БАЯНҒАЛИ ӘЛІМЖАНОВ ПОЭЗИЯСЫНЫҢ СЫРШЫЛДЫҚ СИПАТЫ

848 
айтады. Олардың тағдыры да оңай емес. Ақындар «қия кезеді, қиял қуып, сөз сауады, ақылдың 
азабын тартады, жез таулардан алтын іздейді...». Соңында 
Ақын деген 
Мөлдір, 
Ғажап 
Ағын 
ғой....[1].– деп тебіренеді. Ақын өз 
шығармашылығында әртүрлі тақырыптарда жаза білген. 
Баянғали Әлімжановтың шығармашылық әлемінің біз бірер тамшысына ғана өз әлімізше 
үңіліп көрдік. Өлеңдерінен басқа өзге салаларын қозғағанымыз жоқ. Бұдан әрі қаза берсек, 
сыры мен жыры мол мұхит айдынына сүңгігендей болатыны айдан анық. Қай жанрда қалам 
тербесе де өзіндік қолтаңбасымен оқшау мәнері айқын аңғарылып тұратын қаламгер өз 
шығармаларында өмір шындығын, қоғам бейнесін шынайы әрі көркем кестелейді. Өлеңдерін 
оқып отырып бірде күлесің, бірде күрсінесің, бірде ойланасың. Өйткені оның шығармалары 
ешкімді бей-жай қалдыра алмайды.
Баянғали – сыршыл да нәзік жанды ақын! 
Ақындар көп аты кеткен жыраққа, 
Мінген де бар машина мен пыраққа. 
Сөз қалды ма айтылмаған солардан, 
Сыр қалды ма құйылмаған құлаққа? 
Ай – әлемнің бар ақыны керемет, 
Мен айтатын жырлар да бар бірақ та[2,18]! 
Осы жұмысымда Баянғали ақынның өлеңдерін тақырып бойынша топтарға бөлдім. 
Топтарға бөлу өлеңдерді талдап, зерттеуге көмектесті. Әрине, топтарға әлі де бөлуге болар еді, 
бірақ осының өзі көп жұмыс істеуге көмектесті. Өлеңдерінен көркем де айшықты бейнелеулер 
(теңеу, эпитет, кейіптеу, аллитерация, ассонанс) іздеу, табу – өзіме өте қызықты болды. Өлеңге 
тілдік талдау да мені өте баурап алғандай болды. Өйткені осының бәріақын поэзиясының 
ерекшелігін тануға мүмкіндік берді. Осындай талдаулар мені ақын жанын түсінуге жақындата 
түскендей болды. Бала қиялын, жастар арманын, ата мен әжелер тағдырын, табиғат, ауыл 
суреттерін... бәрін-бәрін көз алдымнан, ой елегінен өткіздім.
Баянғали ақынның өлеңдері оқырман көңілінен шығары сөзсіз. Өйткені ол өлеңнен, 
өнерден сыр іріккен емес. Өлеңге өз жан дүниесін ашты, өлеңнің сырлы құпияларын жария 
етті. Баянғали өлеңдерін әлі де терең зерттеу қажет деп ойлаймыз. 
Мұнымен бірге, қаламгердің биыл баспадан шыққан «Өмірдің өзі...» деп аталатын өлеңдер 
жинағы да көпшіліктің ықыласына бөленуде. Ақындық қолтаңбасы айқын, нағыз талант 
иесінің бұл кітабына соңғы кездері жызған сыршыл жырлары мен бірнеше поэмалары 
топтастырылған.
Өмірдің өзі адамға – 
Жаратқанның сыйлығы. 
Жаралмай кетсең қайтер ең, 
Өзгеше болып бұйрығы? 
Өмірдің өзі – махаббат, 
Сүюден бәрі жаралған. 
Бастауы мөлдір бұлақтай, 
Жайылып жерге таралған... [2,54]. 
Бұл – өлең өру мәнері өзгеше ақынның осы кітапқа аты берілген «Өмірдің өзі... » 
деген өлеңінен сәл-пәл ғана үзінді. Жаңа жинақтың лейтмотиві, яғни, өзегі секілді тап мұндай 
ойлы да шымыр жырлар бұл жинақта қаншама! 
Абыз ақын өлеңдерінде жастарды елжандылыққа үндейтін жалынды жыр 
жолдарымен қатар, өткір сын да бар. Мәселен, «Жоғалмайды ана тілім» өлеңін оқи отырып, 
жанға рух берер отты жолдарды, туған тілге деген ерекше сүйіспеншілікті көреміз:
... Тілім барда күнім де бар, айым бар, 

849 
Тілім барда иманым бар, ойым бар. 
Төрт құбылам түгел менің тіл барда, 
Түн ұйқымды төрт бөлмейді уайымдар. 
Тіл білмейтін, тіл алмайтын тентектер, 
Тілімізге тиіскенді қойыңдар[2,92]! 
Тіл мен жер ұлттың ең бір қастерлі қос құндылығы десек, ақын жер тақырыбына да қалам 
тербеп, «Жер-Ана, жолдан айныма!» деп жырлайды. Ол басқа ақындардай Жер-Ананың 
қасиетін жырлап қана қоймай, қасіретіне де терең үңіледі. Өлеңде Жер-Анаға жалпы адамзат 
тарапынан жасалып жатқан қиянат, қатыгездік сәтті қаузалған:
Жер-Ана, жүдеп, 
Жұқарып жүйкең тозды ма, 
Тұрлаусыз уақыт 
Айналымыңнан озды ма? 
Опырып, өртеп, 
Қиратып, 
Жойып, 
Жалмаған, 
Жындылар енді 
Сенің де көрің қазды ма[2,114]? 
Өмірдің өзі жеңістер мен жеңілістерден тұрады. Алға биік мақсат қойып, табысқа, 
жеңіске жетсең, өмірдің сенің алдыңа тартқан сыйы деп біл. Ал жеңілістерде мойымау, 
қасқайып қарсы тұру, жеңіске жетуге ұмтылу – әр адамға берілген өмірлік сынақ. Алайда 
жеңілістен сабақ алып, жеңіске қалай, қандай жолмен жетуге ұмтылу қажеттігі ақынның 
«Жеңіс пен жеңіліс» өлеңіндегі мына шумақтарда көрініс тапқан:
Жеңілу, жеңу 
Ежелден егіз. 
Біреуді жеңіп 
Сындырып сағын, 
Баянды болмас 
Қондырған бағың. 
Дүние – кезек, 
Бүгінде жеңсең, 
Бір күні келер 
Жеңілер шағың[1,106]. 
Яғни, ақын өлеңі арқылы күш-қайрат беріп, адамдарды жақсылық жасауға, қайырымды 
болуға үндейді.
Ақын қиялы шексіз. Ақындық шабыт бірде жеті қат көк аспанға құстай самғатса, енді 
бірде тау аралатып, көк шалғынға, кейде көк теңізге сүйсінтіп, табиғаттың тылсым әлемімен 
қауыштырады.
Әдебиеттер: 
1.
Әлімжанов Б. Шығармалары: Көп томдық. Б. Әлімжанов. – Көкшетау: Келешек-2030, 
2016. – 284 б. 
2.
Әлімжанов Б. Көкжиек алда. /Өлең, жыр, поэмалар/Баянғали Әлімжанов. Алматы: 
«Алматы-Болашақ» АҚ, 2020. – 368 б. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: