Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы

866 
Долларды сатудың төмендеуіне қарамастан, жалпы KASE-де Валюталық Сауда-саттық 
көлемі (ал еуро, рубль және Юань сол жерде сатылады) 9% - ға өсті: 2021 жылы 15,2 трлн 
теңгеден 2022 жылы 16,5 трлн теңгеге дейін өсті.[5]
1-график. 2020-2023 жылдар аралығындағы Ұлттық қордағы операциялар динамикасы
Дереккөз: ҚР Ұлттық банкі
Алайда, рекордтық соманың өзі қатты өзгермеген (әсіресе 2014 жылдан бастап елдегі 
доллар 2,6 есе қымбаттағанын ескерсек), бірақ валюталар бойынша сауда құрылымының күрт 
өзгерді. 2022 жылға дейін нарықтың басым бөлігін долларлар иеленді. Алайда, өткен жылы 
Американдық ақша бірлігі Ресейдің және (аз дәрежеде) Қытайдың ұлттық валюталарына өсіп 
келе жатқан сұраныстың қысымымен нарықтағы монополиядан айырылды. Валюталардың 
ашық сауда-саттығының жалпы көлеміндегі рубль үлесі 2021 жылы 1,8%-дан 2022 жылы 
12,5% - ға дейін өсті, юань үлесі тиісінше 0,8% - дан 3,5% - ға дейін өсті. Нәтижесінде бір жыл 
ішінде доллардың үлес салмағы 97,2-ден 82,8% - ға дейін төмендеп, 14 пайыздық тармақтан 
артық төмендеді.[5]
Номиналды түрде KASE-де Ресей валютасының сатылымы 2021 жылы 46,7 миллиард 
рубльден 2022 жылы 296,5 миллиард рубльге дейін немесе 6,4 есе өсті. Бір айлық бөліністе 
сауда-саттық статистикасын зерттеу көрсеткендей, Қазақстанда рубльге деген сұраныс 
Украинадағы соғыстың басталуымен және Ресейге қарсы санкциялардың енгізілуімен қатар 
өсті, бұл басқа қиындықтардың қатарында көрші елдің бизнесі үшін еркін айырбасталатын 
валютамен жұмыс істеу мүмкіндігін күрт қиындатты. Егер 2022 жылдың қаңтары мен 
ақпанында KASE-де тиісінше 3 миллиард және 2,5 миллиард рубль сатылса, наурыз айында 
сауда көлемі 21,3 миллиард рубльге дейін өсті, ал ең жоғары көрсеткіш қыркүйекке келді (49,2 
миллиард рубль). Рубльдің биржалық бағамына келетін болсақ, бір жыл ішінде ол өте кең 
дәлізде рубль үшін 4,72 мен 8,94 теңге аралығында ауытқып, бір жыл ішінде 11,4% - ға (рубль 
үшін 5,8-ден 6,4 теңгеге дейін) нығайды.[2]
2-график. 2020-2022 жылдары жүргізілген операцияллардын динамикасы.
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1
Ұлттық қордың операциялары
Ряд1
Ряд2
Ряд3

867 
Дереккөз: ҚР Ұлттық банкі 
Егер 2022 жылы биржалық сауда-саттық пен қолма-қол ақшаны таза сату динамикасы бір-
бірімен тығыз байланысты болса, онда рубльмен бұл көрсеткіштер фазаға қарсы болды. 
Қолма-қол ақша нарығындағы биржадағы операциялардың күрт өсуінен айырмашылығы, 
Ресей валютасының нетто-сатылымы 2021 жылы 750 млрд теңгеден 2022 жылы 281 млрд 
теңгеге дейін немесе 2,7 есе азайды. Рубль баламасында көлемдер үш еседен астам төмендеді, 
шамамен 129 миллиард рубльден 40 миллиард рубльге дейін. Бұл 2013 жылдан бастап ең 
төменгі сома, таза негізде алмастырушылар 30 миллиард рубль сатқан.[3]
Мұндай төмендеу динамикасы қолма-қол рубльге ішкі сұраныстың төмендеуімен емес, 
Ресейден келген релоканттар тарапынан олардың ұсынысының күрт өсуімен байланысты. 
Егер ақпан айында қазақстандық алмастырушылар 75 млрд теңге (нетто) сомасына рубль 
сатса, наурыз айында бұл сома 59 млрд теңгеге дейін қысқарды, Сәуірде 12 млрд теңгеге дейін 
төмендеді, ал шілдеден бастап дәлізде айына 3 млрд теңгеден 7 млрд теңгеге дейін ауытқып 
отырды. Қыркүйек айында айырбастаушылар сатқаннан гөрі көп рубль сатып алды: таза сатып 
алу 2,2 млрд теңгені құрады. Бұл фактіні Ресейде 21 қыркүйекте жарияланған ішінара 
жұмылдырудан басқа себептермен түсіндіру қиын. Ұлттық Банктің Тұрақты шолуларының 
бірінде авторлар Қазақстанда қолма-қол рубль ұсынысы сұраныстан асып кеткен жағдай 2003 
жылдан бері алғаш рет байқалып отыр.
Ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамасыз етудегі институционалдық тәсілдерді 
талдау ақша-кредит саясатының мақсатының бұлыңғырлығы оған қол жеткізудің күрделілігін 
анықтайды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ұлттық банктің экономикалық өсуге 
қуатты ынталандырулары бар екенін ескере отырып, оның функцияларын кеңейту мәселесін 
қарастырған жөн. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің міндеттеріне 
қатысты қолданыстағы заңнамаға нақтылау енгізу қажет.
Әдебиеттер: 
1.
Нацбанк – о ситуации на мировых рынках и укреплении тенге. URL:
https://nationalbank.kz/ru/news/daydzhest-novostey-finansovogo-rynka-/15243
 
2.
Ұлттық қордың операциялары. URL:
https://nationalbank.kz/kz/page/operacii-
nacionalnogo-fonda
 
3.
Қазақстан Қор Биржасындағы (KASE) сауда-саттық қорытындылары. URL:
https://nationalbank.kz/kz/tradingresultskase/itogi-torgov-na-kazahstanskoy-fondovoy-birzhe-
KASE-
 
4.
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы»
Қазақстан Республикасының 
2018 жылғы 2 шiлдедегi № 167-VІ ҚРЗ заңы. 
5.
KASE биржадағы валюталық операциялардың көрсеткіштері. URL : 
https://kase.kz/kz/
 
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1
Ряд3
Ряд2
Ряд1

868 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: