ТҰМАНБАЙ МОЛДАҒАЛИЕВТІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕМІ

919 
asya_2309@mail.ru
 

Ақын халықтың өмірімен неғұрлым тығыз байланыста болса, оның өнері соғұрлым 

өмірлі болады. Дауысы халықпен үндес, ұраны бір өнер жанашыры жұртшылық жүлдесіне ие, 
әрдайым ел ардағы, елінің құрметтісі болып саналады. Поэзияны, өнерді, тәрбиенің 
таптырмас құралы деп санаған ақын Тұманбай Молдағалиев саналы өмірде туған еліне аянбай 
қызмет етті.
Тұманбай Молдағалиевтің көптің талғамына сай жазған алғашқы өлеңдер жинағы 1957 
жылы «Студент дәптері» деген атпен жарық көрді. Осы уақыт ішінде ақынның қырықтан 
астам кітабы жарық көрді. Бірнеше жинақ орыс тілінде Мәскеу, Алматы баспаларында жарық 
көрді.
С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін 
бітірген болашақ ақын «Лениншіл жас» газетінде, «Пионер» Бүкілодақтық журналының 
әдеби қызметкері, «Жазушылар» республикалық баспасының аға редакторы, «Балдырған» 
журналының жауапты хатшысы, «Жазушылар» баспасының балалар мен жасөспірімдерге 
арналған әдебиеттің бас редакциясының аға редакторы, «Жалын» әдеби альманахының бас 
редакторы, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы, «Пионер» 1986 жылы 
«Балдырған» журналының бас редакторы қызметтерін атқарған. Бір кездері оның ең нәзік 
лирикасы мен патриоттық бағыттағы өлеңдері тек Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге 
КСРО-ның кең аумағында да белгілі болды [1,240]. 
Тұманбай Молдағалиев өткен ғасырдың елуінші жылдарының ортасында поэзияға 
келді. 1954 жылы ақынның «Украин қызына» атты алғашқы өлеңі жарық көрді. Содан кейін 
белгілі композиторлар Нұрғиса Тілендиев, Шәмші Қалдаяқов, Әсет Бейсеуов және 
басқалармен бірлесіп жасалған өлеңдер мен әндер жинағы жарық көрді. Олардың арасында 
«Камила» (1960), «Көктемгі таң» (1961), «Феруза туралы ән» (1964) бар. 1967 жылы жарық 
көрген «Жаңа дәптер» кітабы үшін, Т. Молдағалиевке Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы 
берілді. Тұманбай Молдағалиев шығармаларының танымалдығы оның поэзиясының жоғары 
қарқындылығынан, жазушының теңдесі жоқ шеберлігінен туындайды.
Ақын көркем аударма саласында жемісті жұмыс істеді. Ол орыс, кеңестік және 
шетелдік поэзияның Д. Байрон, М. Лермонтов, Т. Шевченко, О. Туманян, С. Капутикян, Г. 
Гулям, Р. Гамзатов, Зульфия және т.б. көптеген классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне 
аударды. 1992 жылы Бурса қаласында поэзия мерекесі өтті, онда Тұманбай Молдағалиевке 
халықаралық Физули есімді сыйлық берілді. Біздің жерлесіміздің шығармаларына жататын 
жоғары поэзия бүгінде ізденімпаз оқырман тарапынан сұранысқа ие болып қала береді. 
Көрнекті ақын мен жазушының шығармашылығы ұзақ өмір сүруде [2,368]. 
Ақын өлеңдерінің негізгі тақырыбы – адамның рухани әлемімен байланысты 
гуманистік, адамгершілік мұраттар. Шығармалары халықтың ең жақсы ойларымен, 
армандарымен тоғысқан Тұманбай Молдағалиев үміт, қайғы, суымшылдық, өкіну және т.б. 
сезімдерін ерекше тебіреніспен өлеңге айналдыра алады. Ақынның тағдыры - өз елінің өнерін 
еркін сіңіріп, оған өзінің барлық тектілігін еш қиындықсыз салған бақытты тағдыр. Ақынның 
поэтикалық құпиясы адамның шынайы іс-әрекеттеріне, жас адамға лайықты сезімдердің 
шынайылығына, терең мағынаға негізделген. 
Тұманбайдың сыршыл ақын екенін оның табиғат туралы әндерінен де көруге болады. 
Өлеңде ақынның игілікті еңбек еткен әндерінде табиғат шаттанып, қуанып, мұңайып, қайғы 
мен ойлану күйінде болады. 
«Алма ағаштары жырлады, 
Ақшыл көйлек киіп ап», – дейді ақын. Көктемде гүлдейтін алма ағаштарының ақ 
бүршіктері көйлекке теңестірілгені ерекше әсерлі. Адам табиғаттың бір бөлігі екенін сезінетін: 
«Алматыда қар жауды түніменен», «Көктемдей бейне айырылған ерте көріктен», «Шақырды 
дала, шақырды кел деп Алатау» және т.б. өлеңдерінде әрқайсысынан белгілі бір мағынаны 
табатын нәрсе бар [3]. 

920 
Ақын Тұманбайдың өлеңдерін оқи отырып, ақынға деген сүйіспеншілік сезімі туған 
табиғат арқылы келгенін сезесің. Адамдар ғасырлар бойы аңсаған асыл армандар, үміттер, 
тілектер туралы айтуды ұмытпайды. Ақын әрқашан оқырманды қуантады. 
«... Өмір деген – алысқа аттаныс, 
Қайда ұшсаң да, қасиетіңді сақтап ұш. 
Бүгін дырдай көрінгенмен, күні ертең, 
Мен сендерге бола алам ба мақтаныш?»... бұл тамаша өмір – қол жетпейтін қиял, арман 
емес, қазіргі біздің шың, күнделікті бақытты өмірімізді білдіреді. Қазақ ақыны Тұманбай 
Молдағалиев Отанын, елін, жерінің тағдырын жырлау – негізгі мақсат, биік мұрат болған.
«Қайда жүрсем, ойлап сені жүремін, 
Сүйікті елім, момын елім, ұлы елім, 
Саған ғана арқамды мен сүйедім, 
Саған ғана аяғымды тіредім», – деп ақын сыр шертеді. Т. Молдағалиев өмірден, 
тұрмыстан алшақ алынған тақырыбы жоқ, ол үнемі күнделікті өмір құбылысын, адамадардың 
тіршілігін жырлайды [4, 58].
Ақынның өлеңдерінің бір бөлігі – арнау өлеңдері. Әрқайсысы белгілі бір адамға, 
көрнекті тұлғаға арналып жазылғанымен, әр өлең философиялық ойға бейім. Ол үшін Абай 
Құнанбайұлы, Мағжан Жұмабаев, Қасым Аманжолов, Әбділда Тәжібаев көркем ойдың келісті 
үлгісі сынды. Тұманбай Молдағалиевтің шығармашылық әдісіне, жанрына – өлеңмен арнау, 
халықпен сырласу болды. Ақынның жүрегінен шыққан өлеңдер жыр сүйер қауымға қайрат 
қосты.
Көптеген ақын жазушылар Тұманбай ағамыз туралы былай жазған: «Адам рухын 
көтерер, оның ойын марқайтып, жырына азық берер – өмір десек, Тұманбай жырлары сол 
өмірдің алуан түрлі сырын, ондағы өзгерістерді шынайы бейнелейді. Ол өзгерістердің негізгі 
куәгері болып, ақын өлеңдерінің лирикалық қаһарманының тағдыры тұрады», – ғалым Серік 
Қирабаев.
Ал қаламгер Кәкімбай Салық: «Тұманбай – сабақтасатын сезім, әрекеті қабаттасқан 
өмір көріністері. Оның поэзиясы ешкімге ұқсамайтын өзгеше әлемү Сарынынан 
жаңылмайтын, сағасынан асыптасып шықпайтын, сабырлы да саялы, жағасына мәңгі көктем 
орнаған дариядай сұлу дүние», – деген. 
Бұл орайда, жазушы Әбіш Кекілбаев: «Тұманбай өңшең шеңгелдің ортасына шыққан 
жалғыз жауқазындай қазақ жыр алқабының жаңаша көктеп, жаңаша құлпыруының басы 
сияқты болды», – десе, «Тұманбай Молдағалиев – қазақ жырындағы лирикалық поэманың хас 
шеберлерінің бірі немесе бірегейі», – деген баға берген еді ақын Несіпбек Айтұлы.
Тұманбай Молдағалиев – оқырмандарының ғана емес, әріптестерінің де ыстық 
ықыласына бөленіп өткен ақын. Мәселен, Жүрсін Ерман жас кезінде оның өлең жазу стилін, 
жүріс-тұрысын, тіпті көзілдірігіне дейін ұнатып, қатты еліктегенін, көпке дейін 
«тұманбайщылдықтан» арыла алмағанын естеліктерінде айтады.
 
Әдебиеттер: 
1.
Құнанбаев А. Өлеңдер. Шығармалар. – Алматы: Жазушы, 1976. – 240 б.
2.
Қаратаев М. Шығармалар жинағы. 3 том. – Алматы: Жазушы, 1974. – 368 б. 
3.
Молдағалиев Т. Егемен Қазақстан газеті, 2011 ж, 11 қазан. – 3 б. 
4.
Молдағалиев Т. Студент дәптері. Өлеңдер жинағы. – Алматы: Жазушы, 1957. – 58 б.

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: