Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі «Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
жүктеу/скачать 9,8 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.3.4 Дәнекерлеу кезіндегі кернеу және деформация
| Бақылау сұрақтары
Дәнекерлеу ақаулығы дегеніміз не? Дәнекерлеу ақауларының негізгі түрлері? Неліктен дәнекерлеу металл қосылысқа айналуы мүмкін? Кесу себептері? Тері тесігінің себептері? 3.3.4 Дәнекерлеу кезіндегі кернеу және деформация Дәнекерлеу кезінде дәнекерлеу құрылымының біркелкі емес қызуына байланысты кернеулер мен деформациялар пайда болады. Деформациялау деп аталады өзгерту мөлшерлерін белгілеудің және нысанды дененің әсерінен оған қоса берілген күштер. Дәнекерлеу кезінде жоғары температураға дейін қыздырылған металл кеңейе бастайды, бірақ қыздырылған металдың артында орналасқан бөліктің суық бөліктері оның кеңеюіне жол бермейді. Осы процестердің әсерінен бөлікте ішкі кернеулер пайда болады. Дәнекерлеу кезінде кернеулер мен деформациялардың пайда болуының тағы бір себебі-сұйық күйден қатты күйге ауысқан кезде тігіс металының шөгуі. Шөгу-бұл салқындаған кезде металл көлемінің төмендеуі. Тігіс металының шөгуі бөліктің бойлық және көлденең деформациясын тудырады. Бөліктің деформация дәрежесі қыздыру температурасына және металдың сызықтық кеңею коэффициентіне байланысты. Сызықтық кеңею коэффициенті мен қыздыру температурасы неғұрлым жоғары болса, деформация соғұрлым маңызды болады. Алюминий қорытпаларынан жасалған конструкциялар деформацияға өте сезімтал екені анық. Газ жалынының жоғары жылу қуатымен құрылымдық деформациялардың пайда болу ықтималдығы жоғары екендігі даусыз. Бөліктің пішіні, оның өлшемдері мен дәнекерлеу позициялары дәнекерлеу кезінде оның деформациясына да әсер етеді. Бөліктің күрделі формасы, асимметриялық тігістердің көп болуы және құрылымның жоғары қаттылығы дәнекерлеу кезінде деформациялар мен кернеулердің жоғарылауын анықтайды. Дәнекерленген қосылыстың белгілі бір бөлімдерінің құрылымдарының нақты көлемінің айырмашылығы болып табылатын қалдық кернеулер құрылымдық қалдық кернеулер деп аталады. Көп жағдайда олар температуралық кернеулермен бірге пайда болады. Мысалы, қоспаланған болаттар салқындаған кезде мартенситтің пайда болуы олардың көлемінің күрт артуымен байланысты. Бұл жағдайда көлемдік деформациялар төмен температурада жүреді, яғни металл серпімді күйде болған кезде құрылымдық өзгерістер қалдық кернеулердің пайда болуына әкеледі. Дәнекерлеу нәтижесінде пайда болатын құрылымдардың деформациясы жалпы болып бөлінеді – тұтастай дәнекерленген құрылымға тән, ал жергілікті – бір, бірнеше бөлік немесе құрылымдық бөліктердің бірінде пайда болады. Бойлық және көлденең деформациялар бар, иілу, бұралу, тұрақтылықты жоғалту. Ұзындығы мен ені бойынша дәнекерленетін элементтердің өлшемдерімен анықталатын тігістер мен қосылыстардың барлық түрлерін орындау кезінде пайда болатын бойлық және көлденең деформациялар. Қалдық бойлық деформациялар дәнекерленген элементтердің ені мен қалыңдығына, дәнекерлеу әдісіне, тігістердің мөлшеріне және басқа факторларға байланысты. Соңғы өлшемдегі тақталардағы қалдық көлденең деформациялар Сур. 37. тігістердің ұзындығына байланысты. Ені бойынша біркелкі емес қыздыру нәтижесінде саңылаумен түйісетін қосылыстарды орындау кезінде дәнекерленген тақталар саңылаудың ашылуымен бүгіледі (сурет. 37). Дәнекерленген тігіс аймағында металдың салқындауы саңылауды жабуға тырысатын плиталардың жақындауына және айналуына әкеледі. Парақтарды, шыбықтарды және қабықтарды дәнекерлеу кезінде пайда болатын иілу деформациясы көлденең қиманың ауырлық центріне қатысты асимметриялық орналасудың, симметриялы орналасқан тігістерді бір уақытта орындаудың немесе жиектерді дәнекерлеу роликтерімен бір уақытта толтырудың салдары Сур. 38. болып табылады. Қалыңдығы біркелкі емес көлденең пластикалық деформациялар дәнекерленген элементтердің бұрыштық қозғалыстарын тудырады. Бұралу деформациясы дәнекерлеу буындарының өзектердің иілу центріне қатысты асимметриялық орналасуына немесе олардың бір мезгілде қолданылуына байланысты қалыптасады. Тұрақтылықты жоғалтудың деформациясы дәнекерленген қосылыстарды орындау кезінде немесе құрылым салқындағаннан кейін пайда болатын қысу кернеулерінен туындайды. Мұндай деформациялар әсіресе жұқа табақты құрылымдарды дәнекерлеу кезінде маңызды. Дәнекерленген құрылымдардағы деформацияларды Келесі технологиялық әдістермен шектеуге болады: бұйымдарды стендтерде немесе арнайы құрылғыларда бекіту арқылы дәнекерлеуді орындау, дәнекерлеудің ұтымды тізбегін (кері тігісті дәнекерлеу және т.б.) және құрастырудәнекерлеу жұмыстарын (бөлшектерді элементтерді жүктеу арқылы деформацияларды теңестіру) пайдалану. Дәнекерлеу деформациясының белгісі бойынша кері серпімді немесе пластикалық деформациялар жасау қажет (кері иілу, дәнекерлеу алдында элементтерді алдын ала созу және т.б.). Дәнекерлеу процесінде дәнекерленген қосылыстың күшейтілген салқындатуын (мыс төсемдер, суды салқындату және т.б.) және дәнекерлеу аймағында металдың пластикалық деформациясын (дәнекерлеу, роликпен илемдеу, түйіспелі дәнекерлеу кезінде нүктелерді қысу және т. б.) тиімді пайдалану. Дәнекерлеуден кейін құрылымды термиялық өңдеу арқылы кернеуді жоюға болады. Қалдық деформацияларды құрылымды суық күйде механикалық түзету (иілу, илектеу, созу, роликтермен илемдеу, соғу және т.б.) және оны жергілікті қыздыру арқылы термиялық түзету арқылы жоюға болады. Деформацияны азайту үшін дәнекерлеу режимін дұрыс таңдау керек. Дәнекерлеуге арналған құрылымды құрастыру кезінде жиектердің бүкіл ұзындығы бойынша тұрақты алшақтықты сақтау керек, ілмектердің ең аз санын қолдану керек, қабылданған дәнекерлеу технологиясы мен тігістерді орындау техникасын сақтау керек, тігістердің белгілі бір тәртібіне негізделген деформацияны өтеу әдістерін, сондай-ақ күтілетін деформацияға қарама-қарсы бағытта иілу алдында бөлікті беруден тұратын кері деформация әдісін қолдану керек. Деформацияны азайту дәнекерленетін бөлшектерді арнайы өткізгіш құрылғыларда қатаң бекітуді қамтамасыз етеді. Термоөңдеуді қолдану тиімді, оның ішінде алдын-ала қыздыру және дәнекерлеуден кейін босату. Кейбір жағдайларда тігісті бекіту ұсынылады. Термомеханикалық түзету кезінде бөлшектер деформацияланған секция бойынша біркелкі қызады, содан кейін оның сыртқы күшімен өңделеді. Бөлік газ қыздырғыштарымен жану температурасына дейін қызады (750...800°C). Серпімділік шегінен асқаннан кейін металдың деформациясы қайтымсыз болады. Деформация аймағындағы металдың жалпы көлемі өзгермейді, сондықтан парақтың қалыңдығы кішірейіп, оның ауданы үлкенірек болады. Пайда болған" артық " металды алып тастау керек. жүктеу/скачать 9,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|