Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

№ 1 (86) 2012
87
выделить  его  организованность,  профессиональную  квалификацию,  прилежание  и  трудолюбие, 
умение воспитать и обучать, передавать опыт всему педагогическому коллективу школы [2].
Рассмотрим  эти факторы подробнее:
1. Организация личной рабoты. Основную часть рабочего дня руководитель должен быть в школе, 
выполнять преподавательскую работу. Иногда приходится наблюдать, как директор школы дробит, 
расслаивает  свой    рабочий  день  на  мелкие  части  –то  свяжется  с  руководством,  то  даст  поручение 
кому-то  из  учителей-  и  урывками  трудится,  все  время  отвлекаясь  от  этих  обязанностей,  выполняя 
их не полностью.  Довольно скоро такое отношение к делу начинает проявляться и у других членов 
педагогического коллектива. В результате нарушается рабочий ритм, растут потери времени. На этой 
почве  формируется не рачительное отношение к делу, необязательность и разболтанность [3]. 
Необходимо позаботиться о том, чтобы каждый  учитель знал о распорядке дня директора школы и 
сам ориентировался на этот распорядок, планируя контакты с руководством.
2. Профессиональная  квалификация. Высокий профессионализм человека всегда вызывает к нему 
уважения, заставляет равняться на его уровень работы. Профессионализм  руководителя влияет на 
формирование важнейших значительных  черт личности, на общественное мнение коллектива. 
Высокий    профессионализм  директора  школы  стимулирует  учителей  к  работе  над  собой,  к 
самообразованию- создает хорошую основу для воспитания у коллег гордость за свою профессию, 
чувство  чести,  достоинство,  способствует  формированию  уверенности  в  разрешимости  трудных 
задач, своеобразной  профессиональной смелости.
3. Прилежание, трудолюбие. Для воспитания важно не просто хорошо трудиться, проявлять высокий 
профессионализм,  но  еще  и  культивировать  прилежание,  трудолюбие.  Бывает,  человек  работает 
хорошо,  красиво,  профессионально,  но  только  как  бы    от  сих    до  сих  с  точки  зрения  содержания 
труда. Усвоил  несколько передовых педагогических опытов и мастерски  их применил, полагает,что 
с него  хватит. Чуть другая работа – уже недоволен, норовит не выполнить или выполнить кое-как. 
Или, считая себя хорошим специалистом, избегают задания, которые кажутся ниже его возможностей, 
слишком простыми, не аккуратен на работе.
4. Обучение и умение передачи опыта учителям школы. В процессе обучения устанавливаются  
наиболее тесные контакты между директором и педагогами. Этому способствует, во-первых, передача 
(показ и объяснение) приемов,методов проведения уроков, воспитательных мероприятий. Это значит, 
что он переживает, испытывает те же чувства, настроения, радуется возможности общения, оказывает 
помощь,  и  сам  ее  охотно  принимает,  испытывает  удовлетворение  от  того,  что  совместная  работа 
усиливает  каждого,  помогает  сделать  его  дело  быстрее  и  лучше.  Каждый  руководитель  наделен 
определенными полномочиями,  которые позволяют ему отдавать приказы, распоряжения, прибегать к  
педагогическому совету, давлению, уговаривать подчиненного. Однако, полномочия директора школы, 
данная ему власть предоставляет только некоторые возможности влияния на человека, совершенно 
недостаточные    для  того,  чтобы  его  воспитывать,  не  только  управлять  им  во  время  работы,  но  и 
руководить его развитием, нравственно и идейно формировать личность [4; 5].
Самое сильное влияние, воспитывающее воздействие оказывает авторитет личности руководителя. 
Он открывает действительно широкие возможности   в воспитании всего школьного коллектива.
Каждый руководитель может обладать авторитетом должности, профессиональным авторитетом 
и авторитетом личности. Сама по себе должность руководителя уже создает человеку определенный 
авторитет. И понятно: на руководящую дожность человек подбирается специально, предварительно он 
уже зарекомендовал себя положительно. Следовательно, есть предпосылки оказывать ему уважение, 
а значит, препосылки авторитетности.
Профессиональный  авторитет  обычно    связывается  с  компетентностью  директора  школы,  с 
его    способностями  к  организаторской  работе,  расстановке  педагогических  кадров,  с  принятием 
управленческих решений и др. Этот авторитет приобретает в ходе совместной работы с коллективом, 
по мере того, как люди на практике убеждаются в высоком профессионализме  руководителя.
Авторитет личности – более сложное явление. Он тоже находит  выражение и в профессиональной  
деятельности, и в ролевом поведении руководителя, но складывается как бы на основе всех видов 
деятельности  и  поведения.  Будучи  как  бы  результатом  тщательной  выверки  поступков  и  действий 
личности, отражает качества и черты, которые отличают  ее не в отдельных поступках, а в жизни. 
Авторитет  личности  складывается    на  базе  ее  жизненных  взглядов,  убеждений,  мировоззрения, 
т.е. личностных образований, которые лежат не просто в основе поступка или действия, а в основе 
жизненой позиции. Например, в школе учитель или руководитель ведет себя безукоризненно: вежлив, 
заботлив, трудолюбив, предупредителен. Но вдруг становится известно: за стенами школы он другой- 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
88
груб  с членами семьи, нетактичен, мелочен,пререкается с соседями и т.д. Можно скзазать, что это, 
дескать, неважно, поскольку о человеке надо судить, главным образом, по тому, как он  ведет себя 
на работе. Вероятно, мнение о его личном авторитете  у вас изменится, и вы придете к выводу, что 
хорошее поведение на работе в педагогическом коллективе не положительная черта этого человека, 
а  скорее  показатель  умения  притворяться,  подчеркивающий  дефект  личности,  ее  отрицательные 
качества. Такой человек не может иметь личного авторитета. Авторитет личности складывается только 
на  основе  непротиворечивых  действий  и  поступков,  если  человек  проявляет  свои  положительные 
качества  независимо  от  личных  интересов,  давления,  обстановки,  одинаково  доброжелателен  и 
принципиален с людьми, от которых зависит сам, и с теми, кто зависит от него. В основе его поведения 
лежат истинные убеждения, взгляды. Но непротиворечивость действий и взглядов- это только одна из 
предпосылок авторитета личности. Решающее  значение имеют сами убеждения и ценности, которые 
и выступают  в качестве основы формирования качеств личности, определяющих ее авторитет.
Составляющие  авторитет  личности  качества  могут  быть  различными.  Например,  в  друге  мы 
ценили  верность  и  способность  к  самопожертвованию.  Так  же  и  у  учителя,  руководителя  есть 
качества личности, без  которых его авторитет, а, следовательно, и влияние  на членов педагогического 
коллектива  невозможны. Многие из этих качеств являются общими для руководителя и воспитателя. 
Оно  и  понятно:  сама  социальная  роль  руководителя  в  коллективе,  его  положение  среди  коллег  по 
работе сходны с тем положением, которые занимает учитель в классе. Есть одно, личностные черты, 
которые не могут сколько-нибудь отрицательно сказаться на авторитете руководителя, но значительно 
ослабляют его как воспитателя.
Встречаются  хорошие руководителя  школы, пользующиеся уважением, у которых такие качества, 
как доброта и отзывчивость значительно уступают другим профессиональным качествам. Есть тип 
очень  жестокого,  но  предельно  справедливого,  объективного  руководителя.  Это  тяготит  людей,  но 
редко вызывает недовольство, протест. Однако, воспитательная роль таких руководителей невелика. 
С ними, как правило, учителя контактируют только в пределах работы, избегают откровенности и 
нередко не доверяют в том, что не связано с учебными делами [6].
Напротив,  руководитель  школы,  у  которого  доброта  и  отзывчивость  как  качества  личности 
доминируют в отношении с учителями, притягивает к себе людей [7]. С ним охотно вступают в контакт, 
чтобы  услышать  слова  участия,  добрый  совет,  уважение.  С  проявлением  доброты,  отзывчивости 
связана способность человека оказывать другому внимание, поддержку, который крайне необходимы, 
когда речь идет о воспитании.  
ЛИТЕРАТУРА
1. Полубояров Б.В. На пути к демократической школе. -М.: Знание, 1991.
2. Управление современной школы. Пособие для директора школы (Под редакцией) М.М.Поташника. –М. 
АПП ЦИТП, 1992.
3. Немов Д.С., Кирпичник А.Г. Путь к коллективу. -М.: Педагогика, 1988.
4. Закон Республики Казахстан об образовании. –Алма-Ата, 1992. -23 с.
5. Концепция государственной политики в системе образования»Учитель Казахстана», 27 сентября 1995 г.
6. Желтов А.К. Записи директора школы. -М.: Учпедгиз, 1950. -139 с.
7. Караковский В.А. Директор, учитель, ученик. -М.: Знание, 1982. -86 с.
Поступила в редакцию 18.10.2011.
Р.ТҰРЫСБЕК
БІЛІМ КЕҢІСТІГІ: ЖОҒАРЫ БІЛІМ МЕН КЕМЕЛ ҒЫЛЫМДЫ 
ДАМЫТУДЫҢ БАСЫМ  БАҒЫТТАРЫ
This article is about the main issues of science and education system. The author used the laws «about 
education»,  «about science and connected» with nowadays. He connects the achievements of education 
with the worldwide teaching  at all. There are also such information about high school education, master`s 
and doctor`s degree of our country. There are also a set of datas and materials about today`s science and 
education system.
Қазақстан тарихының тәуелсіздік кезеңінде – қоғамдық-әлеуметтік арналар жағымды-жарасымды 
жетістіктермен, ал саяси-экономикалық салалардан ел дамуының өркенді өрістері, серпінді сәттері, 

№ 1 (86) 2012
89
мазмұндық-концептуалдық  өзгерістері  кең  арна  алғанын  аңғарар  едік.  Қоғамнан,  өмір-тұрмыстың 
барша қырларынан ақпараттандыру мен модернизациялауға, инновация мен интеграциялық үрдістерге 
батыл бет бұру байқалады. Өмірге, еңбекке көзқарас өзгерді. Адамдар арасында жаңа уақыт талаптары 
үдесінен шығуға ұмтылыс та, құштарлық та танылады. Жауапкершілік артып, талап та күшейді. Талғам 
өзгеріп, сапаға мән берілді. Басты нәтиже – басым бағыт, негізгі өлшемнің көрсеткішіне айналды.
Ата  Заңға құрмет пен қолдау, Қазақстан халықтарының бірлігі мен тұтастығы, әлемдік аренадағы 
сарабдал  саясат  бағыттары  айқын  көзқарас,  берік  ұстаным,  өзара  ықпалдастық  пен  сабақтастыққа 
негізделген табанды әрекеттер нәтижесі екендігі де сәт сайын сезіледі.
Қазақстанның  –  БҰҰ-на  қабылдануы,  ЕҚЫҰ,  ИЫҰ  сынды  халықаралық  ұйымдарға  төрағалық 
миссиясын абыроймен атқаруы, Астана саммитінің баянды бастамасы мен басым бағыттары, Ислам 
әлемі мен Батыс арасындағы қарым-қатнас – бейбітшілік пен ынтымақтастыққа қызмет етуі маңызды 
факторлардың  біріне  айналды.  Әлемдік  діндер  мен  дәстүрлі  діндер  жетекшілері  мен  Дүниежүзі 
қазақтарының құрылтайын әлденеше рет өткізуі, сөз жоқ еліміздің бейбітшілік пен өзара достықты 
дәріптейтінін, осы жолда жалпыұлттық, этникалық бірлік пен мәдени-руханилық сынды дұрыс бағыт, 
берік ұстанымды басшылыққа алғаны айқын көрініс береді. Мемлекеттік стратегияны дамыту мен 
нығайтуға,  ішкі-сыртқы  саясаттың  қауіпсіздігін  қалыпты  жүргізуге,  халықаралық  байланыс  пен 
сабақтастыққа жіті ден қоюға маңыз берілді. Қоғам осы бағытқа бет бұрды. Ел дамуы жаңа кезеңге 
қадам басты. Адами капитал алға шықты. Бастысы, әрине ұлтқа қызмет ету, ортақ мақсат-мүдделерге 
адалдық таныту, болашақтың негізін берік қалау жолында ерен еңбек үлгісін көрсету бағыттары терең 
танылады.  Осы  реттен  келгенде,  тәуелсіздік  мұраттары  мен  тағылымы  –  Ататарихымыздан,  арғы-
бергі  кезеңдердегі  батыр  бабаларымыз  бен  аяулы  аналарымыздың  арман-аңсарлары,  ұлт-азаттық 
қозғалыстары мен  тарихи тұлғалардың азаттық идеясын ту етіп, елдік мүдде жолындағы жанкешті 
ерен еңбектерінің жеңіспен аяқталып, баянды болуы – басты байлық, қымбат қазыналар қатарына 
жатады.
Сондай-ақ,  Семей  ядролық  сынақ  полигонының  жабылуы  мен  Ядросыз  әлем  құруға  қатысты  
Халықаралық  форумның  өтуі,  «Көші-қон  туралы»  Заң  мен  «Нұрлы  көш»  бағдарламасының 
қабылдануы,  «Мәдени  мұра»  мемлекеттік  бағдарламасы  мен  «Мемлекеттік  тілді  дамыту» 
Президенттік қоры аясындағы ауқымды істер, әлеуметтік-демографиялық динамикаға қатысты нақты 
іс-шараларға назар аударылуы, сөз жоқ еліміздің басты бағыты мен ұстанымын кең көлемде көрсетсе 
керек.  Қысқасы,  Қазақстан  –  бейбітшілік  пен  жасампаздыққа  табан  тіреді.  Ұлттық  құндылыққа, 
адам факторына маңыз берді. Қоғамдық Һәм елдік мұраттар ісінде –  индустриялық-инновациялық 
даму жолын таңдады. Ортақ құндылық, достық дәстүр, халықаралық сенім мен өз ара қолдау ісіне 
қадам жасады. Нәтижесінде, ХХІ ғасырдағы жеңіске жеткізетін табыс кілті – төрт басты бағыттарға  
негізделді:
модернизация
инновация
интеграция
игілік.
Бұл – ұлт дамуының жаңа кезеңін көрсетеді.
Бұл – даму мен жасампаздық жолын айқындайды.
Бұл – Тәуелсіз Қазақстанның басты бағыты мен берік ұстанымы, жеңіс пен табыстарға бастайтын 
ұлы мұраттардың жарқын көрінісі.
Орайлы  тұста  еске  алсақ,  ел  экономикасы  –  1994  жылдан  бері  14  есе  артқан.  Ішкі  жалпы  өнім 
жан басына шаққанда –  9 мың долларға жетті. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты, қоғамдық өмір мен 
мәдени-рухани бағыттары жемісті жетістіктермен қарышты дамыды. Бұл бағыт: «Болашақтың іргесін 
бірге қалаймыз» атты дәстүрлі Жолдауды қолдау мен ҚР  Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламаның өмірге келуі арқылы да соны сипат алды. Бұдан басқа, әрине 
«Мәдени  мұра»  мемлекеттік  бағдарламасы,  ЖОО-дағы  ең  ірі  жоба  –  Астанадағы  халықаралық 
«Назарбаев  университеті»,  «Назарбаев  интеллектуалдық  мектептері»  (АҚ),  «Болашақ»,  «Балапан» 
бағдарламасы,    т.т.  жүйелі  жүзеге    асуы  –  ел  дамуының,  ұрпақ  қамының,  тәлімді  тәжірибе  мен 
тағылымды тәрбие ісінің мерейлі жемісі, жарқын көріністерінің бірі.
Тәуелсіздік мұраттары – руханият арналарынан да айқын аңғарылады. Руханият әлемінде, өркениет 
өрісінде – білім мен ғылым арналы ағыс құраған толқынды теңіз, көкжиегі көз тартар өрнекті өлке, 
биік белестерді бағындырған қос қанатты қыран деуге әбден болады. Әдетте, көркем көкжиек көңілді 
тербеп, жан-жүрекке жылылық, мейірім шуағын төксе, қос қанатпен арман аңсарларына емен-жарқын 
құлаш сермеуге, алыс-жақынға сапар шегуге мүмкіндік мол.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
90
Осы  реттен  алғанда,  білім  мен  ғылымның    қажеттілігі    күн  өткен  сайын  еселеп  артып  келеді. 
Қоғамның барлық салаларын, әлеуметтік арналардың басым бағыттарын, адам мұраты мен еңбегін, 
өмір-тұрмыстың кез келген қырларын білім мен ғылымсыз көзге елестету, еске түсіру қиынның қиыны.
Арғы арналардан жеткен ақиқат жайттарға ден қойсақ, өмір өнегесін, еңбек пен тәжірибені, теория 
мен практиканы, ең негізгісі ақыл-парасат пен ой-сөз жүйесін жоққа шығару мүмкін емес. Осы орайда, 
«Ақыл – Алланың сыйлығы» (Ж.Баласағұни), «Білім – адамның байлығы» (С.Сарайи), «Білген адам 
білімді өмір бойы іздейді» (А.Игүніки) деген қағидалы көзқарасы мен  өрнекті ойларына табан тіресек, 
білім-ғылым ісінің өзара байланысы, ортақ мұраттары, мәңгілік сипаттары айқын аңғарылады.
Қоғамның қымбат қазынасы-адам өмірі мен оның еңбегі десек,оның жан-жақты дамып, кең өріс 
алуына  –  білім-ғылымның  қосар  қазыналы  үлесі  орасан  зор.  Мұны,  сөз  жоқ  жоғары  мектеп  пен 
ғылымның арғы-бергі даму тарихынан да, әлемдік өркениеттің  өріс-өресінен де, Еуропалық білім 
кеңістігінен де, ең бастысы бәсекеге қабілеттіліктің барша өлшем, нысаналарынан да толық тануға 
болады. Бұл, әсіресе қазіргі кезеңде кең өрісті, соны серпінді сипат алған- ақпараттық-технологиялық 
бағыттар тұсында айқын көрініс береді. Өмірдің қарапайым қағидаттарына, күнделікті тәлім-тәрбиенің 
негізіне сүйенсек, сөз бен  іс-әрекеттің бірлігінде, теория мен практиканың өзара байланысында зор 
маңыз бар. Бұдан байқалатыны, білім-ғылым жүйесіндегі өзара үндестік пен сабақтастық – теория 
мен тәжірибенің байланыс-бірлігін айқындайтын айрықша факторлардың қатарына жатады.
Шындық жүзіне тура қарасақ, жоғары мектеп пен ғылымдағы өз ара сабақтастық-біртұтас әлем, 
ортақ кеңістік. Олардың орнын алмастыруға, деңгейін төмендетіп, әлденемен салыстыруға келмейді. 
Білім-ғылым жүйесі-бірінсіз-бірі кең өріс алмайтын, керісінше бірін-бірі өзара байытып, толықтырулар 
арқылы  ілгері  басатыны,  дамудың  даңғыл  жолына  түсетіні  танылар  еді.  Бұған  адамзат  дамуының 
бел-белестерінде  өнегелі  өмірі  мен  ерен  еңбектерін  қалдырған  ақыл-парасат  иелері,  білім-ғылым 
саласындағы  көрнекті  корифейлердің  мұра-мирастары  дәлел-дерек  бола  алады.  Өмір,  тәжірибеге 
сүйеніп айтсақ: білім мен ғылым бірін-бірі толықтыратыны секілді, теориясыз – практиканың жүзеге 
асуы қиынның қиыны. Олардың арасындағы алтын арқау – білім мен ғылымдағы берік байланыс, өз 
ара  сабақтастық болып табылады.
Ақиқатында,өркениетке  бастар  жол,  қоғамның  қозғаушы  күші,ақыл-парасаттың  басты  өлшемі-
білім-ғылым  жүйесі.  Еске  түсірсек,  елімізде  мектепке  дейінгі  мекемелер  мен  орта  мектепте, 
техникалық  және  кәсіптік  білім  беру  орындарында  –  оқу-білім  ісінің  негізі  қаланып,  болашаққа 
бағдар беріліп, тіпті өмірлік кәсібі – мамандық таңдауға да мол мүмкіндіктер ашылады. Әр алуан 
бағыттағы жоғарғы оқу орындары – ұлттық университеттер, академиялар мен институттар ұлттың 
интеллектуалды әлеуетін дамытуға, маман дайындау ісіне, әлемдік білім беру кеңістігіне ену үрдісіне 
үлкен үлес қосады. Жинақтап айтқанда, орта және жоғары мектеп- жас ұрпақтың алғашқы қадамынан 
бастап, өсіп-есею кезеңдеріне, мамандық таңдау ісіне, азамат ретінде қалыптасуына, адами сапасына, 
тәлім-тәрбие тағылымына игі әсер-ықпал етеді.
Бұл бағытта, әрине ҚР «Білім туралы» Заңы (2007, 27 маусым) [1], «Ғылым туралы» Заңы (2011, 
25 ақпан) [2], «Болашақ» стипендиясы мен «Дипломмен ауылға» акциясының (2009) маңызы арта 
түседі [3]. Оның үстіне – «Назарбаев зияткерлік мектебі», «100 мектеп, 100 аурухана»,  «Болашақ», 
«Балапан» бағдарламаларының жүйелі жұмысы мен нақтылы көмегін, әсер-ықпалын қалың көпшілік 
көріп те, қолдап та отыр. Оның өзекті тұстарынан:
– Білім беру ісінің барлық бөліктерінде – мектепке дейінгі мекемелер мен орта мектепте,техникалық 
және  кәсіптік  білім  беру  жүйесінде,  жоғары  оқу  орындарында  адам  мұраты  мен  оның  өмірге, 
еңбекке  көзқарасы,  жас  ұрпақтың  өсіп-есею  кезеңдері,  оқу-білім  ісінің  дұрыс  жолға  қойылуы  мен 
ұйымдастырылуы, сабақ сапасы мен түпкі нәтижесі негізгі назарда болатыны;
– Мектептің негізгі тірегі, шешуші тұлға – мұғалім мәртебесін көтеру, біліктілігі мен материалдық 
әл-ауқатын еселеп артыру ісі өз маңызын жоғалтпайтыны;
– Білім мазмұнын байытып, оқу мен оқыту сапасын арттырып, тәлім-тәрбие ісіне көп көңіл бөлу 
қажеттілігі еш уақытта күн тәртібінен түспейтіні айқын аңғарылады [4].
Мұның  да  себеп,сыры  түсінікті  болса  керек.  Өйткені:  «Білімді  болу  деген  –  жаңалық  ашуға 
қабілетті болу керек» (Әл-Фараби), «Білімді болуға  - оқу, бай болуға – кәсіп, күшті болуға – бірлік 
керек» (А.Байтұрсынұлы).
Білім мен ғылымның біртұтастығы, өз ара сабақтастық мәселесі- әуелден айтылып,көптен қозғалып 
келеді. Кейінгі кезеңде бұл бағыттарға батыл бет бұрылды десе де болады. Осы орайда, Елбасының 
жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауларында, әсіресе 2011 жылды – «ҚР Тәуелсіздігінің 20 жылдығы» деп 
жариялауы, «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз», «Бейбітшілік пен жасампаздық жеңісі» деп басым 
бағыттар беруі назар аудартады. Онда, әсіресе : 

№ 1 (86) 2012
91
– Еліміз білім беру ісін дамытуда – 129 елдің көшбастаушылар қатарында екені;
– Университеттік білім беру мен ғылымды дамытудың жаңа деңгейін қамтамасыз ету қажеттілігі;
– Сапалы білім беру - Қазақстанның индустрияландырылуының және инвестициялық дамуының 
негізіне айналуы керектігі;
– Қысқасы, өмір бойы білім алу ісінің негізге алынуы қалың көпке берік сенім Һәм зор маңызымен 
әсер етті.
Сондай-ақ, Елбасы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде, Л.Н.Гумилев атындағы 
Еуразия ұлттық университетінде, «Назарбаев университетінде» оқыған дәрістерінде: білім мен ғылым 
Һәм инновацияны ұштастыру бағыттары кең көлемде қозғалды. Елімізде білім беруді дамытудың 2011-
2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаларындағы тұрақты даму үдерісінде - білім-ғылым 
жүйесінің басты мұраттары мен өзіндік  үлес, салмағы зор. Айталық, кейінгі он жылда білім беруді 
дамыту ісіне жұмсалған қаржы-қаражат көзі он есеге артқан. Бір ғана 2010 жылы  елімізде мектепке 
дейінгі мекемелердің саны – 41 пайызға көбейген екен. 93 мектеп, 28 техникалық және кәсіптік білім 
беру  орындары  салынды.  «Назарбаев  Университеті»,  Түркі  әлемі  Академиясы  ашылды.  Қазақстан 
ЮНЕСКО-ның білімді дамыту индексі бойынша 4-орынды иеленді. 2010 жылы Болон процесіне кірді 
(ЕҚ, 2011, 15 қаңтар). 
Бұған  қоса,  әрине  Қазақстан  әлемде  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялардың  индексі 
бойынша – 69 орынды қанағат етті. Еліміз Азия аумағында білім дамуы индексі бойынша – 1 орынды, 
ал 177 мемлекеттер арасында сауаттылық жөнінен – 14 орынды алғанын да тілге тиек етуге әбден 
болар еді. Халықаралық салыстырмалы зерттеулер нәтижесіне назар аударсақ (ТІМSS), мемлекеттер 
арасында математика пәнінен - 5 орынға, жаратылыстанудан – 11 орынға табан тіреген. Әйтсе де, бұл 
көрсеткіштер соңғы нәтиже емес. Оның әр кезең, уақыттарда өзгерістерге еніп отыратынын ескерсек, 
бұл бағытта тұрақты ізденіс, ерен еңбектің үлгі-өрнектерін талап деңгейінен төмендетіп алуға жол 
бермеген жөн. Асылы, іргелі ізденістер – ізгілікке, сауапты істерге бастайтыны анық.  
Еуропалық  білім  кеңістігіне  ену  –  қазіргі  кезеңнің  басты  шындығы,  уақыт  талабы.  Бұл  реттен 
алғанда,  маман  дайындаудың  үш  деңгейлі  –  бакалавр-магистр-философия  докторы  (РҺD)  білім 
жүйесіне енді. Кредиттік оқыту жүйесі оң бағыт алды. Ашық үлгідегі  – 5 ұлттық зертхана, заманауи 
құрал-жабдықтармен  жарақталған  инженерлік  бағыттағы  –  15  зертхана  құрылды.  Екі  мамандық 
бойынша диплом беру ісі – шетелдік университеттермен өз ара байланыс арқылы жүзеге  асып келеді.
Мұның жарқын көрінісі, келешекте маман дайындаудың барлық деңгейлері бойынша – электрондық 
оқыту кең өріс алатын болады. Ол, әсіресе орта мектепте – электрондық  оқулықтар, колледж бен 
лицейлерде-виртуалды  тренажерлер,  жоғары  оқу  орындарында-электрондық  ғылыми  зерттеу 
зертханалары негізінде жүзеге асатын болады.
Ал,  біріңғай  жоғары  оқу  орындарына  қатысты  жайттарды  еске  алар  болсақ,  білім  беру 
бағдарламаларында - таңдау үрдісіне кең өріс  ашылады. Бұл - білім беру  ісіне, оқыту мазмұны мен 
сапасына оң әсер-ықпал етеді. Жас ұрпақтың (оқушы, студент) өмір ағыны мен уақыт тынысына сергек 
қарап, мамандық таңдау мен түпкілікті кәсібін айқындауға, осы бағытта еңбек етуге мол мүмкіндіктер 
алады. Бұған қоса, білім-ғылым жүйесін жетілдіру мен дамыту мақсатында, әрі өз ара байланыс пен 
сабақтастық үрдісіне кең жол ашу бағытында – ұлттық зерттеулер университеттері, лттық жоғары 
оқу орындары, зерттеу университеттері, университеттер, академиялар мен  институттар іріктеліп Һәм 
ірілендіріліп, сапалық тұрғыдан жаңа талаптарға негізделеді. Нәтижесінде, сөз жоқ  әлемдік білім 
беру кеңістігіне ену бағытында оң қадамдар жасалатын  болады (Қараңыз: Госпрограмма стартовала. 
-  «Казахстанская  правда»,  2011,  11  января;  Бағдарлама  баяны  нәтижемен  өлшенеді.  -  «Егемен 
Қазақстан», 2011, 12 қаңтар).
Орайлы тұста еске алу артық емес, Ұлт тәуелсіздігі –  білім-ғылым жүйесіне де кең өріс ашты. 
Елімізде  білім-ғылым  ісін  дамытуға  арналған  мемлекеттік  бағдарламалар  да  өмірге  еркін  енді. 
Мемлекеттік бағдарламалардың басым бағыттарынан:
–  біріңғай білім беру саясатын жүзеге асыру;
– білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
– білім беру ісіне электронды оқыту жүйесін енгізу:
– білім-ғылым жүйесін халықаралық деңгейге көтеру;
– ғылыми-техникалық және инженерлік элитаны жүйелі қалыптастыру;
– оқу-білім ісінде бәсекеге қабілеттілікті арттыру;
–  оқыту  жүйесінің  жоғары  сатысы,  әрі  ғылыми  кадрларды  дайындауда  магистратура  мен 
докторантураға маңыз беру;

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
92
– білім-ғылым саласына инновация мен технологияны кең көлемде енгізу;
– адам капиталына баса назар аударып, қоғамдағы һәм өмір-тұрмыстағы орын-үлестеріне көп көңіл 
бөлу;
– орта және жоғары мектептің өзіндік бағыт, ерекшеліктеріне сай қалыптасуы мен дамуына мол 
мүмкіндіктер ашу;
– білім мен тәрбие ісінің қатар өріс алып, өзара баюы мен толығуын қамтамасыз ету;
– ұстаз-оқытушы мәртебесін көтеру;
–  электронды Һәм қашықтан оқытуды жүзеге асыру;
–  қайта  даярлау  мен  біліктілігін  арттыру,  т.с.с.  кең  орын  алды.  Адам  өмірі  мен  еңбегінің  мол 
мүмкіндіктері көрсетіледі. Ақыл-парасатқа кең жол ашылады. Білімнің нәрі, ғылымның нұры жан-
жақты көрініс береді. Бұдан, сөз жоқ білім мен ғылым – қос қанат, адам еңбегінің жемісті нәтижесі 
екендігі айқындала түседі.
Жасыратыны жоқ, білім-ғылымның дәстүрлі жүйесін жаңа ақпараттық технологиялар алмастыра 
бастады.  Орта  және  жоғары  мектеп  жүйесін  халықаралық  стандарттарға  сәйкес  үлгіде  құру,  оның 
мазмұны  мен  сапасын  жақсарту  арқылы  білім-білігі  мол,  тәлім-тәрбиесі  жеткілікті  жаңа  тұрпатты 
мамандар  даярлауды  инновациялық  негізде  жүзеге  асыруға  басым  бағыттар  беру  қажеттілігі  күн 
тәртібіне қойылып келеді. Бұл тұста, атап айтқанда:
–  оқу бағдарламаларын инновациялық тұрғыдан жүйелі жетілдіру;
– оқу құралдарында білім мазмұны мен сапасын алдыңғы кезеке шығару;
– бакалавриат пен магистранттарды даярлау мен оқыту ісін әртараптандыруға ден қою;
– оқушы, студенттерді тест тапсырмаларын жаттау мен орындаудан бұрын, оның бастау һәм қайнар 
көздері – кітапта, негізі – оқулықтарда орын алғанын анық та, айқын айтып түсіндіру; 
– адам капиталының қуатты қаруы – білім мазмұны болып табылатынына маңыз беру;
–  жаңа  ақпараттық  технологиялар  жүйесін  ұлттық  білім  беру  салаларына  енгізу  арқылы  қазақ 
менталитетін көтеру, адам сапасын алдыға шығарып, оның өсіп-есеюін, маман ретінде қалыптасуын 
қамтамасыз ету, мәдени-рухани құндылықтарды ұдайы дамыту:
– білім жүйесі мен ғылым ісін интеграциялау, яки бірін-бірі байыту мен сабақтастыққа қол жеткізу;
– ең  негізгісі, білім – ғылым жүйесі адам капиталының ақыл-парасаты, ізденісі мен еңбегі арқылы 
жүзеге асатындықтан, бұл бағыттардағы игілікті істер, ізгілікті қадамдар бүгін мен болашақтың көзімен 
байыпты сараланып, терең таным, тағылымды қырларымен қалың көпшілікке қызмет етсе, нұр үстіне 
нұр. Сайып келгенде,ел дамуының жаңа кезеңінен,қоғамның тұтас табиғатынан – адами капиталды 
дамыту бағыты негізгі назарға алынды. Орта және жоғары мектеп жүйесінен – кадрлар дайындаудың 
әлемдік талаптарға сай жаңа құрылымы қалыптасты. Дарынды балаларға арналған мектептер желісі 
жүзеге асты. Жоғары мектеп үш деңгейлі кадрлар дайындау моделін таңдады (бакалавр – магистр 
– философия докторы). Өркениеттік өлшемнің талап-тілектеріне негізделген – оқытудың кредиттік 
технологиясы  еркін  енді.  Педагогтердің  беделі  мен  біліктілігін,әлеуметтік  ахуалын  жақсартуға 
бағытталған  дайындау  ісі  мен  қайта  даярлаудың  жаңа  жүйесі  қалыптасты.  Мобильдік  бағдарлама 
бойынша шетелге шығуға, оқу мен зерттеу жұмыстарын жүргізуге, тәжірибе алмасуға, өркениеттік 
үдерістерді үйрену мен қабылдауға, әлемдік білім кеңістігіне енуге, маман сапасын арттыруға мол 
мүмкіндіктер берілді.
Тұтастай алғанда, жоғары білім мен кемел ғылым жолында - елдік мұраттар мен құндылықтарға 
адалдық танытып,адам капиталы мен ұлттық менталитетті негізгі назарда ұстап, жас ұрпақты осы 
бағыттар  төңірегінде  батыл  да  еркін  оқып-үйретіп,  жауапкершілік  жүгі  мол  жүйелі  тәлім-тәрбие 
берсек, қазіргі кезеңнің талап-тілектеріне де, келешектің бел-белесті жарқын жақтарына да  қарышты 
қадам жасауға әбден болады.
Ақиқатында,  тәуелсіздік  кезеңінде  –  мемлекеттік  саясаттың  басым  бағыттарының  бірі:  білім-
ғылым жүйесі іргелі ізденістер мен жаңарулардың, өркенді дамудың қайнар көзіне айналды. Білім 
беру бағытында:
– 1992 – «Білім туралы»;
– 1993 – «Жоғары білім туралы» Заңдар өмірге келді;
– 1993-1996 – Білімді қорғаудың Ұлттық бағдарламасы, Білім саласындағы мемлекеттік саясат пен 
Гуманитарлық білім  Концепциялары қабылданды;
– 1996-1997 – Білім комитеті, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы құрылды.
Қазіргі кезеңде Қазақстанда – 7,741 мектеп жүйелі жұмыс істейді. Ол, әсіресе 2011/12 оқу жылында 
– 2,5 млн. оқушылар құрамын айқындады. Нәтижесінде – 1-сыныпқа – 260,0 мың оқушы барды.

№ 1 (86) 2012
93
Бұл бағытты – «Өрлеу» ұлттық біліктілікті арттыру орталығы, «Жас ұлан» тәлім-тәрбие ұйымы 
т.т. қоғамдық Һәм мәдени-рухани арналар арқылы жүйелі дамыта түсті. Сайып келгенде,тәуелсіздік 
мұраттары – білім-ғылым жүйесінен де терең танылып, ұлт пен ұрпақ қамына, тәлім-тәрбие ісіне жіті 
назар аударылды. Ұлт мұраты – білім-ғылым жүйесі, жас ұрпақтың маман ретінде қалыптасуы, елдік 
мүддеге қызмет ету тұрғысынан айқындалды. Қоғамның қымбат қазынасы – адам факторына, оның 
өмірі мен еңбегіне басты назар аударылды.
Асылы, білім мен ғылым кеңістігі – әлемдік өркениетке кең өріс ашты. Осы орайда, білім-ғылым 
флагманы – Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті  2011/12 оқу жылында мемлекеттік 
грант  иегерлері  мен  «Алтын  белгі»  алғандар  саны  бойынша    еліміздегі  –  ЖОО-лар  арасында  көш 
бастап,  алға  шықты.  Айталық,  ЕҰУ-не  өткен  жылы  мемлекеттік  білім  грантын  иеленген  –  2116 
талапкер қабылданса, оның – 610-ы – «Алтын белгі», 130-ы- республикалық, халықаралық олимпиада 
жеңімпаздары еді.
Ал,  биыл  мемлекеттік  грантқа  ие  болған  –  32,946  талапкердің  –  3075-і  –  ЕҰУ  таңдаған  екен. 
Оның – 906-сы - «Алтын белгі» иегері, 132 – республикалық және халықаралық олимпиадалардың 
жеңімпаздары болып шықты («Еуразия университеті», 2011, №  101, тамыз ).
Бұдан басқа, ЕҰУ-нің:
– әлемдегі 500 ЖОО қатарынан көрінуі; 
– 20 мың ЖОО арасында – 4082 орыннан табылуы – оқу үдерісінің дұрыс жолға қойылып, ұстаздық 
ұлағат пен ғалымдық ғибраттың қалыпты бағыт түзуінен болса керек.
Сондай-ақ, университетте:
– халықаралық біліми-ғылыми қатнастарға кең өріс алды;
– уақытпен үндес жаңа факультеттер ашылды;
– әлеуетті,елшіл,жаңашыл ұстаздар қауымы қалыптасты;
–  атаулы  аудиториялар  ашылып    (мысалы,  Абай,  А.Байтұрсынұлы,  Ататүрік,  Ә.Марғұлан, 
С.Зиманов, Р.Нұрғали, А.Сейдімбек т.б.), «Елдік дәрістер» жолға қойылды... 
ЕҰУ-де – 12 факультет, 1678 – оқытушы-профессорлар құрамы, оның 200-ге жуығы ғылым докторы 
мен профессорлар, 450 ғылым кандидаты ұстаздық қызметтер атқарады.
Бұдан басқа – 26 ғылыми –зерттеу институттары, 1 инженерлік-бейінді зертхана жұмыс істейді.
Сондай-ақ, ЕҰУ – де бірнеше бағытта кешенді жобалар жүзеге асып келеді (мысалы, «Кадрлар 
жүйесі», «Болон үдерісі», «Ғылым бағыты», «Бір терезе», «Студенттік медицина орталығы», «Модульді-
спорттық сауықтыру кешені», «Студенттік кинотеатр», «Саламатты тамақтану», «Академиялық зал» 
т.с.с. ).
ЕҰУ-де өткен «Отбасы, мектеп, қоғамның игілікті болашақ жолындағы өзара  ынтымақтастығы» 
(Отандық  педагогтардың  алғашқы  форумы),  «Саяси  институттар  жүйесіндегі  БАҚ:  теория  және 
практика»  (халықаралық  ғылыми-теориялық  конференция),  «Мерзімді  баспасөз  эволюциясы: 
адамзаттық  құндылықтар  мен  елдік  мүдде  мәселелері»  (республикалық  ғылыми-теориялық 
конференция),  «Тәуелсіз  Қазақстан  мемлекеттілігі:  қалыптасуы  мен  даму  көкжиегі»  (Отандық 
тарихшылырдың тұңғыш конгресі), «Еуразия халықтарының тарихы және Л.Н. Гумилевтың ғылыми 
шығармашылығы: қазіргі әдістер мен перспективалары») Халықаралық Еуразиялық ғылыми форум 
т.с.с.  тарихи-қоғамдық  Һәм  әдеби-ғылыми,  мәдени-рухани,  танымдық-тағылымдық  бағыттардағы 
жиындардың оқытушы-профессорлар құрамы мен студент жастарға берері де, дерегі де, әсер-ықпалы 
да зор болды.
Бұл, сөз жоқ ЕҰУ ұжымының ортақ жеңісі, мерейлі мәртебесі!
Демек, білім мен ғылым кеңістігі – ұлт мұраты мен ұрпақтың өсіп- есею өлшемі. Ел ертеңінің 
жарқын беті, басты белгілерінің бірі. Ұлт мақтанышы, ұлы ғұлама Әл-Фарабидің сөзімен түйіндесек: 
«Адамға алдымен тәрбие беріледі, содан кейін білім беріледі. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың 
қас жауы».
Кешеден бүгінге жеткен шынайы шындық осы. Өмір ақиқаты осыған келіп саяды. Жаңа уақыт 
бедері, талаптары да осында болса керек. 
Тұтастай  алғанда,  Тәуелсіздік  мұраттары  қоғамның  барша  саласын  кең  көлемде  қамтып,  оның 
ішінде білім-ғылым жүйесі – мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болғандықтан, алдымен 
адам факторына, жас ұрпақтың қалыптасуы мен дамуына, маман ретінде өсіп-есеюіне, жүйелі тәлім-
тәрбие алуына үлкен үлес қосты. Бұл бағыттар білім-ғылым жүйесінен, әсіресе қоғамның қозғаушы 
күші – адам капиталының қалыптасуы мен дамуынан, өмірі мен еңбегінен, орын-үлесінен бұрынғыдан 
да айқын, бедерлене түсті. Уақыт бедері де терең танылады.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
94
Тәуелсіздік мұраттарының терең мәнді тағылымы, көңіл қуантқан, жан жадыратқан тәлімді тұстары 
осында болса керек.
  
ӘДЕБИЕТТЕР
1. «Білім туралы» Заң // «Егемен Қазақстан», 2007, 27 маусым.
2. «Ғылым туралы» Заң // «Егемен  Қазақстан», 2011, 18 ақпан.
3. Қазіргі Қазақстан тарихы.- Алматы: Раритет,2010.- 448 б.
4. Қазіргі қазақ әдебиеті // 9-том //.- Алматы: Қаз Ақпарат,2006.- 528 б.
Редакцияға  04.10.2011 қабылданды.
В.В. ШЕРНИЯЗОВА
 
СОСТОЯНИЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ КОНФЛИКТОЛОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ 
БУДУЩИХ СПЕЦИАЛИСТОВ В ВУЗЕ КАК ОСНОВЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ АДАПТАЦИИ В 
ТЕОРИИ И ПРАКТИКЕ ПЕДАГОГИКИ
In the theory of adaptation processes are the following periods of professional аdaptation:  the pre – 
production period (in the family, at school, vocational) school and the production period (at the enterprise). 
The research examines last stage of professional adaptation, decause the first two phases  are well.
Represented    in  the  works  of  educators,  psychologists  and  others.  A  stadle  system  of    adaptation  to 
educational activity has developed  in the practice  of universities, while their future professional is greatly 
weakend  after the graduates.    
Проблема  адаптации  личности  относится  к  числу  важнейших  научных  исследований.  Особую 
сложность  и  важность  проблема  адаптации  приобретает  в  современных  условиях  вертуализации 
мира, интеграционных процессов, постоянного меняющихся требований к специалисту со стороны 
образовательных систем (в связи с модернизацией образования), а так же в содержании требований со 
стороны работодателей (при модернизации экономики) и со стороны общества (деформация имиджа 
профессий). Процесс адаптации является сложным по структуре и представляет собой взаимодействие 
различных  видов  адаптации.  В  исследованиях  выделяют  следующие  виды  адаптации:  социальная, 
политическая, профессиональная, социально-профессиональная, культурная, социокультурная и т. д. 
Термин  «профессиональная  адаптация»  был  введен  в  первой  половине  XX  века  в  Америке, 
вследствие  бурного  развития  промышленного  производства,  начала  глобализационных  процессов, 
характеризующихся обострением борьбы за ресурсы и возросшей конкуренцией. Вследствие всего 
этого увеличилась физическая и психологическая нагрузка на человека, что породило ряд проблем, 
решение которых находилось в общей сфере физиологии, психологии и экономики.
Широкий круг теоретических и прикладных проблем, связанных с профессиональной адаптацией 
выпускников вузов, рассматривается в работах Р. Капелюшникова, М.Н. Вражновой, Е.Д. Вознесенской. 
Анализ и пути профессиональной адаптации педагогов представлены в трудах О.В. Назаровой, Н.А. 
Хамидуллиной, Е.С. Бурлаковской и др. 
Общее определение профессиональной адаптации дает К.К. Платонов, который рассматривает ее 
как адаптацию к новым условиям деятельности путем систематического выполнения усложняющейся 
деятельности в этих новых условиях.
В исследования данного понятия мы выделили два аспекта, рассмотрим каждый их них. Первым 
выступает  социальный  аспект.  В  связи  с  этим  аспектом  профессиональная  адаптация  по  мнению 
В. А. Сластенина, В. П. Каширина – это процесс вхождения человека в профессию и гармонизация 
взаимодействий его с профессиональной средой. 
Данный  аспект  рассмотрения  профессиональной  адаптации  культивируется  в  современных 
исследованиях. Так, под  профессиональной адаптацией Д. В. Тузов понимает процесс приспособления 
индивида  к  определенным  профессиональным  требованиям,  возникающий  в  результате  принятия 
им  производственно-технических  и  социальных  норм,  необходимых  для  успешного  выполнения 
производственных обязанностей.
Теоретико-методологический  анализ  проблемы  определения  содержания  и  сущности 
профессиональной адаптации позволил сделать вывод, что в научных исследованиях не существует 
единого мнения относительно начального этапа процесса профессиональной адаптации. Несмотря на 

№ 1 (86) 2012
95
то, что ряд исследователей считают, что этап инициирования адаптационных процессов совпадает с 
началом самостоятельной трудовой деятельности по избранной специальности, большинство ученых 
придерживаются мнения о том, что начало процесса профессиональной адаптации следует отнести на 
период обучения и ранее.
Таким  образом,  в  теории  адаптационных  процессов  выделяют  следующие  периоды 
профессиональной  адаптации:  допроизводственный  (в  семье,  школе,  профессиональном  учебном 
заведении) и производственный (на предприятии)
В исследовании нами рассматривается последний этап профессиональной адаптации, поскольку 
первые два этапа широко представлены в работах В.И. Земцова, Н.А. Шепиловой и др. В практике 
работы  вузов  также  сложилась  устойчивая  система  адаптации  к  учебно-профессиональной 
деятельности, тогда как после выпуска специалистов внимание к их дальнейшей профессиональной 
адаптации резко ослабевает [1,131].
В соответствии с исследованием Т. О. Шведовой процесс профессиональной адаптации заключается 
в овладении сотрудником профессиональными знаниями и навыками, эффективном их применении 
на  практике,  формировании  необходимых  качеств  личности,  развитии  положительного  отношения 
к  своей  профессии.  При  этом  цель  профессиональной  адаптации  –  скорейшая  интеграция  нового 
сотрудника в организацию, формирование у него мотивации для дальнейшей работы и тем самым 
повышение эффективности его деятельности [2,402].
В  исследовании  Д.  Ю.  Мирошниченко  выявлено,  что  адаптация  при  измененной  системе 
труда  представляет  собой  сложный  психологический  процесс  приспособления,  заключающийся 
в  согласовании  ожиданий  человека  как  субъекта  труда  и  профессиональной  среды,  когда  он 
без  длительных  внутренних  и  внешних  конфликтов  избирает  приемлемую  систему  труда  для 
удовлетворения  своих  потребностей  и  мобилизуется  в  связи  с  теми  ролевым  ожиданиям,  которые 
предъявляет  трудовой  коллектив  и  новые  условия  труда,  овладевая  новыми  связями  и  выстраивая 
отношения, переживая состояние самоутверждения и творческого самовыражения.  
Процесс профессиональной адаптации специалиста включает в себя ряд основных составляющих: 
–  взаимодействие  личности  со  средой:  социальное  взаимодействие  (с  отдельными  людьми  и  с 
социальными группами), социально-психологическое взаимодействие, взаимодействие с материально-
технической  средой,  с  искусственной  средой  своего  обитания,  взаимодействие  с  экологической, 
природной средой;
–  осуществление защитного адаптационного поведения по снижению или снятию дезадаптационного 
состояния; 
–  снижение  или  снятие  противоречия  между  личностью  и  средой,  устранение  конфликтной 
ситуации [3,61-72]. 
Анализ  исследований  позволил  выявить,  что  в  основе  профессиональной  адаптации  лежит 
разрешение конфликта: между полученными ранее знания и представлениями о профессиональной 
деятельности и реальным состоянием практики; между индивидуализацией специалиста и вхождением 
его  в  новый  коллектив.  Значит  к  основе  профессиональной  адаптации  молодого  специалиста 
следует  отнести  конфликтологическую  компетеность.  Данное  предположение  подтверждается 
конфликтологическим подходом к процессам адаптации, выделяемом в научных исследованиях.
Теория  адаптаций  в  рамках  конфликтологического  подхода  основывается  на  выделении 
и  приспособлении  человека  к  различным  видам  конфликтов.  Реалистичный  вид  конфликта 
характеризуется определенной целью, и процесс адаптации личности направлен на её достижение. 
Исследования  по  проблемам  конфликта  проводились  и  проводятся  в  области  психологии, 
философии,  социологии,  искусствоведения,  политологии,  истории,  педагогики,  правоведения, 
физикоатематических наук, медицины, военной науки, социобиологии, экономики, географии.
Такое пристальное внимание к конфликтам привело к формированию комплексной дисциплины 
–  конфликтологии,  претендующей  на  статус  самостоятельной  науки.  В.  Г.  Зазыкин  обобщает, 
что  в  разработке  проблем  конфликтов  конфликтология  дает  весьма  важные  результаты  на  уровне 
обобщающего  знания  –  это  разработка  понятийного  аппарата,  анализ  некоторых  сущностных 
характеристик конфликтов, их классификации, описание структуры, функций, генезиса, динамики, 
моделей,  теоретических  подходов  и  методологических  оснований  изучения,  разработаны  общие 
рекомендации по их предупреждению и разрешению и пр. активно развиваются такие направления, 
или  дисциплины,  как  социология  конфликтов,  психология  конфликтов,  а  также  организационная, 
юридическая, педагогическая, политическая конфликтология и др.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
96
Таким образом, конфликтологическая подготовка должна стать одним из приоритетных направлений 
в процессе профессионального становления специалиста как основы его успешной профессиональной 
адаптации.
Мы направляем свою деятельность на формирование конфликтологической компетентности в связи 
с тем, что она выступает наиболее общим основанием профессиональной адаптации, не требует учета 
профессиональной  направленности  специалиста,  образует  фундаментальную  основу  для  развития 
конфликтологической культуры.
Анализ проведенных научных исследований позволяет утверждать, что в таких областях знаний, 
как философия и социология в отечественной и зарубежной литературе доминирующим подходом 
к конфликту является его понимание как нормы отношений между людьми, фактора обновления и 
развития, источника положительных изменений. 
В  нашем  понимании  конфликт  представляет  собой  особую  форму  взаимодействия, 
характеризующуюся  наличием  противостоящих  установок,  интересов,  целей  и  потребностей 
субъектов, действие которых направлено на разрешение создавшегося противоречия.
Изучая профессиональную компетентность как явление многомерное, В. А. Наперов определяет ее 
на четырех уровнях: мировоззренческом, теоретическом, практическом и творческом.
Мировоззренческий  уровень  обусловливает  наличие  профессионального  самосознания, 
профессиональной эрудиции, кругозора, адекватной самооценки.
Теоретический  (когнитивный)  уровень  –  совокупность  профессиональных  знаний  и  умений, 
приобретаемых во время профессионального обучения и практической деятельности.
Практический  (операционный)  уровень  предполагает  анализ  структуры  потребностно-
мотивационной сферы личности, профессионально важных качеств личности. 
Творческий уровень свидетельствует о росте профессионального мастерства, его составляющими 
можно  считать  творческий  нестандартный  подход  в  решении  профессиональных  задач, 
интеллектуальную лабильность, умение ориентироваться в нестандартных ситуациях.
Так, компетентность представляет собой личностный ресурс, становление которого не ограничено 
временными рамками и может происходить на протяжении всей жизни человека.
В  современных  исследования  используются  два  понятия:  «конфликтная  компетентность» 
и  «конфликтологическая  компетентность».  В  частности,  Б.И.  Хасан  определяет  конфликтную 
компетентность  как  «умение  разобраться,  насколько  точно  в  конфликте  представлены  именно  те 
противоречия, которые в этом процессе могут и должны быть разрешены» [4,180], «умение удерживать 
противоречие в продуктивной конфликтной форме, способствующей его разрешению. Л.А. Петровская, 
определяет  конфликтную  компетентность  как  компетентность  человека  в  конфликтной  ситуации, 
а    основными  образующими  конфликтной  компетентности  считает:  компетентность  участника  в 
собственном Я (Я – компетентность), в потенциале другого участника (участников) и ситуационная 
компетентность.
Г.  Ю.  Любимова,  говоря  о  компетентности  специалистов,  занимающихся  урегулированием 
конфликтов,  указывает  на  овладение  эмоциями,  уточнение  своих  пожеланий  и  возможностей, 
формирование установки на сотрудничество, а не конфронтацию.
Что касается понятия «конфликтологическая компетентность», то о ее формировании утверждает, в 
частности, М.М. Кашапов , В. Г. Зазыкин  рассматривает ее как когнитивно-регуляторную подсистему 
профессионально значимой стороны личности, включающую соответствующие специальные знания 
и умения [5, 96].
Авторы отмечают, что понятие «конфликтологическая компетентность» не следует отождествлять 
с  понятием  «конфликтная  компетентность»,  ссылаясь  при  этом  на  исследования  Б.  И.  Хасана.  
Конфликтологическая компетентность выступает более емким понятием.
Так,  конфликтологическая  компетентность  в  современных  исследования  А.П.  Теплоухова  и  др.  
представляется  как  интегративное  качество  личности,  выраженное  в  способности  регулировать 
взаимоотношения  между  участниками  профессиональной  деятельности.  Значимым  в  данном 
определении выступает акцент на регулятивную составляющую рассматриваемого понятия.
Составляющая  обеспечения  взаимодействия  в  профессиональной  сфере  представлена  и  в 
определениях  современных  ученых  в  области  конфликтологии,  психологии  конфликтa,  этики  и 
педагогической психологии (А. Я.  Анцупов, С. В.  Баклановский, Н. В. Самсонова, А. И. Шипилов и 
др.). Так, конфликтологическая компетентность понимается ими как часть социально-психологической 
компетентности, а именно, способность индивида эффективно взаимодействовать с окружающими 
его людьми в системе межличностных отношений.

№ 1 (86) 2012
97
В  исследованиях  О.В.  Лешер,  Л.В.  Яббаровой  конфликтологическая  компетентность 
рассматривается как совокупность его профессиональных, личностных качеств, и является важным 
компонентом  профессиональной  компетентности  специалиста.    Здесь  нами  обращается  внимание 
на  структурность  профессиональной  и  конфликтологической  компетентности  и  выделение  ее  как 
качества личности.
Следовательно,  содержание  понятия  конфликтологическая  культура  трактуется  как  развитие 
самоуважения  человека  в  процессе  усвоения  и  воспроизводства  культуры.  Складывающаяся  в 
настоящее  время  конфликтологическая  компетентность  актуальна  гуманизации  образования, 
означает  диалогизацию  процесса,  содержательной  основой  которого  является  культура  мышления, 
познавательный процесс и культура труда, требующие обращения к внутреннему миру человека, его 
индивидуальности.
Обратимся к выявлению структуры конфликтологической компетенции, в основу которой положены 
идеи  И.  А.  Зимней  о  пяти  характеристиках,  представляющих  определенные  аспекты  содержания 
компетенции.
1)  Готовность  к  проявлению,  или  мотивационный  аспект:  система  побуждений  индивида, 
связанных  с  конфликтной  ситуацией,  отражает  состояние  внутренних  побуждающих  сил,  которые 
благоприятствуют адекватному поведению в конфликте.
2) Владение знанием, или когнитивный аспект: знания о конфликте, его профилактике, возможных 
стратегиях его разрешения, ведении переговоров; уровень восприятия существующих и возможных 
действий оппонента. 
3)  Опыт  использования  знаний,  или  поведенческий  аспект:  умение  проектировать  свое 
взаимодействие  как  бесконфликтное,  что  подразумевает  владение  совокупностью  необходимых 
умений, таких как реализация конструктивного взаимодействия в конкретной конфликтной ситуации 
с  использованием  технологий  разрешения  и  управления  конфликтами;  рефлексивное  слушание; 
установление и соблюдение правил и порядка ведения переговоров.
4)  Отношение  к  содержанию  компетенции  и  объекту  ее  приложения  или  ценностно-смысловой 
аспект: отношение к конфликту как к норме взаимодействия между людьми; взаимная направленность 
на партнера; сохранение уважения друг к другу. 
По мнению А.Б. Немковой интегративной характеристикой сформированности конфликтологической 
компетенции  выступает  устойчивость  в  проявлении  способности  и  готовности  организовать 
деятельность для удержания противоречия в процессе его разрешения и для перевода в позитивное 
русло.
А.А. Кузина – В структуре конфликтологической компетентности выделяется иные компоненты: 
– информационно-ценностный (предполагает знание типов, причин, закономерностей протекания 
конфликтов,  стратегий  их  разрешения,  понимание  многомерности  мира,  осознание  ценности  и 
неповторимости  каждой  личности,  владение  основными  конфликтологическими  технологиями  и 
признание их важности для собственного поведения);
– интегративно-деятельностный (потребность в продуктивном взаимодействии с людьми и умение 
ее  реализовывать,  интериоризацию  групповой  психологии  в  личностную,  эмпатию,  убежденность 
в  том,  что  толерантность,  конструктивное  поведение  в  конфликтной  ситуации  являются  основой 
саморазвития);
– мотивационный (включает такие личностные характеристики, как отказ от понимания себя как 
носителя истины в последней инстанции, потребность в диалоге как единственно возможной форме 
взаимодействия, принятие конструктивного поведения на уровне мировоззренческой установки).
Анализ этих и других исследований позволил выявить общее в структуре конфликтологической 
компетентности и дифференцировать компоненты относительно социальной группы, с которой мы 
работаем, а именно будущие специалисты и молодые специалисты в том числе.
Следует  пояснить,  что  выбор  данных  компонентов  не  противоречит  проведенным  ранее 
исследованиям, а интегрирует их, дополняя специфическими особенностями.
При  этом  ценностные  ориентации  в  конфликтологической  компетентности  соотносятся  с 
общечеловеческими и гуманистическими ценностями и идеалами.
Совокупность  устоявшихся  ценностных  ориентаций  обеспечивает  устойчивость  объекта, 
преемственность определенного типа поведения и деятельности в процессе конфликта.
Нами  обосновывается  гносеологический  компонент  конфликтологической  компетентности 
в  отличие  от  ранее  предложенных  когнитивного  или  информационного  поскольку  гносеология 
предполагает не только наличие знания, но и критическое осмысление данного знания. 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
98
Значимым выступает и соотношение данного компонента с кругом  гносеологической проблематики: 
интерпретация субъекта и объекта познания, структура познавательного процесса, проблема истины и 
ее критерия, проблема форм и методов познания и др. Важность понимания двойственности истины 
приводит к верному восприятию конфликтологической компетентности в целом.
При этом выбор данного компонента сопряжен с позицией гносеологии в необходимости активности 
субъекта в познавательном процессе (Беркли, Юм). 
Обоснование  выбора  праксиологического  компонента  конфликтологической  компетентности 
связано с особым значением праксиологии как области исследований методик различных действий 
или совокупности действий с точки зрения установления их эффективности. 
Поскольку областью изучения праксиологии выступает  взаимодействие индивидов, а также индивида 
и коллектива в процессе производства, в нашем исследовании формирования конфликтологической 
компетентности будущего специалиста как основы профессиональной адаптации данный компонент 
превалирует над деятельностным, поведенческим или операциональным. 
Отдельно  мы  выделил  рефлексивный  компонент,  поскольку  он  обеспечивает  не  только 
осознание рефлексивной позиции в период протекания конфликта, но и обеспечивает саморазвитие 
конфликтологической компетентности, что значимо, поскольку формирование конфликтологической 
компетентности не должно заканчиваться вместе с обучением будущего специалиста.
В исследовании мы утверждаем взаимосвязь и взаимодополняемость компонентов. Так, важнейшей 
функцией ценностных ориентаций является регуляция конфликтологического поведения личности, 
что указывает на взаимосвязь аксиологического, праксиологического и рефлексивного компонентов. 
Знания  о  специфике  конфликта  и  способах  его  разрешения  возможно  реализовать  в  практической 
деятельности,  что  указывает  на  прямое  соотношение  гносеологического  и  праксиологического 
компонента. С реализации действий рефлексивного характера начинается смена позиций личности.
Профессиональная адаптация рассматривается нами как процесс и результат проявления знаний, 
владение  умениями,  способствующих  гармонизации  собственно  профессиональной  деятельности 
и  социального,  межличностного  отношения  участников  этого  процесса  с  целью  повышения 
производительности труда.
Конфликтологическая    компетентность  -  это  сложная  система  знаний  и  умений,  внутренних 
психических  состояний,  свойств  личности  специалиста,  выполняющая  интегративную  функцию, 
стимулирующая предметно-познавательную деятельность, способствующая продуктивному решению 
профессиональных проблем.
В  качестве  компонентов  конфликтологической  компетентности  будущих  специалистов  мы 
выделяем: гносеологический, праксиологический, аксиологический, рефлексивный.
Изучив теорию и практику решения проблемы формирования конфликтологической компетентности 
будущих  специалистов  в  вузе  как  основы  профессиональной  адаптации,  мы  пришли  к  выводам, 
ставшим концептуальными для разработки структуры и содержания рассматриваемого процесса.
ЛИТЕРАТУРА
1. Вербицкий А. А. Конфликтологическая культура личности специалиста: контекстный подход. Монография 
/ А. А. Вербицкий, О. И. Щербакова. Моск. гос. гуманитар. ун-т им. М. А. Шолохова. – М.: МГГУ, 2010. – 131 с.
2. Базелюк  В. В. Конфликтологическая подготовка будущего учителя в педагогическом вузе (методология, 
теория, практика): дис. … канд. пед. наук / В. В. Базелюк. – Челябинск, 2005. – 402 с.
3. Авксентьев В. А. Конфликтологическое образование в России: экспертное мнение / В. А. Авксентьев // 
Социология образования. –  2009. – № 3. – С. 61-72.
4. Адаптация личности в современном мире: межвуз. сб. науч. тр. / Сарат. гос. ун-т им. Н. Г. Чернышевского, 
Пед. ин-т. - Саратов: Науч. кн., Вып. 2. – 2009. – 180 с.
5. Белкин  А.С., Жаворонков В.Д., Зимина И.С. – Екатеринбург: ГЛАГОЛЪ, 1995. – 96 с.
Поступила в редакцию 12.10.2011.

№ 1 (86) 2012
99
Е.О. ЕГЕМБЕРДИЕВ
О ВЗАИМОДЕЙСТВИИ НОРМ ЗЕМЕЛЬНОГО И ГРАЖДАНСКОГО ПРОЦЕССУАЛЬНОГО ПРАВА 
КАЗАХСТАНА
The issues, related to both the substantive land law and procedural order for realization of the substantive 
land rules, are stated in the article. In the author’s opinion, there are still many uninvestigated issues, in 
particular such, as a co-relation of the land legal status, which is a part of the nature, environment and, 
simultaneously, an object of the civil, property turnover, required to study the theme. Here, the corelation of 
the land and civil procedural law and legislation of Kazakhstan becomes the most topical issue.
The opinion, regarding the development of the procedural regulation of the land judicial defense, settlement 
of the land disputes, expressed. The analysis of the procedural legislation, reflected in the article, shows that 
the total number of the rules, regulating the procedural distinctions in court settlement of the land disputes, 
is insignificant, that is partly explained by short time, expired from the moment, when the restrictions of the 
right of action, brought to protect the land rights, were removed.
Наша  страна,  многочисленные  ее  друзья  и  сторонники  во  всем  мире,  отмечает  двадцать  лет 
Независимости  Казахстана.  Это  событие  совпало  по  времени  с  выборами  Президента  страны.  И 
убедительная  победа  Н.А.  Назарбаева,  вновь  ставшего  Президентом  Республики  Казахстан,  его 
всенародная поддержка, есть яркое свидетельство правильности курса реформирования и становления 
государства, определенного стратегией Казахстан – 2030.
Мощный прирост ВВП определяемый, практически, в 10% ежегодно, позволяет нашему народу  
уверенно  смотреть  в  будущее,  ставить  перед  собой  новые  задачи,  углублять  и  совершенствовать 
реформы.     
Путь нашей страны за эти годы не был легок. Не было никакого опыта по построению на базе 
социализма развитой рыночной  экономики, отсутствовало законодательство практически во многих 
отраслях права.
За годы независимости в Казахстане создана совершенно новая законодательная база. Начало этому 
было  положено  на  переходном    этапе.  Создание  правовых,  экономических  и  социальных  условий 
для  функционирования различных форм хозяйствования на земле, укрепления законности в области 
земельных отношений началось с 1990 года, с принятия законодательных актов Республики Казахстан: 
«О крестьянском хозяйстве» (1990 г.), «Земельный кодекс Республики Казахстан»,  в первой редакции 
Казахской ССР (1990 г.), «О земельной  реформе» (1991 г.), Гражданский кодекс Республики Казахстан 
(Общая часть, 1994 г.), Указы «О передаче имущества совхозов в собственность директоров» (1994 г.), 
«О земле» (1995 г.), «Об ипотеке недвижимого имущества (1995 г.), «О крестьянском (фермерском) 
хозяйстве (1998 г.), Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть, 1999 г.) и др.
В ходе следующего этапа земельной реформы были приняты такие нормативные акты, как Закон 
«О земле» (2001 г.), «Земельный кодекс Республики Казахстан» (2003 г.) (далее – ЗК РК).
Земельная  реформа,  направленная  на  преобразование  земельных  отношений  в  нашей  стране, 
поставила  новые  задачи  перед  наукой  земельного  права.  Земельные  участки  признаны  не  только 

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: