Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕ ТАНУ КРИТЕРИЙЛЕРІ
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕ ТАНУ КРИТЕРИЙЛЕРІ
Сайлау Т.А. Ғылыми жетекшісі: Конуспаева А.Т. Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қ. ainur.konuspaeva@mail.ru Негізгі құралдарды есепке алу және салық салу үшін бухгалтердің бухгалтерлік есеп және салық заңнамасын айтарлықтай білумен қатар, үлкен жұмыс тәжірибесін қажет ететін қиын тапсырма. Негізгі құралдар ұзақ мерзімді активтер болып табылады және еңбек құралы ретінде ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да жұмыс істейтін материалдық активтерді білдіреді. Негізгі құралдарды есепке алу-бұл сіздің бизнесіңіздің капитал активтері туралы қаржылық есептерін дәл жүргізу. Бұл активтің өмірлік циклін бес түрлі кезеңде егжей- тегжейлі көрсетеді. Бастапқы сатып алғаннан кейін әрбір негізгі құралдың өмірлік циклі төмендегі бес кезеңнің кем дегенде үшеуін қамтиды: - сатып алу: бухгалтерлік кітаптарға жаңа негізгі құрал енгізіледі; - амортизация: белгілі бір әдіске сәйкес есептелген активтің құны мезгіл-мезгіл төмендейді; - қайта бағалау: оның ағымдағы әділ нарықтық құнын есепке алу үшін бағалау; - құнсыздану: есептен шығару деп те аталады, бұл оқиғаларға немесе жағдайларға байланысты құнның төмендеуіне қызмет етеді; - шығару: активті сату, кәдеге жарату немесе оның қызмет ету мерзімі аяқталғаннан кейін оны жоюдың басқа түрі. Негізгі құралдар-бұл жылжымайтын мүлік, зауыттар мен жабдықтар (кәсіпорындар үшін) немесе жай меншік (жеке тұлғалар үшін) сияқты меншіктің материалдық нысандары. Банктік шоттардағы немесе қорлардағы қалдықтардан айырмашылығы, негізгі құралдарды қолма-қол ақшаға айналдыру оңай емес[1; 29-бет]. 908 Негізгі құралдар табыс тапқысы келетін кәсіпорындардың көпшілігі үшін қажет. Жылжымайтын мүлікті немесе басқа материалдық құндылықтарды жалпы таза құнына қосқысы келетін адамдарға да қатысты. Алайда, кейбір негізгі құралдардың құны уақыт өте келе құнсыздануы мүмкін. Осыған қарамастан, бұл мүлік әлеуетті ұзақ мерзімді инвестициялар үшін жиі қажет. Негізгі құралдарды есепке алу 16 "Негізгі құралдар" ХҚЕС (IAS), шағын және орта бизнеске арналған ХҚЕС (ШОБ үшін ХҚЕС) 17-бөліміне және Ұлттық қаржылық есептілік стандартының (ХҚЕС) "негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді есепке алу" 2- параграфына сәйкес жүзеге асырылады. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III Заңына сәйкес: - шағын кәсіпкерлік субъектілері, сондай-ақ қызметінің айрықша түрі шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғалар ҚЕХС сәйкес қаржылық есептілікті жасауды жүзеге асырады. Есеп саясатын бекіткен басшы органдардың шешімі бойынша бұл субъектілер шағын және орта бизнес үшін ҚЕХС немесе ҚЕХС сәйкес қаржылық есептілік жасауға құқылы; - орта кәсіпкерлік субъектілері, сондай-ақ жедел басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындар (қазыналық кәсіпорындар) шағын және орта бизнес үшін ҚЕХС сәйкес қаржылық есептілікті жасайды. Осы субъектілер ҚЕХС сәйкес қаржылық есептілікті жасауға құқылы; - ірі кәсіпкерлік субъектілері мен жария мүдделі ұйымдар ҚЕХС сәйкес қаржылық есептілікті жасауға міндетті. Кестеде жоғарыда аталған активтерге қандай ҚЕХС қолдану керектігі көрсетілген: Кесте-1 Негізгі қорлардың ХҚЕС-да көрсетілуі. № Активтер ХҚЕС ХҚЕС атауы 1 Толығымен операциялық жалға берілетін ғимарат және ұйымның есеп саясатына сәйкес әділ құнды бағалау моделі қолданылады ХҚЕС (IAS) 40 Инвестициялық меншік 2 Ғимараттың 40% операциялық жалға берілетін бөлігі және ұйымның есеп саясатына сәйкес әділ құнды бағалау моделі қолданылады ХҚЕС (IAS) 40 Инвестициялық меншік 3 Ұйымның өндірістік қызметінде 60% пайдаланылатын ғимараттың бөлігі ХҚЕС (IAS) 16 Негізгі құралдар 4 Менеджмент ұйымның өз қажеттіліктері үшін пайдаланғысы келетін кеңсе ғимаратының құрылысына қатысты аяқталмаған құрылыс ХҚЕС (IAS) 16 Негізгі құралдар 5 Мердігерлік шарт бойынша салынып жатқан ғимарат ХҚЕС (IAS) 11 Құрылыс жұмыстарына жасалған келісімшарттар 6 Бұрын негізгі құрал ретінде пайдаланылған, сатуға арналған жабдық ХҚЕС (IFRS) 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет 7 Ұйымның әдеттегі қызметі барысында сатуға арналған автокөлік құралдары ХҚЕС (IAS) 2 Қорлар 909 Негізгі құралдар - бұл материалдық активтер: - тауарларды өндіру немесе жеткізу және қызмет көрсету процесінде, жалға беру кезінде немесе әкімшілік мақсаттарда пайдалануға арналған; - бір есепті кезең ішінде пайдалануға болжанады[2; 86-бет]. Қосалқы бөлшектер мен қосалқы жабдықтар, әдетте, қорлар құрамындағы есепте көрсетіледі және оларды пайдалану шамасына қарай пайдаға немесе залалға есептен шығарылуға жатады. Дегенмен, ірі қосалқы бөлшектер мен резервтік жабдықтар кәсіпорын оларды бірнеше есепті кезең ішінде пайдалануды күткен жағдайда негізгі құралдар ретінде жіктеледі. Сол сияқты, егер қосалқы бөлшектер мен сервистік жабдықты негізгі құралдар объектісін пайдалануға байланысты ғана пайдалануға болатын болса, олар негізгі құралдар ретінде есепке алынады. Негізгі құралдар объектілерін сатып алу қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында немесе қоршаған ортаны қорғау мақсатында жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай объектілерді сатып алу белгілі бір негізгі құралдарды пайдаланудың болашақ экономикалық пайдасының тікелей өсуіне әкелмесе де, кәсіпорын өзіне тиесілі басқа активтерді пайдаланудан болашақ экономикалық пайда алу үшін қажет болуы мүмкін. Мұндай негізгі құралдар активтер ретінде танылуы мүмкін, өйткені олар кәсіпорынға тәуелді активтерді пайдаланудан болашақ экономикалық пайда әкеледі, егер мұндай активтер сатып алынбаса, алынуы мүмкін пайдадан асып түседі[3; 47-бет]. Есепке алу мақсатында негізгі құралдар жіктелуге жатады. Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар мыналарға бөлінеді: - өндірістік-бұл өндіріс процесіне тікелей қатысатын немесе оған жағдай жасайтын негізгі құралдар. Олардың құрамына өндірістік ғимараттар мен құрылыстар, машиналар мен жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары мен құрылғылары, зертханалық жабдықтар, көлік құралдары, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар кіреді; - өндірістік емес-тұтынушылық мақсаттағы негізгі құралдар. Олар өндіріс процесіне қатыспайды, бірақ кәсіпорын қызметкерлерінің мәдени және тұрмыстық қажеттіліктеріне қызмет етуге арналған. Салық салу мақсатында негізгі құралдар келесі топтарға бөлінеді: Кесте-2 Салық салу үшін негізгі құралдардың жіктелуі. № Тіркелген активтердің атауы I Мұнай, газ ұңғымалары мен беру құрылғыларын қоспағанда, ғимараттар, құрылыстар II Мұнай-газ өндіру машиналары мен жабдықтарын, сондай-ақ ақпаратты өңдеуге арналған компьютерлер мен жабдықтарды қоспағанда, машиналар мен жабдықтар III Ақпаратты өңдеуге арналған компьютерлер, бағдарламалық қамтамасыз ету және жабдық IV Басқа топтарға енгізілмеген тіркелген активтер, оның ішінде мұнай, газ ұңғымалары, беру құрылғылары, мұнай-газ өндіру машиналары мен жабдықтары Меншік иелігіне бойынша негізгі құралдар бөлінеді: - меншікті капитал-бұл субъектіге тиесілі және оның балансында көрінетін негізгі құралдар; - жалға алынған-бұл басқа субъектіден белгіленген мерзімге жалдау шарты бойынша алынған негізгі құралдар. Пайдалану сипаты бойынша негізгі құралдар бөлінеді: - қолданыстағы-өндірістік және шаруашылық қызметте пайдаланылатын негізгі құралдар; 910 - әрекетсіздіктегі (консервіленген) - уақытша пайдаланылмайтын негізгі құралдар; - запастағы-қолданыстағы негізгі құралдарды жөндеу, жою, авария жағдайында ауыстыру үшін қор құрайтын негізгі құралдар. Заттай құрамы бойынша негізгі құралдар мыналарға жіктеледі: - түгендеу-заттай құрамы бар және заттай өлшеуге және санауға болатын (ғимараттар, құрылыстар, машиналар, жабдықтар). - инвентарлық емес-түгендеуге болмайтын негізгі құралдар, яғни заттай нысаны жоқ шығындар (күрделі шығындар, жер учаскелерін жоспарлау және т.б.). 16 ХҚЕС (IAS) сәйкес негізгі құралдар объектілерін түрлері бойынша жіктеуді ұйымдар оларды пайдалану ерекшелігін ескере отырып дербес жүргізеді. Әдебиеттер 1.Морозова Т.В. Международные стандарты финансовой отчетности: Учеб. пособие.– М., – 2021. – 480 с 2.Мялкина А.Ф., Оводкова Т.А., Трегубова В.М. Принципы учета и формирования информации об основных средствах в финансовой отчетности: международная и российская практика//Социально-экономические явления и процессы.– 2018. – № 10.– С 72–79. 3. Кузьмин М.Ю. Введение в МСФО. Долгосрочные активы: МСФО (IAS) 16 и МСФО (IAS) 40 // МСФО на практике: сетевой журн.– 2019.– № 10 жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|