Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім беру академиясы

 

20 

 

8-СЫНЫП 

 

Қазақ тілі-ұлттық мәдени, рухани асыл мұра - 1 сағат. 

І.Әдеби  тілдің грамматикалық нормалары - 4 сағат 

Әдеби тілде қосымшаларды дұрыс қолданудың мәні. 

Сөздердің  тіркесу  қабілеті,олардың  мағыналық  үйлесімі  мен 

грамматикалық сипатының өзара сәйкестігіне сүйенетіндігі. 

Мәтіндерге тілдік талдау 

Қоғам,ұлт,өнер,махаббат  тақырыбындағы  мәтіндердің  ой  түйіндерін 

анықтату.Ойдың  желісін  сақтап,  қайта  әңгімелету.  Жаңа  сөздердің 

қолданысына  түсінік  бергізу.  Ауыспалы  мағынадағы  сөздер  мен 

фразеологизмдердің  мақал-мәтелдердің  қолданылу  мақсатын  айқындау. 

Лексикалық  тіркестер  мен  граматикалық  тіркестердің,сондай-ақ    жаңа 

тіркестердің тіркесімдік  мүмкіндіктеріне талдау жасау. 

II. Синтаксис 

Сөйлем -  5 сағат 

Сөйлем  туралы  түсінік.  Сөйлемге  тән  белгілер.  Сөйлемнің  сөз 

тіркесінен  құралатындығы.  Сөйлем  болудың  шарттары.  Сөйлемдердің 

мазмұнына,айтылу сазына және құрылысына қарай іштей бөлінетіндігі. 

Сөйлемнің түрлері 

Хабарлы  сөйлем,оның  мазмұны.  Хабарлы  сөйлемнің  баяндауыш 

формалары.  

Сұраулы  сөйлем,  оның  жасалу  жолдары,мағыналары.  Лепті 

сөйлемдердің  жасалу  жолдары.Бұйрықты  сөйлем,оның  мағыналары. 

Бұйрықты  сөйлемдердің  жасалу  жолдары.Көне    түркі  жазбаларындағы 

сөйлем түрлері. 

 Сөйлемнің құрамы - 19сағат 

Сөйлем  мүшелері  Сөйлем  мүшелерінің  құрамына  қарай  дара,күрделі 

және  үйірлі  мүше болып бөлінетіндігі. 

Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері  

Бастауыш пен баяндауыштың тұрлаулы болатын себептері. Бастауыш, 

бастауыш    болатын  сөз  таптары.  Дара  бастауыш.  Күрделі  және  үйірлі 

бастауыш. Бастауыштың сұрақтары, сөйлемдегі орны. 

Баяндауыш,  баяндауыш  болатын  сөз  таптары.  Дара  баяндауыш. 

Күрделі  баяндауыш.  Үйірлі  баяндауыш.  Баяндауыштың  сұрақтары, 

сөйлемдегі орны. 

Бастауыш пен баяндауыш арасына қойылатын сызықша. 

Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері 

Толықтауыш,  анықтауыш,  пысықтауыштардың  тұрлаусыз    аталу 

себептері. 

Толықтауыш,  оның  түрлері:тура  толықтауыш,  жанама  толықтауыш. 

Толықтауыш  болатын  сөз  таптары.  Дара  және  күрделі  толықтауыш.  Үйірлі 

толықтауыш.  Толықтауышпен  байланысты  сөйлем  мүшесі  баяндауыш 

екендігі.Толықтауыштың сұрақтары, жұмсалу ерекшеліктер, мағынасы . 

 

21 

 Анықтауыш.  Анықтауыш  болатын  сөз    таптары.  Дара  күрделі  және 

үйірлі  анықтауыштар.    Анықтауышпен  байланысатын  сөйлем  мүшелері 

бастауыш  пен  толықтауыш  болатыны.  Анықтауыштын  сұрақтары, 

мағыналары. 

Пысықтауыш. Пысықтауыш қызметінде жұмсалатын сөздер. Дара және 

күрделі, үйірлі пысықтауыштар. 

Пысықтауыштын  мағыналық  түрлері:  мезгіл  пысықтауыш,  мақсат 

пысықтауыш,  мекен  пысықтауыш,  амал  пысықтауыш,  себеп  пысықтауыш, 

мөлшер  пысықтауыш.  Пысықтауышпен  байланысқа  түсетін  сөйлем  мүшесі 

баяндауыш екендігі.  

Пысықтауыштың сұрақтары, мағыналары. 

Сөйлемнің 

айқындауыш 

мүшелері, 

оның 

анықтауыштан 

айырмашылығы. Айқындауыштың түрлері, қызметі, тыныс белгілері. 

Сөйлемнің бірыңғай мүшелері 

Бірыңғай  мүше  болудың  шарттары:  бір  сөз  табынан  болатындығы, 

бірдей  сұраққа  жауап  беретіндігі,  бір  сөйлем  мүшесінің  қызметін 

атқаратындығы.  Бірыңғайлана  байланысатын  сөйлем  мүшелері.  Бірыңғай 

мүшелі  сөйлемдегі  жалпылауыш  сөздер.  Сөйлемнің  бірыңғай  мүшелерінің 

тыныс белгілері.  

Көне түркі жазбаларындағы сөйлем мүшелері.  

Сөйлем мүшесі болмайтын сөздер тобы 

Оқшау сөздер жайында алдыңғы кезеңде алған түсініктерін жинақтап, 

күрделендіре  дамыту.  Оқшау  сөздерге  тән  ортақ  белгілер.  Оқшау  сөздердін 

түрлері.  

Қаратпа  сөз.  Қаратпа  қызметінде  жұмсалатын  сөздер.    Қаратпа  сөздің 

сөйлемдегі мәні, орны, тыныс белгілері.  

Қыстырма  сөздер.  Қыстырма  қызметінде  жұмсалатын  сөздер  мен  сөз 

тіркестері.  Қыстырма  сөздердін  беретін  мағыналары.  Қыстырма  сөздің 

сөйлемдегі орны, тыныс белгілері. 

Одағай сөздер. Одағайдың мағыналық топтары. Одағайдың сөйлемдегі 

мәні, орны, тыныс белгілері.  

Көне түркі ескерткіштеріндегі оқшау сөздер.  

Жай сөйлемнің түрлері -7 сағат.  

Сөйлемдер құрамына қарай, сөйле мүшелерінің қатысына қарай жақты, 

жақсыз, жалаң, жайылма, толымды, толымсыз болып бөлінетіндігі.  

Жақты, жақсыз сөйлемдер, олардың сипаттамасы, жасалу жолдары. 

Жалаң  және  жайылма  сөйлемдер,  олардың  анықтамасы,  стильдік 

қызметі. 

Атаулы сөйлем, оның стильдік мәні.  

Көне түркі  жазбаларындағы жай сөйлемдердің түрлері.  

Құрмалас сөйлем - 20 сағат. 

Құрмалас  сөйлемге  тән  белгілер.  Оның  жай  сөйлемнен  өзгешілігі. 

Құрмаластағы  жай  сөйлемдердін  байланысуы  тәсілдері:  салаласа,  сабақтаса 

аралас байланысуы. 

Көне түркі жазбаларындағы құрмалас сөйлемдердің берілу жайы. 

 

22 

Құрмалас сөйлемнің түрлері. 

Құрмалас  сөйлем  жайында  түсінік.  Құрмалас    сөйлем  құрамындағы 

жай  сөйлемдердің  салаласа,  сабақтаса  және  араласа  құрмаласуы  арқылы 

берілетіндігі.  

Салалас  құрмалас  сөйлем.  Оның  жасалу  жолдары  туралы  түсінік. 

Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері. 

Ыңғайлас  салалас.  Мағынасы,  сұрақтары.  Құрамындағы  жай 

сөйлемдердің  бір-бірімен  мезгілдес,  бағыттас  ыңғайлас  мәнде  қарым-

қатынаста  болуы.  Ыңғайлас  салалас  құрмаластың  құрамындағы  жай 

сөйлемдердің  жалғаулық  шылаулар  арқылы,  шылаусыз  іргелес  тұрып 

байланысуы. 

Себеп-салдар  салалас.  Мағынасы,  сұрақтары.  Себеп-салдарлық 

қатынастың  салалалас  құрмалас  арқылы  берілуі.  Салаласа  құрмаласудың 

тәсілдері:жалғаулықты  шылаусыз,  іргелесе  құрмаласу.  Жалғаулықты 

шылаулар арқылы құрмаласуы. Тыныс белгілері. 

 Қарсылықты салалас. Мағынасы, сұрақтары. 

 Қарсы  мағынаның  салалас  құрмалас  арқылы  берілуі.Салаласа 

құрмаласудың  тәсілдері:жалғаулықсыз  құрмаласу;жалғаулықты  шылаулар 

арқылы құрмаласу. 

Қарсылықты салаластың тыныс белгілері. 

Түсіндірмелі  салалас.  Мағыналық  қарым-қатынасы.Түсіндірмелі 

салалас.  Мағыналық  қарым-қатынасы.  Түсіндірмелі  салалас  құрмаластың 

жасалу жолдары, тыныс белгілері.  

Толғауы  салалас.  Мағыналық  қарым-қатынастары.  Толғаулы  салалас 

құрмаластың  жасалу жолдары, тыныс белгілері.  

Кезекті  салалас.  Мағыналық  қарым-қатынастары.  Кезекті  салалас 

құрмаластың жасалу жолдары,тыныс белгілері.  

Сабақтас  құрмалас  сөйлем.  Сабақтас  құрмалас  сөйлемнің  жасалу 

жолдары туралы түсінік. Көп бағынынқылы сабақтас. 

Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері.  

 Шартты  бағыныңқы  сабақтас.  Құрамындағы  жай  сөйлемдердің 

мағыналық  қарым  қатынасы.  Шартты  бағыныңқы  сабақтастың  жасалу 

жолдары. 

Қарсылықты бағынынқыны  сабақтас. Құрамындағы жай сөйлемдердің 

мағыналық  қарым-қатынасы.  Қарсылықты  бағыныңқыны  сабақтастын 

жасалу жолдары. 

 Мезгіл  бағыныңқы  сабақтас.  Құрамындағы  жай  сөйлемдердін 

мағыналы  қарым-  қатынасы.  Мезгіл  бағыныңқы  сабақтастың  жасалу 

жолдары.    

 

 Себеп бағыныңқы сабақтас. Құрамында жай сөйлемдердің мағыналық 

қарым-қатынасы.   

Қимыл-сын  бағынынқы  сабақтас.  Құрамындағы  жай  сөйлемдердің 

мағыналық      қарым-қатынасы.  Қимыл-ісін  бағыныңқы  сабақтасты  жасалу 

жолдары.  

 

23 

  Мақсат  бағыныңқы  сабақтас.  Құрамындағы    жай  сөйлемдердің 

мағыналық қарым-қатынасы. Мақсат бағыныңқы сабақтың жасалу жолдары.  

  Аралас  құрмалас  сөйлем.  Құрамындағы  жай  сөйлемдерінін  әрі 

салаласып,  әрі  сабақтасып  байланысатындығы.  Құрамындағы  жай 

сөйлемдердің  мағыналық  қарым-қатынасы.  Аралас  құрмалыс  сөйлемнің  

жасалу жолдары.  

   Құрмалас  сөйлемнің  тыныс  белгілері.  Салалас  құрмаластардың 

тыныс  белгілері.  Сабақтас  құрмаластардың  тыныс  белгілірі.  Аралас 

құрмаластың  тыныс белгілері.  

   Орхон-Енисей жазбаларындағы құрмалас сөйлемнің түрлері.  

   Төл сөзбен төлеу сөз - 4 сағат.  

   Төл  сөзбен  төлеу  сөз  туралы  түсінік.  Төл  сөзбен  төлеу  сөздің 

айырмашылығы.  Төл  сөзбен  автор  сөзінің  байланысы.  Төл  сөздің  орналасу 

тәртібі.  Төл  сөздің  тыныс  белгілері.  Төлеу  сөз.  Төл  сөзді  төлеу  сөзге 

айналдыру жолдары: төл сөздің  баяндаушы болып тұрған етістіктегі жіктік 

жалғауы  түсіріліп,  табыс  жалғаулы  есімшеге  айналуы,  не  табыс  жалғаулы  

тұйық  рай  түрінде  келуі  ,  не  болмаса,  екен,  керек  сөздерінін  қосылып 

айтылуы. 

 Көне түркі ескерткіштер тіліндегі төл сөздің берілуі жайында қосымша 

мәлімет.  

  III. Тіл мәдениеті ( 8 сағат)  

   Дұрыс сөйлей, дұрыс жаза білудің шарттары. Сөз қолданудын негізгі 

принциптері.  

   Сөз әдебі сөз иесінің сөзді сыпайы қолдану мәдениетімен байланысты 

екенінін,  сөйлеушінің,  жазушының  әр  сөзі  мәдениетті  де  сыпайы,  ізетті 

болуын  талап  ету  керектігін  мысалдармен  түсіндеру.  «  Жақсы  сөз  –  жарым 

ырыс»  деген  мақалдың  мәнін  ашқызу.  Бір  ауыз  жақсы  сөз  адамды 

жадыратып,  көңілін  көтеретіндігін:  қуат  беріп,  шабыттандыратынын  мәтін 

арқылы дәлелдету.  

   Сөз  құдіретін  танытатын  мақалдар  мен  даналық  сөздерді  талдату. 

Тілдегі  сөйлеу  этикетіне  жататын  сөздер  тізбегін  жасаттыру.  Халқымыздың 

жақсы дәттүрлерін сақтап келген шешендік сөз үлгілерін әрі қарай дамытып , 

оны  оқушылардың  сөйлеу  дағдысына  сіңіру  бағытындағы  жұмыс  түрлерін 

жүргізу.  

   Халықтың  салт-дәстүріне  байланысты  айтылатын    табу  сөздер  мен 

дөрекі  сөзді  жұмасартып  жеткізу  мақсатындағы  эвфемизмдердің  тіл 

мәдениетіндегі орнын түсіндіру, олардың сөз әдебімен байланысын ашқызу, 

көркем мәтіндерден осындай тілдік құбылыстарды теріп жаздырту.  

   Өркениетті  елдер  мен  Қазақстанда  болып  жатқан  оқиғаларға  баға 

бергізіп,  ауызша    және  жазбаша  сөйлеу  тілін  жетілдіру,  сауаттылықты 

меңгерту.  

 

 

 

 

 

24 

9-СЫНЫП 

 

I. Қазақ тілінің қоғамдық мәні (1сағат) 

Қазақ  тілі  –  қазақ  халқының  ұлттық  әдеби  тілі.  Қазақстан 

Республикасының  мемлекеттік  тілі.  Қазақ  тілінің  мемлекеттік  тіл  ретіндегі 

қызметі, қолданылатын орындары.  

Қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық тілі (2 сағат) 

Қазақ  тілінің  тарихи  бастауы  көне  түркі  екендігі.  Көне  түркі  тілінен 

тараған  түбі  бір  түркі  тілдері  қазақ,  қарақалпақ,  ноғай,  башқұрт  тілдері. 

Ұйғыр,  өзбек  тілдері.  Түркі  халықтарына  ортақ  ескерткіштер  мен  әдеби 

мұралар жайында түсінік. 

II. Стилистика және тіл мәдениеті (15 сағат) 

Сөздердің стильдік байланысты түрлері (3 сағат) 

Сөйлеу тілінің лексикасы, оның түрлері. Стиларалық бейтарап лексика. 

Экспрессивтік  –  эмоционалды  лексика.  Қазіргі  кітаби  туралы  түсінік.  Қазақ 

әдеби тілінің стильдері (12 сағат) 

Стиль  ұғымының  сөйлеу  және  оның  формаларымен  байланысты 

қаралатындығы,  стилдердің  негізгі  арқауы  сөйлеудің  ауызша  және  жазбаша 

формалары екендігі. 

Сөйлеу  стилі.  Ауызекі  сөйлеу  стилінің  тікелей  қатынас  жасауда 

көрінетіндігі.  Оның  ауызша  және  жазбаша  түрлері.  Сөйлеу  стилінің 

қолданылатын  орны,  диалог  лексикасы.  Ауызекі  сөйлеу  стилінің 

қолданылатын  формалары:  жарыссөз,  лекция,  консультатция,  баяндама, 

әңгімелесу. Сөйлеу стилінің ерекшеліктері.  

Көркем әдебиет стилі. Көркем әдебиет стилі сөз арқылы өрнектелетіні. 

Мұнда  сөздердің,  сөз  тіркестерінің,  сөйлемнің  бейнелі  қолданылатындығы. 

Тілдің  эстетикалық  қызметі  көркем  әдебиет  стилінде  ерекше  көрінетіндігі. 

Көркем  әдебиет  стиліне  көп  мағыналық,  бейнелік  сипаттардың  тән 

болатындығы. 

Мақал-мәтелдер 

мен 

фразеологизмдердің 

кеңінен 

қолданылатындығы. Көркем әдебиет стилінің басқа да ерекшеліктері. 

Ресми іс – қағаздар стилі (Кеңсе стилі). Өтініш, сенімхат, арыз, қатынас 

қағаз, мінездеме, хабарландыру, мәжілісхат, өмірбаян, мәлімдеме және ресми 

құжаттар:заң ережелері, өкімет қаулылары, халықаралық шарт т.б. Ресми іс – 

қағаздарының  айырықша  қарым  –  қатынас  жасау  құралы  болып 

саналатындығы. Іс – қағаздарды стилінің ерекшеліктері, лексикасы. 

Публицискалық    стиль.  Публицистикалық  стильде  қоғамдық-саяси 

мәселердің  көріндігі.  Қоғамдық-саяси  мәселердің  бұл  стильде  ауызша  және 

жазбаша  түрде  қалыптастырылатындығы.  Публицистикалық  стильдің 

жұмсалу 

формалары 

(әдістері): 

газет-журнал, 

радио-теледидар. 

Публицистикалық стильде шушендік өнердің қажеттігі. Публикалық  стилдің    

ерекшілігі ресми стильге және көркем әдебиет стильдеріне жақындығы. Сөз 

саптаудын баспа сөз айдарына байланыстығы.  

     Ғылыми  стиль.  Бұған  әр  салада  жазылған  ғылыми  мәтіндер 

жататындығы.  Ғылыми  мәтіндерде  мазмұн  анықтама,  сипаттама,  баяндама 

немесе  талқылама  түрінде  берілетіндігі.Ғылыми  стильдін  ерекшелігі 

 

25 

сөздердін негізгі мағынасында жұмсалатындығы,термин сөздердін молдығы, 

көп мағыналы,образды сөздердің,ойдың күрделілігі.т.б. 

 ІІІ.  Тіл мәдиниеті және пунктуация (14 сағат) 

Пунктуацияның  тіл  мәдиниетіне  қатысы.  Тыныс  белгілердін  стиль 

түрлерінде  атқаратын  рөлі.Тыныс  белгілердін  сөйлем  ішінде  келетін  және 

сөйлем соңынында келетін деп бөлетіндігі. 

Сөйлем  ішінде  келетің  тыныс  белгілірге  үтір,  сызықша,  қоснүкте, 

нүктелі үтірлер жататындығы.  

Тыныс  белгілірінің  қолданылатын  орындары.  Қос  нүктенің 

қолданылатын  орындары.  Нүктелі  үтірдің  қолданылатың  орындары. 

Нүктенің    қолданылатың  орындары.  Сүрау  белгісінің  қолданылатың 

орындары  леп  белгілерінің  қолданылатың  орындары.  Көп  нүктенің 

қолданылатын орындары. 

Қайталау (2 сағат)  

 

 

26 

III. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН 

ТАЛАПТАР 

 

5-6 сынып оқушылары:  

Фонетика,  лексика  және  грамматика  саласында  тілдік  білімдерін 

меңгеруі тиіс: 



 

сөздің  мағыналарын  айыра  біледі,  оларды  сөйлеу  тілінде  еркін 

қолданады; 



 

сөздік  құрам  түрлерін  меңгереді,  контекстегі  қолданылу 

ерекшеліктерін  талдайды,  ауызша  және  жазбаша  жанрларда 

шығармашылықпен қолданады; 



 

жаңа  сөз  тудырудың  тәсілдерін  біледі,  оларды  бір-бірінен 

ажырата алады; 



 

тілдік  ұғымдардың  мәнін  ашатын  диаграммалар,  кестелер 

құрастырады, оны таратып түсіндіреді. 



 

Өз бетімен оқи білуі, түсінуі және түрлі мәтіндерді талдай білуі 

тиіс.  Қажетті  ақпаратты  ала  білуі  және  оқығандарына  баға  бере 

білуі тиіс: 



 

мәтіннен  өзіне  қажетті  ақпаратты  іріктейді,  оларды  тілдік 

қатынаста мақсатқа сай саралап, еркін қолданады; 



 

мәтіннің  құрылымын  ажыратады,  мәтіннің  жанрлық  белгілерін 

анықтайды;  



 

оқыған мәтіндеріне сапалық жағынан талдау жасап, өзінің берген 

бағасын дәйектеп айтады, тақырыпқа  сәйкес жоба-жоспар жасап, 

мәтін құрайды. 



 

Сөйлеу мәдениетінің нормаларын  жеткізе білуі, сөз таңдау және 

ұжымдық қатынас деңгейінде білуі тиіс: 



 

сөйлеу мәдениетін қалыптастыратын үлгілерді талдайды; 



 

мәтін  құрауда  әдеби  тілдің  орфографиялық,  грамматикалық, 

стильдік  нормаларын  қолданады;  



 

сөздердің синонимдік,  антонимдік, омонимдік,  көпмағыналылық 

сипатын  жанр түрлеріне қарай айырып, таңдап қолданады; 



 

әдеби нормамен монолог, диалог түрінде пікірлеседі. 

Мәтіндерді  талдауда оқу алгоритімін қолдана білуі тиіс: 



 

шығармадағы тірек ұғымдарды білдіретін сөздерді ажыратады; 



 

мәтіндерге  кешенді  тілдік  талдау    жасайды,  мәтіндегі  сөздердің 

стильдік 

бояуын 

мәтін 

ерекшелігімен 

байланыстырып 

түсіндіреді; 



 

мәтіндегі сөздердің тізбекті, параллельді байланысын анықтайды; 



 

мәтіннің құрылысын, тақырыбын, идеясын т.б. дәйектейді. 

       Тілдің  социо-мәдениет  контексіндегі  ерекшеліктерін  білуі  және 

ауызша 

жазбаша 

жанрларды 

түрлі 

қатынас 

жағдаяттарына 

шығармашылықпен  қолдана білуі тиіс: 

 

27 



 

тілдің  қызметін,  қолданылатын  орындарын  біледі,  стиль 

түрлерінің ерекшеліктерін ажыратады; 



 

әлеуметтік  –  тұрмыстық,  іскерлік,  ғылыми-көпшілік  сипаттағы 

ауызша және жазбаша қатынас жағдайында  шығармашылықпен 

жұмыс істейді. 



 

ғылыми-көпшілік сипаттағы мәтіннен өзіне қажетті ақпараттарды 

табады, өңдейді; 



 

алынған  ақпараттарды  диалог  пен  монологта  өз  мақсатына  сай  

еркін қолданады; 



 

сипаттау,  суреттеу  және  түсіндіру  мәтіндерін  құрауда  сөзжасам 

мен морфологиядан алған білімдерін еркін пайдаланады; 



 

сөзжасамдық,  морфологиялық  (сөз  таптарының  мағыналық 

түрлеріне қатысты қолданысы бойынша)  нормалардың   сөйлеу 

мәдениетімен бірлігін таниды; 



 

мәтіндердің  тіліне,  мазмұнына  байланысты  өз  ойын  жеткізуде 

сөзжасамға  және  сөз  таптарының  мағыналық  түрлеріне  қатысты 

ұғымдарды қолданады; 



 

сөз  таптарының  мағыналық  топтарын    жанр  түрлеріне  қарай 

айырып,  таңдап  қолданады,  монолог,  диалог,  полилог  түріндегі 

тілдесімдерде 

сөзжасамдық, 

морфологиялық 

нормаларды 

сақтайды; 



 

мәтіндерге кешенді тілдік талдау  жасауда туынды сөздер мен сөз 

таптарының ерекшелігін бөліп көрсетеді; 



 

оқу-танымдық  материалдар бойынша  дискурсқа (диалог,  сұхбат, 

әңгіме,  инсценировка,  пікіралмасу,  т.б.)  қажетті  .дағдыларды 

меңгереді; 



 

әлеуметтік-тұрмыстық  сипаттағы  қарым-қатынаста    сөз  тұлғасы 

мен  сөз  құрамынан  алған  білімдерін  шығармашылықпен 

қолданады. 

 

7-сынып оқушылары:  

 

Әдеби тіл және мәтін: 



 

мәтінде  әдеби  тілдің  сөзжасамдық  нормалары  меңгертіліп,    сөз 

таптарының қолданылу жиілігі түсіндіріледі;  



 

мәтіннің  түрлері бойынша  тілдік нормадан  ауытқу  жағдайларын 

талдайды; 



 

ғылыми-көпшілік  және  көркем  әдебиеттен  алынған  мәтіндерге 

тілдік талдау жасайды.    

o

 

Морфология: 



 

сөздердің түрлену заңдылықтарын  ажыратады,  әр сөз табының 

түрлену ерекшелігі мен олардың сөйлеу тіліндегі мәнін түсінеді;  

 

28 



 

қосымша  түрлерінің  әр  сөз  табына  қатысын  көрсететін 

диаграммалар,  кестелер,  сызбалар  құрастырады,  оны  дәлелдеп 

түсіндіреді; 



 

морфологияға қатысты тілдік ұғымдардың мәнін анықтайды; 



 

түрленетін және түрленбейтін сөздер тобын мәтін ішінде өзіндік 

белгілеріне  қарай  талдайды  және  жанр  түрлеріне  қарай 

шығармашылықпен қолданады. 



 

сөз  тіркесі  мен  жай  сөйлем  түрлерін  меңгереді,  оларды  мәтін 

ішінде өзіндік белгілеріне қарай талдайды, жанр түрлеріне қарай 

шығармашылықпен қолданады. 



 

алынған  ақпараттарды  тілдік  жағдаяттарда  өз  мақсатына  сай  

еркін қолданады; 



 

мәтіндегі  есім  және  етістік  сөз  таптарының  түрлену  жолдарын  

ажыратады; 



 

мәтіннің  жанрлық  түріне  сәйкес  қосымшалардың  қолданылу 

ерекшелігін анықтайды;  



 

мәтін  құрауда  сөз  таптарының  түрлену  жүйесінен    алған 

білімдерін  пайдаланады. 



 

сөз  таптарының  түрлену  заңдылықтарының  сөз  мәдениетімен 

бірлігін таниды; 



 

мәтіндердің тіліне талдау жасауда, мәтін мазмұнына байланысты 

өз  ойын  жеткізуде  қосымшалардың  беретін  грамматикалық 

мағыналарын пайдаланады; 



 

мәтін  құрауда  әдеби  тілдің    морфологиялық  нормасын 

лексикалық  нормамен сабақтастықта  қолданады;  



 

сөз таптарының түрлену жүйесін  жанр түрлеріне қарай айырып, 

таңдап қолданады; 



 

синоним,  антоним,  омоним,  көпмағыналы  сөздердің  түрлену 

жүйесіндегі ерекшеліктерді дәйектейді. 



 

монологтік,  диалогтік  тілдесімдерде  қосымшалардың  қызметін, 

сөз  таптарының    сөйлемдегі  орнын,  түрлену  ерекшеліктерін 

сақтайды; 



 

ұсынылған мәтіндегі авторлық идеяның, тақырып пен мазмұнның 

берілуіндегі сөз таптарының қызметін түсіндіреді. 



 

мәтіндегі  тірек  сөздерді    құрамы    мен  лексика-грамматикалық 

мағынасына  қарай ажыратады; 



 

мәтіндерге  кешенді  тілдік  талдау    жасауда  сөз  таптарының 

түрлену ерекшелігін дәлелдейді; 



 

мәтінді  құрайтын  сөздер  тобының  әр  сөз  табына  қатысты 

стильдік бояуын ажыратады; 



 

мәтіндегі  сөздердің    байланысын  анықтауда  есім  сөздер  мен 

етістік формаларының қызметін түсіндіреді. 

 

 

29 

жүктеу/скачать 399,02 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: