Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі м. Ж. Еркебаев, Қ. С. Құлажанов, Д. Б. Тəттібаева, А. Ы. Мəуленов

45
таустралин жатады, олар зығыр жəне ақ үрмебұршақ дəнінің, ма-
ниока жапырағы жəне түйнегінің компоненттері болып табылады, 
сондай ақ дəнекті жемістер жəне ащы бадам ядросында болатын 
амигдалин, құмай жүгері дəнінің құрамына кіретін дхурин жатады.
Ферменттер əсерінен гликозидтерден босап шығатын синиль 
қышқылы – ащы бадамға тəн иісі бар жеңіл ұшпа сұйықтық болып та-
былады. Аэробты ағзалардың тыныс алу тізбегінің соңғы звеносының 
ферменті – цитохромоксидазаның ингибиторы болғандықтан, 0,05 г 
мөлшерде адамның өлімге алып келетін улануын тудырады. Циа-
нидпен қатар оның ағзадағы биотрансформациясының басты өнімі 
– тиоцианатта уытты əсер көрсетуі мүмкін.
Адамдарды жаппай зақымдау үшін цианидтерді қолдану 
жағдайлары белгілі. Мысалы, Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде 
француз армиясы синиль қышқылын улағыш зат ретінде қолданған, 
гитлер концлагерлерінде цианқұмырсқа қышқылының улы эфирлері 
– газ циклондарын, Вьетнамда американ əскерлері тұрғылықты 
халыққа органикалық цианидтерді қолданған.
Цианидпен улану өрік, шабдалы, шие, қара өрік дəнектерінің 
ядроларын сонымен қатар күлгін қызыл түсті тұқымдастарының 
өсімдіктері жəне олардың тұнбалары, кассава, маниока түйнегін 
көп мөлшерде тағамға қолданғаннан туындайды. 1981 жылы 
Мозамбиктің солтүстік провинцияларының бірінде 1000-нан 
астам əйелдер жəне балалар спастикалық параперез эпидемиясына 
шалдыққан, ол осы аймақтағы негізгі тағам көзі болып табылатын 
жəне құрғақшылық нəтижесінде цианидтің (327 мг/кг) өте жоғары 
деңгейі жинақталған кассаваны қолдану нəтижесінде туындады. 
Ағзаға синиль қышқылының түсуі күніне 15,0-31,5 мг-ға жеткен, 
ал ересек адамдар үшін цианидтің өлімге алып келетін дозасы 50 
мг-ды құрайды. 
Цианогенді гликозидтің ең көп мөлшері амигдалин өрік жəне 
ащы бадам сүйегінде болады. 100 г ащы бадамда 0,25 г синиль 
қышқылы болатыны анықталған, яғни ересек адамды өлімге алып 
келетін беске жуық доза. Ащы бадамның 5-10 ядросында кішкентай 
бала үшін өлімге алып келетін доза болады. Өріктің тазартылған 
ащы ядроларының азғантай мөлшерін тұтыну (60-80 г шамасында) 
өлімге алып келетін улануды тудырады. Кондитер өндірісінде ащы 
бадамды қолдану əдісі шектелген.
Цианидпен уланудың клиникалық көрінісі: уланудың жеңіл 
жағдайларында бас ауруы жəне жүрек айну пайда болады, ал қиын 

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: