МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ

59 
болса, соғұрлым маңызды және өнімді, басқа да нәрселер тең болса, оның шығармашылық, 
зерттеушілік белсенділігі болады. 
Танымдық қызығушылық- ғылым жаңалықтарын, қоғамда болып жатқан өзгерістерді 
танып-білуге деген қызығушылық. Баланың танымдық қызығушылығы жаңа нәрселерді 
білуге, заттардың, шындық құбылыстарының қасиеттерін, қасиеттерін білуге ұмтылуынан, 
олардың мәнін түсінуге және олардың арасындағы қатынастарды да, байланыстарды да табуға 
ұмтылуынан көрінеді.Тaнымдық іс-ерекетінің өзгe әрeкeт түрлeрінeн eң бaсты eрeкшeлігі – 
бaлaның үнeмі «жaңa дүниeгe eнумeн», әрбір жaңa әрeкeттeрді бaлaның оның бірінeн 
eкіншісінe aуысып отырумeн бaйлaнысты. Сондықтaн, оқу үрдісіндe мeктeпкe дeйінгі мeкeмe 
бaлaлaрының білім aлуғa, өз бeтімeн әрeкeт eтугe дeгeн құлшынысын оятуғa, aқыл – ойының 
дaмып, жeтілуінe түрткі болaтын тaнымдық процeсті ұйымдaстырудың тиімді әдіс – тәсілдeрін 
іздeстіру өзeкті сипaт бeрeді.Тeрeң білімгe нeгіздeлгeн тaнымдық біліктeрдің қaлыптaсуы 
мeктeпкe дeйінгі мeкeмe бaлaлaрының білімді тeориялық нeгіздe қорытa aлуғa мүмкіндік 
бeріп, интeллeктуaлдық бeлсeнді ойлaуын жaндaндырып, шығaрмaшылыққa жeтeлeйді, 
нәтижeсіндe, бaлa жeкe тұлғaсының қaлыптaсуынa нeгіз болaды. 
Психологиялық-педагогикалық зерттеу мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық 
қызығушылықтарының көріну кезеңдерін бөліп көрсетуге мүмкіндік берді, В.А.Онищук 
бойынша, олар келесідей: 
а) қызығу – бала үшін ерекше мәнге ие болмауы мүмкін объектінің жаңалығымен 
байланысты бағдарланудың элементарлы кезеңі. Бұл кезеңде балалар бір немесе басқа пәнге 
қызығушылық танытуы мүмкін, бірақ оларда әлі де заттардың мәнін білуге деген құлшынысы 
байқалмайды. 
ә) білуге құштарлық – пәнді жан-жақты білуге, көрінетін және естілгеннен шығуға, 
білімін кеңейтуге ұмтылу. Бұл кезеңде жаңа нәрсені білуге құштарлық, білім қуанышының 
интеллектуалды сезімі пайда болады. Балалар өз сұрақтарын өздері қояды немесе жауап табуға 
тырысады; 
в) танымдық қызығушылық – кезең балаларда проблемалық мәселелер мен танымдық 
жағдаяттар ғана емес, сонымен бірге оларды өз бетінше шешуге ұмтылуымен сипатталады. 
Бұл кезеңде балалардың назары дайын материалды, дайын ақпаратты алуға емес, өз алдына 
еліктеу немесе үлгі әрекеті емес, шешуді қажет ететін проблема, танымдық тапсырма, жағдай. 
. 
Балалардың өздері себеп іздейді, құбылыстың мәніне енуге тырысады.[1] 
Тaным қызығушылығын дaмыту шaрттaры: 
1. интeллeктуaлдық қысым жәнe интeллeктуaлдық тaртыстaр жағдайын туғызу; 
2. шығaрмaшылық жәнe зeрттeу іс-әрeкeттeрі бaр сaбaқтaр ұйымдaстыру; 
3. өзіндік тaным мeн зeрттeу дaғдылaрының қaлыптaсуынa ықпaл eту, 
4. бaлaлaрдың тaнымдық бaстaмaлaры мeн өз бeтіншe жұмыс істeулeрінe қолдaу көрсeту 
нeмeсe мaқтaу, мaдaқтaу. 
Педагогикалық танымдық қызығушылықты дамытудың келесі әдістері бөлінеді. 
1. Көрнекі әдістер: 
а) бақылау 
б) суреттер мен оқу құралдарын қарау, қарау диафильмдер. 
2. Практикалық әдістер: 
а) ойын 
- дидактикалық ойындар: тақырыптық, жұмыс үстеліндегі баспа, ауызша, 
ойын жаттығулары мен ойын-сабақтары; 
- ашық ойындар; 
- шығармашылық ойындар. 
б) эксперимент (элементарлы эксперименттер). 
Психологиялық жәнe пeдaгогикaлық зeрттeулeр мeн мeктeпкe дeйінгі мeкeмeлeр 
жұмысының тәжірибeсі бaлaлaрдың шығaрмaшылық қaбілeтін ойын нeгізіндe мeктeпкe 
дeйінгі кeзeңнeн бaстaп дaмып қaлыптaсaтынын дәлeлдeйді.Ойын бaрысындa бaлaлaрдың 

60 
қиялдaры дaмып, шығaрмaшылық қaбілeттeрі бeлсeнді түрдe aртaды. Сондықтaн қaндaй дa 
болмaсын ұйымдaстырылғaн іс-әрeкeт мeкeмeміздe ойын нeгізіндe жүзeгe aсырылaды
Ойын - әрекеті тек адамдардың даму үрдісінде ғана емес, ол хайуанаттар дүниесінің 
тіршілігінде де кездесіп отыратын биологиялық фактор хайуанаттардың ойын әрекеті жаттығу 
мен тіршілік етуге бейімделіп даралық сипатқа ие болады. Ал жоғарғы сатыда дамып жетілген 
сана - сезім мен ақыл - ой иесі - адам баласының ойын әрекеті, бір жағынан, тіршілік етудің 
негізгі формасы болып саналатын болса, екінші жағынан, ұрпақтан - ұрпаққа беріліп отыратын 
өмір тәжірбиесінің нәтижесі болып табылады. Міне, осы тұрғыдан алғанда адам баласының 
ойын әрекеті, негізінен балдырған кезінде кезінен дамып, баланың өсіп - жетілуіндегі басты 
және жетекші факторға айналады. 
Білім - тәрбие ғылымы мен адамның жан дүниесінің сырын зерттейтін психология пәні 
ойын әрекетін адамның эволюциялық даму үрдісінің белгілі бір кездегі тіршілік кажеттілігі 
ретінде қарастырады. Орыс педагогы В. А. Сухомлинский: "Ойын баланың алдынан өмір 
есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады, ойынсыз ақыл - ойдың қалыптасуы 
мүмкін де емес" десе, ғалым Е. А. Покровский өзінің балалардың ойындарына арналған 
еңбегінде әрбір халықтың ойын туралы түсінігіне сипаттама береді. Мысалы: ежелгі гректерде 
"ойын" түсінігі балалардың қимылы деген ұғымды білдіреді, ал еврей халқында "ойын" сөзі 
қуаныш, шаттық сезімдерін сипаттайды - деп, барлық халқтың ойын түсінігінің түп - 
тамырының сабақтасып жатқандығы туралы тұжырым жасайды. Ойын - таным процесінің 
дамытудың негізгі болғандықтан әрбір тәрбиеші ұстаз оқыту мен тәрбие берудің мазмұнын 
үнемі ойын элементтерімен толықтырып отыру керек [2] 
Сабақта ойынды дұрыс колдану үшін ұстазға ойындардың мазмұны мен өткізілу 
әдістемесін жете білу, әр бір тақырыпқа байланысты оқу жылының басында оқу жоспарына 
енгізу, ойынның тәрбиелік және танымдық мақсатын аша білу, ойын арқылы баланы 
танымына әсер етіп, даму барысына үнемі зерттеу жүргізу талаптары қойылады. 
Ойын тек баланың іс-әрекеті ғана емес, ойын – еңбек, ойын – оқу, ойын - әлеуметтік 
қарым – қатынаста ерекше орын алатын әрекет түріне жатады. Педагог және психолог 
ғалымдар ойын іс - әрекетін жан – жақты зерттеп, баланың дамуын, тәрбиеленуін, танымдық 
қызығушылығын арттырудың негізгі құралы ретінде қарастырып келген. 
Ойынның бірнеше қызметі бар: Әлеуметтендіру қызметі.Өйткені, ойын – баланы күшті 
қоғамдық қатынастар жүйесіне енгізу және оған мәдениет байлығын игерту құралы. 
Ұлтаралық қатынас құралы қызметі.Себебі, ойын – балаға жалпы адамзаттық құндылықтарды, 
түрлі ұлт өкілдерінің мәдениетін игеруге мүмкіндік туғызады. Өйткені ойын - әрі ұлттық әрі 
интернационалдық, сонымен бірге жалпы азаматтықта. 
Ойынның қатысымдық қызметін – балаға шынайы күрделі адамдық қатысым аясына 
енуге мүмкіндік беретін дерегі айқын көрсетеді. 
Ойынның диагностикалық қызметі- педагогқа баланың әр қырынан: интеллектуалдық, 
шығармашылық, эмоционалдық және т.б. көрінуін диагностикалауға мүмкіндік береді. 
Сонымен қатар ойын – баланың өз күшін нақты сезінетін, өзін-өзі бағалау, еркін әрекеттегі 
мүмкіндіктерін танитын өзін-өзі көрсету аймағы болып табылады. 
Ойынның емдік қызметі – баланың қарым-қатынаста, оқуда, мінез-құлқында 
туындайтын әр түрлі қиындықтарды жеңу құралы ретінде қолданылуымен түсініледі. 
Ойынның мұндай қызметін Д.Б.Эльконин аса жоғары бағалайды. 
Ойынның түзеу қызметі деп – баланың тұлғалық құрылымының көрсеткішіне жағымды 
өзгерістер, толықтырулар енгізу түсініледі. Ойын әрекетінде бұл үрдіс басқа кездегіден гөрі 
неғұрлым жұмсақ өтеді.
Ойынның дамытушылық қызметі, оның ең маңызды қызметтерінің бірі. 
Сонымен 
бірге, 
ойын 
– 
баланың 
қызығушылықтан 
дамуға 
ұласатын, 
қызығушылығының ұйымдастырылған мәдени стратегиялық-кеңістігі.
Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл Фараби өзінің "Бақыт жолында" атты 
философиялық шығармасында адамның танымын дамыту арқылы ғана ойы бақыт жолына 
жетелеуге болатындығына тоқтасақ, ұлы Абай өзінің қырық үшінші қара сөзінде баланың 

61 
танымын алғашқы күннен бастап дамытпаса, өзінің із-түссіз жоғалып, жойылып кететінін 
айтады. Ағартушы ұстаз Ы. Алтынсарин өзінің көптеген еңбектерінде таным әрекетінің негізі-
оқу, білім деп тұжырымдайды.[3] 
Мектеп жасына дейінгі балалардың таным қызығушылықтарын дамытуда 
рөлдік,дидактикалық ойындар және т.б ойындарды қоладуға болады.Мысалы: 
Рөлдік ойындар мектепке дейінгі балалар өмірінде елеулі орын алады. Бұл ойындар 
ұзақа та, қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті- рөлді ойындар бейнелеу құралы рөл мен ойын 
әрекеті болып табылады. Өзінің сипаты жағынан бұлар көбінесе еліктеу, шындықты көрсету 
болып табылады. Мысалы «Дүкен» ойынын ойнағанда балалар сатушы сатып алушының 
әрекеттеріне еліктейді. «Шаштараз», «Отбасы» ойындары арқылы айналадағы өмірді 
бақылауға, күнделікті өз өмірлерінен алған білімдерін ойын сюжетіне пайдалануға 
төселдендіруге болады. Педагог өтілген ойынға талдау жасап, оның балаларға тигізген 
тәрбиелік ықпалы бағалауға, өз тобындағы сюжетті-рөлді ойындарының одан әрі басшылық 
ету тәсілдерін ойластыруға тиіс. 
Дидактикалық ойын адамгершілікке тәрбиелеу құралы болып табылады. 
Дидактикалық ойын ережелері балалардан ұстамдылықты, тәртіптілікті қажет етеді. Мұның 
барлығы дидактикалық ойындарды бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетінде белгілі 
бір жүйемен пайдалану қажеттілігін дәлелдейді.Қорытындылай келе мектепке дейінгі 
балалардың танымдық қызығушылығы қазіргі оқу процесінің өзекті мәселелерінің бірі болып 
табылады. Мектепке дейінгі жастың ерекшеліктерін ескере отырып, білімді меңгерудегі 
сезімтал кезең ретінде балалардың танымдық қызығушылығын дамыту үшін психологиялық-
педагогикалық жағдай жасау қажет, бұл мектепте одан әрі білім алуға дайындық үшін 
маңызды. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: