Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
 
336 
логика-семантикалық  тұрғыдан  топтастырудың  этнолингвистикалық  негіздерін 
айқындаған зерттемесін жатқызуға болады. 
М.Муқəддəс  «Қазақ-ұйғыр  мақал-мəтелдерінің  паремиологиялық  жүйесі»  атты 
еңбегінде  академик  Ə.Қайдар  ізімен  екі  тілдің  мақал-мəтелдерін  «Адам»,  «Қоғам», 
«Табиғат»  деген  микротоптарға  бөліп  қарастырған.  Ж.И.Исаева  өзінің  «Дүниенің 
паремиологиялық  бейнесі  атты,  ғылыми  еңбегінде  «əйел-еркек»  бинарлық  жұбына 
лингвогендерлік  талдау жасап, соның негізінде дүниенің паремиологиялық бейнесінде 
андроцентрлік  (еркектік) позиция үстемдік танытатынын  анықтап көрсетеді. 
Байқағанымыздай  жоғарыда  атап  өткен  еңбектердің  бəрінде  ең  басты  назар 
адамға  аударылады.  Осының  бəрі  сайып  келгенде  «тілдегі  адам  факторы»  мəселесіне  
əкеледі. Адам тілді жасаушы, дамытушы, ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші жəне сондықтан 
да тіл бізге адамның болмысын, дүниені тануын, қоршаған ортада болатын  оқиғаларды  
қалай  бағалап-пайымдайтынын  сипаттайтын  бірден-бір  көрсеткіш.  Дүниенің    тілдік 
суретінде  кескінделетін  «Тіл:  Адам:  Қоғам»  үштігі  шеңберінде  аса  үлкен  көңіл 
аударуды  қажет  ететін  жайт  «жыныс»  категориясы  болып  табылады.  Гендер  сөзі 
ағылшын  тілінен  «жыныс»  деп  аударылады,  тілде    жəне    қарым-қатынас  барысында  
жыныстық    ерекшеліктердің  көрініс  табуының  себеп-салдарын  зерттеуге  бағытталған 
лингвистикалық  термин.  Жыныс-биологиялық  түсінік,  гендер-жыныстар  арасындағы 
əлеуметтік-мəдени  өмір  сүру  белгісі  болып  табылады.  Сонымен,  гендер  термині 
жыныстар  арасындағы  ерекшеліктердің  табиғи  емес,  əлеуметтік  мəдени  жағын 
білдіреді. Жыныс-«əйел» жəне «ер» ұғымдарының табиғи белгілерін, биологиялық мəні 
беретін  болса,  қоғам  мен  мəдениет  өзгертіп  отыратын    мəдени  белгілерді-гендерлік 
ерекшеліктер    анықтайды.  Гендорология-мəдениеттің  əйелдік    жəне  ерлік  құрылымы 
жайындағы  ғылым болып табылады [1]. 
Адамдардың    жыныстық  ерекшелігі  олардың    қоғамда  алатын  əлеуметтік  
статусымен,  атқаратын  қызметімен  тығыз  байланысты.  Демек  тілдегі  адам  бейнесі  
«əйел-еркек» 
семантикалық 
оппозициясының 
лингвогендерлік 
жəне 
лингвомəдениеттанымдық  негізі  тұрғысынан  сипатталады.Осы  орайда  туындайтын 
маңызды мəселе-ер адам  мен əйел затының халық дүниетанымында алатын орнының 
тілде көрініс табуы. 
Мақал-мəтелдер-қай  тілде  болмасын,  халық  даналығының  қайнар  көзі,  ақылман 
ойшылдар, ділмəр-шешендер, айтқыш даналар сөзінің мəйегі, ұйтқысы болып саналады 
[2].  Мақал-мəтелдер  бізге  сан  ғасырлар    бойы  халықтың  қоғамдық  даму  үрдісінде 
қалыптасқан  ұстанымдары,  əдет-ғұрпы,  салт-дəстүрі,  оның  тарихы,  рухани 
мəдениетінің қайнаркөздері жайында мол ақпарат беретін тілдік қор болып табылады. 
«Тіл  фактілері  мен  деректері-тұла  бойына  тұнып  тұрған  тарих.  Сондықтан  этностың 
өткендегі  тарихы  мен  этнографиялық  байлығын  біз  ең  алдымен  содан  іздеуіміз 
керек»[3]. - дейді ғалым академик Ə.Қайдар 
Халықтың  қоғамдық  даму  үрдісінде  қалыптасқан  ұстанымдары,əдет-ғұрпы,салт-
дəстүрі  ондағы  ер  адам    мен  əйел  затының  алатын  орнын  айқындайды,олардың 
əлеуметтік  статусы  жайында  жан-жақты  мағлұмат  береді.  Ер  адам  мен  əйел  затының  
қоғамдағы  орнын,  қызметін,  олардың  əлеуметтік  статусын,  олардың  халық 
дүниетанымынды  алатын  орнын  айқындау  сияқты  мəселелермен  айналысатын 
гендерлік зерттеулер ауқымы қазіргі таңда кеңейе түсуде. 
Біз де өз зерттеуімізге қазақ жəне ағылшын мақал-мəтелдерінің гендерлік қырын 
сипаттауды  мақсат  еттік.  Жалпы  ер  адамның  орны  қай  халықтың  дүниетанымында 
болмасын  отағасы,  үйдің  иесі,  асыраушысы,  қамқоршысы  шеңберінде  ерекше  жоғары 
бағаланған. Ал əйел затының  алатын орны отбасы ұйтқысы бола отырып, өмірге ұрпақ 
əкеліп, оны тəрбиелеумен айналысу аясында анықталады. 
Мақал-мəтелдердің  қазақ  жəне  ағылшын  тілдеріндегі  гендерлік  қырын  сипаттау 
«əйел»  жəне  «еркек»  концептілерін  талдау  шеңберінде  өрбиді,  дегенмен  бұл 

 
 
337 
концептілер көпмазмұнды қатынастарды қамтиды. Яғни, «ата-ана», «əке-шеше», «əйел-
күйеу»,  «қалыңдық-күйеу  жігіт»,  «келін-күйеу»,  «келіншек-ер  азамат»,  «қыз-жігіт», 
«қыз-ұл»  ал  бұлар  болса  өз  ретінде  одан  əрі  дамып  «ана-бала»,  «əке-бала»  сияқты 
қатынастар аясында да өз ауқымын кеңейтеді. Қазақ тілдерінің паремиологиялық қоры 
екі  тілдегі  «əйел»  жəне  «еркек»  концептілерін  талдауда  олардың  екі  халық 
дүниетанымында  алатын орнын, қоғамдағы  жəне отбасындағы орындарын айқындауға 
өз  үлесін  қосады.  Сол  себептен  мақал-мəтелдердің  гендерлік  қырын  қарастыру 
барысында  олардың    ұлттық-мəдени  астарын,рухани  мəдениетінің    қайнаркөздерін  де 
ашу  маңызды,  өйткені  əр  мақал-мəтелдің  астарынан    халықтық  дүниетаным,  ұлттық 
философия, белгілі бір мəдени ақпаратты көре аламыз. Біле білсек, əр мақалдың өзінің 
шығу  тарихы  болады,  ол  өз  кезегінде  сол  халықтың  рухани  құндылықтарының 
негізінде  пайда болып, қалыптасып белгілі кездегі  халық тарихының айнасы іспеттес. 
Əйел  затының  қоғамдағы,отбасындағы  əлеуметтік-мəдени  рөлін  екі  халықтың 
мақал-мəтелдерінен анық аңғаруға болады.Əйелдің қай қасиеттерін жоғары бағалап,пір 
тұтып,оны  неге  теңегенін  көреміз.  Осыдан  халықтық  дүниетанымдағы  əйел  бейнесіне 
шығамыз.Қазақ  халқының  «əйел»  затына  деген  көзқарасын  төмендегі  мақал-
мəтелдерден анық байқай аламыз: 
Жақсы əйел жаман еркекті адам етеді; 
Жақсы əйел жаман еркекті би етеді; 
Жаман əйел жақсы еркекті құл етеді; 
Жақсы əйел жаман  еркекті  түзетеді, 
Жаман əйел жақсы еркекті жүдетеді; 
 
Жақсы əйел өміріңді ұзартады, 
Жаман əйел үстіңе тұз артады; 
Жақсы əйел жарының жақсысын асырады, 
Жаманын жасырады. 
 
Алған жарың жақсы болса, 
Жұмақтағы хормен тең. 
Жаман болса, 
Маңдайға біткен сормен тең; 
Жақсы əйел-жарым бақыт; 
 
Жаман əйел жақсы еркектің төрдегі басын көрге сүйрейді, 
Жақсы  əйел жаман еркектің көрдегі басын төрге сүйрейді. 
Жоғарыда  келтірілген  мақалдардан  қазақ  халқы    əйел  затын  жақсы,жаман  деп 
екіге бөліп бағалағаны көрінеді. Жақсы əйел жаман, нашар, білімсіз күйеуін тəрбиелеп, 
жөнге  келтіріп    адам  ететіні  сөз  етіледі.  Керісінше  жары  жаман  болса,  жақсы  ер 
азаматты  тұңғиыққа  жетелеп, асыл қасиеттерінен бездіріп, көрге сүйрейтіні айтылады: 
«Жаман əйел жақсы еркектің төрдегі басын көрге сүйрейді, Жақсы əйел жаман еркектің 
көрдегі басын төрге сүйрейді» - деуінің  өзінде үлкен астар жатыр. Себебі «төр»-қазақ  
халқының санасында аса жоғары, құрметті орын. Ал «көр»-өмірден  қайтқанда адамды 
жерлейтін  орын.  Демек  əйел  затының  қоғамдағы  рөлінің    жоғары  болғаны,себебі  ер 
адам екі халық дүниетанымында да ел басшысы, отбасының қамқоршысы, асыраушысы 
бейнесіне баланады.Ал əйел ер адамның өмірлік жолында оған күш-жігер, қайрат беріп 
отыратын  ерекше  бір  қасиетке  ие  адам-отбасы  ұйтқысы,  жарының  жартысы,  бала 
тəрбиелеуші. 
«Ер  егіз  болады,  еңбек  жалғыз  болады»  дегенде  ер  егіз  болады  дегені  көргенді  
жерден,  тəрбиелі  қыз  алса,өзіне  адал  жар  болса,  ерінің  жоғын  білдірмей    қонағын  оң 
қабағымен  қарсы алып, жылы шыраймен шығарып салып отырса, егізің сол болғаны. 

 
 
338 
Еңбекті  жалғыз  деген-ол  да  əйелден.  Көргенсіз  жерден  қыз  алсаң,от  басыңның  күлін 
шашып,  келген  қонағында  ішке  тартпай,  сыртқа  тепсе,  қанша  көпшіл  болып,  қанша 
еңбектенгенімен жалғыз  қаласың деген мағынада айтылған. 
«Ерте  тұрған  еркектің  ырысы  артық,ерте  тұрған  əйелдің  бір  ісі  артық»-мақал-
мəтелінің  айтар  ойы  еркек  ерте  тұрса  үйге  ырыс  келеді,  ол  түзде  жүріп  отбасының 
қамын қамдайды, ал ерте тұрған əйелдің онсыз да отбасы, үй ішіндегі жұмыстарының 
бітпейтіні келтіріліп, ерте тұрса бір ісі бітіп тұрады дегенді білдіреді. 
Мақал-мəтелдердің  гендерлік    қырын  сөз  еткенде  біз  «əйел»  жəне  «еркек» 
бинарлық  жұбының  жағымды,  жағымсыз  қылықтарын  сипаттайтын мақал-мəтелдерді, 
бейтарап реңкі бар мақал-мəтелдерді жəне олардың қоғамдағы орны,қызметі,əлеуметтік 
статусын,  ана-бала  жəне  ата-бала,  əке-ұл,  ана-қыз  арасындағы  қатынастарды  
айқындайтын мақал-мəтелдерге талдау жасамақ ойымыз бар. 
Қазақ  мақал-мəтелдерінен  қазақ  менталитетіне  «əйел»  концептісін  қабылдауда  
тəн  əйел  затының  орнының  ер  адамнан  бір  саты  төмендігі,  бағыныштылығы  көрініп 
тұрады. Мысалы, қазақтың төмендегі мақал-мəтелдері оған дəлел бола алады: 
Астындағы атыңа 
Қойныңдағы  қатыныңа сенбе; 
Жаңа байдан қарыз алма, 
Қатыныңа сырыңды айтпа; 
Бір қатынның айласы қырық есекке жүк болған; 
Байтал жүйрік, парқы жоқ 
Қатын шешен, нарқы жоқ. 
Байтал шауып бəйге алмас. 
Əйелдің шашы ұзын, ақылы қысқа. 
Бұлттан шыққан күн ащы, 
Жаман қатынның тілі ащы. 
Жоғарыда айтылған ой қазақтың келесі мақалынан көрініс табады: 
«Екі əйел базар, үш əйел жəрмеңке»-екі əйел қосылса базар дегені олар қосылып 
бір ауылдың өсек-аяңын, əңгімесін айтады, ал үш əйел қосылса жəрмеңке деп отырғаны 
олар  үшеу  болғанда  бір  ауыл  емес  бір  аудан,  аймақтың  өсегін,əңгімесін  сөз  ететіні 
меңзеліп отыр. Жəрмеңке үлкен аймақта сауда-саттық саудагерлер келеді. Қызу əңгіме, 
өз, өсек-аяң сол жерде болады. 
Жақсы əйелдің қолы ұзын, 
Жаман əйелдің тілі ұзын. 
Аталмыш мақалдың мағынасы алған жарың жақсы болса айналадағы адамдармен 
жақсы  араласып,  сыйласып  таныстары  көп  болады.  Ал  əйелің  нашар  болса,  сөзі  көп, 
айналасындағылармен сыйыса алмайтын ұрысқақ болады деген оймен айтылған. 
Қазақтың  төмендегі  мақал-мəтелдері  əйел  мен  еркектің  бір-бірін  толықтырып 
отыратынын,  еркек  отбасының  басы  болса,  əйел  оны  басқарып-бағыттап  отыратын 
мойны екенін көрсетеді: 
Екі жарты-бір бүтін, 
Ерлі-қатын-бір түтін; 
Əйел мойын,еркек бас; 
Əйел-үйдің  негізгі  кілті  дей  отырып,  ағылшындар  əйелдің  отбасындағы,  бала 
тəрбиелеудегі  ролін  баса  айтады  жəне  жанұядағы    тыныштық  пен  татулықтың  негізгі 
ұйытқысы əйел заты екенін білдіреді. 
Жоғарыда  келтірілген  қазақ  мақал-мəтелдерінен  біз  «əйел»  жəне  «еркек» 
концептілерінің  гендерлік  қырын  сипаттауда  əр  ұлттың  өзіне  ғана  тəн  ерекшеліктері, 
оның  рухани  мəдениеті,  тарихи  қайнар  көздері,  ұлттық  дүниетанымы  жəне 
менталитетінің  ықпалының  зор  екенін  атап  айтқымыз  келеді.  Алайда  дүниенің 
паремиологиялық  бейнесіндегі  «еркек-əйел»  бинарлық  жұбы  кез  келген  халықтың 

 
 
339 
дүние  суретінде  бейнеленген  əмбебап  құбылыс  жəне  адамат  тіршілігінің  іргетасы 
болып  табылатындықтан,аталмыш  тілдердегі  мақал-мəтелдерде  «əйел»  жəне  «еркек»  
бинарлық  жұбының  қоғамдағы  алатын  орнын,олардың  отбасыдағы  рөлін,жағымды-
жағымсыз  қылықтарын  сипаттауда  ортақ  ұйтқысы,  бала  тəрбиелеудегі  рөлі  баса 
айтылады,ал  «еркек»  затының  орнының  түзде,  отбасын  асырау  шеңберінде  өрбитінін 
көрсетеді.  Сонымен  қатар  ағылшан  жəне  қазақ  мақал-мəтелдерінен  ер  адамның 
позициясы əйел затынан бір саты  жоғары есептелетіндігін анық аңғарамыз. Дегенмен 
де,  əр  жақсы  ер  адамның  өмірінде  оның  белгілі  дəрежеге  жетуіне  жетелейтін  жақсы 
жардың, əйел затының орны да айрықша бағаланған. Бұл да екі халықтың əйел затын 
қастерлеп,  құрметтеп,  оның  адамзат  баласының  өміріндегі  елеулі  рөлін  жоғары 
бағалағандығының маңызды бір көрсеткіші. 
Қорытып  айтатын  болсақ,біз  мақаламызда  «əйел»  жəне  «еркек»  бинарлық 
жұбының  қамтитын  көп  мазмұнды  қатынастарының  тек  біреуіне  ғана  шолу  жасадық, 
себебі «ата-ана», «əке-шеше», «əйел-күйеу», «қалыңдық - күйеу жігіт», «келін-күйеу», 
«келіншек-ер азамат», «қыз-жігіт», «қыз-ұл»  сияқты қатынастарды қамтитын тұрақты 
тіркестер екі тілде де баршылық. 
Қазақ  мақал-мəтелдерінің  гендерлік  қырын-зерттеу-əлі  де  тың  ізденістер  қажет 
ететін  өзекті  тақырыптардың  бірі.  Сондықтан  алдағы  уақытта  бұл  тақырыпты  тіл 
біліміндегі  соңғы  зерттеу  материалдарымен  толықтыра  отырып,жан-жақты  саралау 
біздің мақсатымыз болып табылады. 
 
 
 
Əдебиет: 
1.  Мамаева  Г.Б.  Ерлер  мен  əйелдердің  сөз  қолданысындағы  ерекшеліктер  (гендерлік 
заттар):ф.ғ.к.дисс. авторефераты. – Алматы,2003. -25 б. 
2.  Қайдар Ə.Т. Халық даналығы. – Алматы, 2004. – 560 б. 
3.  Қайдар Ə.Этнолингвистика// Білім жəне еңбек. – Алматы,1985.
 
 
 
 
УДК 81‘367.5:81.111 
 
РОЛЬ ЭМОЦИЙ В ПРОЦЕССЕ ТЕКСТООБРАЗОВАНИЯ 
 
Чагочкина Е.А. 
(СКГУ им. М.Козыбаева) 
 
 
 
В  современной  лингвистике  в  русле  антропологической  направленности 
становится все более актуальным вопрос, связанный с изучением эмоций, так как сфера 
эмоций является важным фактором человеческой жизни и функционирования языка в 
целом. 
Эмоции  с  давних  пор  интересуют  ученых  разных  областей:  философов, 
психологов, физиологов, а с недавних пор и лингвистов. Подготовлено немало работ по 
данной  теме,  но  проблема  эмоций  до  сих  пор  «остается  загадочной  и  во  многом 
неясной»  [1,  с.  9].    Главную  роль  в  изучении  человеческих  эмоций  играет  язык, 
который выражает, описывает и систематизирует их. Так как эмоции тесно связаны и 
неотделимы от языка, они должны исследоваться с его помощью, таким образом, язык 
является объектом, и в тоже время инструментом изучения эмоций.  

 
 
340 
Особой областью исследований является вопрос эмотивности текста, как одной из 
важнейших текстовых категорий. Любой текст содержит в себе определенные единицы 
информации, среди которых мы можем находить и эмоциональные единицы, особенно 
в тех случаях и ситуациях, когда речь идет о взаимоотношениях и чувствах персонажей 
[2, с. 180] . 
Особое  место  эмотивность  занимает  в  художественных  текстах,  поскольку 
главной целью автора является передать те чувства и эмоции, которые переживает его 
герой.  Как  отмечала  Маслова  В.  А.:  «язык  –  это  не  только  орудие  культуры,  но  и 
орудие  эмоций»  [3,  c.228].  Только  посредством  языка  автор  в  полной  мере  способен 
передать  эмоциональное  состояние,  отношение  к  происходящему  через  своего 
персонажа. 
Комплексный  анализ  категории  эмотивности  в  художественных  произведениях 
важен  для  решения  значимых  вопросов,  которые  связаны  с  представлением  эмоций  в 
тексте,  особенно  для  раскрытия  лингвистических,  стилистических,  содержательных  и 
прагматических свойств проявления категории эмотивности.   
На  данном  этапе  развития  лингвистики  текста  остается  нерешенным  вопрос 
текстовой  эмотивности,  поскольку  данное  понятие  чаще  всего  подменяется 
экспрессивностью,  оценочностью  или  рассматривается  как  составная  часть  одного  из  
планов  текста.  Однако  таким  образом  мы  сужаем  объем  понятия  «эмотивность 
художественного текста».  
В.  И.  Шаховский  считает,  что  «эмоциональность  пронизывает  всю  речевую 
деятельность  человека  и  закрепляется  в  семантике  слов  в  качестве  определителей  его 
различных  эмоциональных  состояний»  [4,  c.  8-12].  По  этой  причине,  исследуя  язык 
текста, следует  учитывать не только логическое построение, но и эмотивную сторону 
текстообразования.  
Уже  в  конце  XX  века  на  свет  появилась  самостоятельная  отрасль  лингвистики, 
изучающая эмоции – эмотиология, которая позволила вывести категорию эмотивности 
на новый  уровень изучения. С помощью данной науки  стало возможным исследовать 
эмотивность  с  новых  позиций,  используя  уже  накопленный  опыт  в  данной  сфере 
лингвистических исследований [3, с. 227]. 
Источники  порождения  эмотивности  текста  разнообразны  и  не  всегда 
понимаются  одинаково.  По  мнению  В.  А.  Масловой,  содержание  является  основным 
источником  эмотивности  художественного  текста.  Автор  считает,  что  «содержание 
текста  является  потенциально  эмоциогенным,  потому  что  всегда  найдется  реципиент, 
для которого оно окажется личностно значимым» [5, c. 21].  
Эмотивность  художественного  текста  направлена  на  то,  чтобы  вызвать 
эмоциональный  отклик  у  читателя  и  посредством  этого  восприятия  обеспечить  более 
глубокое  понимание  подтекстовой  информации.  Выполняя  также  и  эстетическую 
функцию, эмотивность заставляет сопереживать описываемому событию или герою.  
С целью воздействовать на чувства читателя автор может использовать различные 
средства,  начиная  с  самого  начального  уровня  языка  –  фонетики,  и  заканчивая 
синтаксисом. Например, передача фонетических средств эмотивности осуществляется с 
помощью знаков препинания. Использование восклицательных знаков, многоточия или 
тире обращает внимание читателя на определенные ситуации, наполненные эмоциями. 
На  морфемном  уровне  писатель  оперирует  многообразием  морфем,  используя 
различные суффиксы, префиксы, с тем, чтобы усилить роль лексем на данном участке 
текста.  Употребляя  различные  эмоционально-окрашенные  слова  и  словосочетания, 
эмотивную  лексику,  которая  выражает  отношение  автора  и  персонажа  к  тому  или 
иному  событию,  антонимы  и  синонимы,  автор  раскрывает  категорию  эмотивности  на 
лексическом уровне. И, наконец, на синтаксическом уровне мы можем встретить такие 

 
 
341 
приемы,  как  эллиптические  конструкции,  риторические  вопросы,  недосказанные 
предложения, а также  инверсию.  
Также  различают  эмотивные  смыслы  по  их  развернутости  в  тексте  и 
функциональной направленности.  С точки зрения данной классификации существуют 
контекстно-функциональные  и  функционально-текстовые  разновидности  эмотивных 
смыслов  в  образе  персонажа.  Первые  дополнительно  подразделяются  на  фразовые, 
фрагментные  и  общетекстовые,  а  ко  вторым  относятся  интерпретационно-
характерологические, эмоционально-жестовые и эмоционально-оценочные [6, c. 124]. 
Проиллюстрируем  вышеизложенные  теоретические  положения    на  материале 
романа современного американского автора Николаса Спаркса «Дорогой Джон».  
Авторское  описание  эмоциональных  состояний  героев  особенно  важно  для  
понимания  внутреннего  мира  персонажа,  с  помощью  интерпретации  эмотивных 
смыслов читателю удается «снять мистическое покрывало с облика героя» [7, c. 67].  
С  самого  начала  читатель  узнает  о  взаимоотношениях  главного  героя,  Джона 
Тайри, с отцом, обращая внимания на различные лингвистические средства, на которых 
писатель акцентирует его внимание, и на протяжении всего романа он видит динамику 
их  отношений,  которые  меняются  от  презрения  и  равнодушия  до  благодарности  и 
любви.  
My dad and I were as different as two people could possible be. Where he was passive 
and  introspective,  I  was  always  in  motion  and  hated  to  be  along;  while  he  placed  a  high 
value on education, school for me was like a social club… . He had poor posture and tended 
to shuffle…; I bounced from here to there… . While he had sandy hair, hazel eyes… , I had 
brown hair and eyes… [8, c. 4]. Используя антитезу, автор показывает отношения Джона 
к  отцу;  героя  волнует  такая  разница  между  ними,  что  наводит  его  на  разные 
подозрения.  …my  dad  would  have  been  better  suited  to  being  a  monk  than  a  parent,  he 
lived  for  routine,  he  was  socially  awkward  [8,  c.  4],  описывая  своего  отца  простыми 
словами,  используя  сравнения  и  эпитеты,  читатель  может  догадываться,  что  отец  не 
вызывал у Джона больших эмоций, его отношение было близко к равнодушию.  
Когда  главный  герой  учился  в  старших  классах,  положение  ухудшилось  -  our 
estrangement  grew  worse  over  time.  Теперь  уже  Джон  чувствовал  стеснение,  когда  они 
появлялись  вдвоем  на  людях:  though  he  was  not  obese,  his  pants  nipped  at  the  waist, 
making him look as if he were three months pregnant, and I knew I wanted nothing to do 
with him. I was embarrassed by the sight of him…, I avoided him, things got worse [8, c. 6]. 
Однажды, не выдержав, Джон повысил голос на отца, за что потом будет винить себя – 
“I am sick and tired of hearing about coins!” – I shouted at him. “I never want to hear about 
them again!” My dad said nothing, but I will never forget his pained expression… [8, c. 7]. 
Благодаря использованию восклицательных знаков читатель ощущает раздраженность 
и гнев героя. На все подобные выходки сына отец реагировал спокойно, не выражая ни 
единой эмоции: he was a quietest man I’ve ever known, he said nothing.  
Встреча  с  Саванной  изменила  не  только  всю  жизнь  героя,  но  и  повлияла  на 
взаимоотношения с отцом. My dad was happy, and I know it. I could see the way his eyes 
gleamed  as  he  gestured  to  a  coin  [8,  c.  42].  В  данном  предложении  автор  использовал 
эмоциональную  кинему  глаз,  с  целью  передать  эмоции  счастья  отца  Джона.  Впервые 
герой видел, как было хорошо его отцу разговаривать с кем-то на любимую его тему, 
когда Саванна пришла в их дом и с интересом слушала рассказы о монетах. Провожая 
девушку домой, Джон уже совсем по-другому думал об его отце: I know my dad and I 
did not have the best relationship, but … he was the only family I had [8, c. 42].  
Подростковое  чувство  стеснения  отца  переросло  в  его  защиту,  когда  Саванна 
подарила книгу о людях аутистах. Она хотела помочь Джону понять отца и принять его 
таким, какой он есть, что возмутило героя и даже привело его в ярость. В следующих 
примерах автор использует в основном эмоционально-жестовые эмотивные смыслы, с 

 
 
342 
целью показать состояние героя в полной мере: I felt myself stiffen, I withdrew my arm, 
my voice rising, my jaw tightened, I pulled away and got to my feet, my stomach knotted, I 
shouted, I snarled, my expression was hard, I could feel my muscles tensing, I did not hide 
the anger in my voice, I felt my hands clench into fists [8, c. 53].   
Спустя некоторое время,  уже осознав, что поддался эмоциям, герой обдумывает 
произошедшую  ситуацию.  Описание  эмоциональных  мыслей  героев  является 
значительно важной информационной добавкой, с помощью которой читатель в полной 
мере  может  понять  внутренний  мир  персонажа.  I  was  outraged  by  her  subterfuge  yet 
couldn’t understand why I was this angry? It wasn’t as if my dad and I were close; it wasn’t 
as  if  I  even  thought  I  really  knew  him.  So  why  had  I  been  so  angry?  And  why  was  I  still? 
Because,  the  little  voice  inside  me  asked,  there’s  a  chance  she  might  be  right?  It  didn’t 
matter,  though.  Whether  he  was  or  wasn’t,  so  what?  How  was  that  going  to  change 
anything?  And  why  was  it  any  of  her  business?  [8,  c.  55]
     Используя  вопросительные 
конструкции  и  повторяющийся  вопрос  why,  автор  указывает  на  непонимание  со 
стороны героя и желание найти ответ на все вопросы. Даже если Саванна и права, что 
из  этого  следует,  спрашивает  себя  герой.  Он  как  бы  хочет  найти  объяснение  своему 
поступку, поведению его отца, понять, что дальше делать.  
По  истечению  времени  данный  инцидент  был  улажен,  Джон  и  Саванна 
помирились,  и  однажды  герой  все-таки  решает  прочитать  книгу,  за  что  потом  будет 
благодарен Саванне: “Thank you… for the book. I think I understand my dad a little better 
now. We had a good time last night.” “I wouldn’thave been able to say that about my dad. 
You  don’t  know  how  much  that  means  to  me  [8,  c.  60].”  С  этого  момента  отношение 
Джона к отцу кардинально изменилось в лучшую сторону: When close, he put a hand on 
my back. He said nothing, but he didn’t have to. I knew he understood that I was hurting, and 
he stood without moving, as if trying to absorb my pain in the hope of taking it from me and 
making it his own. My dad held out his hand; I hugged him instead. His body was rigid, but 
I  didn’t  care.  “Love  you,  Dad.”  “I  love  you,  too,  John  [8,  c.  63].”  В  этот  момент 
прозвучали самые главные слова в жизни обоих.  
We  spent  more  time  together  in  those  four  weeks  than  we  had  in  the  previous  ten 
years,  finally became friends [8, c. 85]. Джон назвал своего отца другом, о чем раньше 
никогда не думал, теперь он понял отца и смог принят его - I knew that my dad was a 
good man, a kind man, and though he’d led a wounded life, he’d done the best he could in 
raising me [8, c. 87]. 
I  felt  the  tears  beginning  to  form.  “I  want  to  say  something  to  you,  okay?”  I  drew 
breath, focusing my thoughts. “I just want you to know that I think you’re the greatest dad 
ever… My dad didn’t respond. In the silence, I felt all those things I’d ever wanted to say to 
him forcing their way to the surface, words that had been a lifetime in the making. “I mean it, 
Dad. I’m sorry about all the crappy things I put you through, and I’m sorry that I was never 
here for you enough. You’re the best person I’ve ever known. You’re the only one who never 
got angry with me, you never judged me, and somehow you taught me more about life than 
any son could possibly ask. I’m sorry that I can’t be here for you now, and I hate myself for 
doing  this  to  you.  But  I’m  scared,  Dad.  I  don’t  know  what  else  to  do.”  My  voice  sounded 
hoarse and uneven to my own ears, and I wanted nothing more than for him to put his arm 
around  me.  “I  love  you,  Dad.”  I  hugged  him…  I  forced  myself  to  study  him,  hoping  to 
memorize his face forever [8, c. 89].  
Данный абзац переполнен эмоциями. Это был последний раз, когда Джон видел 
своего отца живым. Возможно, он предвидел это, сказав самые важные слова, попросив 
прощение,  герой  пытался  запомнить  своего  отца  таким,  каким  он  был  в  последнее 
время,  или  каким  Джон  увидел  его.  Автор  использует  эмотивную  лексику,  чтобы 
передать те чувства и эмоции, которые Джон испытывал в тот момент. 

 
 
343 
На протяжении всего романа читатель видит, как меняются чувства и отношение 
Джона  к  отцу,  что  является  этому  причиной  и  как  различные  жизненные  ситуации 
влияют  на  эти  изменения.  Таким  образом,  мы  видим,  что  автор  достиг  поставленной 
цели, передал ту эмоциональную атмосферу и те чувства, которые герои испытывали в 
романе.  Писатель  использовал  все  средства,  описанные  выше,  и  наполнил  свое 
произведение  эмоциями.  Эмотивные  смыслы  в  произведении  прослеживаются,  в 
основном,  в  описании,  повествовании  и диалогической  речи  и  служат  для  выражения  
равнодушия,  радости,  боли,  любви  и  других  эмоций  и  состояний  героев.  Также 
обнаружено,  что  чаще  всего  эмотивность  передается  за  счет  использования  большого 
количества  прилагательных  и  причастных  оборотов,  а  также  стилистических  и 
синтаксических средств.  
Проблема  эмотивности  текста  и  его  эмотивных  компонентов  на  сегодняшний 
день решена не полностью, но, тем не менее, существуют определенные результаты в 
рамках  уже  проведенных  исследований,  которые  возможно  использовать  при  анализе 
текстов для установления его эмотивной структуры.  
Таким 
образом, 
при 
создании 
литературного 
произведения 
автор 
целенаправленно  подбирает  лексику,  чтобы  подсказать  читателю,  в  каком 
эмоциональном  ключе  ему  следует  воспринимать  героя.  В  зависимости  от  цели  и 
замысла  автора,  в  различных  произведениях  могут  преобладать  множество  разных 
эмоций и эмоциональных состояний персонажа. 
 
 
 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: