Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,46 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ƏОЖ 342.4: 342.7 КОНСТИТУЦИЯ - ЕЛІМІЗДІҢ ӨРКЕНДЕУІНІҢ КЕПІЛІ Əуез Д.Б., Жузбаев Н.К.
| Глава 29. Обращение прокурора о признании актов и действий органов и должностных
лиц незаконным. Суды Республики Казахстан рассматривают дела особого производства в случаях, когда: 1) заявитель по делу об установлении факта имеет место жительства на территории Республики Казахстан или факт, который необходимо установить, имел или имеет место на территории Республики Казахстан; 2) гражданин, в отношении которого ставится вопрос о признании ограниченно дееспособным или недееспособным, о принудительной госпитализации в психиатрический стационар, является гражданином Республики Казахстан либо имеет место жительства на территории Республики Казахстан; 3) гражданин, в отношении которого ставится вопрос о признании безвестно отсутствующим или объявлении умершим, является гражданином Республики Казахстан либо имел последнее известное место жительства на территории Республики Казахстан и при этом от разрешения данного вопроса зависит установление прав и обязанностей граждан и организаций, имеющих место жительства или место нахождения на территории РК; 4) вещь, в отношении которой подано заявление о признании ее бесхозяйной, находится на территории Республики Казахстан; 5) ценная бумага, в отношении которой подано заявление о признании утраченной и о восстановлении на нее соответствующих прав (вызывное производство), выдана гражданином или организацией, проживающим или находящейся на территории Республики Казахстан; 6) записи актов гражданского состояния, об установлении неправильностей которых подано заявление, совершены органами записей актов гражданского состояния Республики Казахстан; 7) обжалуемые нотариальные действия (отказ в их совершении) совершены нотариусом или другим органом Республики Казахстан. (Статья 417ГПК РК). В отношении споров, относящихся к сфере международного гражданского процесса, существенное значение имеет возможность заключения соглашений о подсудности. Казахстанское законодательство допускает возможность договорной подсудности. Так, ст. 419 ГПК РК в случаях отнесения дел с участием иностранных лиц к исключительной компетенции суда стороны вправе договориться об изменении подсудности дела, т.е. заключить пророгационное соглашение, до принятия его судом к своему производству. Компетенция иностранного суда может быть предусмотрена письменным соглашением сторон, кроме дел, в отношении которых установлена исключительная подсудность (например, по искам о правах на земельные участки, искам к перевозчикам, вытекающим из договора перевозки). Пророгационное соглашение может предусматривать передачу спора в компетентный суд иностранного государства. При наличии пророгационного соглашения о передаче спора в компетентный суд иностранного государства суд РК по заявлению ответчика прекращает производство по делу между теми же сторонами, о том же предмете и по тем же основаниям, принятому к своему производству по правилам общей подсудности. Функции суда как органа власти каждого государства обычно ограничиваются пределами территории данного государства. Поэтому для осуществления процессуальных действий за рубежом суду одного государства необходимо обратиться за содействием к судебным органам другого государства (вручить повестку о вызове в суд, допросить свидетелей, проживающих за границей, собрать доказательства и 23 совершить иное действие процессуального характера). Под судебным поручением в международной практике понимается обращение суда одного государства к суду другого государства с просьбой о производстве процессуальных действий на территории этого другого государства. Развитие международного сотрудничества привело к тому, что наряду с исполнением судебных поручений стало применяться более широкое понятие оказания правовой помощи, под которым в области международного частного права стало пониматься не только исполнение судебных поручений, но и содействие в получении информации об иностранном праве. Согласно статьи 423 суды Республики Казахстан исполняют переданные им в порядке, предусмотренном законом или международным договором Республики Казахстан, поручения иностранных судов о производстве отдельных процессуальных действий (вручение извещений и других документов, получение объяснений сторон, свидетелей, производство экспертизы и осмотра на месте и др.), за исключением случаев, когда: 1) исполнение поручения противоречило бы суверенитету Республики Казахстан или угрожало бы безопасности Республики Казахстан; 2) исполнение поручения не входит в компетенцию суда. Исполнение поручений иностранных судов о выполнении отдельных процессуальных действий производится в порядке, установленном законом, если иное не предусмотрено международным договором Республики Казахстан. Суды Республики Казахстан могут обращаться к иностранным судам с поручениями об исполнении отдельных процессуальных действий. Порядок сношений судов Республики Казахстан с иностранными судами определяется законом и международными договорами Республики Казахстан. Действие судебного решения, вынесенного судом одного государства, в принципе ограничено пределами территории этого государства. Допустимость признания и исполнения иностранного судебного решения определяется законодательством конкретной страны и международными соглашениями, в которых она участвует. Признание решения иностранного суда означает, что оно служит подтверждением гражданских и иных прав и обязанностей в такой же степени, что и решение отечественного суда. В ряде случаев достаточно, чтобы решение было только признано (например, о расторжении брака). В других же случаях решение должно быть еще и исполнено, т.е. подвергнуто специальной процедуре по разрешению исполнения (например, выдача экзекватуры или регистрация в специальном реестре). Таким образом, признание иностранного судебного решения является необходимой предпосылкой его принудительного исполнения; для принудительного исполнения обычно устанавливаются дополнительные требования сверх тех, которые необходимы для признания решения. В Республике Казахстан признаются следующие решения иностранных судов, не требующие по своему характеру исполнения: 1) затрагивающие личный статус исключительно граждан государства, суд которого вынес решение; 2) о расторжении или признании недействительными браков между казахстанскими и иностранными гражданами, если в момент расторжения брака хотя бы один из супругов проживал вне пределов Республики Казахстан; 3) о расторжении или признании недействительными браков между казахстанскими гражданами, если оба супруга в момент расторжения брака проживали вне пределов Республики Казахстан. В Минской конвенции 1993 г. и соответственно в Кишиневской конвенции 2002 г. большое внимание уделено вопросам признания и исполнения решений. К числу 24 объектов признания и исполнения отнесены вынесенные на территории других участников конвенции решения учреждений юстиции по гражданским и семейным делам, включая утвержденные судом мировые соглашения по таким делам, нотариальные акты в отношении денежных обязательств, а также решения судов по уголовным делам о возмещении ущерба. Имеются в конвенциях правила, посвященные признанию не нуждающихся в исполнении решений, в том числе и решений о расторжении брака и по ряду других вопросов. Признание и исполнение решений в настоящее время в РК допускается в соответствии с многосторонними соглашениями стран СНГ и с двусторонними договорами о правовой помощи, заключенными с государствами - участниками СНГ, Албанией, Болгарией, Венгрией, Вьетнамом, КНР, Кубой, Латвией, Литвой, Монголией, Чехословакией, Эстонией, Югославией, а также с Алжиром, Аргентиной, Грецией, Ираком, Испанией, Италией, Кипром, Тунисом и с некоторыми другими странами. Признание и исполнение решений по отдельным категориям дел могут иметь место в соответствии и с некоторыми многосторонними международными соглашениями. Завершая краткий анализ, необходимо подчеркнуть, что правовое положение иностранцев является важным юридическим средством в сложном механизме обеспечения общеправового принципа недискриминации в МЧП, создающим надежные гарантии обеспечения личных и имущественных прав частных лиц в отношениях с иностранным элементом. Законодательное закрепление правовых положений в национальном праве выполняет важную общепревентивную функцию, удерживая государства от необоснованных ограничений прав иностранных граждан под угрозой ответных негативных мер в отношении его собственных граждан за рубежом. В то же время скудность практического материала и отсутствие соответствующего теоретического обоснования затрудняют правильное понимание и могут отразиться на эффективности применения норм. Все это требует углубленного исследования вопроса. И, как нам представляется, дальнейшее совершенствование законодательства, как в материальном, так и в процессуальном правовом плане должно проводиться в соответствии с общими ориентирами, обозначенными в Концепции правовой политики РК, одобренной Указом Президента РК от 20.09.2002 г. № 949: «… процесс разработки законодательных актов должен характеризоваться решительным уменьшением количества отсылочных норм и оптимально возможной конкретизацией законов» Литература: 1. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право РК. – Алматы, КазГЮА, 2001 2. Международное частное право. - Алматы: Гылым, 1998. 3. Шак Х. Международное гражданское процессуальное право. - М.: БЕК, 2001. - С. 17. 4. Концепция правовой политики РК, одобренная Указом Президента РК от 20.09.2002 г. № 949 // Юридическая газета. - 2002. - № 40 (463). - С. 4–5. 5. Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан от 13 июля 1999 года № 411-I. 25 ƏОЖ 342.4: 342.7 КОНСТИТУЦИЯ - ЕЛІМІЗДІҢ ӨРКЕНДЕУІНІҢ КЕПІЛІ Əуез Д.Б., Жузбаев Н.К. (М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті) Жоғарғы Кеңес 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылдаған Конституция халық тəуелсіздігін, мемлекеттің егемендігін, билікті бөлу қағидаттарын, қазақ тілін мемлекеттік тіл деп бекітті. Аталған Конституцияның өзегі – парламенттік басқару нысанына негізделген республика құру еді. Осы Конституцияның негізінде елімізде ұлттық қауіпсіздікті, азаматтық құқықтар мен бостандықтардың нақты кепілдіктерін, демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекет құруды қамтамасыз етудің жаңа кезеңіне көшу басталды… Бірақ… 1993 жылғы Конституция күнделікті болып жатқан өзгерістерге шұғыл түрде ілесе алмады. Жоғарғы Кеңес өзінің негізгі қызметі заң шығарудан гөрі, Үкіметтің қызметіне жиі араласатын. Нəтижесінде, республикалық органдар өзара қырғи-қабақ жағдайына жетіп, конституциялық дағдарысқа айналып кету қаупі туды. Ақыры XIII шақырылған Жоғарғы Кеңеске сайлау бойынша Орталық сайлау комиссиясының кейбір актілерін Конституциялық Сот 1995 жылдың 6 наурызында Конституцияға кереғар деп таныды. Сол себепті Жоғарғы Кеңес өз қызметін тоқтатты. Араға екі жыл салып, 1995 жылы қазіргі Негізгі заң - Конституция қабылданды. Жаңа Конституцияда президенттік институт – қызмет атқару механизмдері нақты тұжырымдалды. Конституцияның үстемдігі мен тікелей қолданылуы жəне мемлекеттік құрылымның негіздерін қорғау жөніндегі қызметтің ұйымдастырылуы Президентке тиесілі болды. Бұл билік тармақтарының тиімді жұмыс істеуіне жəне өзара іс-əрекет етуіне айрықша септігін тигізді. Сонымен бірге, халықтың мұң-мұқтажы Ата Заңда шынайы көрініс тауып, бекітілді. Конституцияның жобасы екі рет жалпыхалықтық талқылауға ұсынылды. Мемлекет басшысы 1995 жылы жаңа Конституцияның жобасын талдау жəне оған тəуелсiз сараптаманы жүзеге асыру мақсатында Сараптық-консультативтiк кеңес құрды. Оның құрамына еліміздің белгілі заңгерлерімен қатар шетелдік мамандар да кірді. Халықтан түскен 30 мыңға жуық ескертпе-ұсыныстарды қорыта келе, Сараптық- консультативтiк кеңес Конституция жобасына мыңнан аса өзгертулер мен толықтырулар енгізді. Нəтижесінде, 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум нəтижесінде, халықтың тікелей дауыс беруімен қолданыстағы Конституция – Ата Заң қабылданды. Ата заң сөзі – Күн, Жер, Ана, Отан, Нан, Тəуелсіздік, тағы басқа қасиетті де қастерлі сөздермен қатар тұрады. Ата заңымыз қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылықты сақтап, еліміздің əрбір азаматының бақытты өмір сүруін қамтамсыз етеді. Ата заң – елдің қорғаны. Алтын заңымыздың 34-бабында: «Əркім Қазақстан Республикасының Конституциясын жəне заңдарын сақтауды, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абырой мен ар-намысын құрметтеуге міндетті» деп көрсеткен. Жыл сайын Конституция күні ерекше мереке ретінде кең көлемде атап өтіледі. Біз осылайша ұлы заңымызды ұлықтап, қадір-қасиетіне мəн беріп, бəрінен де биік, бəрінен де қымбат асыл дүниеміздей ардақ тұтамыз. 26 Конституцияның жоғары тұрғандығын арнайы мемлекеттік орган — ҚР Конституциялық Кеңесi қамтамасыз етедi. Конституцияның 74-бабына сəйкес, ел Конституциясына кереғар деп танылған заңдар мен халықаралық шарттар қол қойылуға жатпайды немесе тиiсiнше бекiтiлуге жəне күшiне енгiзiлуге тиiс емес. Заңдарды Конституцияға сай келедi деп тану оларға қол қою мерзiмiнiң басталғандығын бiлдiредi. Конституцияда баянды етiлген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын шектейдi деп танылған заңдар немесе өзге нормативтiк құқықтық актiлер күшiн жояды жəне қолданыстан шығарылады. Сондай-ақ соттар мен өзге де құқық қорғаушы органдардың осындай заңға немесе өзге нормалық құқықтық актiге негiзделген шешiмдерi де орындалуға жатпайды. Біздің Конституция əлемдік қоғамдастықпен нарықтық экономикасын, азаматтық қоғамының барлық институттарын бекіту негізінде ел дамуының демократиялық жолын қамтамасыз ететін құжат ретінде бағаланды. Ең алдымен, біздің Конституциямыз – адамзат баласының құқықтық-мəдени жəне құқықтық-саяси жағынан пісіп жетілген шағында қабылданған құжат. Бірнеше ғасыр бойы алғашқы конституционалистердің, олардың кейінгі ізін қуушылардың жиып- терген құндылықтары ХХ ғасырдың екінші жартысында ғана біртіндеп іске аса бастады. Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы, адам құқықтары туралы пактілер, өзге де адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған халықаралық құжаттар бекітіліп, олар жекелеген мемлекеттердің ішкі құқықтық нормаларына айналуда Ата Заң – Қазақстан Республикасын демократиялық, зайырлы, құқықтық, əлеуметтік мемлекет ретінде айқындайтын жəне оның ең қымбат қазынасы – адам мен адам өмірі, құқықтары мен бостандықтары екендігі жөніндегі заңды құжат. Ата Заңның қабылдануы Конституциялық құрылыстың саяси-құқықтық негізін қалады, мемлекеттік тетік жəне саяси жүйенің негізгі қағидаттарын орнықтырды. Адам мен азаматтың Конституциялық мəртебесін белгіледі. Қазақстан Республикасының Ата Заңы елімізді дербес мемлекет ретінде ұлтына қарамастан, онда тұратын барлық адамдардың еркіне сəйкес жасалды. Ата заңымыздың алғы сөзінде «Біз ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы...» деп жазылған сөйлемнің мағынасының тамыры өте тереңде екені айтпаса да түсінікті. Бұл босқа жазыла салған сөздер емес. Себебі, Қазақстан халқының тарихи тағдырының бірлігі ел аумағында көптеген ұлт өкілдерінің ұзақ уақыт бойы қазақ халқымен бірге тұруы нəтижесінде қалыптасты. Тəуелсіз Қазақстан Республикасы құрылғаннан кейін, елімізде тұратын барлық ұлттар мен ұлыстар егемен мемлекетті бір кісідей мойындады. Сөйтіп, олар өткен кезеңдердегі тағдырларының бірлігін іс жүзінде дəлелдей отырып, бірауыздан жас мемлекетті одан əрі дамытуға əзір екендіктерін білдірді. Конституцияны қабылдай отырып біз, Қазақстан халқы, мемлекеттік биліктің бірден-бір қайнар көзі - өзінің егемен құқығын іске асырдық. Қазақстан Республикасы өзінің демократиялы, зайырлы, құқықтық, əлеуметтік мемелекет екенін Ата заңы арқылы да бүкіл əлемге танытты. Қазақстан Республикасының Конституциясы егемен мемелекеттің конституциялық дамуының жаңа кезеңіне жол ашқан заңнамалық акт еді. Ата Заңның қабылдануы конституциялық құрылыстың құқықтық негізін қалады, мемлекеттік тетік жəне қоғамдық, саяси жүйенің негізгі қағидаттарын орнықтырды. Адам мен азаматтың конституциялық мəртебесін белгіледі. Конституция Қазақстан Республикасы дербес мемелекет ретінде ұлтына қарамастан онда тұратын барлық адамдардың еркіне сəйкес жасалды. Ата Заңның алғы сөзінде «Біз ортақ тарихы бар, тағдыр біріктірген Қазақстан халқы...» деп жазылған сөйлемнің мағынасының тамыры өте тереңде екені айтпаса да түсінікті. Себебі, Қазақстан халқының тарихи тағдырының бірлігі ел аумағында көптеген ұлт өкілдерінің 27 жүздеген жылдар бойы бірге тұруы нəтижесінде қалыптасты. Олар əр кезеңде əр түрлі жолдармен біздің атамекенімізге қоныс аударды. Бірнеше ұрпақтар ауысуының барысында Қазақстанда болған саяси, экономикалық, əлеуметтік, мəдени оқиғалардың қатысушылары мен куəгерлері болды. Бірлесе отырып, елдің тəуелсіздігін қорғады, жеңіс үшін майданда қатар жүріп ерлік көрсетті. Халық – биліктің қайнар көзі, Конституция – көптің киелі сөзі. Қазақстан халқының қалауымен өмірге келген негізгі Заңымыз – тəуелсіздікпен егіз ұғым! Біз кемел Конституцияны тəуелсіздік арқылы қабылдадық. Ата заң – біздің азаттық алғалы атқарған барлық істеріміздің алтын таразысы болып табылады. Қазақстан халқымен қабылданған Конституцияны сыйлау, салықты төлеу жəне қажетті жағдайда Отанды қорғау, тарихи жəне мəдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасау, табиғат байлықтарына ұқыпты қарау – бұл барлығы қоғамда өмір сүруге табиғи құқығынан шығатын азаматтың конституциялық міндеттері. Адамның табиғи құқықтарын мойындап, оларды негізгі конституциялық құқықтар мен бостандықтарда бекітіп, Ата заң оларды қорғау механизмін қамтамасыз етті. Республика Конституциясымен құқықтар мен бостандықтарды қорғайтын екі маңызды тəсілі бекітілді: сот арқылы жəне əкімшілік. Бірінші кезеңде бұл өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғалуына құқығы. Құқықтық мемлекет жағдайында тəуелсіз сот адамның құқығын қорғауының негізгі құралы болып табылады. ҚР Конституциясы қазақстандық қоғамың əртүрлі қоғамдық-саяси күштерінің келісімін қамтамасыз еткені Негізгі заңның басты əлеуметтік құндылығы болып табылады. Бұл Конституцияны саяси тұрақтылығының факторы, бейбітшішік пен келісімнің кепілі. Еліміздің Ата заңы Қазақстанды мықты мемлекетке айналдырды. Ата заңымыздың арқасында елімізде бірлік пен қоғамдық татулық орнады, экономика мен демократия дамыды. Отандастардың бойында қазақстандық патриотизм қалыптасты. Ең бастысы Қазақстан тəуелсіз мемлекет ретінде əлемге танылды. Осыдан жиырма жыл бұрын, 30- тамызда Қазақстан халқы тарихи шешім қабылдап, еліміздің құқықтық өміріндегі жасампаз жаңа дəуіріне қадам басқан еді. Содан бері қарай тəуелсіздігіміздің тірегіне айналған Ата заң - мемлекет пен қоғамда орын алып отырған барлық саяси- экономикалық, əлеуметтік реформалардың ілгері басуына, дамудың қайнар бастауына айналды. Өткен 20 жылдан бері мемлекет пен қоғамның дамуындағы өзгерістер - демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнығу талпыныстарының бəрі - Ата заң қағидалары негізінде жүзеге асырылып келеді. Тоқтала кететін тағы бір жайт, Қазақстанның Ата заңы əлемдегі ең жас Конституциялардың бірі болып саналады екен. Расында, бүкіл мемлекеттік құрылымды айғақтайтын, елдіктің бастауы болып табылатын құжат енді ғана 20 жасқа толып отыр. Əрине, тарих ауқымымен айтқанда, бұл азғантай ғана мерзім. Десе де, осындай алмағайып заманда Қазақстанның Ата заңы уақыттың сынынан сүрінбей өтті, өзінің заман талабына лайықтығын жан-жақты дəлелдеді. Ал көптеген зерттеушілердің пікірінше, Қазақстанның Конституциясы əлемдегі жалпыадамзаттық құндылықтарды дəріптейтін ең үздік 50 конституцияның бірі болып саналады екен. Бұның өзі Ата заңымыздың үлкен əлеуетін білдірсе керек. Мемлекет өмірінің аса маңызды мəселелерін талқылау жəне шешу кезінде əрбір құқықтық санасы жоғары азамат Ата Заңда бейнеленген жауапкершілікті сезіне білуі қажет. Қоғамның бүгіні мен болашағы үшін, жалпы алғанда Ата Заңымызды құрметтеп, қорғап жəне маңыздылығын жоғалтпай сақтауымыз біздің, яғни əрбір Қазақстан Республикасы азаматының міндеті. 28 Бүгінгі күні Қазақстан ішкі тұрақтылығына жетті, əлеуметтік даму базасының сенімділігі қамтамасыз етілді, өңірдегі ең үздік экономика құрылды. Экономиканың тұрақты дамуы экономиканың өсуіне жəне қаржылық мүмкіншіліктерге сүйеніп қажетті реформаларды жүргізуге мүмкіндік береді. Əдебиет: 1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1996 ж. № 4, 217-құжат (2011 ж. 02.02 күнгі жағдайы бойынша өзгерістермен толықтырулармен). 2. Котов А.К. Интерпретация Конституции и формирование прецедентного конституционного права // Проблемы развития конституционализма в Казахстане: Сб. материалов междунар. научно-практич. конф. — Алматы, 2002. — С. 35. 3. БаймахановМ.Т. Конституция и процесс построения правового государства // Избр. тр. по теории государства и права. — Алматы, 2003. — С. 374. 4. Казахстан: Стратегия обновления // Казахстанская правда. — 2003. 14 дек. 5. http://www.turkystan.kz/kz/articles/view/56296 6. http://www.wkau.kz/index.php/ru/meropriyatiya-po-vospitatelnoj-rabote/749-ata-za-el-t-ra-tyly-y- men-birligini-negizi жүктеу/скачать 2,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|