ОТБАСЫ МІНЕЗ ҚҰЛҚЫНЫҢ – БАЛА ДАМУЫНА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ

57 
бақыттың, ӛзін-ӛзі қалыптастырудың дизайнері. Жеке тұлғаның шекараларын кӛрсетеді 
және жеке тұлғада "мен"бейнесінің пайда болуын қамтамасыз етеді. 
Қазіргі уақытта Қазақстанда "Отбасы және демография", "отбасының әлеуметтік 
қамсыздандыру қоры", "ана мен бала денсаулығы"сияқты ұйымдар жұмыс істейді. Бұл 
ұйымдардың әрқайсысы ӛз функцияларын орындаса да, атаулар кӛрсеткендей, олар ата-
аналардың педагогикалық сауаттылығын ашу, отбасылық тәрбие жағдайымен қарулану 
мәселесін шешпейді. 
Баланы отбасынан алшақтатудың және оның психикаға әсерінің әсерін Т.В. Лодкина, 
А. и. Захаров, В. С. Мухина, Е. О. Смирнова атап ӛтті. А. Н.Леонтьев, С. А. Козлова 
отбасылық жылудың балаға әсерін атап ӛтті. А. в. Запорожец, 
А. Д. 
Кошелева
және т.б. отбасылық 
тәрбиенің 
терең эмоционалды 
сипаты, 
ата-аналар
мен балалардың адамдар 
арасындағы махаббат қатынастарындағы жақындасуының 
маңыздылығын Ю. П. Азарова, и. в. Гребенников, Т. А. Маркова, А. Г. белгілейді. Харчев 
және басқалар. "Қолайсыз" қазіргі отбасылардың ақаулары туралы айтады. Екінші некенің 
тәрбиеге, балалардың дамуына теріс әсерін Е. П. Арнаутова, А. и. Захарова, Е. и. 
Кульчицкая және т. б. жалғыз баланы тәрбиелеу туралы А. П. Усова, егіздерді тәрбиелеу 
туралы Р. Скиннер, к. Витек және т. б. ананың баланың психикасының қалыптасуына 
әсерін психотерапевт А. И. Захарова, психолог Д. Б. Эльконин, А. Я. Варга және басқалар. 
Отбасы тәрбиесіне қатысты Педагогикалық және тәрбиелік идеялар қазақ халық 
педагогикасында Қорқыт ата кітабында, Әбу Насыр Әл-Фарабидің еңбектерінде, Жүсіп 
Баласағұнның, Сайф Сарайдың шығармаларында, ақын- жырау хандығының мұрасында, Ы. 
Алтынсарин, Абай Құнанбаев, А. Байтұрсынов, ж. Аймауытов, М. Жұмабаевтың 
еңбектерінде елеулі орын алады соңына дейін зерттелмеген. Кейінгі уақытта отбасылық 
тәрбиеге х. Арғынбаев, г. Уманов, к. Оразбекова, ж. Қоянбаев, З. Әбілова және т. б. қатысты. 
Ата-аналар-алғашқы тәрбиешілер балаға үлкен әсер етеді. Дж. ж. Руссо "балаға оның 
алдындағы тәрбиешіге қарағанда соңғы тәрбиеші кӛбірек әсер етеді" деп мәлімдеді. 
Отбасылық қатынастардың ерекшеліктерін ғалымдар А. и. Захаров, А. С. Спиваковская, а. я. 
Варга, Э. г. Эйдемиллер, Ю. Гиппенрейтер, М. Буянов, З. Матейчик, г. Хаментаускас, А. 
Фром, Р. Снайдер және т. б. зерттеді.А. Е. Личко отбасылық қатынастар мәселесін зерттей 
отырып, отбасындағы қолайсыз жағдайларды кӛрсетті. (алыстан кӛру, қараусыздық, 
"отбасы"," жетім қыздар"жағдайы). 
Бүгін біз отбасылық дағдарыстардың ӛршуінің мысалдарын жиі кездестіреміз, соның 
ішінде әке мен бала проблемалары, ана мен қыздың тіл табыса алмауы, нәтижелердегі 
қақтығыстар, үйден кету жағдайлары. Біздің жас қоғам үшін салдары жалпы айқын. Мұның 
себебі, отбасылық жылулыққа, бейбітшілікке саналы кӛзқарастың болмауы, тӛмен 
мәдениет. Мұның ӛзі уақыт талабына сәйкес адамгершілікке негізделген оң отбасылық 
қатынастарды қалыптастыру қажеттілігі мен психология практикасында бұл мәселенің 
жеткіліксіз зерттелуі арасында қайшылық тудырады. 
Отбасылық тәрбие-бұл қоғамдық тәрбиенің бір бӛлігі, ата-аналардың мемлекет 
алдындағы борышы. Бұған дәлел: балалар мекемелеріндегі халықтың қажеттіліктерін толық 
қанағаттандыру, балалардың еңбек, спорт лагерлері жүйесін, жас натуралистер 
станцияларын, ғылыми - техникалық және кӛркем шығармашылық үйірмелерін кеңейту; ана 
мен баланы қорғауға ерекше назар аудару; отбасы мүшелерінің демалуына арналған 
санаторийлер, демалыс үйлері жүйесін кеңейту; әйелдердің халық шаруашылығына 
қатысуын кеңейту аналарды үйлестіру. 
Отбасындағы басты проблемалардың бірі-баланың ӛмірін ұйымдастыру. Оларға бала 
күнінің ритағы, міндеттері, қойылатын талаптар, оның үй жұмысына қатысуы, оқу 
демалысын ұйымдастыру жатады. 
Отбасы, барлық уақыттағыдай, ӛскелең ұрпақты тәрбиелеу мәселелерін шешуде үлкен 
мүмкіндіктерге ие болды. Ӛскелең ұрпақты тәрбиелеу мәселелерін шешудегі қазіргі 
заманғы отбасының ерекшелігі-тәрбиенің жоғары білім беру және жалпы мәдени деңгейі. 
Отбасындағы балаларды тәрбиелеу оны белгілі бір тұрақты әлеуметтік институт 

58 
ретінде анықтайды. Бұл отбасы мүшелері арасындағы қарым- қатынасты қалыптастыруға 
және дамытуға ықпал ететін адамдардың жақындығы, туыстық қатынастар, ӛзара үй 
шаруашылығы, тұрмыстық ӛмір. Отбасылық тәрбиенің артықшылығы-бұл қарым-
қатынаста, оны тәрбиенің кез-келген түрімен алмастыруға болмайды. 
Отбасы-болашақ азаматтың әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын жасайтын 
алғашқы қадам. Ол балаға ӛзінің моральдық жағдайы туралы алғашқы түсініктер береді, оны 
еңбекке үйретеді және ӛзіне-ӛзі қызмет ету дағдыларын қалыптастырады. Ата-ананың іс-
әрекеті мен мінез- құлқы, ӛмір салты арқылы балаға дүниетанымдық, адамгершілік, 
әлеуметтік- саяси құндылықтар беріледі. 
Отбасылық тәрбиенің қоғамдық және мемлекеттік тәрбиеден артықшылығы. Алайда, 
қазіргі қоғамдық ӛмірде болып жатқан әлеуметтік, экономикалық және демографиялық 
ӛзгерістер отбасы үшін белгілі бір қиындықтар туғызады. 
Ата-аналардың білім деңгейіне байланысты отбасында да ерекшеліктер бар. Мысалы: 
ата-аналардың білімі неғұрлым жоғары болса, олардың балалары мектепте соғұрлым жақсы 
оқиды. Қазіргі ата-аналар жұмыста басты рӛл атқаратындықтан, бала тәрбиесі кӛбінесе 
білімі тӛмен ата- әжелерге жүктеледі. 
Қоғамда материалдық жағдайға байланысты орын алатын халықтың жіктелуі ата-
аналардың әртүрлі материалдық жағдайлармен қарым- қатынасына отбасылық тәрбиеге 
әсер етеді.Отбасында отбасылық бюджеттің 25-50% балаларға жұмсалады. Материалдық 
табысы мол отбасыларда педагогикалық түсінік мерекеге әкеледі. Мереке-бұл 
ӛмірге,ӛмірдегі материалдық және рухани құндылықтарға деген менсінбейтін, мазақ ететін 
кӛзқарас. 
Отбасында балалардың мүмкіндіктерін барынша дамытуға, оларды ӛмірде қолдана 
білуге, жұмыс істеуге, қандай да бір еңбек түрін орындауға психологиялық тұрғыдан дайын 
болуға,шығармашылық қызметке дайын болуға, білімдерін үнемі жетілдіруге тәрбиелеу 
қажет.Отбасындағы тәрбиенің тиімділігі ондағы қарым-қатынас түрлерін анықтауға 
байланысты. 
Әдебиеттер: 
1.
Алешина 
Ю.Е. 
Индивидуальное 
и 
семейное 
психологическое 
консультирование, М., 2009ж. 
2.
Буянов М.И. Ребенок из неблагополучной семьи М.: 2008ж. 
3.
Навайтис Г. «Семья в психологической консультации» М.; Воронеж,2009г 
4.
Социальная 
психология. 
Э.Г. 
Эйдемиллер, 
Н.В. 
Александрова, 
В. 
Юстицкие «Семейная психотерапия», Сант-Петербург, 2000 ж. 
5.
А. Черников 
«Системаная 
семейная 
терапия» 
интегративная 
модель 
диагностики., Москва, 2001ж. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: