Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
ҚАНТ ДИАБЕТІ АУРУЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ, СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ЕМДЕЛУ
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| ҚАНТ ДИАБЕТІ АУРУЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ, СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ЕМДЕЛУ
ЖОЛДАРЫ Серік Ү.А. Ғылыми жетекші: Д.Б. Маймакова, жаратылыс ғылымы магистрі Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қ. e.mail: umitserikova@mail.ru Қант диабеті – бұл жеке бір мемлекеттің проблемасы емес. Бүкіл әлемде әрбір 10 секунд сайын қант диабетіне қатысты себептермен 1 адам өледі екен. Жылына осы аурудан 4 млн. адам қайтыс болады. Бұл апатты тек бірігіп шешуге болады. Қант диабетінің (қазақтар сусамыр деп те атайды) екі тұрпаты бар. Бірінші тұрпат – “жасөспірімдік диабет” туралы толығырақ айтсақ, ол инсулиннің абсолютті жетіспеушілігімен сипатталады, мұнымен негізінде балалар мен жасөспірімдер ауырады, аурудың дамуында тұқым қуалаушылық факторы айтарлықтай емес, қандағы май құрамы көбейіп, ауруды анықтағанда салмақтың азаюы байқалады. Бұл науқастардың өмірі инсулинді сырттан егу арқылы алумен тікелей байланысты. Екінші тұрпаттағы қант диабеті (“ересектер диабеті”) шамадан тыс салмақпен сипатталады – бұл адамдар диета сақтау арқылы және 1 тұрпаттағы қант диабеті секілді қан құрамындағы қантты төмендететін таблеткалы препараттарды қабылдау арқылы емделеді [1]. Қант диабетінде қан құрамындағы глюкозаның мөлшері (нормалық жағдайда 3,5-5,5 ммоль/л) көтеріледі. Қан құрамындағы глюкоза кез келген адамда кездеседі – ол көптеген ағзамызға қажет, ең алдымен орталық жүйке жүйемізге, қан жасушаларымызға, май жасуша- ларымызға, бауыр мен бүйрекке қуат көзі ретінде қажет. Инсулиннің көмегімен өте күрделі үдеріс – қан құрамындағы глюкозаның деңгейін ретке келтіру жүзеге асады, ал глюкозаның деңгейі тағам қабылдауға тікелей тәуелді. Нормалық жағдайда дені сау адамның 1 литр қанында шамамен 1 грамм глюкоза болады. Ағза өзінің глюкоза атты “биологиялық отынын” өте ұқыпты пайдаланады. Дені сау адамда тағам қабылдағаннан кейін глюкозаның деңгейі көтеріледі, ал 2 сағаттан кейін инсулиннің көмегімен нормалық қалыпқа келеді [2]. Аурудың қант диабеті деген атының өзі латынның ( diabaino- өту, өтіп кету), mellitus- тәтті қант деген сөздерінен шыққан. Көне замандағы дәрігерлерге қант диабеті ауруына шалдыққан адамдар зәрінің дәмі тәтті екендігі белгілі болған. Бұл сырқаттың халық арасында ерте заманнан кездесетіндігі біздің дәуірімізге дейін өмір сүрген римдік дәрігер Аретеус Каппадокинскийдің (138-81 жылдар), әлемге әйгілі тәжік ғалымы Авиценнаның (980-1037 жылдар) және басқа дәрігерлерден айқындалады. Бірақ олар қанттың несепке пайда болуы ағзадағы зат алмасуының өзгеруіне байланысты екендігінен хабарсыз болатын. Сол кездегі мағлұмат бойынша адам ағзасына аспен немесе сумен бір ерекше сұйық зат түседі де, өзгеріссіз зәрмен бөлініп шығады деп түсінген [3]. Сонымен диабет - бұл қандақант мөлшерінің көбейіп кетуінен пайда болатын дерт. Бұл аурумен жас та, кемел жастағылар да, кәрі де ауырады. Әсіресе жасөспірім кездегі диабет ауруы өте қиын, мұндай жаста диабетпен ауырғандарға арнаулы дәрі (инсулин) қолдану ұсынылады. Әйтсе де бұл ауру 40-тан асқан, тамақты шектен тыс ішіп, толыса бастаған адамдарға тән болып келеді. Қант диабеті - көмірсутек, май, ақуыздыңзат алмасуының созылмалы бұзылуы, яғни қанға көп мөлшерде қант түйіршігінің бөлінуі болып табылады. Қант диабеті - ұйқы безі қызметінің бұзылуы,инсулин атты гормонның жетіспеушілігінен пайда болады. 571 Қант диабеті инсулинге тәуелдінемесе І типті қант диабеті (инсулин зависимый), инсулинге тәуелсіз немесе ІІ типті қант диабеті (инсулин не зависимый) болып 2 түрге бөлінеді [4]. І типті қант диабетімен көбінесе 10-13 жастағы балалар ауыратындықтан, оны жасөспірімдік диабет деп те атайды. Бұл ауру вирустық жұқпалы аурулар жиі таралатын көктем мен күзде көрініс береді. Сонымен қатар бұл типтің дамуына химиялық заттардың да әсері болады. ІІ типті қант диабеті 60-70 жастағыларға тән. Инсулин жеткіліксіздігі байқалады. Аурулардың көпшілігі терінің қышуы, шөлдеу сияқты белгілермен шағымданады. Инсулинсіз ағза қант түйіршігін өңдей алмайды. Соның салдарынан қанның құрамында қант мөлшері артады [5]. Қант диабетінің пайда болуының ең басты себептерінің бірі - тамақтану салтының өзгеруі,атап айтқанда қантқа тез айналатын көміртегі бар тағамдарды шектен тыс пайдалану болып табылады. Сол сияқты қажеттен артық тамақтану және дене еңбегімен шұғылданбау семіздікке әкеліп соқтырады.Қант диабетінің көп таралу себептерінің бірі де осы семіздікке телінеді. Қант диабетіне шалдыққан адамның ауыз қуысы құрғап, суға деген құмарлығы артады, кіші дәреті жиі, әрі көп мөлшерде болады, жұмыс істеу қабілеті төмендейді,тамаққа тәбеті артады. Жүрек, бүйрек, көз және аяқ-қол қан тамырларында қан айналымының бұзылуынан жиі-жиі басы аурады, жүрегі қағады, қан қысымы тұрақсызданады,аяқтың башпайлары,қолдың саусақтары ұйиды, жансызданады,ұйқысы бұзылады,көздің алдында маса жүргендей қара дақтар көлбеңдейді,тез шаршайды,кіші дәреті бұзылады,көздің көру қабілеті төмендейді аяқ-қол терілері қышиды [6]. Қант диабетінің жедел асқынуларының ішінде жиі кездесетіні кетоацидоз, сонымен қатар, гипогликемиялық кома да болуы мүмкін (2-сурет). Айқын қант диабетінде науқастың жағдайына сай ем қолданбаса,сырқат өлім қаупін тудыратын комаға ауысуы мүмкін [7]. Кетоацидоз даму себептері: 1. Инсулинге тәуелді қант диабетімен ауыратын науқастың дәрігерге уақытында қаралмауы. 2. Инсулинотерапия жүргізудегі қателіктер. 3. Науқастың өз ауруына дұрыс қарамауы. 4. Жедел инфекциялық аурулар, жүрек –қан тамыр аурулары(инсульт; миокард инфарктісі). 5. Инсулинге қажеттілікті жоғарылататын физикалық, психикалық жарақаттар, хирургиялық операциялар, жүктілік т.б. 1 - сурет. Қант диабетінің жедел асқынуы кезіндегі белгілер жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|