Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
Қазақстан территориясындағы биoгeoхимиялық шет аймақтар
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
ÐлекÑÑÐ¾Ð½Ð´Ñ Ð¾ÒÑлÑк ÐедиÑиналÑÒ ÑкологиÑ
| Қазақстан территориясындағы биoгeoхимиялық шет аймақтар
Кең байтақ Қазақстан территориясында қазіргі уақытта табиғи да, техногендік биогеохимиялық шет аймақтар бар. Қазақстанның микроэлементтерінің табиғи құрамы бірқатар аудандарында болуы мүмкін фондық концентрациясы 5-10 есе. Жоғары концентрациясы бойынша табиғи металдар шоғырлану табиғи химиялық провинцияға бөледі. Мысалы, Қазақстанда табылған 3 табиғи борлы провинциясы: 1 - Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе облысы; 2 – Орталық " (орта ағысында p.Сарысу); 3 - Шығыс Қазақстан. Топырақтың химиялық заттармен ластануының табиғи көздеріне жататындар кейбір полиметалл кен орындарын, топырақ құрамында жоғары концентрациясы металдар (қорғасын, мыс, мырыш, кадмий және т. б.), мысалы, аудандар Өскемен, Лениногор, Зырян, Шымкент. Мыс рудалы кен орны c жоғары құрамы мыс топырақта орналасқан аудандарда ж. ж. Балқаш, Жезқазған, Шемонайха. Теміркен кен орындарын жоғары құрамымен топырақта темірдің орын Қостанай облысы. Мұай газ кен кен орны, топырақ құрамында адсорбталған газдармен (көмірсутектер, күкірт, ванадий), Батыс-Қазақстан, Атырау облыстарында орналасқан. Табиғи (табиғи) мазмұны химиялық заттардың топырақта ғана байланысты емес топырақтүзуші тұқымдарын, кен мен топырақ типтерінің, суда еритін химиялық заттар. Нысанды химиялық заттардың топырақта жалпы және қозғалмалы (еритін) ажыратады. Жалпы заттардың топырақтағы жалпы саны металдар мен микроэлементтердің құрғақ топырақ немесе тау жынысы г/кг немесе мг/кг есептеледі. Гигиеналық тұрғыда ең көп мәні бар жылжымалы нысандары химиялық элементтер және (немесе ериді) топырақ суларда ғана сілтілі немесе қышқыл ортада c рН төмен немесе жоғары 7, т. б. олар оңай енеді топырақтан өсімдікке және ауыз су, содан кейін адам ағзасына жануарлар мен адамға әрекет ете алады. Ванадийдің жалпы көлемі Қазақстанда ТМД елдерінің алдындағы деректерден орташа фондық деңгейінен жоғары. Мысалы, ең жақын кезеңдерде және Алтадағы таулы орманды жазықтарда(Тарбағатай, Үлбі аудандары) екі түрлі провинцияларды судың жоғары концентрациясы (айдан 20 және одан көп) айырмашылығы бар. Ванадийдің жоғары концентрациясы таулы қарашіріктерде байқалған. Хромның жоғары деңгейі негізінен, (Каспий маңы ойпаты, Ақтөбе) жоғары хромы бар шынайы провинция ретінде сипатталатын бүршіктер негізіне жатады. Көкшетау, солтүстік Қазақстан және Ақтөбе облыстарының орта бөліктеріндегі никельдің көптігі, сондай-ақ Торғай түбегінің каштан қаратопырағы шоғырланған. Марганец аса қарқынды каштан топырақта тұзды құрамында Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстары қоңырқай топырақта жинақталады, Павлодар, тұзды топырақта Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарының, сондай-ақ, жергілікті жерлерде артық ылғалдандырумен таулы орманды – шалғынды-батпақты топырақта жазығының Сырдария өзені, Зайсан көлінің, Алакөл (2,5 есе жоғары фон) жоғары. Қазақстаннын өндірістік потенциалының деңгейі туралы мынадан білуге болады: республикада жылына 9096 тонна титан, магний, сары фосфор, xpом,7096 тонна мырыш, 6096 тоннадан астам қорғасын өндіріледі. Республикада темір кенінің орындарына бай (Қостанай облысы), түсті металдар өндірілуде (Шығыс Қазақстан, Жезқазған облыстары), көмір шығарылуда (Қарағанды, Павлодар облыстары), фосфор (Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл) және мұнай (Атырау, Маңғыстау, Орал облыстары) шығарылуда. Өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптердің көбеюі, өндіріс технологияларының калыңкы болуы қоршаған орта мен тұрғындар денсаулығының күйі күрт нашарлануына соқтырады, бір қатар жағдайларда экологиялық өзгерістерге, биогеохимиялық шет аймақтар қалыптасуына әкеледі. Осылай, Шығыс Қазақстандық өнеркәсіптік кешеніне түсті металлургия және тау-кен өнеркәсібі орындары кіреді. Өскемен корғасын-мырыш комбинаты іс жүзінде қала ортасында орналасқан. Лениногорскіде каланың нашар желдетілуі жағдайларында ірі полиметалл комбинаты да солай, қала ортасында орналасқан. Қоршаған орта нысандарының ауыр металдармен ластануы осы регионда түрғындар денсаулығы үшін қауіпті деңгейлерге жетті, ең алғашқы кезекте, қорғасынмен, мырышпен, кадмиймен ластанулар адам организмінде олардьщ жоғарғы мөлшері жинақталуына әкеледі. Оңтүстік Қазақстанда да күрделі жағдай белең алуда. Шымкент қаласының қоршаған ортаны қорғасын және фосфор зауыттары шығарындыларымен ластауда, Тараз қаласының қоршаған ортасы фосфорлық және суперфосфаттык зауыттардың, құрамында фтор мен фосфор қосындылары бар шығарындылар ластау көздерінен алыста жатқан топырақка шөгеді. Малдардың флюорозға шалдыққан жағдайлары осы жерде кездейсоқ жағдайлар емес. Ақтөбе қаласында ферросплав және хром зауыттары,ЖЭО атмосфераға көп мөлшерде хром, бор шығарады, ал Алға қаласында фтор сутегісін шығарады. Шилісай фосфориттік кен орны осы регионда қосымша экологиялық қиындықтар туғызады. Орталық Қазақстанда Теміртау қаласының ауалық бассейнінің, судың және су түбінің Нұра өзенінде сынаппен улануы өзекті мәселе (l мг/кг деңгейінде, ШРЕК суда 0,0005 мг тең) және өсімдік пен жануарлар өнімі де осы бассейнде осындай жағдайда. Осының себебі синтетикалық каучук алу технологиялық үрдістерінде сынап қолдану болды. Сынап ацетальдегидін алуда катализатор ретінде қолданылады. Қазақстан жұртшылығын Семей ядролық полигоны маңайындағы экологиялык жағдай толғандыруы жалғасуда. Ресми деректер бойынша, радиациялық жағдай онда казір қауіп тудырмайды, бірақ ионизациялаушы радиация әсерінің салдары әлі де орын алуда. Күлділігі 45% қоңыр көмірмен жүмыс істейтін Павлодар-Екібастұз жылыту-энергетикалық кешенінде көмір өнеркәсібі мен энергетиканың қарқындап дамуы экологиялық жағдайды шындап қиындатады. Соңғы 5-7 жылда Республиканың бір қатар аймақтарында мұнай−газ өндіруші өнеркәсіп қарқынды дамуы, ондағы экологиялық жағдады нашарлатты. Адамның өміріне қауіпті концентрациялардағы шығарындылармен атмосфералық ауа ластануда. Жер үсті және жер асты суларының көздері жоғары минерализацияланған және мұнай өнімдерімен қосымша ластанады. Топырақта, өсімдіктерде ауыл шаруашылық өнімдерінде химиялық заттардың ванадий, барий және басқаларының жоғарылаған концентрациялары байқалады. 20 км радиуста биогеохимиялық шет аймақтар пайда болды. Қазақстанның көп калалары ірі өнеркәсіптік кешендердің ғана емес, оның үстіне автокөліктің де зиянды әрекетіне ұшырады. Осы аталған заттардан басқалармен: көмір, шикі мұнай, мазут жануынын өнімдерімен елді мекендердің атмосфералық ауасы ластанады. Сонымен бірге қоршаған ортаға стронций, барий, қорғасын, мышьяк, ванадий, кобальт, бериллий сияқты улы металдар шығарылады. Шығыс Қазақстан территориясында қорғасын, мырыш, мыс мөлшері молшылық жасанды биогеохимиялық шет аймақтар ауданы 30 мың кв.км асады. Ауданы 4 мың кв/км аймақ шегінде топырақтың қатгы қабатындағы қорғасын мөлшері 50 мг/кг құрайды. Әрқайсысы 4,5 мың.км жер көлемінде мырыш пен мыстың топырақта, өсімдіктерде, жануарлар мен адам қоректік өнімдерінде жоғары мөлшері бар. Қазақстанның оңтүстігінде Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарында, Жезқазған, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарында өнеркәсіптік өндірістердің шығарындыларымен топырақтың ластануы өте қомақты. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|