Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі министерство образования и науки республики казахстан


«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева



Pdf көрінісі
бет26/62
Дата06.03.2017
өлшемі5,71 Mb.
#8091
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   62

«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

172 

На  наш  взгляд,  полученное  мнения  позволяет  переосмыслить  цели  и  задачи, 



содержание  и  технологии  обучения  языкам,  учитывая  при  этом  уже  накопленный 

казахстанский  и  зарубежный  опыт.  Внедрения  полиязычной  системы  опирается  на 

следующие  рекомендации:  

1.  В  целях  эффективной  организации  полиязычного  образования  в  учебных 

заведениях  необходимы  усовершенствование  его  нормативной  базы,  то  есть  активное 

использование  рекомендаций  Концепции  развития  полиязычного  образования  в 

Республике Казахстан до 2015 года;   

2. Внедрение апробированного уникальный опыт полиязычия дальнего и ближнего 

зарубежья;   

3. Создание единого исследовательского института, центра, который занимался бы 

полилинвальным  обучением,   изучая   внедрение  полиязычия  в  других  странах, 

разрабатывая учебные планы, учебно-методические комплексы;   

4.  Введение  экспериментальной  площадки,  проведение  технологических  карт 

педагогического  мониторинга  полиязычного  образования  школьников,  студентов  и 

взрослого населения; 

5. Проведение мониторинга в экспериментальных классах и группах; 

6.  Разработка  инновационной  полилингвальной  методики  обучения  языкам 

этнических групп Казахстана. 

 

CПИCOК ИCПOЛЬЗOВAННOЙ  ЛИТЕPAТУPЫ 



 

1.

 



Назарбаев  Н.А.  Стратегия  трансформации  общества  и  возрождения  евразийской 

цивилизации. – М., 2000. – С.16-18. 

2.

 

Агентство  республики  Казахстан  по  статистике.  перепись  населения  республики 



Казахстан 2009 года. Краткие итоги. – Астана, 2010.  

3.

 



Назарбаев  Н.А.  Социальная  модернизация  Казахстана:  двадцать  шагов  к  обществу 

всеобщего  труда // Казахстанская  правда. — 2012. — № 218-219. — 10 июля. 

4.

 

Конюкова  Е.А.  Проблемы  организации  полиязычного  образования  в  Казахстане  // 



http://collegy.ucoz.ru/publ/77-1-0-8360 

5.

 



Государственная  программа  развития  и  функционирования  языков  в  республике 

Казахстан на 2011-2020 гг.  - Астана, 2011.  



 

 

ТЕХНИКАЛЫҚ  ТЕРМИНДЕРДІ  АУДАРУДЫҢ,   

ТЕРМИНЖАСАМНЫҢ  КЕЙБІР  МӘСЕЛЕЛЕРІ 

 

Омарбай М. – студент (г. Алматы, КазАТК) 

 

Психолингвистикада  аударма  оқылым,  тыңдалым,  сҿйлесім  жҽне  жазылыммен 

салыстыру бойынша бір жалпы ҥрдіске – тҥрлі тілдік қҧралдармен тура сол мазмҧнды ғана 

аударатын – жасалған жаңасымен бірге сҿйлеу ҽрекетінің тҥрлерін біріктіретін сҿйлеу ҽрекеті 

ретінде  тҥсіндіріледі.  Жҽне  де  кем  дегенде  екі  тілдің  сҿйлеу  ҽрекетін  игеру  сияқты 

қасиеттермен  жҽне  соған  сҽйкес  осы  тілдерде  ойлауды  қалыптастыру  мен  тҥсіндіру 

тҽсілдерімен сипатталады [1].  

Аударма  мҽселесінің  кҿп  қырлы,  кҿп  ҿлшемді  табиғатын  тану,  соған  сҽйкес  осы 

кҥрделі  феноменнің  ҽртҥрлі  аспектілерін  айқындайтын  аударманың  кҿптеген  мҽселелерін 

сипаттайды.  

  Аударма  саласында  термин  жасау  ісі  жҥйелілікті,  белгілі  бір  реттілікті  қажет  ететіндігі 

туралы  кҿп  айтылып  жҥр.  Тіл  ҥнемі  ҿзгерістерге  тҥсіп  тҧратын  жанды  қҧбылыс  екендігін 

ескерсек,  ҧлттық  терминология  саласы  да  ҥнемі  ҿзгеріс  ҥстінде  екендігіне  дау  жоқ. 


«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

173 

Халықтық  сҿз  байлығынан  ерекшелеу  қалыптасқан  термин  сҿздердің  жасалу  тарихы, 



принциптері  дегенде,  алдымен,  А.  Байтҧрсынҧлының  ҥлгі-ҿнегесіне  кҿңіл  қоямыз. 

Ҿйткені  қазақ  терминологиясының  ҿз  алдына  ғылым  саласы  болып  қалыптасуына Ахмет 

Байтҧрсыновтың  еңбегі  ҧшан-теңіз.  Ахмет Байтҧрсынҧлының ҧстанған негізгі принципі  – 

қазақ  тілінің  сҿз байлығын барынша сарқа  пайдалану. 

А.  Байтҧрсынҧлының  еңбектерінде  терминжасамның  лексико-  морфологиялық 

жҽне  морфологиялық-синтаксистік  принциптерін  сҿз  еткен.  Ол  ҧстанған  қағидада 

терминжасамда  кірме  сҿздерді  де  қазақ  тілінің  заңдылығына  қарай  «бҧзып  алған» 

тҥрлерін  де  қолдану  қажет  деген.  Бҧл  жҿнінде ғалым Р.Сыздықова былай дейді: «....бҧдан 

жҥз  жылдан  астам  бҧрын  қазақ  тіліне  еніп,  қолданыста  ҽбден  дағдыға  айналған  кірме 

сҿздерді  енді  қайтадан  қазақшалап,  жасанды  сҿздермен  білдіру  тіл  ҥшін  де,  ол  тілдің 

иелері  ҥшін  де  оңтайлы  емес,  ҿйткені  тіл  тіршілігінде  дағды  факторының  орны  ерекше, 

онымен  қай  тіл  болса  да  санаспай  отыра  алмайды,  себебі  тіл  -  қалың  жҧртшылықтың, 

бҥкіл  халықтың  қҧзырындағы  дҥние»  [2].    Қазіргі  қазақ  тілінің  даму  дҽрежесі  биіктеген 

сайын  ғылымның  сан-саласы  тарауларға  бҿлініп,  кҿпшілікке  танылу  мҥмкіндігі  артып, 

ҿмірдің  ҿзі  алға  қойып  отырған  кҿптеген  мҽселелерді  ойдағыдай  шешуге  қабілетті 

екендігін  кҿрсетуде.  Қазақ  тілінің  байырғы  сҿздерін  дҧрыс  қолдану,  ҽдеби  ҥлгілерін 

тҧрақтандыру,  тиімді  пайдалану  сҿз  мҽдениетінің  кҿкейтесті  мҽселелеріне  айналып  отыр. 

Сол  мҽселелердің  ішінде  маңыздылары  мен  ең  қажеттілерінің  бірі  –  терминологиялық 

жҽне  тҥсіндірме  сҿздіктердің  бҥгінгі  жағдайы.  Дҽлірек  айтсақ,  ҽр  тҥрлі  тҽсілдер  арқылы 

жасалған  кҿлік  саласында  кездесетін  терминдер  мен  ҧғымдардың  қазақша  баламасының 

дҽл  аударылып,  табылып,  анықтама  берілуі.  Ҿйткені,  кҿптеген  техникалық  терминдердің 

қазақша  баламасы  мҥлдем  жоқ  болғандықтан,  жаңадан  іздестіруге  тура  келеді,  яғни  жаңа 

сҿз жасауға  ҽкеліп  тірейді. 

Терминология  ҧлттық  тілдің  деңгейінде  дамып,  қалыптасады.  Терминдер 

ғылымның  тҥсіндіруші  қҧралы  ретінде  осы  ғылымның  ҿсу  заңдылықтарын,  дамуын 

қамтамасыз  етеді.  Біз,  ҽдетте,  терминалогиялық  лексиканы  талдағанда,  оларды  техника, 

ҿндіріс  пен  ғылымның  ҽр  саласынан  аламыз  да  білім,  тҽжірибе  алмастыру,  техникалық 

біліктілік  пен  технологиялық  тҽсілдерді  сақтап  қалудың  қажеттілігінен  туғанын  білеміз. 

Жалпы  айтқанда,  терминология  –  ғылыми  тіл  қҧрамында  ортаңғы  орын  алады.  Термин 

жасауда  ең  негізгі,  қажетті  нҽрсе  –  сҿз  жасау  форманттарының  семантикалық  бейімділігі. 

Егер  термин  жасауда  кейде  ҧлттық  тіліміздің  сҿзжасамында  кездеспе,  онда  басқа  сҿздік 

қордан  немесе  кҿзден  (бҧл  жерде  интернационалдық  сҿздік  қоры  айтылып  тҧр)  алынып, 

жасанды  тҥрде  жасалынады.  Ал  бҧндай  жағдай  ортақ  ҽдеби  тілімізге  қарама-қайшы, 

қалыпты  нормадан  ауытқу  деп  санамайды.  Термин  жасаудың  ең  қажетті  ҥш  шарты  бар. 

Олар: 

1.

 



Реттілік,  реттеу жасау 

2.

 



Тҧтастық  ортақ  қалыпқа,  ортақ  формаға  келтіру.  Ғылыми  тілмен  айтқанда, 

унификация (латын сҿзі  «unio»  - тҧтастық, бірлік  жҽне «facere»  - жасау, қҧрастыру). 

3.

 

Біртҧтас  типтік формаларды  бекіту 



Терминология  ілімінің  негізгі  қағидасы  –  термин  сҿздердің  логикалық  жҽне 

лингвистикалық  қарым  –  қатынастары  дҽл  сақталып,  дҧрыс  кҥйде  болуы.  Ал 

лингвистикалық  қалып  дегеніміз  не?  Ол  терминнің  дҧрыс  жасалып,  дҧрыс  қолданылуы. 

Бҧл  қарапайым  ғана  қағиданың  ҿзі  терминнің  жай  сҿздерден  айырмашылығын  айырып 

тҧр.  Кҿптеген  терминдердің  кҽсіби  нҧсқасы  тиісті  салалардағы  мамандардың  ауызекі 

сҿйлеу  барысында  қалыптасып,  бекітіледі.  Ал,  ол  кейіннен  барып  (радио,  теледидар  т.б.) 

тарапынан тҥзетіліп,  дҧрыс жазылуы мен дҧрыс айтылуы қадағаланады.  

Термин  жасалғанда,  ең  алдымен  мазмҧндылық,  логикалық  жҽне  лингвистикалық 

жағынан  тҧтастықта  болу  керек.  Ҧлттық  терминалогияның  қалыптасуы  ҥшін лексикалық-

семантикалық  қҧбылыстардың,  бҥкіл  арнайы  лексиканың,  полисемия,    синоним, 



«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

174 

антонимдердің  де  маңызы  зор.  Ҧлттық  ҽдеби  тіл  –  ҧлттық  терминологиямыздың 



қалыптасуының негізгі  кҿзі. 

Ҽсіресе,  дҽстҥрлі  ғылым  салалары,  техника,  шаруашылыққа  байланысты,  кҿлік 

саласына  қатысты  терминдер  жасалғанда  ана  тіліміздің  бай қоры барынан пайдаланылып 

жҧмсалды.  Терминдер  жасауда  тіпті  диалект  сҿздер  де  қолданылады.  Жай  сҿз  жасаудан 

гҿрі  терминдердің  жасалуы  қиынға  соғады,  ҿйткені  термин  жасалғанда  сҿзжасамның 

барлық тҽсілдері  қолданылады.  

Қай  халықтың  тілдік  қҧрылымын  алып  қарасақ  та  ҿзінің  бір  белгілі 

заңдылықтары,  ішкі  қайшылықтары,  ҧқсастықтары  жҽне  ҿзіне  тҽн  ерекшеліктері  болады. 

Сҿздің  қолдану  аясы  мен  атқаратын  қызметін,  беретін  мағынасын  қазіргі  кҥні  белгілі  бір 

жҥйеге  салып,  оған  ғылыми  талдау  жасау  тілдің  грамматикалық  формаларына  ҥңілуге, 

сҿйтіп  оның  сырын  ашуға  мҽжбҥр  етеді.  Профессор  А.Ысқақов  айтқандай:  «Тіл  –  тілдің 

ҿзара  бір-бірімен  байланысы  екі  жақты  болады.  Оның  бірі  –  тілдің  сҿздік,  екіншісі – тілдің 

грамматикалық  жақтары» [3].  

Кейде  сҿз  мағынасы  қызмет  ҽрекетінің  жетілуіне  қарай  уақыттқа  сҽйкес  ҿзгеруі  де 

мҥмкін.  Бір  зат  немесе  қҧрал,  басқа  бір  зат  немесе  қҧралмен  ығыстырылған  жағдайда 

соңғысы  қызмет  бірлігіне  қарай,  алғашқы  заттың  немесе  қҧралдың  атауымен  аталады. 

Мысалы  ағылшын  тілінде  қазіргіде  руль  деген  мағына  білдіретін  Rudder  деген  сҿз 

алғашында  ескек  деген  мағынаны  білдірген  екен.  Міне,  мҧндай  мысалдар  біздің  ҧлттық 

терминологиямызда  да  жиі  кездеседі.  Жаңа  сҿздің  пайда  болуының  кҿп  жолдары  бар. 

Кҿбіне-кҿп  термин  сҿздер  аналитикалық  тҽсіл  арқылы:  сҿздердің  бірігуі,  қосарлануы, 

тіркесуі  арқылы  жасалынып  отырады.  Морфологиялық  тҽсіл  –  сҿзге  тиісті  сҿз  тудырушы 

жҧрнақтардың  жалғануы  арқылы  жасалады.  Жҧрнақтар  сҿзден  жаңа  сҿз  тудыратын 

қосымша  болғандықтан,    лексика  –  грамматикалық  категория  қатарына  жатады.  Бҧл тҽсіл 

термин  жасауда  алғы  шепте.  Кҿптеген  жаңа  атаулар,  ҧғымдар,  терминдер  қазақ  тілінің 

ғылыми  жҥйесін  қалыптастырды.  Осындай  мҥмкіндіктерге  ҥлес  қосқан  жҧрнақтар  қазақ 

тіліндегі  –шы,  -ші  жҧрнағы.  Сҿз  тудырушы  қабілетін  ескере  отырып,  бҧл  жҧрнақтардың 

қызметін  екі  тҥрге бҿліп қарастырып келдік. 

1.

 



Есім  сҿздерден  жаңа  сҿз  жасауда  орыс  тілінен  енген  зат  есімдерге 

жалғанады:  сигналшы, бетоншы, забойшы, тракторшы  т.б. 

2.

 

Етістіктердің  аударылуы  арқылы  жаңа  сҿз  жасауға  қатысы:  тіркеуші, 



реттеуші,  кҿшіруші,  жҥргізуші  т.б. 

Термин  жасаудың  бір  жолы  –  сҿздердің  бірігуі.  Бҧл  дҽстҥрлі  тҽсіл  арқылы 

жасалған  термин  сҿздердің  қҧрамындағы  сҿздер  ҽрқайсысы  жеке  дара  тҧрып  толық 

мағынасы  бар,  дербес заттың немесе қҧбылыстың атауын беретін сҿздер. Сҿздердің бірігуі 

арқылы  жасалған  терминнің  қҧрамындағы  сҿздер  алғашқы  кездегі  мағынасынан 

айырылып,  ендігі  кезекте  бірігу  барысында  жаңа  мағынаға  ие  болады.  Сҿздердің  бірігуі 

арқылы  жасалған  терминдердің  алғашқы  сыңарлары  –  терминэлементтер. Дҽлірек айтсақ, 

бірінші  сыңарлары интернационалдық сҿздік қорынан алынған сҿздер. Мысалы: 

  Электрарба  –  электроқара,  электршығыр  –  электролебедка,  электржетек  – 

электропривод 

Немесе: 

  Авиамектеп  –  авиашкола,  авиабаза  –  авиабаза,  авиаманар  –  авиамаяк,авиазавод  – 

авиазавод. 

Бҧл 


мысалдарда 

терминэлементтер 

«электр», 

«авиа» 


сҿздері. 

«Авиа» 


термоэлементінің  қазақша  «ҽуе»  деген  баламасы  бар  екені  белгілі.  Алайда  термин 

жасаудың  шартына  жҥгінсек,  кҿп  жерде  «ҽуе»  дегеннен  гҿрі «авиа» деп алынын жасалған 

терминдердің сҽтті шыққанын  байқадық. Сол сияқты: 

Автобетонтасығыш 

– 

автобетоновоз, 



автобетон 

араластырғыш 

– 

автобетоносмеситель,  автокеруен  –  автоколонка,  автодҥкен  –  автолавка,  автоҽуеқой  – 



автолюбитель,  автошеберхана  –  автомастерская,  автомагистраль  –  автомагистраль  деген 

«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

175 

мысалдарда  «авто»  сҿзі  –  терминэлемент  қызметінде  жҧмсалып  тҧр.  Жоғарыдағы 



келтірілген  мысалдарда  біріккен  сҿздердің  екі  сыңарлары  да  зат  есімнен  жасалған.  Не?  – 

авто  +  не?  –  дҥкен  (зат  есім  +  зат  есім).  Бҧл  жағдай  кейде  Зат  есім + етістік тҥрінде келіп 

ҿзгеріп  тҧрады: 

Автожуу  –  автомойка,  автоқҧю  –  автозаправка,  кҥйанықтау  –  диагностирование, 

селағар  –  селедук,  жерастау  –  корыто  земляное,  дірілбалға  –  вибрамолот,  дірілелек  – 

вибросито,  жолбаған  –  надолб,  тҿменплан  –  низкоплан,  пневможетек  –  пневмопривод, 

радиоманар  –  радиомаяк,  іргетас  –  фундамент,  бағдаршам  –  светофор,  дҿңгелекқап  – 

покрышка,  кемежай  –  порт,  жҥксерік  –  проводника  груза,  сылақсорап  –  растворнасос, 

кҿпкілтек  – шниц, айыппҧл, айыптҿлем – штраф, шағылтас  – щебень    т.б. 

Бҧл  келтірілген  мысалдарда  сҿздер  ешбір  жалғау  жҧрнақсыз  біріккен  сҿздер. 

Мҧны  тіл  білімінде  синтаксистік  тҽсіл  арқылы  салаласа  біріккен  кҥрделі  сҿздер  деп 

атайды.  Ҿйткені,  ешбір  лингвистикалық  талдаусыз  –  ақ  қҧрамындағы  компоненттердің 

мазмҧнын  бірден  анықтауға  болады.  Атаушы  сҿзбен  етістікке  –  қыш,  -  ғыш,  -  гіш,  -  кіш 

жҧрнақтарының  жалғануы  арқылы  жасалған  туынды  зат  есімдердің  бірігуі  арқылы 

жасалған біріккен  сҿздер терминологияда ҿте жиі кездеседі. 

Автотежегіш  –  автотормоз,  бетонбҧзғыш  –  бетонолом,  автотоқтатқыш  –  автостоп, 

кҿшкінкескіш  –  лавинорез,  селағызғыш  –  селепуск,  мҧзжарғыш  –  ледокол,  мҧзкесшкіш  – 

ледорез,сеңжарғыш  –  льдодробилка,  майбҿлгіш  –  маслоотделитель,майқабылдағыш  – 

маслоприемник,  пневмотҥсіргіш  –  пневморазгрузчик,  жоластырғыш  –  путерразгонщик, 

жолтазартқыш  –  путеочиститель,  жолтҥзеткіш  –  путерметовщик,  кемекҿтергіш  – 

судоподъемник. т.б. 

Аналитикалық  тҽсілдердің  бірі  –  сҿздердің  қосарланып  кездесуі.  Сҿзді  қайталау, 

қосарлау  тҽсілі  -  ҿзінше  ерекшелігі  мол  қҧнарлы  жҥйе.  Яғни,  бҧл  жҥйе  бойынша  сҿзді 

қосарлаудан  белгілі  жаңа мағыналар туады. Мысалы: 

Ҥдеткіш-баяулатқыш  –  ускоритель-замедлитель,  шартты-  тыйымдылық  сигнал  – 

сигнал  условно-запрещающий,  шартты рҧқсаттық сигнал – сигнал условно-разрешающий, 

соққылы  тартымды  аспап  –  прибор  ударно-тяговой,  ҧшқыш  –  сынаушы  –  летчик  – 

испытатель,  ҧшқыш  –  ғарышкер  –  летчик  –  космонавт,  мотор  –  желдеткіш  –  мотор 

вентилятор,  мотор  –  доңғалақ  –  мотор  –  колесо,  жинамалы  –  тартпалы  вагондар – вагон 

сборно  –  раздаточный  ,  темір  жол  станциясының  техникалық-  жарлық  актісі  –  технико-

распорядительный акт железно дорожной станции, темір жол станциясының санитарлық-

дезинфекциялау  станциясы, 

Бҧл  келтірілген  мысалдардағы  қос  сҿздердің  қҧрамындағы  компоненттерінің  ҿзді-

ҿздіне  лайықты  дербес  мағыналары  қарама-қарсы  (антонимдес)  мысалы:  ҥдеткіш  – 

баяулатқыш,  бір-бірімен  мҽндес  (синонимдес),  тҧлғалас  (коррелятивтес)  мысалы:  ҧшқыш-

сынаушы  (3.е),  техникалық  – жарлық (с.е.) сыңарлардан қҧралған. 

Термин жасауда  ең негізгі  жиі  қолданатын тҽсілдердің  бірі  – сҿздердің  тіркесуі. 

1.

 



Темір  жолдың пайдалы ҧзындығы – полезная длина железнодорожной пути 

2.

 



Екі  станция аралығын толық жабу – полное закрытие перегона 

3.

 



Темір  жолдың жолаушы  айналымы – пассажир-оборот железной дороги 

4.

 



Вагондарды тармақтай бірыңғай белгілеу  – единая сетевая разметка вагонов 

5.

 



Жылдамдық ҿлшегіш  лентасы – ленты скоростомера 

6.

 



Темір  жол  бойындағы  линиялық  бҿлімдер  –  линейное  железнодорожного 

подразделение 

7.

 

Жол аралықтарының ортасы – ось межпутья   



8.

 

Поезды нысаналап тежеу – прицельное торможение поезда 



9.

 

Жарылғыштар  арқылы  берілетін  шҧғыл  тоқтату  сигналы  –  сигнал  немедленной 



остановки, подаваемый петардами 

10.


 

 Жолаушы  поезын жабдықтау – экипировка пассажирского поезда 

11.

 

 Қосжетек кҥш  – двойная тяга 



«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

176 

12.


 

 Ықтас жҥріс  – движение пошеретное 

13.

 

 Теңіз  кемежайы – порт морской 



14.

 

 Қабыспа шҿміш  – ковш сомкнутый 



15.

 

 Қайырма маңдайшасы – козырек  отвала 



16.

 

 Қалақты доңғалақтар  – колеса лапастные 



17.

 

 Қалыпты жолтабан – колея нормальная  



18.

 

 Сандық код – код числовой 



19.

 

 Қҧю шҿміші  – ковш  заливочный 



20.

 

 Қол жҥгі  – кладь ручная 



Кҿлік  саласында  кездесетін  терминдердің  аударылу,  жасалу  жолдарын  талдай 

отырып  байқағанымыз,  термин  жасауда  қай  тҽсіл  болмасын:  аналитикалық, 

синтетикалық  тҽсілдердің  қолайлы  ғана  емес,  қажетті  екеніне  кҿзіміз  жеткендей болды. 

Ҿкінішке  орай,  қазіргі  кҥні  кҿптеген  ҧғымдардың  дҽл  мағынасын  ашатып  сҽтті 

терминдермен  қатар,  сапасы  сын  кҿтермейтін  терминдердің  кездесіп  отыратыны 

жалған  емес.  Талдау  барысында «трассамаңындық карьер – карьер притассовый» деген 

аударманы  алайықшы.  «Трассамаңындық»  деген  терминнің  мағынасы  келіңкіремей 

тҧр,  «трассамаңындықтан»  гҿрі  –  «трассамаңылық»  (-лық,  -лік,  -дық,  -дік,  -тық,  -тік) 

деп  алсақ  дҧрыс  болар  ма  еді?  Немесе:  «колеса  бегунковая»  дегенді  «жҥгірткілі 

доңғалақтар»  деп  аударған.  Ал  «Теміржол  орысша  –  қазақша  сҿздігінді»  [4]«бегунок» 

сҿзі  –  «жҥгірмек»  деп  алынған.  «Жҥгірткілі»  емес,  «жҥгіртпелі»  деп  алсақ,  қателеспес 

едік,  ҿйткені  қазақ  тілінің  сҿзжасамында,  соның  ішінде  морфологиялық  тҽсіліне 

тереңірек  ҥңілсек  «кілі»  деген сҿз тудырушы жҧрнақ жоқ, оның орнында  –палы, -пелі, -

малы,  -мелі,  -балы,  -белі бар. Бҧл жҧрнақтық дҧріс нҧсқасы. Сондықтан да «жҥгіртпілі» 

емес – жҥгіртпелі  дҧрыс болар деп ойлаймын. 

Осындай  кҿңілге  қонымсыз  терминдер  ҿкінішке  орай,  кҿптеп  кездесіп  жатады. 

Термин  жасаудың  шартына  жҥгінсек,  ол  –  мазмҧндылық,  тҧтастық,  бірыңғайлық 

принципімен  қоса  аналитикалық,  синтетикалық  тҽсіл  принциптерінен  ауытқымай 

жасалған  терминдер  ғана  ҧлттық  терминалогиямыздың  бай  қорын  кҿбейтері  сҿзсіз. 

Сондықтан  да  болашақта  жасалған  ҽрбір  термин  сҿздер  –  ҧлттық  ҽдеби  тіліміздің  негізгі 

қайнар кҿзі  боларына еш кҥмҽпіміз  жоқ. 

 

ПАЙДАЛАНҒАН  ҼДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ 



1.

 

Ширяев  А.Ф.  О  специфике  психолингвистической  трактовки  перевода  //  Теория 



перевода  и  методика  подготовки  переводчиков:  Матер.науч-практ.конференции. – М.: 

ВУ, 1999. – С. 259-260. 

2.

 

Р. Сыздықова. «Жаңа атаулар».  Алматы, «Ана тілі»,  1992 жыл, 5- бет.   



3.

 

А.Ысқақов.  Қазіргі  қазақ  тілі.  Алматы, Ана тілі  1991, 381 бет. 



4.

 

Қазақша  –  орысша  орысша  –  қазақша  терминологиялық  сҿздік.  Кҿлік  жҽне  қатынас 



жолдары. Алматы, Рауан, 2000ж. 146 бет. 

5.

 



Теміржолшының  орысша  – қазақша  сҿздігі.  Алма-Ата, «Қазақстан»,  1989, 174 бет. 

6.

 



Қҧрылыс  терминдерінің  орысша  –  қазақша  сҿздігі.  Е.Исаханов.  А,  Ана  тілі,  1993,  109 

бет. 


 

 

APPLE  CORPORATION 

 

Rkenova L. – student (Almaty c., KazATK) 

 

Steve  Jobs  was  born  on  24  February  1955  in  San  Francisco.  His  full  name  was  Steven 



Paul  Jobs.  Birth  parents  abandoned  him  and  then  Steve  was  adopted  by  Paul  and  Clara  Jobs. 

Some  years  later  his  adoptive  parents  affiliated  a  daughter,  Patti.  Paul  was  a  mechanical 



«Транспортная  наука  и инновации»,  посвященная  Посланию  Президента  РК  Н.А.  Назарбаева   

«Нҧрлы  жол  - путь  в будущее» 

 

Материалы  XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов 

177 

engineer  and  worked  for  a  corporation  which  produced  lasers.  Steve‘s  stepmother  was  a 



bookkeeper.  She  taught  him  to  read  at  an  early  age  and  Paul  showed  Steve  elementary 

electronics.  Steve  himself  always  insisted  that  Paul  and  Clara  were  his  parents.  In  1972  Steve 

Jobs  graduated  from  high  school  in  California  and  became  a  college  student  at  Reed  College  in 

Portland.  He  also  attended  lectures  at  the  HP  Company  and  then  began  to  work  there  with  his 

schoolfellow  Steve  Wozniak.  In  1976  Steve  Jobs,  Steve  Wozniak  and  Ronald  Wayne 

established  Apple.  Some  years  later  Steve  Wozniak  created  a  new  personal  computer  which 

carried  Apple  forward.  Its  name  was  Apple  II.  Steve  Jobs  worked  on  design  and  sales  of  new 

device.  In  1980s  Xerox  PARC  introduced  its  product,  mouse-driven  graphical  user  interface. 

Steve  Jobs  predicted  the  success  of  Xerox  PARC‘s  invention  and  this  was  an  incitement  to 

development  of  the  Apple  Lisa.  The  creators  were  Ken  Rothmuller  and  John  Couch.  In  addition 

to  that  Jef  Raskin  invented  Macintosh  in  one  year.  There  was  a  race  for  power  in  Apple  in  1985. 

Steve  Jobs  lost  it  and  left  the  company.  He  decided  to  found  a  new  corporation  which  was  called 

NeXT.  This  company  produced  technologies  for  organizational  markets  and  higher-education. 

In  1986  Steve  Jobs  got  the  computer  graphics  branch  of  Lucas  film  Ltd.  Later  it  was  reorganized 

into  Pixar  Animation  Studios.  Steve  worked  on  famous  animated  cartoon  ‗Toy  Story‘  as  an 

executive  producer.  He  was  controlling  shareholder  and  his  percentage  was  50.1%.  In  2006  The 

Walt  Disney  Company  acquired  Pixar  Animation  Studios  and  Steve  became  the  stock  owner 

and  a  member  of  its  Board  of  Directors.  In  1996  NeXT  was  included  in  Apple.  Consequently 

Steve  returned  to  work  for  Apple  and  became  its  co-founder.  Afterwards  the  NeXT  STEP 

codebase  was  used  for  the  Mac  OS  X.  In  1996  Steve  Jobs  was  chosen  as  an  advisor  of  Apple 

and  interim  CEO  in  1997.  In  2000  he  became  Chief  Executive  Officer  of  Apple.  He  supervised 

elaboration  of  the  iMac,  iPad,  iPod,  iTunes,  iPhone  and  other  company‘s  products.  On  March 

18,  1991  Steve  married  Laurene  Powell.  Married  couple  had  son  and  two  daughters.  Jobs  also 

was  in  a  relationship  with  painter  Chris  Ann  Brennan.  Lisa  Brennan-Jobs,  their  daughter,  was 

born  in  1978.  She  was  Steve‘s  first  child.  In  2003  Steve‘s  illness  was  diagnosed  as  a  rare  form 

of  pancreatic  cancer.  He  was  cured  of  it.  But  in  2009  Steve  sustained  a  liver  transplantation.  His 

health  became  worse.  In  August  2011  Steve  Jobs  resigned  as  Chief  Executive  Officer  but  he 

remained  Chairman  of the  Board till  his  dying  day. On October 5, 2011 he died. 

The history  of  the  iPhone line  of  phones  begins  with  a  direction  from Steve  Jobs  to Apple  Inc.'s 

engineers,  whereby  he  asked  them  to  investigate  touchscreens  and  a tablet  computer,  which  later 

came  to  fruition  with  the iPad. Also,  many  have  noted  the  device's  similarities  to  Apple's 

previous  touch-screen  portable  device,  the Newton  Message  Pad. Like  the  Newton,  the  iPhone  is 

nearly  all  screen.  Its form  factor  is  credited  to Apple's  head of  design,  Jonathan  Ive.  

In  April  2003  at  the  "All  Things  Digital"  executive  conference,  Jobs  expressed  his  belief  that 

tablet  PCs  and traditional  PDAs were  not  good  choices  as  high-demand  markets  for  Apple  to 

enter,  despite  many  requests  made  to  him  that  Apple  create  another  PDA.  He  did  believe 

that cell  phones were  going  to  become  important  devices  for  portable  information  access,  and 

that  what  cell  phones  needed  to  have  was  excellent synchronization software.  At  the  time, 

instead  of  focusing  on  a  follow-up  to  their Newton  PDA,  Jobs  had  Apple  put  its  energies  into 

the  iPod,  and  the  iTunes software  (which  can  be  used  to  synchronize  content  with  iPod  devices), 

released  January  2001. On  September  7,  2005,  Apple  and Motorola released  the ROKR  E1,  the 

first  mobile  phone  to  use iTunes.  Jobs  was  unhappy  with  the  ROKR,  feeling  that  having  to 

compromise  with  a  non-Apple  designer  (Motorola)  prevented  Apple  from  designing  the  phone 

they  wanted  to  make. In  September  2006,  Apple  discontinued  support  for  the  ROKR  and 

released  a version  of  iTunes that  included  references  to  an  as-yet  unknown  mobile  phone  that 

could  display  pictures  and  video.   

On  January  9,  2007  Steve  Jobs  announced  the  iPhone  at  the Macworld  convention,  receiving 

substantial  media  attention, and  that  it  would  be  released  later  that  year.  On  June  29,  2007  the 

first  iPhone  was released. 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   62




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет