Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру Академиясы Әлемдік педагогикалық ой сана
жүктеу/скачать 2,59 Mb.
|
2 Ой-сана 8 том
- Бұл бет үшін навигация:
- Логикалық ойлауды тәрбиелеу.
| Жаңа мектептің принциптері. Жаңа мектептің философиясы автономдық тұлғаны моральдық тұрғыдан мойындайды: адам, адамгершіліктің мәнін өз әрекетіндегі өзіндік ішкі заңдылықтарымен анықтайды; біреудің еркіне тәуелді болу - механикалық үдеріс, біреудің өміріне еліктеу, ол өзінің өмірі емес. Тәрбиенің күші орасан зор, бірақта оның нәтижесі «ересектердің» гипнозына ұшыраған автоматты бейнелемеуі тиіс. Мектептің мақсаты баланы гипнозға ұшыратпай, моральды құнды, автономды жеке тұлға тәрбиелеу.
…Өмір өмірдің жаңа формаларын және үнемі өзгермелі ортаға бейімделу дағдысын дамытуы тиіс… Халық мектебі - жаңалық ашушы, жасампаз, бізден өзгеше адамшылық өмір құратын, адамгершілікті автономды тұлға дайындауы қажет. Жасампаздық тек жаттығу мен шығармашылықта жетіледі. … Біз баланың болашақ өмірін алдын ала белгілемеуіміз шарт: бұл басқа адамның өміріне заңсыз қол сұғу тілегі болса да, оның іске асуы да мүмкін емес, өйткені кез келген тіршілік иесі, өзінің ішкі заңдылықтарымен дамиды, оларға өміріміз бүлінген, біз не айтпақпыз! Біз оның орнына өз өмірін өзі құруға және өзін анықтауға қабілетті тұлға тәрбиелеуіміз керек. Тәрбиелену, яғни өзін-өзі анықтайтын, және жаңа адамдық өмірді құратын жасампаз тұлғаны сомдап, оның тәрбиесін тиімді ұйымдастыруымыз керек. Фребельдің де, Монтессоридың да тәрбиенің мақсаты - баланың өзін-өзі тәрбиелеуіне жағымды материал табу керек деген пікірлерін құптауға болады. Сонымен халық мектебі - жаңа орыс өмірін жасамапздықпен тәрбиелеуді тиімді ұйымдастыратын орын болмақ. Онда мұғалім балаға көмек көрсетуші және басқарушы қызмет атқарады. Мектептегі бала сабақтарда өзбетінше жаттығады. Мектепті өзінше әрекет ететін еңбек қауымы, келешектің идеалды әлеуметтік құрылысының бейнесі деп ойлаған абзал. Логикалық ойлауды тәрбиелеу. Бала немен айналысуы керек? Өмір сүру үшін шындықты танып, оны өзгерте білуі керек. Таным және еңбек әдістері мектептің негізгі пәндері. …Халық мектебі, мамандық емес, қарапайым адамды тәрбиелеп, балаға біртұтас білім беруі тиіс. ... Баланың логикалық ойлауын тәрбиелеу мәселесіне тоқталайық. Қазіргі педагогикалық әдебиеттерде бұл мәселе енді қарастырыла бастады. Монтессоридің мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде балалардың ақыл-ойын тәрбиелеу номенклатуралық жаттығуға негізделеді, яғни атауларды меңгеру, сонда бұл жаттығулар нені білдірмек, іс-қылықтарды жаттықтыру тәрізді сөздің мағынасын түсінуге жаттықтыра ма? Ушинскийдің «Балалар әлемі» кітабының екінші бөлімінде, «Алғашқы логикалық сабақтар» деген бөлім бар. Тіпті, қазіргі кезеңде американдық ойшыл Дьюи: «Туа біткен және бүлінбеген балалық қалып, білуге құштарлықпен, бай қиялмен және тәжірибелік зерттеуге деген сүйіспеншілікпен, ғылыми ойлауға жақын, өте жақын тұрады», ол мектептегі логикалық оқыту мәселесін шешуді «біз ғылыми деп атайтын, ақылды дамытытын мақсаттың соңғы нәтижесін, ойлау әдетін мойындау» - деп көрсетеді. Менің ұсынып отырғаным, көптеген жобалардың бірі. Мен оны иллюстрация ретінде келтіремін. Біздің мектептегі сабақтар Монтессори ұсынған номенклатуралық идеяға ұқсас, бірақта ол табиғи жағдайда өткізіледі. Мектепке жиналған балалар, бұрын көрмеген барлық нәрсеге қызығушылық білдіреді, оларға мұғалім былай дейді: «Балалар, мектепті аралап көрейік!» Мұғалім балаларға қызығушылық тудыратын заттардың бәрін көрсетеді, әр секунд сайын «мынау не?» деген балалардың сұрағына жауап беріп, мұғалімнің өзі де оларға «мынау не?» деген сұрақ қояды. Сөйтіп, балалар мектеппен танысып, өздерінің тіл байлықтарын дамытады, әр сөздің мағынасын түсінеді. Мұғалім балаларды мектептің басқа бөлмелеріндегі жаңа заттармен таныстырады, балалар оған біртіндеп үйрене бастайды. Мәселен, балалар үйіліп жатқан заттарды көрсе, заттарды жинастырып, белгілі бір тәртіппен топтастырып, түсініктерін толықтырады. Мұғалім оларды неғұрлым сырттай бақылайтын болса, балалардың ісі табиғи және барлық зат атауларының мағынасын меңгеретін болады. Заттардың атауларын меңгеру және оларды жіктеу, балалардың әдетіне айналуы тиіс. ...Мектеп курсының екінші жартысында бақылау арқылы дұрыс қорытынды жасай білу мәселесі қарастырылады. Балаларда қорытынды жасау дағдысы қалай дамиды? Бірінші, балалар басқа адамның сөзіне сын тұрғысынан қарап, үнемі мүмкіндігінше оны тексеруі керек. Ақылды адамның ерекшелігі, ол үнемі естігеніне мән беріп ойланады, ақымақ адам айтқанның бәріне иланады. Осы тұрғыдан гуманистердің өз балаларын күдіктену қабілетіне тәрбиелеуін қоштауға болады. Сенгіштік, тез қорытынды жасауға, «қалай сенуге болады» деп, беделді адамның ойын білуге, өзіне сенбеушіліктен, қарапайым адамдарды беделді үйірме басшысының маңайына топтастырады, кез келген қарапайым нәрсеге ғалымның сөзін орынсыз қолдану – орыс зиялыларына тән сипат екені белгілі. Сонымен, бала басқа адамның айтқанына сын тұрғысынан қабылдай білуі тиіс. ... Бала туғаннан бастап айналасын бақылайды, біз оның кездейсоқ бақылауынан басқа, мақсатты бақылау әдетін тәрбиелеуіміз қажет. Мұндай бақылау баланың қызығушылығы мен өзінің не нәрсеге сүйіспеншілігі болғанда іске асады: жеке еңбек және мақсатты бақылау бірімен-бірі тығыз байланысты. Сондықтан тірі табиғатты мақсатты бақылау үшін өзі өсіріген өсімдіктер мен жануарлады күту, өлі табиғатты бақылау - белгілі бір материалдардан коллекция жинау, адамдардың ортасын бақылау - мектеп өміріне белсенді араласу арқылы іске асады. Осылардың бәрі жүзеге асатын болса, балаға жасанды ортаның қажеті болмайды. Табиғи орта баланың қызығушылығына қарай пайда болады. Осылайша баланың өзіне тән мақсатты бақылау әдеті пайда болды. Бірақта оның мұндай бақылауы үстірт қорытынды жасауға жетелейді. Міне осыдан бастап, қорытынды жасаудың ұзақ кезеңі басталады: бала қорытынды жасау үшін себеп-салдарлы байланысты үйренуі керек. Бұл себеп-салдарлы байланыс тәжірибе барысында байқалады, тәжірибе мүмкін болмағанда, қарапайым бақылауды қолдануға болады: 1) қорытынды жасауға асықпа, яғни өзіңе де сенбе; 2) бір нәрсені зерттегенде, соған сәйкес көп мәлімет жинастыр; 3) көп бірыңғай фактілерді жинақтаған соң, нелерімен ұқсас және оның алдындағы құбылыстар қандай екендігіне мән бер; 4) тәжірибе жасап, осы құбылыстарсыз не болатынын анықта. Осы төрт қағида бойынша кем дегенде бір жыл көлемінде бала осындай ойға төселіп, онан қол үзбеуі тиіс... Сонымен, мектеп курсының екінші жартысында балалар мынаны меңгерулері керек: 1) кез келген сыбысқа сенбе, оны мүмкіндігінше тексер; 2) өзің де сенбе, асықпа; 3) ойлан, неге олай болды; 4) ізде, ол немен байланысты; 5) осы байланыстарды үзіп көр. Осы ережеге байланысты меңгерілген материал - баланың өмірлік қызығушылығының шындығын көрсетеді. Мұғалім – баланы сынаушы, қайырымды, әзіліге бейім, үнемі қандай ереженің бүлінгенін көрсетуші және өзінің қатысуымен жаңа жұмыс бастауға дем беруші бола білуі тиіс. Сөйтіп, мектеп сын тұрғысынан ойлайтын тұлғаға білім беріп, шынайы зиялыны дайындайды. жүктеу/скачать 2,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|