Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Д. Серікбаев атындағы шығыс қазақстан мемлекеттік
жүктеу/скачать 1,35 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үстеу
Бизнес Кәсіпорындардың немесе ұйымдардың, жеке тұлғалардың өңделмеген (шикі) түрде өнім шығару, тауарлар өндіру немесе сатып алу және сату, немесе табыс табу (пайда алу немесе басқадай олжа табу) мақсатымен басқа тауарларға немесе ақша айырбас ретінде қызмет көрсетуін бизнеспен айналысу дейді. Жеке тұлға өзінің пайдалануы үшін көкөніс, жеміс-жидек өсіргеннен, автомашинасын, жеке мүлігін сатқаннан бизнеспен айналысқан болып саналмайды. «Бизнес» термині пайда табуға бағытталған қызметтің (кәсіптің) кез келген түрін білдіру үшін кеңінен таралған. Кейде бизнесті кәсіпкерлікке ұқсастырады. Бірақ бизнес, әдетте, кәсіпкерліктен кеңірек, ауқымды түсіндіріледі. Ол нарықтық экономикаға барлық қатысушылардың арасындағы қатынастарды қамтиды. Бизнеске кәсіпкерлердің қызметі де, тұтынушылардың, жалдамалы қызметкерлердің, мемлекеттік құрылымдардың қызметі де кіреді. (Ш.Абдиева, Г.Бағжаева, М.Қалимолдиннің «Қазақ тілі» кітабынан )
айналысу – заниматься
мүлік – имущество кәсіпкерлік – предпринимательство
жалдамалы – наемный тұтынушы – потребитель
құрылым – структура мемлекеттік – государственный
қызметкер – сотрудник
Тапсырмалар 1-тапсырма. Мәтінді оқып, қысқаша мазмұнын баяндаңыз.
2-тапсырма. Есімдіктерді мағыналарына қарай топтаңыз. Қайсысы, ештеңе, ешкім, әлденеше, бірер, нешеу, күллі, неше, анау, әлденеше, қайсыбір, өз, мына, қайбір, кейбір, бүкіл, бірнеше, әрбір, қай, 57
әлдекім, ешкім, бәрі, әлдеқашан, әркім, қайда, қашан, барша, ешбір, қалай, біреу, ешқашан, қандай, бар, барлық, ешқандай, әлдеқалай, бұл, мына, анау.
3-тапсырма. Сөйлемдерден есімдіктерді тауып, мағыналық түрлерін ажыратыңыз. Қай септікте тұрғанын көрсетіңіз. Осы жазда біз банкке барып, іс-тәжірибеден өтеміз. Осыдан мынадай қорытынды шығаруға болады. Әр мемлекетте бәсекеге қарсы заң бар. Менде осы мәселе төңірегінде жақсы ақпараттар бар. Бұл қала – Қазақстан Республикасының астанасы. Барлық студенттер сенбілікке шықты. Банктер қандай төлемге кепілдеме береді? Бұл мемлекет үшін жақсы. Мұның бәрі дұрыс. Өзіңнің әрбір іс-әрекетіңді ойланып барып, әрбір сөзің мен ісіңе жауап беретіндей болуың керек.
4- тапсырма. Төменде берілген есімдіктерді түрлеріне қарай топтастырып, сөз тіркестерін құраңыз. Бәрі, кейбір, әлдекім, бұл, барша, бірдеме, барлық, мынау, ол, анау, бүкіл, осы, біреу, біраз, сол, бәрі.
5-тапсырма. Берілген терминдермен сөйлем құраңыз. Нарықтық экономика – рыночная экономика Салық жүйесі – налоговая система Экономикалық саясат – экономическая политика Жеке меншік – частная собственность Жылдық табыс – годовой доход
22-сабақ. Грамматика: Үстеу Лексика: Тауар
Үстеу мағыналық түрлері сүрақтары мысалы
Сілтеу Белгісіздік Жалпылау 58
времени)
қашан? (когда?), қашаннан? (с каких пор?), қашанға дейін? (до каких пор?)
бүрсігүні (послезавтра), ертең (завтра), кешке (вечером), кеше (вчера), ерте (рано), бүгін (сегодня), таңертең (утром), қазір (сейчас)
места) қайда?(где? куда?), қайдан? (откуда?) алға (вперед), төмен (вниз), сонда (там), артында (позади), мұнда (здесь), жоғары (на верху), төмен (внизу) Сын-қимыл (бейне) үстеуі (наречия образа действия) қалай? (как?), қалайша? (как?), қайтіп? (каким образом? каким способом?)
(медленно), бірден (сразу) Мөлшер үстеуі (наречия качества и меры) қанша? қаншама? (сколько?), қаншадан? (по сколько?)
(немало) Күшейткіш үстеуі (усилительные наречия) қалай? (как?) өте (очень), нағыз (настоящий), ең (самый), тым (слишком), әбден (совсем, окончательно) Мақсат үстеу (наречия цели) қалай? (как?), не мақсатпен? (с какой целью?), не үшін? (зачем? для чего?) әдейі, әдейілеп (специально), жорта (нарочно), қасақана (умышленно, назло) Себеп-салдар үстеуі (наречия причины) не себептен? (по какой причине?), неліктен? (от чего?), неге? (почему?)
(зря), амалсыздан (вынужденно), лажсыздан,
Біз күнделікті тіршілікке қажетті заттарды базардан, дүкеннен сатып аламыз. Міндетті түрде түріне, түсіне, сапасына, бағасына қарап, әрине, сапалы, арзан зат сатып алуға тырысамыз. Мұндай сатылатын және сатып алынатын заттарды тауар дейді. Сонымен, құны бар және қоғамда айырбас, сатып алу, сату жолымен бөлінетін еңбек өнімін, сол сияқты қажеттілікті қанағаттандыратын және
59
нарыққа жұрттың назарын аудару, сатып алу, пайдалану не тұтыну мақсатымен ұсынылатын заттарды тауар дейді. Тауар
тұтыну мақсатына, беріктігіне, төзімділігіне, пайдалануға қолайлылығына, сыртқы түрінің тартымдылығына, қызмет көрсетілуіне, кепілдіктеріне, бірге жіберілетін құжаттары мен нұсқаулықтарына, т.б. ерекшеліктеріне қарай ажыратылады. Әрбір тауардың тұтынушылық құны, адамның қандай да болсын қажетін өтеу қасиеті болады. (Ш.Абдиева, Г.Бағжаева, М.Қалимолдиннің «Қазақ тілі» кітабынан )
арзан – дешевый
қанағаттандыру – удостоверять баға – цена
өндіруші – производитель сапа – качество
көңіл аудару – обращать внимание жабдықтар – оборудование
сыртқы – внешний қажеттілік – необходимость
тұтыну – потреблять тартымдылық – привлекательность кепілдік – гарантия
1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын айтуға дайындалыңыз.
2-тапсырма. Берілген үстеулерден сөйлем құраңыз. Анағұрлым, қасақана, балаша, күні-түні, жоғары.
3-тапсырма. Үстеулерді теріп жазып, сұрақ қойыңыз, түрлеріне ажыратыңыз. Майра қазір банкке барады. Гүлнұр экономика саласын жақсы біледі. Әсия үш тілде еркін сөйлейді. Асхат амалсыздан келді. Осы қалаға келгеніме көп болды. Біз несиені біраз кешіктіріп төледік. Сіз босқа келдіңіз. Сайра анасын өте жақсы көреді. Ол ұзақ мерзімді келісімшарт туралы бекер айтты. Біз жоғары көтерілдік. Залға адамдар соншама көп жиналды. Мен банкке несиені алуға әдейі келдім.
4-тапсырма. Сөйлемдердегі үстеулерді түрлеріне қарай ажыратып, кестені толтырыңыз. 1. Табыс анағұрлым артты. 2. Ертең емтихан тапсырамыз. 3. Банкке едәуір адам жиналды. 4. Бүрсігүні біз несие алмақпыз. 5. Әрбір тұтынушы тауардың құнын жақсы біледі. 6. Қазір банк жабылады. 7. Қажетті құжаттарды әрең берді. 8. Келісімшарт туралы мәліметтерді соншама көп біледі.
60
Мезгіл Мөлшер
5-тапсырма. Тауарға қатысты сөздермен сөйлем құраңыз.
айналысы
тауар өндірісі
саясаты
белгісі
61
ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДІК А
ағымдағы – текущий адал, шыншыл – добросовестный, справедливый, честный, правдолюбивый ажырату – различать, огтделять, раздвинуть аймақ – регион айналым – оборот, виток, кругооборот, цикл, шаг айналысу – заниматься, заняться, хлопотать айырбастау – менять, обменивать ақпарат – информация ақша – деньги, валюта, монета ақы – заработок, оплата, плата, ставка, стоимость, цена алғашқы – первый анықтама – справка, дефиниция, дознание, определение арнайы – специальный, персонально, специально, персональный артықшылықты – привилегированный атақты – известный, знаменитый атаулы – именной, названый аудару – переводить, опрокинуть, переселение ауқым – объем, величина, площадь, размер аулақ болу – осторожность, избегать аумақ – территория, объем, площадь, размер ауытқу – переменчивый ашылу – открыть
әділ – справедливый, правильный, объективный әдіс – метод, прием, способ әзірлеу – подготовить, готовить, приготовить әкімшілік – административный, администрация әлем – мир әлемдік – мировой, всемирный әлеуметтік – социальный әмбебап – универсальный, универсал әр – каждый әрқашан – всегда әуе – воздушный, воздух, высь, небеса, небо
62
Б
баға – цена, достоинства, отметка, оценка бағалау – оценка бағам – курс баған – графа баж – пошлина байлық – богатство, благо бақталастық – конкуренция, соперничество бақылау – контролировать, высматривать, контроль, наблюдать балама – альтернативный, эквивалент басқару – управление бастау – начинать басшылық – руководство батыс – запад баю – разбогатеть бәсеке – конкуренция бәсекелес – конкурент, соперник бедел – авторитет бекіту – утверждение бейресми – неофициальный бейімділік – склонность, предрасположение белгілі – известный береке – благо, благодать, изобилие беріктік – выносливость, прочность, стойкость, твердость болашақ – будущий болжау – прогноз, предвидение, предполагать борышкер – должник бос – свободный бөлу – делить; распределение бөлшек – розничная бөлім – часть бұрын – раньше бүркемелі – скрытый білім – знание бірлік – единства
Ғ
ғасыр – век, столетие ғалам – мир ғалым – ученый 63
ғимарат – здание ғылым – наука ғылыми – научный
дағдарыс – кризис дағды – навык даму – развитие дана – мудрец даңқ – слава дәреже – степень дәм – вкус дәстүр – традиция делдал – посредник делдалдық – посредничество демеуші – спонсор деңгей – уровень дербес – персональный дерек – факт дүниежүзілік – мировой
енгізу – внедрение ел – народ, население, страна елеулі – заметный, видный, достойный ең – самый еңбек – труд ереже – правило, положение ерекше – особый, особенный, особо ерекшелік – особенность еркін – свободный, свободно, непринужденный, непринужденно, вольный есеп – счет, расчет, отчет, учет есептеу – исчисление, начисление, подсчеты ескерту – помнить, напомнить, предупредить, примечать ескі – древний, старый, ветхий, изношенный, поношенный есте сақтау – помнить, хранить в памяти
Ж
64
жабық – закрытый, покрытый жабдық – оборудование жағдай – положение жазба – запись жалған – фальшивый, ложь, обманчивый жалдамалы – наемный, арендный жалпы – общий жарамды – действительный, годный, пригодный жарғылық – уставный жариялау – объявлять, объявить, провозглашать, провозгласить жарна – вклад, пай, взнос, доля жәдігер – наследие, память, реликвия, памятник жеке – частный, личный, отдельный, единоличный жекешелендіру – приватизация жеңілдету – облегчить жеңілдік – скидка, льготы жетекшілік – руководство жетекші – руководитель жеткізу – доставка, доставить, довести, донести жеткілікті – достаточный, достаточно жинақ – сбережение жиынтық – сбор жиі – часто, частый, густой жоба – проект жобалау – проектирование жоғалту – потерять жол – дорога, путь, строка, полоса жолдау – послание жоспар – план, программа жоспарлы – плановый жұмсалған – использованный жүйе – система жүйелеу – систематизировать жүргізу – вести жылжыту – продвинуть, сдвинуть жібек – шелк, шелковый
З
залал, зиян – убытки заман – эпоха, время заң – закон зейнетақы – пенсия
65
зерттеу – исследование зерттеуші – исследователь зиян – вред, ущерб
И
ие, иеленуші – владелец игілік – доброе дело инфрақұрылым– инфраструктура иіс – аромат, запах
кәсіпкер – предприниматель кәсіпкерлік – предпринимательство кәсіпорын – предприятие кеден – таможня кездесу – встреча, встретиться кезекті – очередь кезек – очередной келісу – согласование келісім соглашение келісімшарт – договор кеңесші – советчик, советник кеңінен таралған – широко распространенный кеңістік – пространство кепіл – залог, гарантия, порука кепілдік – гарантийность кешен – комплекс кешендік – комплексный көбейту – увеличивать көз – источник, глаз көкейкесті – актуальный көлік – транспорт көрсеткіш – показатель, указатель, данные көтерме – оптовый куәландыру – удостоверять, свидетельствовать, засвидетельствовать куәлік – удостоверение күнделікті – повседневный, обычный күрделі – сложный күшті – сильный, мощный кіріс – доход, приход, вход
66
Қ
қабылдаушы – приемщик қабілет – способность қажеттілік – потребность қазына – клад қайтару – возврат қайтарымдылық – возвратность қарастыру – рассматривать, изыскивать қаржы – финансы қаржыландыру – финансирование қарқынды – интенсивный қарыз – долг, кредит, заем қатаң – строгий, твердоватый, сыроватый қате – ошибка, ошибочно қатынас – связь, отношение қатысушы – участник, принимать участие қауіпсіз – безопасный қиналу – испытывать затруднение қоғам – общество қоғамдастық – сообщество қоғамдық – общественный қозғалыс – движение қолданбалы – прикладной қолдану – использовать қолдау – поддержание қор – фонд қонақ үй – гостиница қосымша – дополнительно; приложение құжат – документ құқық – право құмар – азарт, сильное желание, страсть құмар – склонный құн – стоимость құнды (бағалы) – ценный құндылық – ценность құпия – тайна, секрет, сокровенный құпиялылық – конфиденциальность құрал – средство құрам – состав құрылтайшы – учредитель құрылым – структура құрылыс – строительство, стройка 67
қызмет – деятельность қызметкер – служащий, работник, сотрудник қылмыстық – криминальный, уголовный қысқа мерзімді – краткосрочный
Л
лауазым – должность лауазымды – должностной
М
мақсатты – целевой, имеющий, цель, целеустремленный, целенаправленный маман – специалист мамандандырылған – профессиональный, специализированный мәміле – сделка, согласование, соглашение, компромисс, взаимосогласие мәртебе – статус, престиж мәселе – проблема мезгіл – время мейірімділік – милосердие, гуманность, доброта мекеме – учреждение мемлекет – государство мемлекеттік – государственный мемлекетаралық – межгосударственный меншік – собственность мерзім – срок мөлшер– количество мөлшерлеме – ставка мөр – печать мөртаңба – штамп мұқтаж – нужда мүдде – интерес мүлік – имущество мүмкіндік – возможность мүше – член міндет – задача міндетті – обязательный мінез-құлық – характер
Н
68
назар аудару – привлечь внимание, обратить внимание нақтылық – конкретность нарық – рынок, стоимость нарықтық – рыночный нәтиже – результат, итог несие – кредит, долг, прокат несиегер – кредитор нұсқа – вариант нұсқама – инструктаж нұсқау – инструкция нұсқаушы – инструктор нығайту – укрепить, закрепить, упрочить
О
ойын – игра олжа – прибыль, добыча оралу – возвращаться, обвернуться, вернуться орта – средний ортақ – общий орын – место орындау – исполнение, исполнять орындаушы – исполнитель отандық – отечественный отбасы – семья
Ө
өкілеттік – представительство өкім – распоряжение өкім жүргізу – распоряжаться, властвовать өлшем – мера, мерка, размер өндіріс – производство өндіру – производить өндіруші – производитель өнім – выработка өркендеу – развиваться, процветать өсім – прирост өсімақы – пеня өтем, өтемақы – компенсация өтеу – погашение өсімқор – ростовщик
69
өткізу – пропустить, переправить
П пайда – выгода, прибыль пайдалану – использовать, пользоваться, воспользоваться пайдаланушы –пользователь пайыз – процент пішін – вид, фигура
растама – заверение растау – подтверждать, удостоверять расталу – быть удостоверенным6 подтвержденным рәсім – ритуал ресімдеу – оформление ресми – официальный, официально рет – порядок реттеу – регулировать, привести в порядок, упорядочить реттеуші – регулирующий, налаживающий рухани – духовный
С
сақтандыру – страхование, предохранять сақтау – хранить, оберегать сақтық – резервный, продажный, выделенный для продажи сала – отрасль салық – налог салым – вклад санау – считать, исчисляться, сосчитать, подсчитать сан – количество сапа – качество сапалы – качественный сараптама – экспертиза сараптау – делать экспертизу сарапшы – эксперт, оценщик сату – продавать сатып алу – покупать сауда – торговля
70
саудаласу – торговаться саясат – политика саяси – политический саяхат – путешествие сенім – доверие, вера, уверенность сенімді – надежный, верный серіктес – компаньон, единомышленник, соратник серіктестік – товарищество сұраныс – спрос сыйақы – вознаграждение, премия, награда, подарок сыпайы болу – быть вежливым сыртқы – внешний
Т
табыс – заработок таза – чистый талап – требование талқылау – обсуждение тамақ – пища таңба – знак, марка таңбалау – маркировка таңдау – выбирать, отбирать тапқыр – находчивый, сметливый тарату – распространять, распускать, раздавать тарих – история тартылған – растянутый, натянутый, стянутый тартымдылық – привлекательность тауар – товар тәжірибелі – опытный тәсіл – средство, прием тәуелсіз – независимый тетік – стержень толтыру – заполнять төзімділік – терпеливость, выдержанность, выносливость төлем – платеж төлеу – платить, уплатить, возмещать убытки тұжырымдаған – заключительный, окончательный тұрмыс – быт, жизнь тұлға – личность, индивид тұңғыш – первый тұтынушы – потребитель тұтас – сплошной, сплошь, целиком
71
түпнұсқа – оригинал түр – вид, форма түсетін – полученный түсіністік – понимание тырысу – стараться тілек – пожелание тіркеу – регистрация, фиксирование тіркеуші – регистратор
У
уағдаласылған – оговоренный уақыт – время уақыттылық – своевременность уақытша – временный уәждеу – мотивировка уәкілетті – уполномоченный
Ұ
ұжым – коллектив ұзақ мерзімді – долгосрочный ұйым – организация ұйымдастыру – организовать ұрпақ – поколение ұқыпты – бережливый ұлғайту – увеличивать, расширить ұлттық – национальный ұсынушы – предъявитель ұсынушыға арналған – предназначен на предъявителя ұсыныс – предложение ұтымды – выигрышный ұтыс – выигрыш
үздіксіз – бесперебойный үйлестіру – координация үкімет – правительство үлгі – образец үлес – доля 72
үнемдеу – экономить үнемділік – экономия үстемақы – доплата
хабарлама – извещение, уведомление халық – народ халықаралық – международный халықтық – народный Ш
шағын – малый, микро шарт – условие шартты – условный шаруашылық – хозяйство шекаралық – приграничный, пограничный шектеусіз – неограниченный шетел – иностранный, зарубежье шетелдік – иностранный шешу – решить шешім – решение шикізат – сырье шоғырландыру – концентрирование, скапливать шығару – выпуск шығын – расход шығындау – израсходование шығыс – расход, восток, исход, выход шынайы – истинный
Ы
ықпал ету – влиять, влияние, оказать влиняние ықпалды – влиятельный ықтимал – возможный, возможно ықтималдық – вероятность ынталандыру – стимулирование ықтияр – воля, желание ынтымақ – сотрудничество, согласие, единение, единодушие
ынтымақтастық – сотрудничество
73
І іздестіру – поиск іздеу – искать ілгері – передний, вперед, впереди ілтипат – внимание, благосклонность, любезничать ілім – учение інжу – жемчуг ірі – крупный, большой іріктеу – отбор іскер – деловой, работоспособный іскерлік – деловой іссапар – командировка ішкі – внутренний ішінара – в частности, между прочим
экономикалық – экономический экспорттық – экспортный электрондық – электронный
|