Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «ЖАҢА Қазақстанды қалыптастырудағЫ Қр тұҢҒыш президенті н.Ә. Назарбаевтың тағдыркешті шешімдері»
жүктеу/скачать 5,76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нұрманбетов Қ.Е.
Калиев И.А., заведующий кафедрой «Управления и политология» ПГУ им. С. Торайгырова кандидат политических наук, доцент
РАЗРАБОТКЕ И РЕАЛИЗАЦИИ СТРАТЕГИИ ФОРМИРОВАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ С первых дней существования Казахстана как суверенного многонационального государства перед ним
встала проблема формирования государственной идентичности. Связано это было с тем, что структурная ломка социально- экономических и политических отношений, сопровождавшая распад СССР и становление нового государства, объективно не могла не вызвать изменений в сознании людей, разрушения и утраты старых ценностей и установок, их значительной девальвации и кризиса мировоззрения в целом. Одним из результатов этого процесса стало то, что гражданственность как форма самосознания, предполагающая государственную идентичность, т.е. отождествление себя с государством, осознание своей духовной связи с ним приобрела в казахстанском обществе в этот период неустойчивый, аморфный, неопределенный характер. Ситуация усугублялась полиэтничностью Казахстана. Это
проявлялось, среди прочего, в том, что люди, став юридически гражданами нового суверенного государства, зачастую, отождествляли себя не с ним, а либо с уже несуществующим государством – Советским Союзом, либо с Россией, как его правопреемницей. Как отмечал еще в 1993 г. Н.А. Назарбаев в своей работе «Идейная консолидация казахстанского общества – как условие прогресса Казахстана»: «К сожалению, понимание того, что отныне все мы являемся гражданами независимого, суверенного государства Казахстан, а не прежнего СССР или СНГ, носит весьма поверхностный характер. Более того, некоторые слои населения, утратив прежние идеалы и, не обретя новых, испытывают сегодня некоторую растерянность...». В условиях многонациональной страны государственная идентичность (т.е. причастность к данному государству) народов, его населяющих, возможна только при условии понимания нации не как этнической общности, а как общности политической, принимаемой форму согражданства. В качестве важного фактора создания условий для формирования государственной идентичности в Казахстане можно рассматривать то обстоятельство, что ключевым приоритетом государственной политики с
95
первых дней обретения республикой независимости стало провозглашение равенства всех этносов. Правовая возможность для формирования единой гражданственности была заложена Конституцией Республики Казахстан 1995 г., которая создала реальные условия для формирования такого надэтнического феномена, как казахстанцы. Решающая роль в
стратегии формирования государственной идентичности принадлежит Первому Президенту РК Н.А. Назарбаеву. Так, еще в апреле 1996 г. на III сессии Ассамблеи народа Казахстана Президент страны поставил вопрос о необходимости формирования гражданской общности, которая должна стать основой формулы «новой идентичности, нового самоопределения народа нашей страны», а уже в июне 1997 г., на IV сессии этой организации формирование новой казахстанской гражданственности он определил в качестве одной из важнейших политических проблем, имеющих значение для сохранения и развития государственности: «Формирование новой казахстанской гражданственности становится одной из актуальнейших политических проблем, затрагивающих основы
нашей государственности». В данном случае принципиальной является идея о том, что народ Казахстана в результате гражданского единства должен стать общностью граждан разных национальностей, т.е. общностью политической, а не некой новой этнической суперобщностью. Новым шагом в развитии стратегии формирования государственной идентичности как фактора единства общества можно считать разработку в 1997 г. по инициативе Первого Президента РК Н.А. Назарбаева стратегической программы развития страны «Казахстан-2030», которая стала фундаментом модернизации казахстанского общества. Ее долгосрочные приоритеты легли в основу государственной политики Республики Казахстан, сформировав четкую систему стратегических ориентиров и координат. Однако провозглашенная Стратегия осталась бы красивым намерением, если бы в стране не были обеспечены внутриполитическая стабильность, межэтническое и межконфессиональное согласие, т.е. единство общества. В качестве приоритетного фактора консолидации и развития казахстанского общества, обозначенного в Стратегии «Казахстан-2030», должно было стать «формирование единой гражданственности, основанной на равенстве возможностей для всех граждан нашей страны», т.е. на
равенстве представителей различных этнических и конфессиональных групп Казахстана. Иными словами, был поставлен вопрос о формировании единого казахстанского народа как новой политической общности. В этом документе была четко определена реальная платформа для единства, консолидации общества и развития единой гражданственности. 96
Идея формирования новой общности – «казахстанцы» – как основы государственности и патриотизма вновь была актуализирована Президентом страны на VII сессии Ассамблеи народа Казахстана в 2000 г.: При этом отмечалось, что процесс формирования подобной общности не будет иметь ничего общего с этнической либо культурной ассимиляцией, предполагающей поглощение и растворение этнокультурной общности, а будет являться результатом формирование политической нации. Проблема формирования государственной идентичности для Казахстана как полиэтнического государства стала предметом особого анализа в книге Н.А. Назарбаева «В потоке истории», где он отмечает рост национального самосознания казахского этноса, аргументирует необходимость поиска и нахождения Казахстаном своей уникальной модели национальной идентификации населения страны, формулирует основные принципы решения проблемы государственной идентификации. По
мнению Н.А.
Назарбаева, первый
уровень развития государственной идентичности связан с формированием народа Казахстана как гражданской и политической общности. Суверенное казахстанское государство должно постепенно превратиться в сплоченное общими ценностями демократическое единство, единый казахстанский народ. В этом случае сутью идентичности первого уровня становится гражданское и политическое единство всего многообразия населения страны, основанное на единых политических ценностях, идентификации своей гражданской и политической судьбы с независимым государством – Республикой Казахстан. Второй уровень решения проблемы государственной «идентичности связан с национальной идентичностью самих казахов». Основой формирования этой идентичности должно стать развитие национального самосознания, «национального самопонимания, самоопределения в духовных координатах», т.е. формирование этнокультурной идентичности нации. Данное теоретическое обоснование понимания Казахстана как формы государственного самоопределения всех его граждан независимо от того, к какой национальности или религии они принадлежат, легло в основу государственной политики в области межнациональных отношений и стало основанием для формирования новой политической общности – народа Казахстана. Новым этапом в обеспечении единства нации, в формировании государственной идентичности в Казахстане стало обращение Президента страны Н.А. Назарбаева к делегатам XV сессии Ассамблеи народа Казахстана 26 октября 2009 г. Принимая во внимание значимость данного направления, Президент страны
предложил теоретические и методологические основания для разработки и принятия Доктрины национального единства. 97
Кроме того, Президентом страны были сформулированы основные направления укрепления национального единства как условия
формирования гражданской нации. Сегодня, по истечении двадцатипятилетия суверенного развития Республики Казахстан, можно констатировать, что стратегия формирования государственной идентичности, исходящая из понимания Казахстана как формы государственного самоопределения всех его граждан независимо от того, к какой национальности они принадлежат, была инициирована Президентом страны Н.А. Назарбаевым, но и последовательно реализовывалась как важнейший приоритет внутренней политики республики. Показателем достаточно успешного процесса формирования государственной идентичности и становления политической общности граждан можно увидеть, например, через такой факт, как понятийный аппарат, который стал привычным и широко употребляемым в казахстанском обществе, как на уровне власти, так и на уровне обыденного общения: «национальная безопасность», «национальные интересы», «здоровье нации», «будущее нации» и, наконец, «Лидер нации». При этом понятно, что данные термины предполагают весь народ Казахстана, а не какую-либо одну этническую группу. Все это позволяет считать, что разработанная и реализуемая в Казахстане стратегия государственной идентичности не только обеспечила необходимый уровень межнационального согласия и внутриполитической стабильности, но и создала реальные возможности для формирования новой политической нации – казахстанцы. В настоящее время это особенно важно констатировать, поскольку идея единого народа должна стать отправной точкой для дальнейшего развития страны. Сегодня мало констатировать, что мы, казахстанцы, единый народ. Сегодня, в непростых как геополитических, так и экономических условиях, важно четко понимать, что только все вместе, упорным и повседневным трудом на каждом рабочем месте мы можем построить то достойное общество, о котором говорит Президент. Общество, где нам, и нашим детям будет обеспечена достойная жизнь, основанная на мире и гармонии всех этносов, населяющих нашу Родину.
98
М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті Заң факультетінің деканы з.ғ.к., доцент ҚР ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ҚҰҚЫҚШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
Құрметті конференцияға қатысушылар, баршаңызды Ұлы дала еліне Президент институтының келіп, орныққан күнімен құттықтаймын. Әлемдік саяси тәжірибе мемлекеттік басқарудың сан-алуан нысандарын өмірге алып келіп, тарихтың сынынан өткізді. Солардың ішіндегі Президенттік басқару нысаны 18-ғасырда пайда болып, бүгінгі күнге дейін өзінің өміршеңдігін дәлелдеп келеді. Тәуелсіздіктің алғашқы таңымен бірге келген бұл институт ширек ғасырға жуық уақыт біздің еліміздің тәуелсіздігі мен қарқынды дамуының кепілі болып келеді. Тарихтың күнделікті күйбең тіршілік тізбесінен тұтаспайтындығы анық. Еліміздің тарихының әлемдік дамуға әсер ете алған белесті кезеңдері мен объективті, субъективті себептермен кіріптар күйге түскен шақтары да бар екендігі баршамызға аян. Ғасырларға созылған даму үдерісіміздің ең бір жарқын беттерін, әрине, ел болып, етек жауып, егемендікке ие болған еліміздің тәуелсіздік кезеңі құрайды. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі еліміздің экономикалық, әлеуметтік, саяси-құқықтық дамуының әрбір баспалдағын Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлының ғылыми негізделген теориялық тұжырымдарымен, сындарлы саясатымен және қажырлы саяси қызметімен қабысып жатқан, біртұтас даму үдерісі деп атауға болады. Нұрсұлтан Әбішұлы
Тәуелсіз Қазақстанның тарихын қалыптастырушы, мемлекет өмірінің барлық саласындағы батыл қадамдардың авторы. Мемлекетіміздің барлық қоғамдық маңызы бар қатынастарын реттейтін ұлттық заңнаманың қалыптасуының бастауында да елбасымыздың тұрғандығына ешкімнің дауы жоқ. Әлемдік деңгейдегі ойшылдардың көпшілігі қоғамның дамуындағы жеке адамның белгілі бір жағдайдағы шешуші ролді атқаратынын жоққа шығармайды. Әлемдік саяси-құқықтық тарихта ондай ерекше тұлғалар баршылық. Солардың ішінде мемлекеттің саяси жүйесін құра отыра, мемлекеттің негізгі құралдарының бірегейі ретінде құқықты тани алған және құқықшығармашылықты саяси қызметінің негізгі бағытына айналдыра алған билеушілердің тарихи орнының ерекше екендігі барлықтарыңызға мәлім. Ежелгі дәуірдегі Вавилонның б.з.д. 18-ғасырдағы заңы оны қабылдаған патша Хаммурапидің, Шығыс Рим империясы – Византияның орта ғасырларда теңдесі болмаған Юстиниан заңдар жинағы оны өмірге әкелген император Юстинианның есімін мәңгі тарихта қалдырса, Орта ғасырлардағы Шыңғыс ханның Ұлы жасақ заңдары
99
көшпенділер өркениетінің құнды құқықтық мұрасына айналып, Шыңғысханды жоғарғы интеллектуал иесі ретінде тарихқа танытты, жаңа дәуірде бүкіл романо-германдық құқықтық жүйені әлемдік басымдыққа жеткізген император Наполеон Бонапарттың тікелей басшылығымен қабылданған 1804 жылғы Азаматтық Кодекс, 1808 жылғы Қылмыстық іс жүргізу Кодексі, 1810 жылғы Қылмыстық Кодекс Наполеон Бонапартты бүкіл Батыстың мақтанышына айналдырды. Әлі күнге дейін өміршеңдігімен қазақ халқының күнделікті қолданысында жүрген қазақ әдет-ғұрып құқығының негізін қалаушы, «қасқа жол», «ескі жол», «Жеті Жарғы» кодификацияларын өмірге алып келген Қасым хан, Есім хан, әз Тәуке хандардың басқа қазақ хандарынан шоқтығы едәуір биік тұрады. Елбасы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың жаңа замандағы ұлттық заңнаманы қалыптастырудағы қажырлы еңбегі мен кемеңгерлігі баршамыз мойындайтын ақиқат және мыңдаған зерттеулерге өзек болатын мол мұра дегім келеді. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік жылдарында ресми деректерге сәйкес өзгертулер мен толықтыруларды қоспағанда 2000-нан астам конституциялық және жай заңдар қабылдады. Осы заңдардың көпшілігі Президенттің бастамасымен немесе тапсырмасымен дайындалған және қабылданған заңдар болып табылады. Конституциялық заң күші бар және заң күші бар 200-ге жуық Президент Жарлықтары - Елбасының тікелей араласуымен өмірге келген нормативтік-құқықтық актілер. Қазақстан Республикасы құқық жүйесінің, заңнама жүйесінің, саяси жүйенің бірден-бір іргетасы Негізгі Заңымыз 1995 ҚР Конституциясы болса, Конституцияның өмірге келуіне қатысты Елбасының қажырлы еңбегі туралы Конституция жобасын дайындау бойынша құрылған кеңес құрамындағы 12 белгілі заңгерлер өз естеліктерінде және Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылы жарық көрген «Қазақстан жолы» деп аталатын еңбегінде егжей-тегжейлі баяндалған. Осы еңбектегі келесі жолдардан Елбасының Конституцияның негізгі авторы екендігі көрініс береді: «Айтыс жобаның бірінші баптарынан-ақ басталып кетті. Мен барлық пікірлерді тыңдап алатынмын, сосын барып қана әрбір бап бойынша соңғы шешім қабылданатын. Кейде кешкі талқылау барысында, ортақ бір пікірге келу мүмкіндігі бола бермейтін кезде, мен шешімге келуді таңертеңге қалдыратынмын, ал одан кейін бұларға даулы баптың жасалып біткен нұсқасымен келетінмін. Сонымен бірге мен әрқашанда дайын баптың редакциясы басқаша емес, неге дәл осылай болғанын дәлелді түрде
түсіндіретінмін, шетел
конституцияларынан мысалдар келтіретінмін» дейді. Міне осылай өмірге келіп, барлық жетістіктеріміздің кепілі болып отырған Ата Заңымыз еліміздегі мемлекет басшысы Президенттің құқықшығармашылық қызметінің құқықтық негізін қалады. Мысалы ҚР Конституциясының 53-бабының 3-тармақшасында: «Президентке оның
100
бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге хақылы» делінсе 61-баптың 2-тармағында: «Республика Президентінің заңдар жобаларын қараудың басымдығын белгілеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар, бұл Парламент заң жобасын енгізілген күннен бастап бір ай ішінде қарауға тиісті екенін білдіреді. Парламент осы талапты орындамаса, Республика Президенті заң күші бар Жарлық шығаруға хақылы,...» деп атап көрсетілген. 1995 жылы әлі ұлттық заңнаманың қалыптаспаған шағында көрегенділікпен Конституцияда орын алған осы нормалар өтпелі кезеңнің жедел қарқынды дамуын қамтамасыз етіп, Елбасының құқықшығармашылығына құқықтық негіз болып, аса қажеттіліктегі бірнеше Конституциялық заң күші бар және заң күші бар Президент Жарлықтарын өмірге алып келді. Елбасы Назарбаевтың кемеңгерлігі мемлекеттің болашағын болжай біліп, алдыға анық мақсат қойып, оған жету жолдарын жоспарлай алуында. Осындай сындарлы саясат негізінде Қазақстан Республикасының құқық жүйесі, заңнама жүйесі қалыптасты. Мемлекеттік құқықтық саясаты анықталды, барлық қоғамдық маңызды қатынастар құқықтық реттеуге ие болды, үстіміздегі жылдағы Елбасы жариялаған Ұлттық жоспардың нақты 100 қадамы мемлекет пен қоғамның жүрек қағысы мен бар дертін дөп баса білген тарихи құжат болды деп атауға болады. Елбасы ұсынған бұл нақты қадамдар мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының қоғаммен бірлескен қарқынды жұмысына бастау болды. Қазіргі таңда Ұлт жоспарындағы межеленген іс-шаралардың нормативтік-құқықтық базасы толық дерлік дайын болуға жақын деп айтуға болады. Осы жоспар аясында дайындалып, қабылдану сатысында жатқан және қабылданған келесі «Мемлекеттік қызмет туралы», «ҚР Азаматтық іс жүргізу Кодексі», «Қоғамдық Кеңестер туралы», «Ақпаратқа қол жетімділік туралы», «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы», «Жергілікті полиция туралы» заңдар мен заң жобалары және көптеген заңдарға енгізілген өзгертулер мен толықтырулар мемлекет пен қоғамның өркениетке қарай батыл қадамдарына негіз болары сөзсіз. Еліміздегі институционалды реформаларға негіз болып отырған аталған заңдар ҚР Президентінің конституциялық заңмен бекітілген құқықшығармашылық саласындағы құқықтары мен құзіретінің жүзеге асуының айқын көрінісі болып табылады. Заң ғылымдарының ішінде «Саяси-құқықтық ілімдер тарихы» деп аталатын орныққан, ауқымды ғылым саласы бар. Бұл ғылым ежелгі дәуірден біздің заманымызға дейінгі жеңістікке жеткен құқық, мемлекет және саясат туралы ғылыми доктриналарды зерттейді. Саяси және құқықтық көзқарастар жеке тұлғаның немесе саяси бірлестіктің саяси қызметі мазмұнынан, қатысы бар құқықтық мұра мазмұнынан және жазған еңбектерінен зерделенеді. Өкінішке орай Қазақстан деп аталатын жаңа мемлекетті құрушы, қаншама қоғамдық-саяси еңбектердің авторы, 101
тұтастай ұлттық заңнаманың негізін қалаушы Елбасының саяси-құқықтық көзқарастары туралы ірі іргелі ғылыми зерттеулер әлі қарқынды жүріп жатқан жоқ. Соңғы кездерде «Назарбаевтану» деп аталатын кешенді зерттеудің қажеттілігі туғандығы туралы ойлар айтыла бастады. Осыған орай, бүгінгі жиынға қатысушы ғылым және білім саласының өкілдеріне Елбасының көпқырлы қызметінің бағыттарына сәйкес ғылыми ізденістер тематикасын құрып, нақты тақырыптар аясында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туралы айтқым келеді. Қорыта айтқанда, Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлының терең ғылыми еңбектері мен ғылымның әр саласындағы концептуалдық ойлары кешенді зерттеуді талап етеді. Президент Н.Ә. Назарбаевтың кітаптары, мақалалары мен айтқан сөздерінің мазмұны сырттай көрініс беретін «нақтылыққа» қарағанда әлдеқайда тұңғиық және ауқымды, сансыз ұқсас құбылыстарды қамтиды және уақыт тезіне төзімді. Толғағы пісіп айтылған айшықты ой уақыт қойнауын бұзып өтіп, басқа ұрпақтың алдынан есік ашып, сол ұрпақпен біте қайнасып, оның бүгінгі күнгі нақты қызметі мен ұнамына, оның философиясы мен мораліне, қам-қарекетінің өзегі мен тұрмысының мәніне айналады. Назарбаевтың стилистикалық жағынан таза, бос сөздер өрнегінен ада мақалалары - қазақтың жоғын жоқтап, мұңын шаққанның ойы, терең ізденіске толы және сөздің жақсы мағынасында философиялық. Нұрсұлтан Әбішұлының барлық жолдаулары мен сөздеріндегі, мақалалары мен кітаптарындағы ойлар болашаққа меңзейді, біздің мемлекетіміздің жолын айқындайды, сондықтан да олар өміршең және ойлануға мәжбүрлейді. Ұрпақтар оның осындай еңбектері арқылы ел өмірінің дербестіктегі күрделі кезеңі жайлы, оның рухани, этикалық және эстетикалық өмірі туралы төрелік айтатын болады. Өмір өзенінде ұрпақтар бірін-бірі ауыстырған толқындармен емес бірін-бірі сіңірген толқындармен ағып келеді. Осы байланысты көру, сезіну, дәнекер болу, бейбітшілікпен халқын жасампаздыққа жетелеу және мазмұнды болашаққа жол сілтеу Президент Н.Ә. Назарбаевтың маңдайына жазылған іс деп білемін. Елбасы келбетінен үміт пен аңдап басу, қасқайып қарсы алу мен сергектік бір түйін боп жинақталған қоғамның ішкі ахуалын дөп сезінер, әлі де нардың жүгін көтерер қазақтың қайсар көңілі көрінеді. Құрметті конференцияға қатысушылар, Елбасының құқықшығар- машылық қызметінің мәні мен маңызын мұндай баяндамамен ашу мүмкін емес, сондықтан менің пікірімді Елбасының кемеңгерлігіне тәнті, саясатын қолдайтын ел азаматының ой бөлісуі деп қабылдағайсыздар. Баршамызға ортақ мереке құтты болсын, назарларыңызға рахмет.
|