Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі м.ӨТемісов атындағЫ
жүктеу/скачать 2,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Бүркіт
| Оспаннан келді. Есімбектен жығылды. Инженерден сұрады. Жолдан
адасты. Хабар сол баладан тарады. Жұлдыздан көп. Малдан тек бұзаулы қоңыр сиыры бар (С.Мұрат.). Көмектес септік формасындағы жанама толықтауыштар мынандай мағыналарды білдіреді: а) іске бірлестік қатынастағы объектіні: Ол Жанаймен фермаға беттеді. ә) іс-қимылдың құралы ретіндегі объектілерді: Балалар шөпті қолдарымен кеуледі білдіреді. Жатыс жалғау формасындағы жанама толықтауыштар іс- әрекетке, сапаға тұрақ ретіндегі объектілерді білдіреді. Машинисткада қағаз көп. Кітап сенде жүрген болу керек. Толықтауыш мүшенің стильдік формалары және олардың жұмсалуы. Негізгі толықтауыш форма стильдік ая талғамай есім, етістік сөздердің септік жалғаулы (атау, іліктен басқасы) тұлғаларынан жасалады. Бұларға синоним ретінде жұмсалатын үш эмоциялы форма бар, олар көбіне ауызекі сөйлеу тілінде ұшырайды. 1. Бірі – бала екеш баланы тәрізді құрылған форма. Бұл эмоциялық құрамның жасалуы баяндауыш мүшелерге байланысты ілгеріде айтылған. Баяндауыш, толықтауыш мүшелер эмоция тудыру үшін бір амалды пайдаланғанын байқатады. Сен қоян екеш қоянды ұстай алмайсың (С.М.). Аталған форма объектіні менсінбей, кемсітіп атау үшін жұмсалады. 2. Ауызекі сөйлеу тіліне тән форманың тағы бірі «негізгі сөз - өзін» (келудің өзін) тәрізді болып құрылады. Өз сөзі мұнда да эмоциялық тудыратын көмекші компонент ретінде қатысады. Есімдік негізгі сөзбен матасып байланысады. Мұндай сөзді Ербосын сияқтымен сөйлесудің өзін ар деп білді. (Б.М.). 3. Есім сөз - дегенді, тұйық рай (есімше) -дегенді (көл дегенді) болып құралатын толықтауыш мүшелер де объектінің тосын, таныс еместігін білдіру үшін немесе менсінбей атау үшін жұмсалады. Баяғыда, жас күнімізде ердің бетінен алу дегенді білмейтін едік (Б.М.). Пысықтауыш. Етістіктен болған сөйлем мүшесіне қатысты іс– қимылдың түрлі сапасын, мезгілін, мекенін білдіретін мүшені пысықтауыш дейміз. Жанай ақырын ғана, тықырсыз өз бөлмесіне өтті. (С.Мұрат) 215 Пысықтауыш қызметінде үстеулер, сын есім, сан есім, атау, ілік, табыстан басқа септік формасындағы зат есімдер жұмсалады. Пысықтауыштар мағынасына қарай 5-ке бөлінеді. Олардың жасалу жолдары төмендегідей. Мезгіл пысықтауыштар. 1.Мезгіл пысықтауыштар көбіне мезгіл мағыналы үстеулерден жасалады: кеше, бүгін, былтыр, жазда т.б. 2. Зат есім сөздер жатыс, барыс септікте мезгілдік мағына алып мезгіл пысықтауыш ретінде жұмсалады. Кеңшілікте еркін отырып әңгімелесті. 3. Сын есім сөздер субстантивтеніп, жатыс септік формасында келіп мезгіл пысықтауыш ретінде жұмсалады. Қараңғыда жолды әзер тапты. Осы суықта жолға шықты. 4. Есімшелер жатыс септікте келіп, мезгіл пысықтауыш ретінде жұмсалады. Келеріңде соны ерте кел. Барғанда хабарлай сал. 5. Бірқатар мезгілдік ұғымды білдіретін зат есімдер (кез, уақыт, мезет, күн) атау немесе жатыс сепік формасында тұрып, әрі алдына анықтауыш салып мезгіл пысықтауыш қызметін атқарады. Сол уақытта поезд да келіп еді. Алдыңғы күні жұмысшылар мая салды. 6. Атау, барыс, шығыс септіктегі зат есімдер, есімшелер кейін, соң, дейін, бойы, бері, сайын деген көмекші сөздермен бірігіп мезгіл пысықтауыш ретінде жұмсалады. Күні бойы жұмыс істеп, шаршап жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|