Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы»
жүктеу/скачать 0,61 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Қазақ дүниетанымындағы «тағдыр» түсінігі
- 3. «Обал» және «сауап» ұғымдары жайында
| Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» РММ ДІН САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР БОЙЫНША 20 СҰРАҚ-ЖАУАП
8-шығарылым Діни-рухани ұғымдар Астана – 2016 2
ӘӨЖ 2-4 КБЖ 86.2 Д 91
М.Муслимов және басқалары. – Астана: Дін мәселелері жөніндегі ғылыми- зерттеу және талдау орталығы, 2016. – 62 б.
ISBN 978-601-7571-35-1 Жинақта қазақ халқының дүниетанымында маңызды орынға ие діни- рухани ұғымдардың мән-мазмұны мен қолданылу аясы туралы анықтамалар берілген. Жинақ мазмұнында ислам діні мен қазақ дүниетанымындағы обал мен сауап, кие, кінә мен күнә, тәуекел, зиярат сияқты ұғымдар қамтылған. Жинақ дін және руханият саласының қызметкерлері мен қызығушылық танытқан көпшілік оқырман қауымға арналған.
ӘӨЖ 2-4 КБЖ 86.2
© Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы, 2016
3
МАЗМҰНЫ
2. Қазақ дүниетанымындағы «тағдыр» түсінігі ...................................................................... 6 3. «Обал» және «сауап» ұғымдары жайында ........................................................................... 8 4. Қазақ дүниетанымындағы «кие» ұғымы .............................................................................. 10 5. «Кінә» мен «күнә» ұғымдарының мәні .................................................................................. 12 6. «Тәуекел» сөзін қалай түсінуге болады? ............................................................................... 13 7. Қазақ халқының қолданысындағы «сыйыну», «медет сұрау» ұғымдарының мәні .......... 14 8. Қазақ дүниетанымындағы «зауал» және «нәубет» ұғымдары ......................................... 17 9. Ислам дініндегі және қазақ салт-дәстүріндегі «тәбәрік» ұғымының мәні ..................... 18 10. «Дәуір айналдыру» дегеніміз не?.......................................................................................... 21 11. «Аза тұту» ұғымы ............................................................................................................... 23 12. «Аруақ» түсінігі ислам шариғаты мен қазақ танымында .............................................. 26 13. «Зиярат» дегеніміз не? ......................................................................................................... 28 14. «Бақсы». Ол кім? ................................................................................................................... 28 15. «Зиялы» деген сөз қандай мағына береді? .......................................................................... 35 16. «Зікір» ұғымы ......................................................................................................................... 38 17. Қазақ дүниетанымындағы «әулие» ұғымы ......................................................................... 41 18. «Сопылық» ұғымы туралы ................................................................................................... 44 19. «Тариқат» ұғымы жайында ................................................................................................ 47 20. «Пір», «мүршид», «мүрид» дегеніміз кімдер? .................................................................... 51 4
РУХАНИ-ДІНИ ҰҒЫМДАР САУАЛДАР МЕН ЖАУАПТАР ________________________________________________
Қазіргі қазақ қоғамы үшін рухани мәдениет саласындағы өзекті мәселелердің бірі – рухани ұғымдарды таразылап, қайта пайымдау, дәстүрлі мағынасын жаңғырта отырып, өскелең буын санасына берік орнықтыру. Өйткені қазір радикалды діни ағым өкілдері тарапынан рухани ұғымдарды бұрмалап түсіндірудің салдарынан құндылықтық бағдарлар өзгеріске ұшырап отыр. Адастырушы ақпараттардың толассыз жаулап алу үдерістері салдарынан қазір жастар ғана емес, аға буын өкілдері болып табылатын жалпы халық та рухани ұғымдардың дәстүрлі мағынасынан көз жазып қалды. Бір ғана «иман» ұғымын алайық. Иман – (арабша – сену, илану, қабылдау) – Алланың барлығына, бірлігіне, көңілмен сеніп сиыну, тілмен айтып мойындау және іс-әрекетпен дәлелдеу, оның өсиетін және Мұхаммед пайғамбардың айтқандарының барлығын жүрегімен толық қабыл алу деген сөз. Мұхаммед пайғамбар төмендегі иманға байланысты аяттарды ашықтап иманға былайша анықтама берген: «Иман – Аллаға, періштелеріне,
Құран Кәрімде былай бұйырылған: «Негізгі игілік – Аллаға, ақырет күніне, періштелерге, кітаптарға және пайғамбарларға иман келтіру болып табылады» («Бақара» сүресі, 177). «Олар ғайыпқа (Аллаға, періштелеріне, қиямет күніне, жаннат пен жаһаннамды көрместен) иман келтіреді» («Бақара» сүресі, 3). «Олар саған түсірілген кітапқа, сенен бұрынғы кітаптарға және ақыретке иман етеді» («Бақара» сүресі, 4). Осы үш аятта Аллаға, ақыретке, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға және ғайыпқа сену жөнінде білдірілген.
сүресі, 255). «Өлімі Алланың бұйрығынан тыс болған ешкім жоқ» («Әли Имран» сүресі, 145). «Өлім мерзімін белгілейтін тек қана Алла» («Әнғам» сүресі, 2). 5
Бұл үш аят тағдырдың Алланың тарапынан болатындығын білдіруде, тағдырға сенуді көрсетуде. «Өздеріне бір жақсылық келсе: «Аллаһ тарапынан» дейді, ал бастарына бір жамандық келсе, «Бұл сенің тарапыңнан» дейді. Оларға «Барлығы да Алладан» деп айт» («Ниса», 78). Бұл аят жақсылық та, жамандық та Алладан болатынын білдіруде. «Мұхаммед (с.а.у) Алланың елшісі және пайғамбарлардың соңғысы» («Ағзаб» сүресі, 40). Бұл аяттар Мұхамедтің пайғамбар екендігін білдіреді. Ал қазақы ұғымға келсек «иманды» деп қазақ жүректегі «Құдай бір, пайғамбар хақ» деген берік сеніміне қоса терең адамгершілік қасиетке ие, ізгі мінез-құлықты жанды ғана атаған. «Жүзінен иманы төгілген» деп жүректегі жылуы жүзінен танылатын нұр келбетті жандарға сүйсінген. Мұндайда ол адамның бес уақыт намазын оқитын-оқымайтыны, басқа мұсылманшылық парыздарын өтейтін-өтемейтіні, яғни сенімін амалмен дәлелдейтін- дәлелдемейтіні негізгі өлшем болып саналмайды. Бұл мұсылманшылық парыздардың ұлтымыз үшін маңызы кем болған дегенді білдірмейді. Дегенмен қазақ қашанда жүректегі иманды басты орынға қойған, ішкі сенімі берік, ниеті түзу адамның мұсылмандығына шүбә келтірмеген. Бұл орайдағы қазақы пайымдаулар ханафи мәзһабы ғұламаларының тұжырымдарымен толық үйлеседі. «Сырт тазасы не керек, Тазарт әуел ішіңді» деп, риякерліктен тыйған бабаларымыз бес уақыт намазын қаза етпегенімен, өз нәпсісіне ие бола алмаған адамды көрсе, «имансыз» деп айыптаған. Яғни атамыз қазақ алдымен сырт пен іштің бірлігін пір тұтқан, «иман» ұғымының жан тазалығынан бастау алуын қамдаған, көркем мінез-құлықтарды кемелдендіру үшін келген Пайғамбарымыздың ар тазалығына негізделген имани іліміне адал болған. Содан кейін барып ниет пен амалдың бірлігін өсиет еткен. Кешегі қазақтың «иман» ұғымы жөніндегі дәстүрлі түсінігі осындай болатын. Тек қазақ халқы ғана емес, исі Орталық Азия мұсылмандары «иман» дегенде ең алдымен жүрекке бекіген сенімді, сол сеніммен тәрбиеленген көркем мінез-құлықты, сол мінез-құлықтың жемісі болған, отан мен отбасын береке-бірлікке ұйытқан ізгі істерді түсінетін. Ал қазіргі буын осы дәстүрлі түсінікті біле бермейді. Өкінішке орай, бүгінгі буынның шетін көзқарасқа еліткен бір бөлігі «иман» десе сенімін сыртқы амалмен – бес уақыт намазбен дәлелдеуді ғана түсінеді. Жүректегі иман, көркем мінез-құлық, ізгі амал – иманның негізгі көріністері екенін ұмытқан жастар намаз оқымағаны үшін ғана ата-анасын «кәпір» санап, шариғат заңымен басқарылмағаны үшін ғана діни сенім бостандығын қамтамасыз ететін зайырлы мемлекетті кәпірге шығаруда. «Кәпірстаннан ислам мемлекетіне хижра жасадық» деп алданып, жат жұртқа ауа көшіп, «шәһид боламыз» деп шатасып, құдай жаратқан жанына қол салып, мезгілсіз, мәнсіз қазаға ұшырауда. Бір ғана «иман» ұғымының дәстүрлі түсініктен ауытқуы осындай зардапты салдарға соқтырып отыр.
6
2. Қазақ дүниетанымындағы «тағдыр» түсінігі «Тағдыр» адамзат баласына ортақ түсінік. Дей тұрғанмен әр халық тағдырды өз дүниетанымына сай қабылдайды. Қазақ халқының да тағдырды ұғыну ерекшеліктері бар. Олар мақал-мәтел, жыр-толғауларда, күнделікті қарапайым сөз қолданысында көрініс беріп отырады. Қазақ әдеби тілінің сөздігінде «Тағдыр – Құдіреттің жазуы, жазмыш; адам өміріндегі барлық оқиғалардың алдын ала белгіленуін білдіретін діни ұғым» деп берілген. Қазақ қоғамында тағдырға синоним ретінде «жазмыш», «пешенеге жазылған», «маңдайға жазылған» сөздері қатар қолданылады. Қазақ халқы адам өмірінде орын алатын жақсы немесе жаман жағдайларды тағдырмен байланыстырады. Қуанышты не қайғылы оқиғаларды «тағдырдың жазғаны» деп түсінеді. Тағдыр кейде «Тағдырдың сыйы», «Тағдырдың тартуы» деген сынды жағымды тіркестермен, кейде ауыр, жағымсыз сөздермен бірге қолданылады. Тағдыр көп жерде еріктен тыс орын алатын оқиға барысы, тіршіліктегі адам мойнына артылған жүк, ауыр сынақ ретінде танылады. Қазақтың «Құдай беріп те сынайды, алып та сынайды» дегені осы. Осыған орай қазақ тілінде тағдырға қатысты «Тағдырдың тезі», «Тағдырдың тауқіметі», «Тағдырдың жазуы», «Тағдырдың уын ішті», «Тағдырға тап болу», «Тағдыр қоспау», «Қатал тағдыр» т.б. тұрақты тіркестер бар. Тағдыр салған сынақты әркімнің қабылдауы әрқалай болмақ. Кейде адам басына түскен ауыртпалыққа өкпе-өкінішін, сәтсіздіктер мен қайғыға шыдай алмай тағдырға кейіп жатады. Мысалы, қазақ тілінде «Бұл тағдырға не қылдым?!», «Құдай-ау не жаздым?» деген сынды тіркестер осының айғағы. Дегенмен қазақ халқында тағдырға наразылық таныту дұрыс іс саналмаған. Қазақ тілінде тағдырдың салған ауыртпашылықтарын сабырмен қабылдап, жазмышқа шарасыз көндігу қажеттігін білдіретін сөз тіркестері көптеп кездеседі. Мәселен, «Тағдыр жетті», «Тағдырсыз тәбдік болмас», «Тағдыры шешілді», «Жазмыштан озмыш жоқ», «Жазым болса, быламыққа тіс сынады», «Басқа салса не шара?» т.б. Бұл тіркестердің барлығы адамның тағдыр алдындағы дәрменсіздігін көрсететін сөздер болып табылады. Дегенмен халық арасында «Тағдырға қарсы тұру», «Тағдырға мойымау» деген сөздер бар. Бұл сөздердің мағынасы өмірде кезігетін қиыншылықтарды жеңу, тағдыр салған ауыртпалықтарды еңсеру дегенге саяды. Мысалы, тағдыр жазып өз жанашырынан айырылған адамға «Өлмектің артынан өлмек жоқ», «Тірі адам тіршілігін жасайды» деп басу айтады. Жақындары оның қайғыға салынбауына, қиындықты жеңуіне, болашаққа деген үміті мен өмірге құлшынысының артуына демеу береді. Ондағы мақсат – тағдыр тауқыметіне мойымай, қысқа ғана ғұмырды дұрыс өмір сүру. Қазақ халқы тағдыр тәңірдің қалауымен болады деп түсінеді. Мысалы «Құдайсыз қурай сынбайды», «Алланың әмірінсіз пенденің табанына шөңге қадалмайды», «Болмайын дейді қай кісі, Болдырмайды Тәңірісі», «Берейін деген пендеге оннан-мұннан құралар, бермейін деген пенденің жалғыз атын
7
ұры алар» деп, барша таным-түсініктерін сөз өнеріне сыйғызған. Яғни, жазмыш жаратушының қалауымен болады деген түсінік. Алайда бұл жерден барлық нәрсені жаратушы белгілеп қойса адамның еркі қайда қалмақ деген заңды сауал туындайды. Әрине қазақ халқы бұл сауалға «Жақсылық көрсем – Құдайдан, жамандық көрсем – өзімнен» деп жауап берген. Осы нәзік мәселе жайлы хакім Абай «жақсылық, жамандықты жаратқан – Құдай, ләкин қылдырған Құдай емес» деп адамға жақсы істі де жаман істі де Жараратушы мәжбүрлемейтіндігін айтады. Ғұлама ойшыл Шәкәрім адамның ерік-қалауын былай деп түсіндіреді: «Адамда түк ерік жоқ болса, пенденің ғибадатына сауап, күнәсына ғазап қылғаны ғаділет емес болады. Себебі бәрін Алланың өзі қылғызып, оған біріне жаза (бергені) дұрыс болмайды ғой. Енді осыдан ойласаңыз, Алла Тағала пендеге еріксіз іс қылғызып, ол үшін сауап не жаза қылмайды... Пенде біржолата өзінің ойлаған ісінің бәрін істеп, орнына келтіруге құдіретті емес. Ол ісін орнына келтірмек Алла Тағаладан. Пенде өзінің талабына ғана ерікті болады... (Адам) өз талабына ерікті, со себептен қылған ісіне не сауап, не жаза көреді, бірақ ол іс орнына келсе, пайғамбар жіберіп, ақыл беріп, мархамат қылып, орнына келтірген Аллаға шүкіршілік қыл дегені. Егер жаманшылық орнына келсе, «Алланың тыйғанына болмай, нәпсіме ерген соң, қаһарына жолықтым-ау» деп тоба қыл дегені. «Бәрі Алладан» дегеніміз – «Алла Тағала «болсын» демесе бірде-бірі болмас еді» деген сөз». Абай мен Шәкәрімнің бұл түсіндірмесі қазақ дүниетанымындағы тағдыр туралы түсініктің ислам діні қайнар көздерінен, дәлірек айтсақ Орта Азиялық ғалым Имам Матрудидің еңбектерінен сусындағанын көрсетеді. Ислам діні бойынша тағдырға сену иман шарттарының бірі, әрбір мұсылман үшін илануы міндетті амал болып табылады. Ал, ерік мәселесінде Ислам сенімі бойынша Жаратушы Алла тағала адамзатқа тек жақсы істер жасауды бұйырады (әмір етеді), ал жаман істі ешқашан әмір етпейді. Алла адамға жақсы мен жаманды танытатын ақыл берген, тура жолды көрсететін пайғамбарлар жіберген, рұқсат етілген және тыйым салынған істердің арасын ажыратып көрсететін кітаптар түсірген. Сонымен қатар адамға іс-әрекет жасаудағы қалау еркіндігін берген. Бұл жерде исламдағы «қада» («қаза» деп те айтылады, «шешім» деген мағынаны береді), «қадар» (тағдыр, жазмыш), «ирада» (қалау, ерік) ұғымдарының арақатынасы туралы күрделі сауал туындайды. Әбу Ханифа Имам Ағзам «қада», «қадар», «ирада» мәселесіне қатысты былай деп жазған: «Пенденің іс-әрекеті де, қимылсыз, әрекетсіз қалуы да – ақиқатында пенденің өз кәсібі. Хақ Тағала оның (әрекеттің) жаратушысы, бұлардың барлығы Алла Тағаланың қалауымен, ілімімен, шешімімен, тағдырын белгілеуімен болады. Уәжіб (міндет) болған бойұсынулардың барлығы да Алла Тағаланың бұйрығы, жақсы көруі, разылығы, ілімі, қалауы, шешімі, тағдырын белгілеуі арқылы болады. Ал күнәлардың барлығы Алла Тағаланың ілімі, қалауы, шешімі, тағдырын белгілеуі арқылы болады, бірақ разылығы, жақсы көруі, бұйрығы арқылы болмайды».
8
Айтылғандардан ұғарымыз, жақсылықтың да, жамандықтың да тағдыры – бір Алладан. Исламға тірек болған иманның шарттарында да жақсылық пен жамандықтың тағдыры бір Алладан делінетіні белгілі. Бірақ жақсы істерде Алланың бұйрығы, жақсы көруі, разылығы бар, ал жаман істерде бұлар жоқ. Ендігі кезекте не себепті Алла Тағала жаман істердің де жаратылуына (пенделік түсінікпен алғанда «жасалуына») жол береді дегенге келсек, ол жоғарыда айтылғандай адам баласына ақыл, шариғат, жолбасшы жіберумен қатар сынақ үшін іс-әрекет жасаудағы қалау еркіндігін бергендігінен туындайды. Имам Матуриди көзқарасы бойынша адамда жеке «жузи ирада» (қалау еркіндігі) бар, яғни іс-әрекет жасауда адам баласы ерікті. Ол Алла берген ақыл-парасатты, көрсеткен тура жолды дұрыс пайдаланып, жақсы істерге ниет етіп, талаптануы мүмкін немесе Хақ тарапынан берілген ескертулер мен тыйымдарға бойұсынбай, жаман (күнәлі) істерге ниет етуі, жасауға тырысып, әрекет етуі ықтимал. Бірақ екі жағдайда да іс-әрекеттің орындалуы Алла Тағалаға тән, яғни Алла өз шешімі, қалауы, тағдырын белгілеуі арқылы жақсы істі немесе жаман әрекетті жаратады (болғызады). Қорыта айтқанда қазақ «тағдыр» деп ащысы да, тұщысы да кезігетін, алдын ала тәңірдің қалауымен жазылған өмір жолын айтады. Бұл жолда Құдай алып та сынайды, беріп те сынайды. Пенденің міндеті осы тағдырдың тосындарын еңсере білу, лайықты өмір сүру болмақ.
Қазақ халқының жас ұрпақты тәрбиелеуде қолданатын ерекше ұғымдары бар. Алдыңғы буын өкілдері жаңадан өсіп келе жатқан өскелең буынның санасына әдептілікке қатысты құндылықтарды сіңіріп отырған. Қоғамдағы әдептің басты қызметі тұлғалық қатынастарды адамгершілік талаптарына сәйкес ретке келтіру болып табылады. Қазақ мәдениетінің адамдар арасындағы қатынасты реттеу саласындағы ұлағатты ұғымдарының ішінде «обал» мен «сауап» ұғымдары айрықша рөл атқарады. «Обал» сөзі сөздікте «қиянат», «айып», «күнә» деген мағыналарды береді. «Обал» ұғымы қазақ тілінің қолданысында мынадай тіркестермен беріледі: Обал болды – қиянат болды, қиын болды. Обал жасады – қиянат етті, жәбірледі. Обалына қалды – көз жасына қалды, қиянат жасады. Обалы жібермеді – тақсіретін тартты, зардабын шекті. Обалын көтерді – айыпты болды, күнәлі болды. Қазақы түсінікте мұндай ұғымдар күнделікті өмірде адамды тәрбиелеу ісінде көптеп қолданылып, бабаларымыз жастардың құлағына «обал» деген ұғымды үнемі құйып отырған. «Обал» ұғымы жақсы нәрсенің қадірін білу, оны тастамау, түбінде оның зарын тарту дегенді білдіреді. Бұл – қоршаған ортаға зиян келтіруге,
9
жамандық жасауға, жанды нәрселерді жәбірлеуге, жансыз нәрселерді бүлдіруге болмайды деген сөз. Біреуге қиянат жасау да – обал. Қазақтың айтулы билерінің бірі Малайсарының: «Үш сөз бар, соны ұмытпай жүрсең, халқың соңыңнан қалмас. Ұмытсаң, артыңа ермес. Ол үш сөз: ұят, борыш, обал!» деген насихат сөзі бар. Қазақ халқының ұлттық салт дәстүріндегі ұғым-нормалар ислам құндылықтарымен тығыз байланыста дамығандығы, әдептілікке негізделген адамгершілік-имандылық, ар-ұят қасиеттерінің ислам дінінен бастау алғандығы белгілі. «Обал» сөзінің ислам шариғатындағы мағынасы «артында өте ауыр азабы бар іс-әрекет, күнә, қылмыс, азғындық» деп түсіндіріледі. Құранда: «Олар жасаған істерінің обалын тартады» деген аят бар («Хашыр» сүресі, 15- аят). Бұл аятты мұсылман ғалымдары «Адамдар жасаған күнәлі істерінің жазасын бұл дүниеде де, ақиретте де тартады» деп түсіндірген. Бұрынғы кезде үлкендер «обал-ай!», «обал-дағы-ай!» деген сөздерді көп қолданған. Сонымен қатар, обал ұғымы ысырап ұғымымен мәндес болып келеді. Өйткені, асты аяқ асты ету немесе оны ысырап ету де обалға жатады. Тамақты босқа ысырап ету, соны жасау үшін төгілген терді, қажырлы еңбекті бағаламау деген сөз. Ысырап «бейберекет шашу» деген мағынаны білдіреді. Ысырап жасамау – өзіне қажет мөлшерден артық жұмсамау, мұқтаждықты ғана өтеу, мақтангершілікке, риякерлікке ұрынбау, яғни шектен шықпау. Ысырап – шүкірлікке қайшы келетін ұғым. Шүкіршілік етуді білетін адам келген нығметтердің Алладан екенін түсініп, артынан болатын есепті ойлап тұрады. Құранда ысырапшылдыққа қатысты мынадай аяттар берілген: «Сондай-ақ жақындарға, кедейлерге және (жолда қалған) жолаушыға хақысын бер, бірақ тым шашылма, негізінде, ысырапшылар – шайтанның ағайындары. Ал, шайтан Раббысының игіліктерін мүлдем мойындамайды» («Исра» сүресі, 26-27), «Күдіксіз Алла ысырап етушілерді сүймейді» («Әл- Ағраф» сүресі, 31), «Әрі олар (дүниелерін) жұмсағандарында ысырап та қылмай, сараңдық та етпей, осының арасында тура болатындар» («Фұрқан» сүресі, 67). Қазақ халқы обалдың адамға міндетті түрде кері әсері болады деп сенген. Сондықтан да бала тәрбиелеу ісінде үнемшілдікке, ысырапқа жол бермеуге шақырған. Тұрмыстық өмірде, ішіп-жеу мен ақша қолдануда шектен шығып, төгіп-шашуға жол беру – жеке адам үшін де, тұтастай қоғам үшін де қатерлі сырқат. Адам үнемшілдік жасап, ысырапшылдыққа жол бермеу арқылы берекелі өмір сүруіне болады. Бұл туралы Мұхаммед пайғамбар бір хадисінде: «Үнемшіл жан кедей болмайды» деген. Қазақ халқының түсінігінде «обал» мен «сауап» ұғымдары мағынасы жағынан бір-біріне ұқсас болып келеді. «Обал» жақсы нәрсенің қадірін білу, әйтпесе түбінде оның зардабын тарту деген мағынаны білдірсе, «сауап» – адамға жақсылық жасау, табиғатқа қамқорлық көрсету, жақсы іс істеу деген мағынаны білдіреді.
10
Сөздіктегі «сауап» сөзінің мағынасы – шапағатты, игілікті іс. Айналадағы жанды-жансыздың бәріне бірдей жақсылық жасауға, қамқорлық көрсетуте байланысты айтылатын ұғым. «Сауабына қалу» – «алғысына бөлену», «рахметін алу» деген сөз. Сауап ислам дінінде ең маңызды ұғымдар қатарына жатады. Ол жасалған игілікті іс үшін Алла тарапынан берілетін қарымта сый дегенді білдіреді. Кімде-кім ислам парыздары мен бұйрықтарын орындап, Алла ризалығына сай жақсылықтарға лайық істер атқарса сауап жинайды, Құдайдың шексіз мейірім шапағатына иеленеді. Алла разылығы үшін жасалған әрбір жақсы іс сауап болып есептеледі. Мысалы, кұлшылық жасау, ғылыммен айналысу, біреудің қажеттілігін өтеу, қарыз беру, сәлемдесу, аш адамды тойдыру, кішілерге қамқор болу – бәрі де сауап істер қатарына жатады. Сондықтан қазақ халқы «сауап үшін» дегенде, жақсылық жасаушы ақша, төлемақы күтпейді. Өйткені ол ісінің бұл дүниедегі көзге көрінбес берекесі мен ақиреттегі шексіз мол сыйын Алладан күтеді. «Обалды біліп өссең – сауапқа кенелесің» деген халық даналығында үлкен мән бар. Өйткені үлкендер жасауға болмайтын іс-әрекеттерге «обал болады» деп тыйым сала отырып, балаларды жаман әдеттен сақтандырса, «сауабын аласың» деп отырып жақсы істерге жетелейді. «Сауабын аласың» дегеннің өзі, бұл жақсы іс істегеннің, жақсылыққа жетесің, алғысқа бөленесің деген ойды білдіреді. Обал, сауап секілді тәрбиелік мәні зор ұғымдар бүгінгі қоғам үшін аса қажетті ұғымдар. Сол себептен де үлкендердің «обал болады», «сауабын аласың» деген сөздеріне немқұрайлы қарамай, олардың мәнін түсіне отырып, орындау, бұл ұғым-нормаларды келер буын ұрпақ тәрбиесінде тиімді қолдану адамды жақсылыққа жетелейтіні сөзсіз.
жүктеу/скачать 0,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|