ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РАДИОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙ

390 
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РАДИОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙ 
 
Кеңесбек Б, Мурат Т. 
Ғылыми жетекші: Шарипова Б.У., экология магистрі, аға оқытушы Ш.Уалиханов 
атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қ.
balnur.kenesbek03@mail.ru
  
Қоршаған ортаны қорғау кез келген елдің даусыз даму басымдықтарының бірі болуы 
тиіс. Осы әмбебап адами қамтамасыз етуді сақтамау күрделі экологиялық проблемаларға 
әкеледі. 
Қазақстан бұрынғы Кеңес Одағының өнеркәсіптік жүйесінің қарқынды қызметі 
нәтижесінде туындаған күрделі экологиялық жағдайы бар ел ретінде танымал. Бүкіл елдегі 
экологиялық жағдай күрделі радиоэкологиялық жағдаймен де шиеленісе түсуде. Бұл көбінесе 
Кеңес Одағының өнеркәсіптік және қорғаныс кәсіпорындарының және аумақтардың 
радиоактивті ластануының негізгі бөлігі үшін жауап беретін атом өнеркәсібі кешенінің 
қызметіне байланысты 
Қазақстан Республикасы уран қоры бойынша Австралия және Канада сияқты елдермен 
қатар бірінші үштікте тұр. Көптеген уран кен орындары алты уран провинциясында 
шоғырланған. 
Оңтүстікте уран тасымалдайтын аймақтары: Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл 
негізгі аймақтары уран өндірісінің негізгі көзі болып табылады. 
Мұнда 20-дан астам уран қабаттарының инфильтрациялық кен орындары, соның ішінде 
ең ірі Инкай, Мыңқұдық, Буденовское, Қанжуған, Харасан, Мойынқұм, Солтүстік және 
Оңтүстік Қарамұрын, Төрткұдық, Уванас, Іркөл, Заречное [1]. 
Уран өндіру дәстүрлі тау-кен және мансапты тәсілге қарағанда қоршаған ортаға теріс 
әсерін аз қамтамасыз ететін, сондай-ақ уран өндірудің төмен құнын беретін жерасты-
ұңғымалық шаймалау арқылы жүргізіледі. Қоршаған ортаға радиациялық әсердің ең маңызды 
факторы гидротермалды және гидрогенді уран кен орындарының болуы болып табылады, 
олардың кейбіреулері пайдаланылуда, ал кейбіреулері кеніш алаңын қалпына келтірумен 
әзірленді.Радиациялық қауіпті аймақтар Кендіктас Шу-Іле-Бетпақдала провинциясы 
(гидротермалды кен орны) және Шығыс Тұран Мегапровинциясы (гидрогенді кен орны) 
аумақтары болып табылады. 
Кендіктас Шу-Іле-Бетпақдала провинциясының кен орындары қазір іс жүзінде дамуда, 
ал олардың аумақтары қалпына келтірілуде. Шығыс Тұран Мегапровинциясының кен 
орындары қазіргі уақытта игеріліп жатыр [2]. 
Шу-Сарысу уран кен провинциясының шегінде жер бетіне ең алдымен ластанған жер 
асты суларының көптеген өздігінен ағатын тастанды ұңғымалар желісі арқылы шығарылуы 
үшін жағдайлар бар, бұл топырақ пен өсімдіктердің едәуір радиациялық және химиялық 
ластануына әкеледі. Көбінесе мұндай ұңғымаларда көкөніс бақшалары мен бақша дақылдары 
бар, олардың өнімдері тұтынушылардың денсаулығына айқын қауіп төндіреді.Сонымен қатар, 
жер асты суларының деңгейі айтарлықтай төмендеуде,бұл олардың қорларының сарқылуына 
әкеледі. 
Құрамында кен бар сулы горизонттардан жер асты суларының радиациялық ластану 
параметрлері уран рудасы процестерінің ауқымымен анықталады, олар әлі де жалғасуда. 
Ерітілген уранды сулы горизонттар арқылы ұзақ мерзімді тасымалдаурадонмен және басқа да 
улы элементтермен ластануға әкеледі.Бұл факторлар табиғи ластануға әкеледіжәне жасанды 
радионуклидтер [3]. 
Радионуклидтермен ластанған учаскелерді оңалту бүгінгі таңда маңызды және күрделі 
экономикалық, әлеуметтік және экологиялық проблема болып табылады. 
Уранның ауқымы бойынша шоғырлануы ерекше қызығушылық тудырады, өйткені біз 
зерттеп жатқан аумақ Қазақстан Республикасында барланған уран қорының 76% -тен астамын 
қамтитын Шу-Сарысу және Сырдария ірі уран кен провинцияларының шегінде жатыр. 

391 
Ауқымдағы уран мөлшері туралы мәліметтер радиоактивті элементтің таралу аймағын 
болжауға мүмкіндік береді. 
Жер қыртысындағы уран құрамындағы вариациялар жиі зерттеледі, бұл оның көзін ғана 
емес, сонымен қатар уранның пайда болуының геохимиялық жағдайларын да көрсетеді [4]. 
Сондай-ақ, су объектілеріндегі уранның негізгі көзі ауа райының бұзылуы, еруі, жер асты 
суларының деңгейінің ауытқуы және антропогендік белсенділік сияқты факторларға 
байланысты екендігі анықталды. Адам ағзасына сумен кірген кезде уран бауыр, бүйрек, сүйек, 
көкбауыр, көкбауыр, өкпе сияқты әр түрлі органдарда жиналуы мүмкін, бұл денеге теріс әсер 
етеді. Ағзаға шамадан тыс уранның көбейіп кетуі жүйке жүйесінің,қан айналымның сондай ақ 
радиациялық қауіпке алып келеді.
Әдебиет 
1. Петров Н.Н., Язиков В.Г., Аубакиров Х.Б. Урановые месторождения Казахстана 
(экзогенные) Алматы: Гылым 1995. 
2. 
Официальный 
сайт 
НАК 
«Казатомпром» 
http://www.kazatomprom. 
kz/ru/page/dobicha_prirodnogo_urana 
3. Сыромятников Н.Г. Экологическая значимость содержаний естественных радионуклидов в 
подземных водах на участках рудных месторождений и населенных пунктов Казахстана. 
Геология Казахстана. 2001. - Nel. - C. 73-79. 
4. Ефремов Г.Ф., Юдин С.С. Масштабы загрязнения природных вод естественными 
радионуклидами и их связь с особенностями геологии и климата РК. Геология Казахстана. 
1998. - .No2. - C.117-122. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: