық шамалар және оларға амалдар қолдану жайлы математикадан алған оқушының 
білімін физикалық векторлық шамаларға қолдану; 
- 
оқушылардың жаңа сабақты меңгеру сапасын  № 2260 ЦБР-дың өзін-өзі тексеру сұрақтары 
мен тест тапсырмалары арқылы тексеру; 
- 
есеп шығару арқылы өтілген сабақтың материалдарын пысықтау. 
     
Дамытушылық:   
- 
физикалық    шамалар,  оларды  өлшеу,  өлшем  бірліктері  туралы  білім  деңгейінің,  білім 
мазмұнының тұрақтылығын, оны игерудегі іскерлігін бақылау; 
- 
интерактивті  моделдерді  қолдану  арқылы  физикалық    шамалардың  салыстырмалығын 
сипаттайтын құбылыстарды зертеуге оқушылардың қабілетін ұштау; 
-  
векторларға амалдар қолдануда физика және математика пәндер арасындағы байланысты 
жүзеге асыру. 
     
Тәрбиелік:  оқушының  қойылған  сұраққа  жауап  беру  кезіндегі  сауаттылығын,  дәптерге, 
тақтаға  жазып,  график  сызудағы  ұқыптылығын,  өтілген  тақырыпты  меңгерудегі 
жауапкершілігін талап ету. 
 
     
Сабақтың  түрі:  жаңа  білімді  қалыптастыру,  жалпылау,  баяндау,  есеп  шығару,  тест 
сұрақтарына жауап беру. 
     
Сабақты  өткізуде  қолданылатын  әдіс-тәсілдер:  тірек  конспектіні  баяндау,  есептер 
шығару № 2260 ЦБР-мен жұмыс істеу. 
     
Сабақтың көрнектілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы № 
2260 
ЦБР  «
Векторлар және оларға амалдар қолдану», 
интерактивті тақта, проектор. 
 
 
     
Сабақтың құрылымы: 
     
І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. 
     
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу. 2 мин. 
     
ІІІ.  Өткен    сабақты    меңгерудегі      оқушының  білімін,  ой-өрісін,  түсінігін  топшалау.  12 
мин. 
     IV. 
Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 10 мин. 
     V. 
Қарастырылып    отырған  оқу  материалын  бекіту  және  дағдыландыру  жұмыстары.  7 
мин. 
     VI. 
Оқушылардың  білімін  жан-жақты  меңгерудегі  қабілетін,  түсінігін  қалыптастыру 
шаралары. 8 мин.  
    VII. 
Сабақты қорытындылау (бағалау).  2 мин. 
    VIII. 
Үй тапсырмасын беру. 3 мин.  
 

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: