Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «ЖАҢА Қазақстанды қалыптастырудағЫ Қр тұҢҒыш президенті н.Ә. Назарбаевтың тағдыркешті шешімдері»

74 

 

Юлдашева С.А.,

  

студентка 3 курса специальности «Экология» им. М.Ауэзова 

 

К НОВЫМ ПОБЕДАМ С ЛИДЕРОМ НАЦИИ: ВКЛАД 

МОЛОДЕЖИ ЮЖНОГО КАЗАХСТАНА К 25-ЛЕТИЮ 

НЕЗАВИСИМОСТИ 

 

Здравствуйте дорогие гости и участники конференции.  

Я  Юлдашева  Сафина  –  студентка  3  курса  ЮКГУ  им.  М.Ауэзова  и 

лидер  студенческого  клуба  «Достык»-малой  ассамблеи  народа  Южного 

Казахстанской области.  

Я считаю, что каждый человек должен быть благодарным, своей семье, 

родине  и  Лидеру  Нации  Нурсултану  Назарбаеву.  Ведь  именно  под  его 

руководством  мы  вошли  в  50  самых  развитых  стран  мира,  мы  стали 

членами  различных  международных  организаций,  мы  заявили  о  себе  на 

весь мир! Мы членствуем на непостоянной основе в ООН, мы члены таких 

организаций как ШОС, ОБСЕ,СНГ и так далее. 

У  каждого  человека  есть  место  занимаемое  в  этой  жизни,  так  как  мы 

часть  социума,  человек не  может  существовать  один.  Кто-то из  нас  отец, 

кто-то  мать,  сын,  дочь,  сестра,  брат  ,  бабушка,  и  так  далее.  Но  что 

объединяет  всех  нас?  То,  что  мы  граждане  Казахстана,  прекрасной, 

независимой быстрыми темпами развивающейся страны! 

Но  многие  из  нас  особенно  молодое  поколение,  не  совсем 

представляют,  какими  усилиями  была  достигнута  эта  независимость,  мы 

принимаем ее как должное.  

Мы  привыкли  к  плохим  новостям,  мы  блокируем  ссылки  о  чужих 

бедах, прячемся от так называемого негатива. «Его так  много вокруг, так 

пусть  хотя  бы  в  нас  он  не  проникает».  Оставаясь  безразличными  к  тому, 

что  на  расстоянии,  мы  не  верим  в  то  что  несчастье  может  коснуться  нас 

самих.  Как  это  произошло  16  декабря  1986  года.  16  декабря  1986  года 

решением  Москвы  Динмухаммед  Ахметович  Кунаев,  который  почти 

четверть  века  был  во  главе  республики  был  смещен  и  на  его  место 

поставили  никому  не  известного  Колбина.  Тысячи  молодых  людей, 

студентов моего возраста вышли на площадь, принесли себя в жертву ради 

независимости  своей  родины!  Они  не  отсиживались  дома,  они  отдали 

жизнь за Родину! Те трагические события унесли сотни жизней. А помнят 

ли сейчас об этих событиях в современном Казахстане? И ценим ли мы все 

что сделали и донесли до нас предыдущие поколения? 

Последний год, смотря новостные репортажи,  я все больше благодарю 

нашего Президента  за мирное небо над головой, за то что я живу именно в 

Казахстане,  за  то,  что  мне  очень  повезло  родиться  и  вырасти  в  столь 

величественной стране. За то, что просыпаясь утром я могу видеть улыбки 

своих родных, за то что я не боясь могу выйти на улицу, за то что у меня 

75 

 

есть  возможность  учиться  в  университете,  за  то что  у  меня  много друзей 

различных национальностей и все мы любим друг друга.  

Я приведу  своем докладе немного истории, чтобы показать какое было 

положение  Казахстана  до  обретения  независимости.  К  1957  году  в 

Казахстане были только одна школа и один вуз в которых обучение велось 

на родном казахском языке, так как шла сильная русификация. 

До  революции  в  Казахстане  насчитывалось  6  млн  казахов,  а  к  1957 

году  2.5  млн.  Но  при  всем  этом  мы  народ  КазССР  жил  в  дружбе  ,  как  и 

сейчас. Казахстан называли «планетой 100 языков», лабораторией дружбы 

народов. Казахи всегда отличались гостеприимством и добротой.  

Клуб  «Достык»  яркий  пример  того,  что  у  нас  не  возникает  никаких 

конфликтов  на  национальной  почве.  Являясь  лидером  клуба  «Достык»  - 

малой  ассамблеи  народа  Южного  Казахстана,  я  глубоко  уважаю  и 

распространяю  среди  других  студентов  политику  нашего  Президента.  В 

составе  нашего  клуба  более  13  представителей  различных  этносов.  В 

сентябре этого года мы провели конкурс  в честь 25- летия Казахстана, в 

котором  каждый  этнокультурный  центр  показал  свой  танец  и  исполнил 

песни  и  стихи  на  государственном  Казахском  языке.  Помимо  этого,  в 

нашем  университете  помимо  «Достыка»  есть  другие  молодежные 

организации,  в  сотрудничестве  с  которыми  мы  участвуем  в 

университетских,  городских  областных  и  даже  республиканских 

мероприятиях. 

Шымкент стал третьим городом страны, принявшим эстафету «Менің 

елім  –  Мәңгілік  Ел».  Стартовав  4  ноября,  патриотическая  акция  собрала 

под  свои  знамена  молодежь  Алматы,  Талдыкоргана  и  Шымкента.  Цель 

эстафеты, 

инициированной 

Ассамблеей 

народа 

Казахстана 

— 

демонстрация  достижений  и  вклада  молодежи  всех  регионов  нашей 

республики  в  становление  независимого  Казахстана,  продвижение 

общенациональной  патриотической  идеи  «Мәңгілік  Ел»  и  ее  ценностей  в 

казахстанском обществе. 

Заслуга  молодежи  в  процессе  становления  нашей  страны  неоценима. 

Мы  –  студенты  -  будущее  нашего  Казахстана.  Мы  молодежь  поколение 

нового  независимого  Казахстана!  Мы  новая  страница  в  истории  нашей 

страны и именно мы ее будем писать, покоряя новые вершины и достигая 

побед на мировой арене! 

Поэтому  я  в  свою  очередь  обещаю  работать  и  делать  все  возможное 

для развития моей родины, Моего Казахстана! 

Спасибо за внимание! 

 

 

76 

 

Никифоров А.В., 

 профессор СКГУ им. М. Козыбаева, д.ф.н. 

 

РОЛЬ ПРЕЗИДЕНТА РК Н.А. НАЗАРБАЕВА В ГАРМОНИЗАЦИИ 

ГОСУДАРСТВЕННО-КОНФЕССИОНАЛЬНЫХ ОТНОШЕНИЙ 

 

Мы  живем  в  полиэтническом  и  поликонфессиональном  государстве 

Республика  Казахстан,  где  проживают  представители  более  130  этносов, 

исповедующих различные религии, а также атеисты и люди, относящиеся 

к религии и атеизму индифферентно.  Поэтому нашу республику в полной 

мере  можно  назвать  мультикультурным  государством.  Но  при  этом  не 

следует  забывать,  что  многие  наши  сограждане  независимо  от  их  уровня 

образования  отождествляют  свою  этническую  принадлежность  с 

религиозной.  Особенно  часто  этим  пользуются  мусульманские 

священнослужители,  внушая,  что  казах  и  мусульманин  –  идентичные 

понятия.  Проповедники  религии  для  пропаганды  своих  взглядов 

используют не только традиционные средства: печать, радио, телевидение, 

но  и  интернет.  «Уже  сегодня  более  100  тысяч  протестантских  церквей 

проповедуют  в  режиме  онлайн.  Даже  в  считающемся  консервативным, 

заметим,  не  всегда  справедливо,  исламе  также  начинают  использоваться 

современные  информационные  технологии.  В  интернете  можно  найти 

мусульманские  проповеди,  видео  материалы,  электронные  библиотеки  и 

т.д.  Сегодня  можно  уже  говорить  о  появлении  виртуальных  церквей.  А 

нынешняя молодёжь днюет и ночует в интернете. Ей, нередко, не хватает 

живого  общения,  которое  могут  заменить  виртуальные  религиозные 

собеседники.  А  они  могут  распространять  отнюдь  не  гуманистические 

идеи.   

В  религиозном  многообразии  республики  при  возрастающем 

миссионерстве со стороны иностранных проповедников различного толка, 

подкрепляемого  финансовой  помощью  из-за  рубежа,  нашим  согражданам 

достаточно  сложно  найти  правильные  ориентиры.  При  этом  не  следует 

забывать,  что  проповедь  фанатичного  иноверия  не  только  разрушает 

сложившийся  менталитет  народов  Казахстана,  но  и  грозит  нашей  стране 

распространением чуждых нашим гражданам идей политико-религиозного 

экстремизма и терроризма.  

Президент  Н.  Назарбаев  уделяет  большое  внимание  вопросам 

этноконфессионального  согласия    в  нашей  стране,  да  и  в  мире  в  целом. 

Создание  Ассамблеи народа Казахстана и проведению в нашей столице во 

Дворце  мира  и  согласия  Съездов  лидеров  мировых  и  традиционных 

религий  –  инициатива  Президента  РК  Н.  Назарбаева.  Такой  подход 

Президента  нашей  страны  свидетельствует  о  том,  что  его  как  человека  с 

большой  буквы  волнует  благополучие  не  только  его  окружающего 

региона,  но  и  всего  земного  шара.  Он  беспокоится,  прежде  всего,  о 

77 

 

духовно-нравственном  состоянии  наших  граждан,  понимая,  что  никакого 

социально экономического развития страны не произойдёт, если не будет 

духовно-нравственного единства в нашем обществе и мира во всём мире.  

Республика  Казахстан  является  светским  государством,  в  котором  в 

полном  объеме  реализуется  принцип  свободы  совести,  устанавливается 

равенство  религиозных  взглядов  и  атеистических  убеждений.  На 

протяжении  25  лет  Казахстан  гордится  своими  достижениями  в  области 

укрепления  демократических  основ  в  этноконфессиональной  сфере.  В 

статье  22  Конституции  РК  четко  закреплено:  «Каждый  имеет  право  на 

свободу совести». Свобода совести является абсолютным правом человека 

и не подлежит ограничениям ни при каких обстоятельствах. 

Конституция Республики Казахстан, а также её Закон «О религиозной 

деятельности  и  религиозных  объединениях»,  ориентированы  на 

Декларацию  прав  человека,  принятой  ООН  в  1948  году.  Во  имя 

общественного согласия и стабильности нашего государства в Республике 

запрещается: 

«разжигание 

социальной, 

расовой, 

национальной, 

религиозной, сословной и родовой розни». Однако, декларируемые права и 

обязанности, записанные на бумаге - одно, а другое - жизнь богаче любых 

деклараций,  поэтому  важно  ежедневно  соблюдать  законы  на  всех 

социальных уровнях и права каждого отдельного человека независимо от 

его социального положения, этнической и религиозной принадлежности. 

В  октябре  2011  года  был  принят  новый  Закон  «О  религиозной 

деятельности  и  религиозных  объединениях».  Самым  важным  в  новом 

законе  является  то,  что  в  нем  сохранены  основополагающие  принципы  – 

равенство  всех  религий,  право  граждан  свободно  исповедовать  любую 

религию,  или  не  исповедовать  никакой;  отделение  государства  и  его 

учебных  заведений  от  религии,  а  также  гарантии  равноправия  каждого 

гражданина,  независимо  от  его  религиозного  убеждения.  Есть  в  нем  и 

значимые нововведения. В частности, в Преамбуле Закона определено, что 

Республика  Казахстан  признает  историческую  роль  ислама  ханафитского 

направления  и  православного  христианства  в  развитии  культуры  и 

духовной  жизни  народа,  уважает  другие  религии,  сочетающиеся  с 

духовно-нравственным наследием народа Казахстана. 

Проведя анализ этноконфессиональной ситуации в современном мире, 

Н.А.  Назарбаев  высказывает  исключительно  глубокую  прогностическую 

мысль о том, что ислам стоит на пороге реформизма. Здесь нет никакого 

посягательства президента на «территорию» ислама. Это просто его очень 

прозорливое,  глубокое  видение  перспектив,  его  позиция,  точка  зрения.  В 

связи  с  этим,  какая  наша  первоочередная  задача?  Работать  не  жалея 

живота  своего,  не  покладая  рук  в  направлении  духовного  согласия, 

уважения достоинства человека, его религиозных убеждений.  

Христианство  и  ислам  –  два  легких  одного  организма,  они  должны 

быть  одинаково  мощными  и  здоровыми.  Ну,  а  другие  вероисповедания? 

78 

 

Организм  дышит  не  только  легкими,  но  и  всеми  своими  клетками.  В  эту 

целостность  вписывается  любое  вероисповедание,  важно,  чтобы  все  эти 

клетки были составными частями  единого общечеловеческого организма.  

Следует  отдельно  отметить,  что,  по  мнению  ведущих  религиоведов, 

две  наши  традиционные  конфессии  –  ислам  и  православие,  -  при  всех 

существующих  различиях  в  догматике,  и  культе  объединяет  сходство  в 

социально-политическом  аспекте,  в  их  отношении,  в  частности,  к 

институту  государства  и  общечеловеческой  нравственности.  Кроме  того, 

за прошедшее после принятия Закона время сформирована новая правовая 

база, регулирующая религиозные отношения в стране.  

В  целом,  по  результатам  эффективной  реализации  этих  нормативно-

правовых актов, можно сказать, что допущенная на начальном этапе нашей 

независимости  определенная  радикализация  религиозных  настроений  в 

обществе  в  связи  с  ростом  активности  нетрадиционных  религиозных 

течений  значительно  снизилась.  Поэтому  сегодня  можно  утверждать,  что 

реализуемые 

государственные 

меры 

соответствовали 

ожиданиям 

общественности,  и  активные  действия  государственных  органов  в  этом 

направлении получили поддержку среди населения.  

Отсюда 

вытекает 

необходимость 

широкой 

пропаганды 

гуманистических  ценностей    различных  религий,  а  также  критический 

анализ    антирелигиозных  истолкований  отдельных  сторон  Священных 

текстов.  Необходимо  отметить,  что  никакого  фундаментализма,  никакой 

воинственности    ни  в    христианстве,  ни  в  исламе  нет.  Об  этом  прямо 

говорит  Н.А.  Назарбаев  в  своей  работе  "Критическое  десятилетие", 

называя  одну  из  глав  этой  книги  "В  религии  экстремизма  нет". 

Воинственность 

и 

экстремизм 

конструируются 

политическими 

интерпретациями  и  амбициями  недобросовестных  политиков,  поэтому 

богоугодным  может  быть  не  размежевание  людей  на  враждующие 

группировки,  а  их  целеустремленное,  нравственное  возвышение  к 

единству. Именно на это направлена деятельность Президента Республики 

Казахстан Н.А. Назарбаева и созданной им Ассамблеи народа Казахстана. 

По  его  инициативе  в  Астане  проходят  съезды  лидеров  мировых  и 

традиционных религий.  

Государственная политика в сфере религии продолжает формироваться 

в рамках определенной Главой государства Н.А.Назарбаевым стратегии по 

созданию  единой  системы  государственно-конфессиональных  отношений 

и  предсказуемой  управляемости  религиозных  процессов.  Текущая 

религиозная  ситуация  Казахстана  характеризуется  усилением  роли 

государственных институтов и механизмов в регулировании данной сферы 

и  в  целом  религиозную  ситуацию  можно  оценивать  как  «спокойную», 

стабильную.  Сегодня  в республике  зарегистрировано  по состоянию на 20 

июля  2015  года  3563  религиозных  объединений,  относящихся  к  18-ти 

конфессиям.  

79 

 

В настоящее время в Северо-Казахстанской области зарегистрировано 

134  религиозных  объединения,  принадлежащих  к  10  конфессиям.  Для 

сравнения:  в  2012  году  в  области  действовало  217  религиозных 

объединений,  относящихся  более  чем  к  20-ти  конфессиям.  Эти 

расхождения наводят на мысль, что некоторые религиозные организации и 

конфессии продолжают действовать, но нелегально (Алля Аят, Ата жол и 

др.), либо зарегистрировались под видом ОО или ТОО, а какие-то не могут 

быть  зарегистрированы  вследствие  своей  малочисленности  (Вера  Бахаи, 

Общество сознания Кришны, Буддизм и др.). 

Знания  о  религиях  мира  и  концепциях  свободомыслия  становятся 

потребностью 

современного 

человека, 

т.к. 

ему 

необходимо 

ориентироваться  в  сложившемся  мировоззренческом  калейдоскопе.  И  в 

учебных 

заведениях 

нашей 

страны 

необходимо 

преподавать 

религиоведение. 

Гармонизация  межэтнических  и  межконфессиональных  отношений  в 

Казахстане  в  немалой  степени  определяется  правилами  нашего 

общежития,  которые  формируются  у  тех,  кто  сегодня  сидит  за  школьной 

партой.  Будущее  межэтнических  и  межрелигиозных  отношений  в 

известной  степени  связано  с  современной  школой,  с  тем,  как 

осуществляются  в  ней  гуманитарное  обучение и  воспитание,  в  том  числе 

преподавание  таких  предметов  как  история  мировых  религий, 

религиоведение или философия религии.  

И  в  этом  на наш  взгляд поможет курсы  «История  мировых  религий», 

«Религиоведения»  или  «Философия  религии»  в  светских  средних  и 

высших школах. 

 

 

80 

 

Қайратова А.Қ.,  

С.Аманжолов атындағы  

Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, 

Студенттер мен жас ғалымдардың ғылыми 

 зерттеулерін дамыту орталығы директорының м.а. 

 

ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚ, КЕЛІСІМ МЕН БІРЛІК ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ТҰҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТ РӨЛІ 

 

Әлем  сахнасында  өз  рөлдерін  шеберлікпен  сомдап  жатқан 

мемлекеттердің  өзі  жаһандану  қойған  талаптардан  аттап  өте  алмайтыны 

хақ.  Біртектіліктен  қарағанда,  әртектілікпен  сипатталатын  бұл  дәуірдің 

тағы  бір  белгісі  –    «өзім»  –  «өзге»  дихотомиясының  айқын  байқалуында. 

Бұл  мультимәдениеттер  қоғамының  орнауымен  шарттастырылады.  Діні 

мен  ділі,  тілі  мен  дүниетанымы,  бір  сөзбен  айтқанда,  мәдениеті  бөлек 

ұлттардың  бір  кеңістікті  бөлісіп  күн  кешуі  өзіндік  бір  проблемалардың 

пайда  болуына  әкеледі.  Бұл  жаһандану  феноменімен  тығыз  байланысты. 

Саралап  қарасақ,  ғалымдардың  көпшілігі  жаһандануды  «вестернизация», 

«макдональдизация»  ұғымдарымен  байланыстырады.  Яғни,  батыстың 

бояуы ұлттық шекараларды жойып бара жатқанын алға тартады. Күштілер 

жеңіп,  әлсіздер  туының  құлауын  сипаттайтын  бұл  көрініс  аса  жағымды 

емес,  алайда,  біреудің  мәдениетінің  жаһанданудың  үдере  соққан  желіне 

тойтарыс бере алмай, «кеме сыртына» шығып қалғанына өзгелерді кіналау 

жөн  деп  таппаймыз.  Тек  өзгелердің  сойылын  соққан,  жат  дүниетанымды, 

бөтен  құндылықтарды  насихаттайтын  дүниелерден  іргені  аулақ  салып, 

ұлттық  мәдениеттің  дамуына,  ұлттық  болмыстың  мультимәдениет 

арасында  жоғалып  кетпеуіне  жағдай  жасау  керек  әрі  өзгелерге  қатысты 

толерантты  болу  шарт.  Таразы  басын  антиглобалистер  мен  жаһандануды 

жақтаушылар  тең  бөліссе,  біз  табиғаттың,  тарихтың  өзі  ұсынып  тұрған 

заңдылықтан  қашу,  оны  мойындамау,  жоққа  шығару  қисынсыз  әрі  бұл 

феноменге төтеп беру мүмкін емес деп білеміз. Керісінше, оған бейімделе 

білу қажет.  

Мультимәдениет – жаһанданудың тудырып отырған бір факторы. Өзге 

түгілі,  өз  араңда  қайшылыққа  жиі  ұшырайтын  аласапыран  кезеңде 

мультимәдениет 

отқа 

май 

құйғандай 

әсер 

етеді. 

Жаһандану 

мультимәдениеттердің 

сахналық 

рөліне 

жол 

ашты. 

Жұмысшы 

иммигранттар  толқыны  күшейіп,  нәтижесінде,  мономәдениетті  қоғам 

мультимәдениетті қоғамға айналды. Әлем мемлекеттерінің тек 10%-ы ғана 

мономәдениетті  елге  жатады  екен.  Көпмәдениетті  қоғамды  шиеленіс 

шырмауынан  аман  алып  қалудың  басты  тетігі  –  толеранттылықты 

қалыптастыру.  Осы  орайда  мәдениеттанудағы  толеранттылық  пен 

төзімділік  ұғымдарының  аражігін  ашып  алу  қажет.  ХХ  ғасырдың 

сөздіктері  «толеранттылықты»  бөгде  өмір  сүру  салтына,  мінез-құлыққа, 

81 

 

бөтен  әдет-ғұрыпқа,  діни  сенімге,  көзқарас  пен  идеяларға  төзімділік 

таныту  деп  түсіндіреді  немесе  «толеранттылықты»  жай  ғана  «төзімділік» 

ұғымының  синонимі  деп айқындайды  [1].  «Төзімділіктен» (төзу  –  «қарсы 

келмей,  шағымданбай,  үнсіз  шыдау,  қасіретті,  ауыр,  жағымсыз  әлденеге 

шыдау»)  қарағанда,  толеранттылық  (қазіргі  тілге  ағылшынның  tolerance 

сөзінен енген) – өзінікінен ерекшеленетін мінез-құлық пен дүниетанымды, 

тіпті  олармен  келіспесеңіз  немесе  оларды  құптамасаңыз  да,  қабылдауға 

дайын  болу  [2].  Біз  бұл  анықтамаларды  жоққа  шығармаймыз,  алайда, 

өзіндік  түзетулер  енгізер  едік.  Толеранттылық  жат  дүниекөзқарасты 

қабылдауды  білдірмейді,  ол  өзгелерге  өздерінің  ұстанымдарына  сай  өмір 

сүруіне құқық беруді білдіреді.  

«Толеранттылық – өзіңе ұқсамайтын адамдармен бір әлемде өмір сүру 

өнері» - дейді. Расымен де, әркімнің өмір жайлы өз пікірі, өз ұстанымдары 

мен  өз  құндылықтары  бар  кезде  өзгеге  төзімділік  таныту  оңай  емесі  хақ. 

Толеранттылық  мәселесінің  қамтитын  ауқымы  ұлан-ғайыр.  Бұл 

қалыптасқан  екі  тұлға  арасында,  тіпті  құндылықтық  бағдары  әлі 

айқындалмаған,  өмірлік  ұстанымы  бекіп  үлгермеген  жас  пен  тәжірибесі, 

жүріп  өткен  өмір  жолын  үлгі  ететін  аға  буын  өкілдері  арасындағы,  бірі 

құптағанды екіншісі айыптайтын діл мен діндердің айырмасы, аралас неке 

иелерінің  дәстүр  мен  ғұрып  мәселесіндегі  пікір  өзгешелігі,    «заманыңа 

қарай бөркіңді ки» - деп, жаңашылдыққа бейім келетін жастар мен көбіне-

көп қатып қалған таптаурындардың жақтаушысы болып келетін аға буын 

өкілдері,  яғни  бір  ұлттың  ішіндегі  екі  ұрпақ  арасындағы  айырма, 

алғашқыда  матриархаттық,  кейін  патриархаттық,  ал  енді  феминистік 

көзқарас, я болмаса, гендерлік теңдік деген ұрандардың басты субъектілері 

–  ер  мен  әйел  арасындағы  көзқарас  айырмашылығы  толеранттылықты 

қажет  ететіні  сөзсіз.  Жаһандық  деңгейде  айтар  болсақ,  осының  барлығы 

түптеп  келгенде  бір  ұлтқа,  сол  ұлттың  отаны  –  мемлекетке  қатысты 

болады.   

Мультимәдениеттер 

қатар 

өмір 

сүретін 

қоғамда 

тұлғалық 

ерекшеліктердің орын алуына, өзін-өзі таныту әдістерінің сан алуандығына 

сыйластықпен қарау – аталмыш қоғам тұрақтылығын сақтаудың бірден-бір 

шарты.  Жерінде  түрлі  ұлттар,  ұлыстар,  діндер,  сәйкесінше,  түрлі 

мәдениеттер  орын  тепкен  бірқатар  әлем  елдері  мультикультурализм 

саясатына бет бұрған. Мәселен, кәрі құрлық елдері, соның ішінде, Франция 

бұл идеологияның айқын жақтаушысы болған еді. Алайда, кейінгі кездері 

жақтау  даттауға  айналып,  жағдай  өзгерді.  Мультикультурализм  идеясын 

ұстанған елдердің А.Меркель, Д.Кэмерон, Н.Саркози сынды саясаткерлері 

мен  көшбасшылары  өз  елдерінде  жүргізілген  мультикультурализм 

саясатының сәтсіз болғанын, мигранттар мен ұлттық азшылықтар жайлап 

алған Еуропа елдерінде титулды ұлттар хал-ахуалының нашарлап, мәдени 

әлсіреуі туралы дабыл қаққандары бұған дәлел. Титулды ұлт ұғымын ХІХ 

ғасырдың соңында алғаш рет ғылыми айналымға енгізген француз ғалымы 

82 

 

Морис Баррес кез келген ұлттық мемлекеттің күшті болуы үшін екі шарт 

қажет  деп  көрсеткен  еді.  Соның,  біз  үшін  қазір  маңыздысы,  өзектісі  – 

біріншісі,  яғни  ел  ішіндегі  азшылық  диаспоралар  титулды  ұлтқа  лоялды 

болып,  оның  басымдығын  мойындап,  салт-дәстүрін  сыйлап,  мәдени 

ерекшеліктерін құрметтеп, түсіністікпен қарауы тиіс.  

Мультикультурализм 

сипатты 

белгіге 

айналған 

қоғамда 

мәдениеттердің диалогы  ауадай  қажет.  Алайда,  толеранттылық  тілге  тиек 

етілсе  де,  монологтың  жүруі  жиі  байқалады.  Бұл  мәдени  шекараларды 

жоюға  ынтызар  келетін  «жаһандану»  ғасырында  мемлекеттің  алдында 

ұлттық  бірегейлікті  сақтау  мәселесінің  кесе-көлденең  тұруымен  және  ол 

мәселені ойдағыдай шешу үшін «өзін-өзі қорғау» позициясын иемденумен 

байланысты  деп  білеміз.  Бұл  тұрғыда  дүниенің  ең  ірі  бөлігі  Азияда 

орналасқан  Жапонияның  тәжірибесі  тамсандырмай  қоймайды.  Күншығыс 

елінің  патшасы  Хирохито  1946  жылы  американдық  басқыншылардың 

қысымымен  «Нинген-сенген»  декларациясын  қабылдап,  мәжбүрлі  түрде 

өзінің «Күннің ұлы» атағынан бас тартады [3]. Шетелдіктердің Жапонияны 

күштеп  «ашуы»  Хирохито  патшаның  өз  халқына  «Батыстық  технология, 

жапондық  рух!»  ұранын  тастауына  негіз  болады.  Әлі  күнге  дейін 

мультимәдениет  жағдайында ұлттық  болмысын  жоғалтпаған,  мәдениетіне 

берік  болып  қалған  бірден-бір  халық  –  жапон  халқы.  Еврейлер  «түзде 

орыспыз,  үйде  еврейміз»  -  деп,  ұлттық  кескін-келбетінен  ажырамақ  емес. 

Аспан  асты  елі,  халқы  бір  жарым  миллиардқа  жуық,  оның  ішінде 

этникалық  қытайлықтар  90  пайыздан  жоғары  болса  да,  өзгенің  мәдени 

ықпалынан  қорқып,  өзінікін  қызғыштай  қорыған  Қытай  үкіметі  шетелдік 

киноларды  20%-дан  артық  көрсетуге  тыйым  салған,  мысалы,  шетелдік 

түсірілімдегі  кино  болса,  онда  міндетті  түрде  қытайлық  актер  болу  керек 

деген  талаптар  қойылады  [4].  Еуропа  мемлекеттерiнде  осындай 

ақпараттарға  тосқауыл  қоятын  заңдар  бұдан  жиырма-жиырма  бес  жыл 

бұрын қабылданған. 

Мәдениет  біз  қолданып  жүрген  масс-медиа  арқылы  дамиды,  сол 

арқылы  ұрпақ  бойына  дариды.  Ал  егер  бұқаралық  ақпарат  құралдарында 

да  өзге  мәдениет  насихатталар  болса,  ұлттық  сана  тұмандала  бастайды. 

Араб  елдерінің  ұлттық  эфирлерінде  өздерінің  жеке  бағдарламаларының 

үлесі  төмендей  түскен.  Мәселен,  Сирия  мен  Мысырда  батыс 

бағдарламалары  үштен  бірін,  Тунис  пен  Алжирде  50%,  Ливанда  бүкіл 

эфирлік  уақыттың  58,5%-ын,  ал  мәдениет  пен  өнер  саласындағы 

бағдарламалар 

бойынша 

69%-ын 

құрайды 

[5]. 

Осы 

орайда 

«толеранттылық»  танытудың  өз  мәдениетін  жоққа  шығарумен  ұласып 

кеткен  жоқ  па  деген  заңды  сұрақ  туындайды.  Толеранттылық  тарихын 

қайта  қарастыру,  мәдени  құндылықтары  мен  мұрасын  қалыпқа  келтіру, 

халықаралық  қауымдастық  алдында  бай  мәдениеті  арқылы  бой  көрсетуге 

еш кедергі жасамауы тиіс.  

83 

 

Мультимәдениеттер жағдайындағы толеранттылық жатты «өзімдікіне» 

санау  идеялық  ұстанымын  жүзеге  асырмауы  тиіс.  Толеранттылық  пен 

немқұрайлылықтың  арасында  теңдік  белгісін  қою  ағаттық  деп  санаймыз. 

Біздің  шығаратын  қорытындымыз  –  мультикультурализм  жағдайындағы 

толеранттылық  екіұшты  ахуалды  қалыптастырады:  бірі  –  «өзімдікі»  - 

«өзгенікі»  деп  бөлу  бөгде  мәдениет  өкілдеріне  өзінің  көзқарасын, 

дүниетанымы мен ұстанымдарын, өмір сүру әдеті мен салтын күштеп тану, 

яғни  интолерантылық  таныту  болса,  екіншісі  –  «толеранттылық» 

ұғымының  көптеген  индивидтермен  дұрыс  түсіндірілмеуі,  яғни  оны 

өзгенің 

артынан 

көзсіз 

ілесу, 

барлығына 

рұқсат 

етушілік, 

жалпыадамзаттық  шынайы  құндылықтардың  тапталуына  көз  жұма  қарау, 

көптің  (мульти)  арасынан  өзіндік  ерекшелікті,  идентификацияны  сақтап 

қалуды жоққа шығару деген жаңсақ ойдың қалыптасуы. 

Еуропаның  өзін  қарастырсақ,  олар  «америкалану»  үрдісінен 

қауіптенетін тәрізді. Әсіресе, ЕО пен АҚШ бәсекелестігі белсенді жүрген 

шақта  мәселе  тек  еуро  мен  доллар  айналымында,  экономикадағы 

біріншілік  үшін  таластата  ғана  емес,  мәдениетте  де  болды.  Еуропа 

проамерикандық  көңіл-күйден  сескенеді.  Алайда,  толеранттылық  таныту 

тарих сахнасын шиеленістер мен дау-дамайдан алыстатады. 

Мәдениет  негізі  –  тіл.  Мультикультурализм  жағдайында  тілді  сақтап 

қалу мәселесі өршіп тұрғаны жасырын емес. Бір жағынан өзгелерді түсіну 

үшін,  өзгелер  сені  түсіну  үшін  шет  тілін  білу  қажет.  Сол  себепті,  жастар 

тіл үйренуге құмартады. Алайда, сөйтіп жүріп, өз тілінен, өз мәдениетінен 

қол  үзіп  қалатындар  да  баршылық.  Мұндай  парадокс  мульмәдениет 

жағдайында таңырқауды қажет етпейді. Мысалы, әлемде 6000-нан аса тіл 

бар,  екі  аптада  бір  тіл  өлі  тілге  айналады  [6].  Осындайда  Түркияның 

тәжірибесі  үлгі  боларлық.  Түркия  халқының  90  пайыздайы  халықаралық 

ағылшын  тілін  меңгерген.  Сөйте  тұра  түрік  тілі  қолданыстан  шығып 

қалған жоқ, керісінше, тілге деген мақтаныш өз деңгейінде. «Құпия» неде? 

Олар 7 жасқа дейін балаға ана тілінен өзге тілді үйретпейді, сөйтіп, ұлттық 

мәдениет бала болмысымен біте қайнасады.  

2002 

жылы 

испан 

премьер-министрі 

Хосе-Мария 

Аснар 

«мультимәдениет  қоғамды  екіге  жарады»  -  деп  пікірін  айтты.  Мәдени 

унификацияға қарсы тұрушылық толеранттылық идеясын аяққа таптамауы 

қажет.  Ықпалдасу  ғасырында  шекара  талғамайтын  адамзатқа  ортақ 

мәселелердің  түйінін  тарқату  үшін  келіспеу  мәдениеті,  жек  көрушіліксіз 

жүретін пікірталастар, диалог, бір сөзбен айтқанда, толеранттылық қажет. 

«Өзім»  мен  «бөгде»  ұғымдары  толеранттылықтың  алдында  ғана  бас иеді, 

мультикультурализм  орнаған  қоғам  тек  толеранттылықтың  дұрыс 

талқылануы жағдайында ғана ілгері дамиды.  

 

 

 

84 

 

жүктеу/скачать 5,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: