Паскаль тілінің ережелері барлық бағдарламалар үшін негізгі құрылымның ортақ формасын қарастырады:
Program
;
<Сипаттамалар бөлімі>
БАСТА
<Бағдарлама денесі>
Соңы
Мұндағы Program, Begin және End сөздері көмекші болып табылады. Бұл сөздерді дұрыс және орынды қолдану міндетті болып табылады.
Пішімдегі бұрыштық жақшалар нақты бағдарламалау орнына нақты мәнді ауыстыру керектігін көрсетеді. Бағдарламаны жазудың өзін, негізінен, бір жерде жасауға болады. Бұл жағдайда оның бөліктері бір-бірінен кем дегенде бір бос орынмен бөлінуі керек. Дегенмен, мұндай белгілеу оқуға ыңғайсыз және жеткілікті түсініксіз, сондықтан мен берілген құрылымды ұстануды және мүмкін болса, бағдарламаның негізгі бөлігінде әр жолға бір оператор жазуды ұсынамын.
Бағдарлама атауын идентификаторларды құру ережелеріне сәйкес бағдарламашы дербес таңдайды.
Паскаль тілінде резервтелмеген, бар болуы программисттің бастамасымен анықталатын барлық объектілерді бағдарламада бірінші рет қолданар алдында сипаттау керек. Бұл компьютер программаны орындамас бұрын сәйкес объектілер үшін жадты сақтайтын және осы жад аймақтарына идентификаторларды тағайындайтын етіп жасалады. Сипаттамалар бөлімі бес бөлімшеден тұруы мүмкін:
1. Белгілердің сипаттамасы (Label).
2. Түрлердің сипаттамасы (Тип).
3. Тұрақтылардың сипаттамасы (Const).
4. Айнымалылардың сипаттамасы (Var).
5. Процедуралар мен функциялардың сипаттамасы (Procedure, Function).
Егер нысанның қандай да бір түрі қажет болмаса, сәйкес бөлімді алып тастауға болады.
Тілдің әліпбиі.
Кез келген тілдің негізі – алфавит, яғни белгілі бір тілдегі мәтіндерді (біздің жағдайда бағдарламалар) құру үшін қолданылатын шекті, тұрақты белгілер жиынтығы. Әрине, суреттің үйлесімділігі өздігінен жасалған және жиі апокрифтік (канондық емес) әріптер мен белгілерді қамтитын диалектілердің болуымен аздап бұзылады. Бағдарламалауда бұл мәселе «тіл стандарты» түсінігін енгізу арқылы шешіледі. Ол мәңгі дамып, өзгеріп отыратын адамзат тілдеріне іс жүзінде қолданылмайды. Біз негізінен Паскаль тілінің әр түрлі компьютерлік іске асыруларына өзгеріссіз енгізілген өзін-өзі қамтамасыз ететін бөлігі туралы айтатын боламыз. Оқуға келетін болсақ, стандарттың қатаң ережелерін айтудың қажеті жоқ, бірақ олар бар. Паскаль тілінде символдарды қолданудың формальдылығын ашатын кейбір пікірлермен шектелейік.
Сонымен Паскаль тілінің алфавиті:
1) латын әліпбиінің әріптері;
2) араб цифрлары;
3) арнайы белгілер.
Бірінші топтың рәміздерін пайдалану көбінесе сұрақтар тудырмайды, бірақ мұнда кейбір нәзіктіктер бар. Біріншісі - бас және кіші әріптерді пайдалану. Қолданыстағы аудармашылардың көпшілігі әртүрлі регистрлердің әріптерін ажыратпайды. Осылайша, біз «progRaM» және «PROGram» жазбаларын бірдей деп қарастырамыз. Екіншіден, кейбір латын және кириллица таңбаларының стилі бірдей. Латынның «К» әрпінің орнына орысша «К» деп жазуға болады ма? Жауап: дәптерде (егер сіз оларды ажырата алсаңыз) - өтінемін, компьютерлік бағдарламада - ешбір жағдайда. Олар ұқсас болуы мүмкін, бірақ олардың кодтары мүлдем басқа, ал компьютер, өздеріңіз білетіндей, әріптермен емес, олардың сандық кодтарымен жұмыс істейді.
Кәдімгі араб цифрлары туралы айтуға болатын нәрсе - олардың көмегімен сандар ғана жазылмайды. Кәдімгі таңбалар ретінде сандар әртүрлі басқа тілдік құрылымдарда қолданылуы мүмкін.
Ең қиыны - ерекше белгілермен, сондықтан оларды егжей-тегжейлі талдауға тура келеді, кейде алға қарайды, бірақ әзірге түсініксіз терминдерді елемеуге болады, бірақ ұмытпай-ақ, бәрін дәптерге жазып алу керек. Содан кейін, сәйкес құрылымдарды зерттеген кезде, сіз белгілі бір жерде қандай белгіні қолдану керектігін нақтылау үшін осы бөлімді қарауға мүмкіндік аласыз.
Ең жиі қолданылатын арнайы таңба - бос орын (маңызды жерлерде біз оны «V» әрпімен белгілейтін боламыз). Оны қолдану негізгі бағдарлама құрылымының, сипаттау бөлімдерінің және операторлардың форматтарымен байланысты. Кеңістіктің болуын кейіпкердің жоқтығымен шатастырмау керек.
. бағдарламаның соңы, нақты санның бүтін және бөлшек бөліктерін бөлу (ондық нүкте), Record типті айнымалыдағы өрістерді бөлу;
, тізім элементтерін бөлу;
.. диапазонды көрсету;
: Тағайындау мәлімдемесінің бөлігі ретінде, сонымен қатар Writeln операторында шығыс пішімін көрсету үшін қолданылады;
; программаның бір бөлімін екіншісінен ажыратады, операторларды ажыратады;
' жол тұрақтыларын шектеу үшін қолданылады;
- + * / ( ) арифметикалық белгілер (арнайы мақсаты бойынша пайдаланылады);
< > қатынас белгілері;
= тағайындау операторының бөлігі ретінде, тұрақтылар мен типтерді сипаттау бөлімдерінде, қатынас белгісі ретінде қолданылады (тең);
@ айнымалының, ішкі программаның адресін анықтауға арналған арнайы оператордың атауы;
^ динамикалық айнымалыларды атау үшін қолданылады;
{} бағдарламадағы пікірлерді шектеу;
[ ] жиым элементтерінің индекстерін қамтиды;
_ астын сызу кез келген әріп сияқты қолданылады, мысалы, идентификаторларда бос орынның орнына;
# символды оның коды бойынша белгілеу;
$ компилятор директивасын белгілеу, он алтылық санды белгілеу.
Сұрақ туындайды, пернетақтадағы орыс әріптерімен және басқа таңбалармен не істеу керек? Паскаль тілінің кейбір нұсқалары оларды бағдарламада қолдануға мүмкіндік береді, бірақ тіл стандарты мұны білдірмейді. Сондықтан бұл символдарды бағдарламаға тек жолдық константалар ретінде немесе түсініктеме ішінде енгізуге болады, яғни компиляция кезінде аудармашы оларды елемейді. Бұл таңбалар деректер ретінде пайдаланылғанда, олар компьютер сақтай алатын және өңдей алатын барлық таңбаларға тең болады[1].
