Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
Ластаушы заттар айналымы мен мигpaциясы
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.6. Топырақ қабатының бұзылуы мен ластаушы көздері
| 5.5. Ластаушы заттар айналымы мен мигpaциясы
Ластану дәрежесін зерттеу үшін (жинақтау) ластаушы заттардың топырақта және оның адам денсаулығына әсері білу керек жолдары, көші-қон және айналымы, ластаушы заттар. Топырақ – біздің ең басты депонент ластаушы заттар жинақтаушысы. Көші-қон ластану – бұл нысанды миграциясы ластаушы заттардың бірі-табиғи ортаның басқа ортаға өтуі. 1. Тұндыру ластаушы заттардың атмосферадан су бетіне. 2. Тұндыру ластаушы заттардың атмосферадан топыраққа. 3. Тұндыру ластаушы заттарды атмосфера жасыл көшеттер (жолдар бойында, автоөндірістер және т. б.). 4. Булануы су атмосфераға (мұнай, сынап). 5. Көшу ластаушы заттардың судан топыраққа (сүзу, "өздігінен тазару", тұндыру ластаушы заттардың су қоймасының түбі). 6. Көшу жер үсті суларының биотасын (жер үсті, су және жер асты – өсімдіктер, жануарлар әлемі, микроағзалар). Ластанған топырақтың адам үшін қауіптілігін анықтау қажетті: 1. Ластану көздері (өнеркәсіп, автокөлік және т. б.). 2. Ағзаға түскен ластаушы заттардың ықтимал жолдарының әсері. 5.6. Топырақ қабатының бұзылуы мен ластаушы көздері Маңызды ғаламдық бұзылулар жағдайы байланысы литосфераның, негізінен, адамның шаруашылық қызметінен болады. Көбіне бұл әсер жоғарғы құнарлы қабаты литосфера тиесілі – топыраққа, оның әсерінен адамзат негізгі бөлігі өз қажеттіліктерін азық-түлікпен қанағаттандырады. Топыраққа антропогенді әсердің негізгі түрлері: эpoзия (жел және су); ластану; екінші ретті тұздану мен батпақтану; шөлейттену; жерлердің өндіріс пен коммуналды құрылысқа пайдаланылуы. Осылайша, Сахара шөлін көшпенділермен байланыстырса, Греция мен Түркиядағы жасыл желегінің бұзылуы – көп ғасырлы мал шаруашылығының жоғары жетістігінің нәтижесі. Ормандары мен жүзім алқаптары бір кездері тұнып тұрған елдер шөлейттер мен ашық жырақтарға айналған. 1933-1937 жылдардағы құрғақтану кезінде Техастың құнарлы жерлерінің тұрақты қоры шаңды дюндарға айналған. Соңғы жағдай АҚШ-тың осы штатының ормандардың жартысына жуығының жойылуы топырақ бұзылумен байланысты. ХХ ғасырда жерді толықтай пайдалану, жайылым жерлерді ұтымсыз пайдалану және техника қолдану аридизацияға әкелді, яғни жердің құрғауы үлкен аумақтарды Африка, Оңтүстік-Шығыс және Оңтүстік Азия, Орта Азия, Оңтүстік Америка және т.б. қамтыды. Топырақты дұрыс пайдаланбау олардың күшейтілген эрозия тудыруы мүмкін. Топырақтың қатты бұзылуы тау-кен карьері және құрылыс өнеркәсібі олардың эрозиясын тудырады. Ондаған мың гектар топырақтың бұзылу нәтижесінде құрылыс карьерлерді Шығыс, Оңтүстік-Батыс және Солтүстік Қазақстанда. Қазіргі кезде жерді пайдалануда топырақтың сортаңдануы күрделі мәселені туындатып отыр, жерді қарқынды суара пайдалану теңіздер мен көлдердің кебуіне байланысты тұздардың жайылуымен байланыстыруға болады. Шетелдік эксперттердің мәліметтері бойынша 50% жуық суарылатын жерлердің айтарлықтай тұзданған. Орта Азия мен Қазақстанда, әсіресе Каспий маңы аймақтарында топыраққа үлкен шығын жерді суара отырып пайдалану келтірген. Топырақ атмосфераға қарағанда оған әр түрлі ластанулардың шоғырландыруға бейім ерекшелікке ие. Ластаушы заттар топыраққа түседі және жиналады да артық мөлшерде есебінен өнеркәсіптік кәсіпорындар шығарындыларының, жылу энергетикасы, автокөлік, мал шаруашылығы кешендерінен, қатты және сұйық қалдықтарды минералды тыңайтқыштар мен пестицидтер ұтымсыз қолдану қарқындылығынығ артуына байланысты. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|