Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ұлттық ақпараттандыру орталығы» АҚ

62 
 
1. 
Берілгені:  
T =365,26 тәуілік = 
=8766,24 сағ= 
=525 
974,4 мин= 
=31 558 
464 с ≈ 3,2·10
7
 
с 
 
ν = ? 
 
Шешуі:  
Жердің  Күнді  айнала  қозғалысының  жиілігі     
,           
 = 3,1·10
-7
 
Гц. 
 
 
2. 
Берілгені:  
T
сағ 
= 1 сағ 
T
Жер
  
= 24 сағ 
 
= ?   
 
 
Шешуі:  
Сағат  тілімен  Жердің  өз  осьтерінен  айналуының 
бұрыштық  жылдамдықтары:    ω
сағ 
= 
 
,      ω
Жер 
= 
  ,   
φ
сағ
=φ
Жер   
болғандықтан  бұл  екі  дененің  бұрыштық 
жылдамдықтары  олардың  айналу  периодына  кері 
пропорционал. Демек   ω
сағ  
= 24ω
Жер
.  
 
3. 
Берілгені:  
T
сек 
= 60 с 
T
мин
  
= 3600 с 
 
= ?   
 
Шешуі:  
2-
ші  есептің  шешуі  бойынша  талдау  жүргізуге  арқылы 
шығатын қорытынды: ω
сек 
= 60ω
мин
 
 
4. 
Берілгені:  
R= 50 м 
t  = 10 с 
ω = 1,57 рад 
 
υ  = ?  S = ? 
 
Шешуі:  
1)
 
Дененің бұрыштық жылдамдығы: 
 ; 
2)
 
Дененің  сызықтық  жылдамдығы: 
, 
7,85 м\с; 
3)
 
Дененің  берілген  уақыт  ішіндегі  жүрген  жолы:  S=υ·t, 
S=7,85 м\с · 10 с = 78,5 м. 
 
5. 
Берілгені:  
 
T =10с 
 
 
ω = ?     φ  = ? 
 
Шешуі:  
Дененің бұрыштық жылдамдығы: 
 
,   φ = 2π 
= 0,628 рад\с, φ = 2π = 6,28 рад. 
 
 
6. 
Берілгені:  
 
R=10см=0,1м 
 
t  = 0,2 
с 
 
υ  = ? 
 
Шешуі:  
Қайрақ тастың ең шеткі нүктелері қайрақ тас бір айналғанда 
ол  сызатын  шеңбер  ұзындығына  тең  жол  жүреді  υ=2πR. 
Онда шеткі нүктелер жылдадығы: 
                              
=
= 3,14м\с. 
 
7. 
Берілгені:  
 
Шешуі:  

63 
 
R=30см=0,3м 
T  = 1 с 
N=10 
 
υ  = ? 
Автомобиль дөңгелегінің айналу периоды: 
 
 
→ 
 
ал жылдамдығы υ=2πRν=2 · 3,14 · 0,3м · 10Гц = 18,84 м/с. 
 
     3.  
№ 2264,  № 2265 ЦБР-лардың тапсырмаларының  орындалу  қортындысын     тексеру.  
 
IV. 
Жаңа сабақтың материалдарын игеру 
     1. 
Қисықсызықты  қозғалысты    сипаттайтын  шамалардың  сан  мәнімен  қатар  бағыты  да  
маңызы зор. Есеп шығару барысында физикалық шамалардың формуласымен қатар олардың 
арасындағы өзара байланысты білу өте қажет.  
 
Қисық сызықты қозғалысты сипаттайтын шамалар туралы мағлұматтар 
(Шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалыс)  
Физикалық 
шаманың аты 
 
Өлшем 
бірлігі 
Бағыты 
Формулалар 
Шамалар 
арасындағы 
байланыс 
Сызықтық 
жылдамдық 
м/с 
υ – const, бағыты 
жанаманың  бойымен 
өзгереді
 
T
R
π
υ
2
=
 
 
πRν 
Айналу 
периоды 
 
с 
 
N
t
T
=
 
ν
1
=
T
     
υ
π
R
T
2
=
 
 
Бұрыштық 
жылдадық
 
Рад/с 
 
 
t
ω
ϕ
=
    
πν
π
ω
2
2
=
=
T
 
 
 
Центрге 
тартқыш үдеу
 
 
м/с
2 
Шеңбердің центріне 
қарай бағытталады 
R
a
2
ц
υ
=
  
 
R 
Айналу 
жиілігі
 
Гц 
 
t
N
=
ν
      
T
1
=
ν
    
 
 
      
Оқушылар  кестені  дәптерге  сызып,  физикалық    шамалар    арасындағы  байланысты    есеп 
шығару барысында қолдануға    дағдылану.  
 
     2. 
№ 2266, № 2267  ЦБР-лардың теориясымен танысу, керекті  деректерге  назар  аудару. 

64 
 
          
 
 
          
 
 
      3. 
№  2266,  №  2267  ЦБР-лардың  анимацияларын  бақылап,  керекті  материалдарды 
дәптерге жазып алу.  
          
 
 

65 
 
            
 
 
V. 
Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары            
      1. 
Оқушылардың жаңа сабақты  меңгеру сапасын тексеру мақсатында  № 2266, № 2267  
ЦБР-лардың өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру.  
              
 
 
              
 

66 
 
 
     2. 
Оқушылардың  деншілігі  қисықсызықты  қозғалысты  сипаттайтын  формулаларды  еске 
сақтап,  олардың өзара байланысын есеп шығаруда қолдануға, дағдылану. 
2 вариантық физикалық диктант. 
Тақырыбы: Қисықсызықты қозғалыс. 
 
1 нұсқа 
 
1.  Дененің  бірлік  уақытта  жасаған 
айналым саны. 
Жиілік. 
 
2.  Дененің  шеңбер  бойымен 
қозғалыс шарттары қандай? 
Үдеудің бағыты жылдамдыққа 
перпендикуляр, жылдамдықтың 
мәні өзгермейді. 
 
3. Бұрыштық  жылдамдықтың  
өлшем бірлігі. 
Рад/с. 
 
4. 
Дене 
шеңбер 
бойымен 
бірқалыпты  қозғалып  бара  жатыр. 
Оның  центрге  тартқыш  үдеуі  
жылдамдығы  2  есе  кішірейсе,  ал 
шеңбер радиусы 4 есе ұлғайса қалай 
өзгереді? 
16 есе кемиді. 
5.  Егер  дененің  5  с-тағы  бұрылу 
бұрышы  3,14  рад-ға  тең  болса, 
бұрыштық жылдамдығы қандай? 
0,628 рад/с.  
6.  Біліктің  айналу  жиілігі  50  с
-1
. 
Айналу периодын тап. 
0,02 с.  
7.  Дененің  айналу  периоды  10  с. 
Оның  бұрыштық  жылдамдығын 
тап.  
0,628 рад/с.  
8. 
Карусельді 
станоктың 
платформасының айналу периоды 4 
с. Айналу осінен 2 м қашықтықтағы 
платформаның  шеткі  нүктелерінің 
жылдамдығын тап. 
3,
14 м/с. 
9. 60° бұрышты радианмен өрнекте. 
π/3 
2 нұсқа 
 
1.  Шеңбер  бойымен  бірқалыпты  қозғалып 
бара жатқан дененің үдеуі: 
Центрге тарқыш a=υ
2
/R. 
 
2. Дененің толық бір айналым жасау уақыты. 
Период. 
 
 
 
 
3.  Бұрыштық  орын  ауыстырудың  өлшем 
бірлігі. 
Радиан. 
 
4. Автокөлік радиусы 100 м шеңбер бойымен 
15 
м/с 
жылдамдықпен 
қозғалуда. 
Автокөліктің центрге тарқыш үдеуін тап. 
2,25 м/с
2
. 
 
5.  Дененің  бұрыштық  жылдамдығы  62,8 
рад/с. Оның айналу периодын тап.  
T=0,1 с. 
6.  Дене  радиусы  50  м  шеңбер  доғасымен 
қозғалуда. 
Егер 
дененің 
бұрыштық 
жылдамдығы  3,14  рад/с-қа  тең  болса, 
сызықтық жылдамдығын тап. 
157 м/с. 
7.  Дене  радиусы  50  м  шеңбер  доғасымен 
қозғалуда. 
Егер 
дененің 
бұрыштық 
жылдамдығы 3,14 рад/с-қа тең болса, үдеуін 
тап. 
500 м/с
2
. 
8.  Жел  қозғалтқышы  дөңгелегінің  айналу 
жиілігі 30 Гц. Периодын есепте.  
0,03 с. 
 
9. 90° бұрышты радианмен өрнекте. 
π/2 
 
 
 
 

67 
 
VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін 
 
қалыптастыру шаралары 
             1.  
№  2266,  №  2267    ЦБР-лардың  тест  тапсырмаларын  1  және  2  нұсқа  түрінде 
орындау.  
 
             
 
 
               
                                                   
VII. Сабақты қорытындылау (бағалау) 
     
Сонымен  өткенді  қайталау,  жаңа  сабақты  игеру  және  өткенді  пысықтау  барысындағы 
оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. 
     
Оқушыларды бағалау.  
 
Өткенді пысықтау 
 
 
Жаңа сабақты игеру 
 
 
     
Қорытынды 
баға 
теория  есеп 
ЦБР-дың 
тапсырмалары 
 
 
Өзін-өзі 
тексеру 
сұрақтары 
Физикалық 
диктант 
      
Тест 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VIII. Үй тапсырмасын беру 
    -  
Физика – 9, §9.  Дайындық сұрақтарына жауап беру.  
     -  7-
жаттығу.  1-5 есептер. 
   -  
№ 2266, № 2267 ЦБР-лардың тапсырмалары   1 және 2 нұсқа түрінде. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

68 
 
«ДЕНЕ ИМПУЛЬСІ.  ИМПУЛЬСТІҢ САҚТАЛУ ЗАҢЫ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ 
№№ 2277, 2278  ЦБР-ЛАРДЫ  ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың басты мақсаты:  
     
Білімділік:  
- 
оқушылардың  деншілігінің  қозғалыс      заңдарын  меңгеру  барысында  меңгерген  білім-
білігін,  қабілетін,  дағдысын  жетілдіре  отырып,  алған  жетістіктерін  жаңа  сабақ 
материалдарын игеруге қолдана білу; 
 
 
 
 
 
 
 
                               
- 
барлық физикалық құбылыстарды түсіндіруде қолданылатын іргелі заңдардың бірі сақталу 
заңдары  туралы  ұғымдар  ендіру,  заңды  сипаттайтын  шамалармен  оқушыларды 
таныстырып,олардың формулаларын еске сақтауға ықпал ететін шаралар ұйымдастыру;         
 - 
физикалық  шамалар  арасындағы  байланысты  қарастырып,  оларды  есеп  шығаруда 
қолдануда физика мен математика арасындағы байланысты жүзеге асыру;    
 
                  
- 
№ 2277 және № 2278 ЦБР-лардың теориясымен танысып, жаңа сабақты меңгеруде керекті 
мағлұматтарға назар аудару;       
 
 
 
 
 
 
 
 
-  
оқушылардың жаңа сабақ бойынша  білімін тексеру үшін   №№ 2277, 2278 ЦБР-лардың 
өзін-өзі тексеру сұрақтарын және тест тапсырмаларын орындау. 
     
Дамытушылық:  
- 
өткен  сабақтан  алған  білім-біліктерін  пайдаланып  жаңа  сабақтың  ең  негізгі  мәселелеріне 
назар аудару; 
- 
интерактивті    моделдерді    қолдану    арқылы    оқушылардың      жаңа      сабақты  игерудегі 
қызығушылығын арттыру; 
-
дене импусін, күш импулсін формула бойыша есептеп уйрену, дене импулсінің өзгерісінің 
физикалық  мағнасына  мән беру;               
 
 
 
 
 
 
        
-  
импульс бойынша Ньютонның екінші заңын, импулстің сақталу  заңын игеру және  оны 
кинематикалық    шамаларды  анықтауда  қолдану    барысында  математика  мен  физика 
арасындағы байланысты жүзеге асыру; 
- 
серпімді және серпімсіз соқтығысу кезінгі импульс өгерісін анықтау. 
     
Тәрбиелік:  дене  импульсі,  күш  импульсін  импульстің  сақталу  заңын  кинематиканың 
негізгі  есебін  шешуде  қолданып  формула  жазуда,  есептеуде,  графикті  сызуда,  оқудағы 
сауаттылыққа,  жауапкершілікке мән беру, оқушылардан талап ету. 
 
     
Сабақтың  түрі:  жаңа  білімді  қалыптастыру,  жалпылау,  есептер  шығару,  тест 
тапсырмаларын  орындау. 
     
Сабақты өткізуде қолданылатын әдіс-тәсілдер:  тірек конспектілерді баяндау, № 2277, 
№ 2278 ЦБР-лармен  жұмыс істеу, дене импульсі және импульстің сақталу заңы тақырыбына 
есептер шығару. 
     Сабақтың көрнектілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, №   
2277 ЦБР «
Дене импульсі», №  2278 ЦБР «Импульстің сақталу заңы», .интерактивті тақта, 
проектор.
  
 
     
Сабақтың құрылымы: 
     
І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. 
     
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу.  2 мин. 
     
ІІІ.  Өткен    сабақты    пысықтау    барысында      оқушылардың  білімін,  ой-өрісін,  түсінігін 
топшалау. 6 мин. 
     IV. 
Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 12 мин. 
     V. 
Қарастырылып  отырған   оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары. 11 
мин. 

69 
 
     VI.
Оқушылардың  білімін  жан-жақты  меңгерудегі  қабілетін,  түсінігін  қалыптастыру 
шаралары. 8 мин.  
     VII. 
Сабақты қорытындылау (бағалау).  2 мин. 
     VIII. 
Үй тапсырмасын беру. 3 мин.  
 
Сабақ барысы 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі  
     1. 
Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 
     2. 
Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 
     3. 
Сынып бөлмесінің, оқушылардың сабақ өтуге дайындылығын бақылау. (жұмыс орны, 
сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 
     4. 
Оқушы назарын сабаққа аудару. 
 
                                                             
ІІ. Сабақтың мақсатын ашу  
     
Барлық физикалық құбылыстарға қолдануға болатын физиканың  іргелі заңдарының бірі 
-
сақталу  заңдары.   Сақталу  заңдарын    сипаттайтын  физикалық  шамалар  дене  импульсі, 
күш ипульсі, импульстің өзгерісі  және энергия.  Дене ипульсінің өзгерісі мен күш импульсі 
арасындағы байланыстан импульс бойынша Ньютоның екінші заңы қортыдып шығарылады. 
Сабақтың  мақсаты  –  дене  импульсі,  күш  импульсі  және  импульстің  сақталу  заңын 
пайдаланып, кинематикалық шамаларды анықтауға оқушыларды жаттықтыру. 
 
ІІІ. Өткен  сабақты  пысықтау  барысында   оқушылардың білімін, 
ой-өрісін, түсінігін топшалау 
     1. 
2 вариантық физикалық диктант.  
Тақырыбы: Динамиканың негізі.  
1 нұсқа 
1. Егер денеге басқа денелер әсер етпесе 
немесе  оның  әсері  теңгерілген  болса, 
онда оның қозғалысы қандай қозғалысқа 
жатады? 
                    
Түзусызықты 
және 
бірқалыпты. 
 
2.  Массалары  әр  түрлі  екі  бала  бір-бірін 
итеріп жібереді. Біреуінің массасы 50 кг, 
ал  екіншісінікі    55  кг.  Бірінші  бала 
екіншіні 80 Н күшпен итерді. Екінші бала 
бірінші баланы қандай күшпен итерді? 
                                                        
80 Н.  
 
3.  60  Н  күш  денеге  0,8  м/с
2
 
үдеу  береді. 
Бұл  дене  1,6  м/с
2
 
үдеумен  қозғалу  үшін 
қандай күшпен әсер ету керек. 
                                                             
120 Н. 
 
4.  Денеге  әсер  ететін  бірнеше  күштердің 
әсеріндей әсер ететін күш. 
                                                       
Теңәсерлі. 
 
2 нұсқа 
1.  Егер  денеге  басқа  денелер  әсер  етсе  және 
оның  әсері  уақыт  өте  келе  өзгермесе,  онда 
дене қандай қозғалыста болады? 
                                           
Тұрақты үдеумен. 
 
2. 
Массалары  4  кг  және  8  кг  екі  дене  бір-
бірімен  соқтығысты.  Әрекеттесу  күштерінің 
қатынасы қандай? 
                          
Әрекеттесу күштері бірдей. 
 
3.  Массасы  5  кг  денеге  түсірілген  бүкіл 
күштің  теңәсерлі  күші  10  Н.  Дененің  үдеуін 
тап.                                                       2 м/с
2
. 
 
4.  Ньютонның  заңдары  қандай  санақ 
жүйесінде орындалады? 
           
Тек қана инерциалды санақ жүйесінде. 
 
5. 
 
және    күштері дененің бір нүктесіне 
түсірілген. Олардың арасындағы бұрыш 90°. 
Теңәсерлі күштің модулі неге тең? 
  
 

70 
 
5. F
1
=2  H    және  F
2
=4  H  екі  күш  дененің 
бір  нүктесіне  түсірілген.  Векторлар 
арасындағы  бұрыш  0-ге  тең.  Теңәсерлі 
күшті анықта. 
6 Н. 
 
6. Массы 2 кг дене жерге тұрақты 9,8 м/с
2
 
үдеумен құлайды. Денеге әсер ететін күш 
неге тең? 
19
,6 Н. 
 
7.  Жердің  жазықтығынан  екі  жер 
радиусына тең арақашықтыққа алыстаған 
ғарыш  кемесінің  Жерге  тартылу  күші 
қалай өзгереді? 
9 есе кішірейеді. 
 
8.  Дененің  салмағы  нөлге  тең  болатын 
күйі қалай аталады? 
Салмақсыздық күйі. 
 
9.  Ұзындығы  1  м  серіппе  20  Н  күштің 
әсерінен  0,1  м-ге  ұзарды.  Серіппенің 
қатаңдығын тап. 
200 Н/м.  
 
6.  Лифт  вертикаль  жоғары  2  м/с
2
 
үдеумен 
қозғалуда.  Лифтегі  баланың  бұл  мезеттегі 
салмағын анықта. Баланың массасы 50 кг. 
600Н. 
 
7.  Жердің  диаметрі  2  есе  кішірейді,  ал 
массасы  тұрақты  болып  қалды  делік.  Онда 
Жерден  адамға  әсер  ететін  күш  қанша  есе 
өзгереді?                                     4 есе артады. 
 
8.  Тіректің  немесе  ілмектің  үдемелі 
қозғалысы  арқылы  дененің  салмағының 
арттырылуы.                            Асқын салмақ. 
 
9.  Қатаңдығы  40  Н/м  серіппенің  массасы   
200 г жүктің әсерінен қаншаға созылады? 
5 см. 
 
 
 
 
 
 
IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру 
     1. 
Дене импульсі, күш импульсі және импульстің сақталу заңын өрнектейтін физикалық 
шамалар  арасындағы  байланысты  қарастыру.    ТК-сін  оқу,  бірнеше  оқушы  қайталап,  оны 
дәптерге жазу.  
ТК 8.1. 
Импульс  
     
Қозғалыстағы  денені  оның  массасы  мен  жылдамдығына  байланысты  болатын  бір 
шамамен  сипаттау  керек.  Мұндай  физикалық  шама  дене  импульсі  (грек.impulsus-соққы 
дегенді білдіреді) немесе қозғалыс мөлшері деп аталады. 
   
 
 
 
   
 
 
 
        
Дене  импульсі  мен  күш  импульсі  арасындағы  байланысты  Ньютоның  екінші  заңы  арқылы 
өрнектейміз.  
 
 
                 
[Н·с] 
 
 
−
I

күш импульсі, 
 
−
F

күш, 
 
−
t
уақыт. 
F
I


↑↑  
 
Денеге белгілі 
уақыт арала-
ғындағы күш 
әсерінің өлшемі 
болып келетін 
векторлық физи-
калық шама. 
 
 
                  
[кг·м/с] 
 
 
−
Р

дене импульсі, 
 
−
т масса, 
 
−
υ
 жылдамдық. 
υ


↑↑
Р
 
 
Механикалық 
қозғалыстың 
өлшемі (қозға-
лыс мөлшері) 
болып келетін 
векторлық фи-
зикалық шама. 
t
F
I
⋅
=


 
 
υ


т
Р =
 

71 
 
−
n
m
m
m
,...
,
2
1
жүйедегі дене массалары,  
−
n
υ
υ
υ
,..
,
2
1
әсерлескенге дейінгі денелер жылдамдығы,   
−
′
′
′
n
υ
υ
υ



,..
,
2
1
әсерлескеннен дейінгі денелердің жылдамдығы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
      
Импульстің өзгерісі денелердің өзара әсерлесу жағдайына байланысты болады.  
а)  денелердің  өзара  әсерлесуі  серпімді 
болса,  импульс  өзгерісі  теріс  таңбамен 
алынған  екі  еселенген  дене  импульсіне 
тең, яғни         
. 
 
 
б)  денелердің  өзара  әсерлесуі  серпімсіз 
болса,  импульс  өзгерісі  теріс  таңбамен 
алынған    дене  импульсіне  тең, 
яғни
. 
 
 
 

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: